Đề cương môn kinh tế - Tăng trưởng kinh tế

Chia sẻ: Hoang Long | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:22

Thêm vào BST

Báo xấu

1.097
lượt xem 318
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

*Tăng trưởng kinh tế là: sự tăng lên về quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Sự tăng trưởng được so sánh theo các thời điểm gốc sẽ phản ánh tốc độ tăng trưởng. Đó là sự gia tăng quy mô sản lượng nhanh hay chậm so với thời điểm gốc.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề cương môn kinh tế - Tăng trưởng kinh tế

Chương 2: Tái SX xã hội và tăng trưởng KT Câu 1: Tăng trưởng kinh tế? Trả lời: Phần 1: khái niệm: *Tăng trưởng kinh tế là: sự tăng lên về quy mô sản lượng của nền kinh tế trong một thời kỳ nhất định. Sự tăng trưởng được so sánh theo các thời điểm gốc sẽ phản ánh tốc độ tăng trưởng. Đó là sự gia tăng quy mô sản lượng nhanh hay chậm so với thời điểm gốc. *Một cách khái quát, TTKT là: sự gia tăng của tổng sản phẩm quốc dân (GNP) hoặc tổng sản phẩm quốc nội (GDP) trong một thời gian nhất định (thường tính cho một năm). + Tổng sản phẩm quốc dân là: tổng giá trị tính bằng tiền của những hàng hóa và dịch vụ mà một nước sản xuất ra từ các yếu tố sản xuất của mình (dù là sản xuất ở trong nước hay ở ngoài nước) trong một thời kỳ nhất định (thường là 1 năm) + Tổng sản phẩm quốc nội là: tổng giá trị tính bằng tiền của toàn bộ hàng hóa và dịch vụ mà một nước sản xuất ra trên lãnh thổ nước đó (dù là thuộc về người tỏng nước hay nước ngoài) trong một thời gian nhất định (thường là 1 năm). *Chỉ tiêu chính biểu hiện mức TTKT là: tỷ lệ tăng GNP hoặc tỷ lệ tăng GDP của thời kỳ sau so với thời kỳ trước. Công thức: + (GNP1 – GNP0)*100%/GNP0 (trong đó: GNP0 là tổng sản phẩm quốc dân thời kỳ trước, GNP1 là tổng sản phẩm quốc dân thời kỳ sau). + (GDP1 – GDP0)*100%/GDP0 (trong đó: GNP0 là tổng sản phẩm quốc nội thời kỳ trước, GNP1 là tổng sản phẩm quốc nội thời kỳ sau). *Tuy nhiên, do có sự biến động của giá cả (lạm phát) nên phân định ra GNP (hay GDP) danh nghĩa và GNP (hay GDP) thực tế. + GNP (hay GDP) danh nghĩa là GNP (hay GDP) tính theo giá hiện hành của thời kỳ tính. + GNP (hay GDP) thực tế là GNP (hay GDP) tính theo giá cố định của một năm được trọn làm gốc. + Công thức tính GNP (hay GDP) thực tế là: GNPthực tế = GNPn(1 – R) hay GDPthực tế = GDPn(1 – R) Trong đó: R là chỉ số làm phát (%) ; GNP n (hay GDPn) là tổng sản phẩm quốc dân (hay tổng sản phẩm quốc nội tính theo giá hiện hành cảu năm tính toán. *Vì vậy, trong thực tế có: tăng trưởng kinh tế dnah nghĩa (biểu hiện bằng tỷ lê tăng danh nghĩa) và tăng trưởng kinh tế thực tế (biểu hiện bằng tỷ lệ tăng thực tế - tính theo GNP hay GDP thực tế).
Phần 2: Vai trò TTKT: *Tăng trưởng kinh tế có vai trò quan trọng vô cùng đối với mỗi quốc gia: + Trước hết, TTKT là điều kiện cần thiết đầu tiên để khắc phục tình trạng đói nghèo, lạc hậu; để cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống cho dân cư (như: tăng tuổi thọ, giảm suy dinh dưỡng, giảm bệnh tật, phát triển giáo dục, văn hóa, thể thao,…) Tất nhiên, thành quả của tăng trưởng kinh tế phải sử dụng công bằng, hợp lý mới có những tác dụng trên. + TTKT là điều kiện vật chất để tạo thêm việc làm, giảm thất nghiệp và nâng cao mức sống của nhân dân (quy luật Okum 2,5% - 1). Tuy nhiên, vấn đề này chỉ giải quyết có kết quả khi có mức tăng dân số hợp lý. + TTKT tạo tiền đề vật chất để củng cố an ninh quốc phòng, củng cố chế độ chính trị, tăng uy tín và vai trò quản lý của nhà nước đối với xã hội. *TTKT quá mức có thể dẫn đến “trạng thái quá nóng”, lạm phát sẽ xảy ra, làm cho kinh tế xã hội thiếu bền vững. TTKT quá thấp sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống kinh tế, chính trị xã hội. + Vì vậy, cần TTKT hợp lý, tức là tăng trưởng kinh tế phù hợp với khả năng của đất nước ở mỗi thời kỳ nhất định. + Xác định mức tăng trưởng hợp lý sẽ đảm bảo cho nền kinh tế ở trạng thái tăng trưởng bền vững. Đó là sự TTKT đạt mức tương đối cao và ổn định trong thời gian tương đối dài, gắn liền với bảo vệ môi trường sinh thái và tiến bộ xã hội. Phần 3: Các nhân tố TTKT: Tăng trưởng kinh tế phụ thuộc vào nhiều nhân tố, trong đó các nhân tố cơ bản là: *Vốn: theo nghĩa rộng, vốn là toàn bộ của cải vật chất do con người tạo ra, tích lũy lại và những yếu tốtự nhiên được sử dụng vào quá trình sản xuất. Theo nghĩa hẹp, vốn là một trong những yếu tố đầu vào phục vụ cho quá trình sản xuất. + Vốn tồn tại dưới hai hình thức: vốn hiện vật và vốn tài chính. + Vốn có vai trò rất quan trọng để TTKT: là cơ sở để phát huy tác dụng của các yếu tố khác, cơ sở để tạo ra việc làm, để có công nghệ tiên tiến… + Mối quan hệ giữa tăng vốn đầu tư với tăng GDP gọi là hiệu suất sử dụng vốn sản phẩm ra tăng ICOR. Ngày nay, hệ số ICOR vẫn được coi là cơ sở để xác định tỷ lệ đầu tư cần thiết phù hợp với tốc độ TTKT: g = s/k (trong đó: g là tốc độ tăng trưởng, s là tỷ lệ tiết kiệm, k lag hệ số ICOR)
+ Vai trò của vốn đối với TTKT không chỉ thể hiện ở mức vốn đầu tư mà còn ở hiệu suất sử dụng vốn. *Con người: là nhân tố cơ bản của TTKT bền vững. Tất nhiên, đó là con người có sức khỏe, trí tuệ, kỹ năng cao, có ý chí và nhiệt tình lao động, được tổ chức hợp lý. + Vì tài năng, trí tuệ của con người là vô tận, còn vốn, tài nguyên thiên nhiên là hữu hạn. Đây là yếu tố quyết định trong nền kinh tế trí thức. + Con người sang tạo ra kỹ thuật, công nghệ và sử dụng nó để sản xuất. Nếu không có con người, các yếu tố khác không thể tự phát sinh tác dụng. + Vì vậy, phát triển giáo dục – đào tạo, y tế, … là phát huy nhân tố con người, đó chính là sự đầu tư phát triển. *Khoa học và công nghệ: là nhân tố quan trọng cho phép TTKT và tái sản xuất mở rộng theo chiều sâu. + Khoa học và công nghệ tiên tiến tạo ra năng suất lao động cao, chất lượng sản phẩm tốt, lao động thặng dư lớn, tạo nguồn tích lũy lớn từ nội bộ nền kinh tế để đầu tư cho TTKT nhanh và bền vững. + Ngày nay, KH – Công nghệ đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, là động lực của TTKT. *Cơ cấu kinh tế: đây là nhân tố quan trọng để TTKT. + Cơ cấu kinh tế là mối quan hệ hữu cơ, phụ thuộc và quy định lẫn nhau cả về quy mô và trình độ giữa các ngành, các thành phần, các vùng, các lĩnh vực của nền kinh tế, + Cơ cấu kinh tế hợp lý: thể hiện ở chỗ xác định đúng tỷ trọng, vai trò, thế mạnh của các ngành, các vùng, các thành phần kinh tế. Từ đó phân bổ nguồn lực (vốn, sức lao động) phù hợp. + Cơ cấu kinh tế hợp lý có tác dụng: phát huy các thế mạnh, các tiềm năng, các yếu tố sản xuất của đất nước có hiệu quả. Là yếu tố quan trọng của TTKT nhanh và bền vững. *Thể chế chính trị và quản lý nhà nước: đây là nhân tố quan trọng và có quan hệ với các nhân tố khác. + Thể chế chính trị ổn định và tiến bộ, cùng với sự quản lý có hiệu quả của nhà nước, tạo điều kiện để tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững. + giúp khắc phục những khuyết tật của những kiểu TTKT đã có trong lịch sử như: gây ô nhiễm môi trường, phân hóa giàu nghèo sâu sắc, sự phát triển chênh lệch quá lớn giữa các khu vực.
+ Đồng thời giúp sử dụng và phát triển có hiệu quả các nhân tố vốn, con người, khoa học, công nghệ, mở rộng tích lũy, tiết kiệm và thu hút các nguồn lực bên ngoài để tăng trưởng kinh tế có hiệu quả.
Chương 3: SX hàng hóa và các QL kinh tế của SX hàng hóa Câu 2: Nội dung và tác động của quy luật giá trị? Trả lời: Phần 1: nội dung: *Quy luật giá trị là quy luật kinh tế cơ bản của sản xuất hàng hóa, nó quy định bản chất cảu sản xuất hàng hóa, là cơ sở của tất cả các quy luật khác của sản xuất hàng hóa. *Nội dung: Sản xuất và trao đổi hàng hóa dựa trên cơ sở giá trị của nó, tức là dựa trên hao phí lao động xã hội cần thiết. + Cụ thể, trong sản xuất: khối lượng sản phẩm mà những người sản xuất tạo ra phải phù hợp nhu cầu có khả năng thanh tóan của xã hội. Hơn nữa, hao phí lao động cá biệt phù hợp với hao phí lao động xã hội cần thiết. + Còn trong trao đổi hay lưu thông: phải thực hiện theo nguyên tắc ngang giá, hai hang hóa được trao đổi với nhau khi cùng kết tinh một lượng lao động như nhau hoặc trao đổi, mua bán hàng hóa phải thực hiện với giá cả bằng giá trị. *Cơ chế tác động của quy luật giá trị thể hiện cả trong trường hợp giá cả bằng giá trị, cả trong trường hợp giá cả lên xuống xung quanh giá trị. ở đây, giá trị như cái trục của giá cả. Phần 2: Tác động của quy luật giá trị: * Trong nền sản xuất hàng hóa, quy luật giá trị có 3 tác động. *Thứ nhất: Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa: + quy luật giá trị tự động điều tiết tỷ lệ phân chia tư liệu sản xuất và sức lao động vào các ngành sản xuất khác nhau, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Ví dụ: nếu mặt hàng nào đó có giá cả cao hơn giá trị (cầu > cung), hàng hóa bán chạy và lãi cao, dẫn đến những người sản xuất sẽ mở rộng quy mô sản xuất và đầu tư thêm tư liệu sản xuất và sức lao động, và những người sản xuất hàng hóa khác cũng có thể chuyển sang sản xuất mặt hàng này, cuối cũng là tư liệu sản xuất và sức lao động ngành này tăng lên. Ngược lại, nếu giá cả thấp hơn giá trị, sẽ bị lỗ vốn, do đó người sản xuất sẽ thu hẹp quy mô sản xuất hoặc chuyển sang sản xuất mặt hàng khác, làm cho tư liệu sản xuất và sức lao động ngành này giảm xuống. + Quy luật gí trị tác động điều tiết lưu thông hàng hóa từ nơi có giá cả thấp hơn đến nơi có giá cả cao hơn, do đó góp phần làm cho hang hóa giữa các vùng có sự cân bằng nhất định. + Tuy nhiên, quy luật giá trị điều tiết một cách tự phát thông qua sự lên xuống của giá cả nên cũng có mặt tiêu cực của nó. Đó là vòng luẩn quẩn trong quá trình điều tiết. Ví dụ như, lúc đầu kéo nguồn lực từ nơi không có hiệu quả (cung > cầu) đến nơi có có hiệu quả (cầu > cung), đến một thời điểm cung lại lớn hơn cầu, đây chính là vòng luẩn quẩn trong điều tiết sản xuất cũng như lưu thông.
*Thứ hai: Kích thích cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, tăng năng suất lao động, hạ giá thành sản phẩm: + Các hàng hóa được sản xuất ra trong các điều kiện khác nhau, do đó có mức hao phí lao động cá biệt khác nhau. Nhưng trên thị trường, các hàng hóa đều được trao đổi theo mức hao phí lao động xã hội cần thiết. + Vì vậy, người sản xuất hàng hóa nào mà có mức hao phí lao động thấp hơn mức hao phí lao động xã hội cần thiết, thì sẽ thu được nhiều lãi và càng thấp hơn càng lãi. Chính điều này kích thích những người sản xuất hàng hóa cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, cải tiến tổ chức quản lý, thực hiện tiết kiệm, …. Nhằm: tăng năng suất lao động, hạ chi phí sản xuất. + Sự cạnh tranh khốc liệt làm cho các quá trình này diễn ra mạnh mẽ hơn. Cuối cũng dẫn đến toàn bộ năng suất lao động xã hội không ngừng tăng lên, chi phí sản xuất xã hội không ngừng giảm xuống. *Thứ ba: Phân hóa những người sản xuất hàng hóa thành giàu – nghèo: + Người nào có hao phí lao động cá biệt thấp hơn hao phí lao động xã hội cần thiết, khi bán hàng sẽ thu được nhiều lãi, giàu lên, có thể mua sắm thêm tư liệu sản xuất, mở rộng sản xuất kinh doanh, thậm chí thuê lao động trở thành ông chủ. Ngược lại, những người có hao phí lao động cá biệt cao hơn hao phí xã hội cần thiết, khi bán hàng sẽ thua lỗ, nghèo đi, thậm chí phá sản trở thành lao động làm thuê. + Mặt tích cực của sự tác động này là thực hiện lựa trọn tự nhiên, đào thải đi những cái yếu kém, tạo cơ hội cho những người giỏi. + Tuy nhiên, mặt tiêu cực rất rõ của tác động này là làm tăng khoảng cách giảu nghèo, làm cho phân hóa giàu nghèo trở nên ngày càng sâu sắc. Là một nguyên nhân làm xuất hiện quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa (ông chủ - người làm thuê), cơ sở ra đời của chủ nghĩa tư bản (tư hữu tư liệu sản xuất). *Tóm lại: quy luật giá trị vừa có tác động tích cực, vừa có tác động tiêu cực. Do đó, đông thời với việc thúc đẩy SXHH phát triển, nhà nước cần có biện pháp để phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực. Điều này đặc biệt quan trọng trong điều kiện phát triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay.
Chương 4: Sản xuất GTTD – QL kinh tế cơ bản của CNTB Câu 3.1: Hàng hóa sức lao động và 2 thuộc tính? Trả lời: Phần 1: Khái niệm: *Công thức chung của tư bàn: T – H – T’ chứa đựng mâu thuẫn của nó, để giải quyết mâu thuẫn này, cần tìm trên thị trường một loại hàng hóa mà việc sử dụng nó có thể tạo ra được giá trị lớn hơn giá trị của bản thân nó. Hàng hóa đó là hàng hóa sức lao động. *Khái niệm: Sức lao động là toàn bộ những năng lực (thể lực và trí tuệ) tồn tại trong mỗi con người và được người đó sử dụng vào sản xuất. + Sức lao động là cái có trước, còn lao động là quá trình sử dụng sức lao động. + Trong mọi xã hội, sức lao động là yếu tố của sản xuất. *Tuy nhiên, sức lao động chỉ trở thành hàng hóa khi có 2 điều kiện sau: + Thứ nhất, người lao động phải được tự do về thân thể, có quyền sở hữu sức lao động cảu mình và chỉ bán sức lao động ấy trong một thời gian nhất định. + Thứ hai, người lao động không có tư liệu sản xuất cần thiết để tự mình đứng ra tổ chức sản xuất, nên muốn sống chỉ còn cách bán sức lao động cho người khác sử dụng. *Việc sức lao động trở thành hàng hóa đánh dấu bước ngoặt trong phương thức kết hợp giữa người lao động và tư liệu sản xuất, là một bước tiến lịch sử so với chế độ nô lệ và phong kiến. *Sự bình đẳng về hình thức giữa người sở hữu sức lao động với người sở hữu tư bản đã che đậy bản chất của chủ nghĩa tư bản – chế độ được xây dựng trên sự đối kháng lợi ích kinh tế giữa tư bản và lao động. Phần 2: Hai thuộc tính của hàng hóa sức lao động: *Giống như mọi hàng hóa khác, hàng hóa SLĐ cũng có hai thuộc tính: giá trị và giá trị sử dụng. *Giá trị của hàng hóa sức lao động: được quy định bởi số lượng lao động xã hội cần thiết để sản xuất và tái sản xuất ra hàng hóa sức lao động. + Được quy về: giá trị hàng hóa SLĐ = giá trị của tòan bộ tư liệu sinh hoạt cần thiết để sản xuất và tái sản xuất sức lao động, để duy trì đời sống của công nhân làm thuê và gia đình họ. + Lượng giá trị các tư liệu sinh hoạt cần thiết đó bao gồm: Giá trị các tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết để nuôi sống công nhân và - theo kịp sản xuất.
Chi phí đào tạo công nhân. - Giá trị các tư liệu sinh hoạt vật chất và tinh thần cần thiết cho gia đình công nhân. - + Tuy nhiên, Giá trị hàng hóa SLĐ khác với hàng hóa thông thường là : bao hàm cả yếu tố tinh thần và yếu tố lịch sử, phụ thuộc vào hoàn cảnh lịch sử của từng nước, từng thời kỳ, phụ thuộc vào trình độ văn minh đã đạt được, vào điều kiện lịch sử hình thành giai cấp công nhân và cả điều kiện địa lý, khí hậu. + Giá trị SLĐ biểu hiện bằng tiền gọi là giá cả SLĐ, hay chính là tiền lương. + Giá trị của hàng hóa SLĐ chịu sự tác động của hai xu hướng đối lập nhau: Giá trị hàng hóa SLĐ có xu hướng tăng khi: sản xuất càng phát triển làm cho nhu cầu - về lao động phức tạp tăng, hay do nhu cầu tư liệu sinh hoạt tăng theo đà tiến bộ của lực lượng sản xuất. Giá trị hàng hóa SLĐ có xu hướng giảm khi: năng suất lao động tăng lên nên giá cả các - tư liệu sinh hoạt, dịch vụ giảm đi. *Giá trị sử dụng của hàng hóa SLĐ: biểu hiện qua quá trình tiêu dung (sử dụng) hàng hóa SLĐ, hay chính là tiến hành quá trình lao động sản xuất ra hàng hóa hay dịch vụ nào đó. + Quá trình tiêu dung hàng hóa sức lao động đồng thời là quá trình sản xuất ra hàng hóa, điều đặc biệt là trong quá trình lao động, sức lao động tạo ra một lượng giá trị lớn hơn giá trị cảu bản thân nó. Phần giá trị dôi ra so với giá trị sức lao động gọi là giá trị thặng dư. + Đây chính là đặc điểm riêng của giá trị sử dụng sức lao động, là nguồn gốc trực tiếp tạo ra giá trị thặng dư, là chìa khóa để giải quyết mâu thuẫn công thức chung của tư bản. + Tuy nhiên, hàng hóa SLĐ chỉ là điều kiện của sự bóc lột chứ không phải là cái quyết định có hay không sự bóc lột.
Câu 3.2: Các phương pháp sản xuất GTTD? (phương pháp bóc lột) Trả lời: *Sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối: + Gía trị thặng dư tuyệt đối là giá trị thặng dư thu được do kéo dài thời gian lao động vượt quá thời gian lao động tất yếu. Trong khi: năng suất lao động, giá trị sức lao động và thời gian lao động tất yếu không thay đổi. (Trong đó, thời gian lao động tất yếu là thời gian lao động mà công nhân tạo ra một lượng giá trị ngang với giá trị sức lao động của mình). + Ví dụ: ngày lao động là 8h,mỗi giờ công nhân tạo ra một giá trị mới là 10 đơn vị, trong khi thời gian lao động tất yếu là 4h, khi đó thời gian lao động thặng dư là 8 – 4 = 4h. Ta tính được giá trị thặng dư tuyệt đối là 40, và tỷ suất giá trị thặng dư là: m’ = (40/40).100% = 100%. + Con đường chủ yếu để sản xuất ra giá trị thặng dư tuyệt đối là tăng thời gian làm việc (trong 1 ngày, tháng, năm, … ) Ví dụ như, trong trường hợp trên, nếu kéo dài thời gian lao động trong 1 ngày thêm 2h nữa, mọi điều kiện khác như cũ, thì giá trị thặng dư tuyệt đối tăng lên 60 và tỷ suất giá trị thặng dư là m’ = (60/40).100% = 150%. + Tuy nhiên, việc kéo dài ngày lao động không thể vượt quá giới hạn sinh lý của công nhân, nên gặp phải sự phản kháng gay gắt của giai cấp công nhân đòi giảm giờ làm. + Vì vậy, vì lợi nhuận, khi độ dài ngày lao động không thể kéo dài thêm, nhà tư bản tìm cách tăng cường độ lao động của công nhân. Về thực chất, tăng cường độ lao động cũng tương tự như kéo dài ngày lao động. + Tóm lại, kéo dài ngày lao động và tăng cường độ lao động là để sản xuất giá trị thặng dư tuyệt đối. *Sản xuất giá trị thặng dư tương đối: + Giá trị thặng dư tương đối là giá trị thặng dư thu được do rút ngắn thời gian lao động tất yếu bằng cách nâng cao năng suất lao động trong ngành sản xuất ra tư liệu sinh hoạt để hạ thấp chi phí sức lao động (giảm giá trị sức lao động) , nhờ đó tăng thời gian lao động thặng dư lên ngay trong điều kiện độ dài ngày lao động, cường độ lao động không thay đổi. + Ví dụ: ngày lao động là 8h, trong đó 4h là lao động tất yếu, 4h là lao động thặng dư. Nếu giá trị sức lao động giảm đi 1h, thì thời gian lao động tất yếu còn là 3h và thời gian lao động thặng dư tăng lên 5h. Khi đó tỷ suất giá trị thặng dư tăng từ 100% lên 167%. + Muốn rút ngắn thời gian lao động tất yếu bằng cách hạ thâp giá trị sức lao động, nghĩa là giảm giá trị tư liệu sinh hoạt của công nhân. Điều này thực hiện bằng cách tăng năng suất lao động xã hội trong các ngành sản xuất tư liệu sinh hoạt và tăng năng suất các ngành sản xuất ra tư liệu sản xuất mà tư liệu sản xuất đó trang bị cho ngành sản xuất tư liệu sinh hoạt. Nghĩa là tăng năng suất lao động xã hội.
*Sản xuất giá trị thặng dư siêu ngạch: + Giá trị thặng dư siêu ngạch là phần giá trị thặng dư xuất hiện khi giá trị cá biệt hàng hóa (hao phí lao động cá biệt) nhỏ hơn giá trị xã hội của hàng hóa (hao phí lao động xã hội). + Giá trị thặng dư siêu ngạch thu được do áp dụng công nghệ mới sớm hơn các xí nghiệp khác, làm giảm giá trị cá biệt của hàng hóa so với giá trị xã hội. Nhà tư bản sẽ thu số chênh lệch giữa giá trị cá biệt và giá trị xã hội. + Trong từng xí nghiệp, giá trị thặng dư siêu ngạch là hiện tượng tạm thời, nhưng trong toàn xã hội thì nó lại thường xuyên tồn tại. + Tuy nhiên, khi số đông các xí nghiệp đều đổi mới kỹ thuật và công nghệ một cách phổ biến thì giá trị thặng dư siêu ngạch của doanh nghiệp đó sẽ không còn nữa. Chính vì thế, giá trị thặng dư siêu ngạch là động lực mạnh nhất để thúc đẩy các nhà tư bản đổi mới công nghệ để tăng năng suất lao động cá biệt, đánh bại đối thủ của mình trong cạnh tranh. + C.Mác gọi giá trị thặng dư siêu ngạch là hình thức biến tướng của giá trị thặng dư tương đối. *So sánh giá trị thặng dư siêu ngạch và giá trị thặng dư tương đối: GTTD tương đối GTTD siêu ngạch Do tăng NSLĐ cá biệt Do tăng NSLĐ XH Toàn bộ các nhà TB thu. Từng nhà TB thu Biểu hiện quan hệ giữa công nhân và tư Biểu hiện quan hệ giữa công nhân với tư bản. bản và giữa tư bản với tư bản.
Chương 5: Vận động của tư bản cá biệt Câu 4.1: Tuần hoàn của tư bản? Trả lời: Vận động của tư bản cá biệt, xem xét về mặt chất, đó là tuần hoàn tư bản. *Khái niệm: tuần hoàn tư bản là sự chuyển biến liên tiếp của tư bản qua 3 giai đoạn, trải qua 3 hình thái và thực hiện 3 chức năng tương ứng, để trở về hình thái ban đầu với lượng giá trị lớn hơn. Sơ đồ tổng hợp: TLSX T–H … SX … H’ – T’ SLĐ *Ba giai đoạn tuần hoàn: gồm 2 giai đoạn lưu thông và 1 giai đoạn sản xuất: + Giai đoạn thứ nhất – Giai đoạn mua: Nhà tư bản dung tiền (tư bản tiền tệ) để mua tư liệu sản xuất và sức lao động. Quá trình lưu thông đó biểu thị như sau: TLSX T–H SLĐ Chức năng của giai đoạn này là biến tư bản tiền tệ thành hàng hóa dưới dạng TLSX và SLĐ để đưa vào SX, gọi là tư bản sản xuất. + Giai đoạn thứ hai – giai đoạn sản xuất: Nhà tư bản tiêu dung hàng hóa đã mua, tức là tiến hành sản xuất. Quá trình sản xuất là quá trình TLSX và SLĐ kết hợp với nhau, trong đó: - TLSX (nguyên liệu và máy móc) thì giá trị được bảo tồn và chuyển dịch dần giá trị của chúng vào sản phẩm. - SLĐ được sử dụng tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị ban đầu. - Kết thúc quá trình, những sản phẩm mới được tạo ra mà giá trị của nó lớn hơn giá trị những yếu tố sản xuất mà nhà tư bản đã mua lúc ban đầu, vì trong đó có giá trị thặng dư do công nhân tạo ra. Quá trình sản xuất đó được biểu thị như sau: TLSX H … SX … H’ SLĐ Chức năng giai đoạn này là biến tư bản sản xuất thành tư bản hàng hóa (H’) mà giá trị của nó bằng giá trị của tư bản đã hao phí để sản xuất ra nó cộng với giá trị thặng dư.
+ Giai đoạn thứ ba – giai đoạn bán: nhà tư bản trở lại thị trường với tư cách là người bán hàng, hàng hóa của nhà tư ban được chuyển hóa thành tiền. Quá trình lưu thông đó được biểu thị như sau: H’ – T’ Chức năng giai đoạn này là biến tư bản hàng hóa thành tư bản tiền tệ. Đến đây, mục đích của nhà tư bản đã được thực hiện, tư bản quay trở lại hình thái ban đầu trong tay chủ của nó, nhưng với số lượng lớn hơn trước. + Số tiền bán hàng đó, nhà tư bản lại đem dung vào việc mua tư liệu sản xuất và sức lao động cần thiết để tiếo tục sản xuất, tòan bộ quá trình trên được lặp lại. *Ba hình thái của tư bản là: tư bản tiền tệ - tư bản sản xuất – tư bản hàng hóa. + Quá trình tuần hoàn của tư bản tiền tệ phản ánh rõ động cơ, mục đích của vận động là làm tăng giá trị. Công thức: TLSX T-H … SX … H’ – T’ SLĐ + Quá trình tuần hoàn của tư bản sản xuất chỉ rõ nguồn gốc của tư bản dó là lao động của công nhân tích lũy lại, là từ quá trình sản xuất. Công thức: TLSX SX – H’ – T’ - T - H … SX’ SLĐ + Quá trình tuần hòan của tư bản hàng hóa phản ánh quan hệ giữa những người sản xuất hàng hóa. Công thức: TLSX H’ – T’ - T - H … SX’ … H’’ SLĐ *Tuần hoàn tư bản mang các đặc chưng sau: + Tuần hoàn tư bản là sự vận động tuần hoàn không ngừng và thống nhất của 3 giai đoạn, 3 hình thái.
- Tuần hòan của tư bản tiến hành bình thường trong điều kiện các giai đoạn khác nhau của nó không ngừng được chuyển tiếp. Hơn nữa, tư bản phải nằm lại ở mỗi giai đoạn tuần hoàn trong một thời gian nhất định, vì vậy, sự vận động tuần hoàn của tư bản là sự vận động liên tục không ngừng, nhưng đồng thời là sự vận động đứt quãng không ngừng. - Sự vận động tư bản là sự thống nhất của 3 hình thái tư bản và thống nhất giữa quá trình sản xuất và quá trình lưu thông, thống nhất giữa quá trình liên tục không ngừng và quá trình đứt quãng không ngừng. + Phù hợp với ba giai đoạn tuần hoàn tư bản có ba hình thái của tư bản: tư bản tiền tệ - tư bản sản xuất – tư bản hàng hóa. Để tái sản xuất diễn ra một cách bình thường thì tư bản xã hội cũng như tư bản cá biệt đều tồn tại cùng một lúc dưới cả ba hình thái. - Rõ ràng, tái sản xuất của mọi doanh nghiệp tư bản chủ nghĩa trong cùng một lúc đều gồm có: tư bản tiền tệ chi ra để mua tư liệu sản xuất và SLĐ - tư bản sản xuất dưới hình thái TLSX và SLĐ đang hoạt động - tư bản hàng hóa sắp đưa ra bán. - Đồng thời, trong lúc một bộ phận của TB là TBTT đang biến thành TBSX, thì một bộ phận khác là TBSX đang biến thành TBHH và bộ phận thứ ba là TBHH đang biến thành TBTT. Mỗi bộ phận ấy đều lần lượt mang lấy và trút bỏ một trong ba hình thái đó. - Nói cách khác, ba hình thái này tồn tại cùng một thời gian, xen kẽ nhau trong không gian, nghĩa là: tồn tại và sắp xếp kề nhau trong không gian để vận động liên tục trong thời gian. + Ba hình thái của tư bản là sự biểu hiện của tư bản trong quá trình vận động của nó, chính trong quá trình vận động đó đã chứa đựng khả năng tách rời của ba hình thái đó, vì vậy, trong quá trình phát triển của chủ nghĩa tư bản đã xuất hiện: tư bản thương nghiệp và tư bản cho vay, hình thành các tập đoàn khácnhau trong giai cấp tư bản: chủ công nghiệp, nhà buôn, chủ ngân hàng, … chia nhau giá trị thặng dư. + Mục đích của tuần hoàn tư bản là giá trị tăng thêm giá trị. Hay nói tóm lại: Tuần hoàn tư bản là sự vận động của tư bản trải qua ba giai đoạn, lần lượt qua ba hình thái, thực hiện ba chức năng rồi trở về hình thái ban đầu với giá trị không chỉ được bảo tồn mà còn tăng lên.
Câu 4.2: Chu chuyển tư bản? Trả lời: Vận động của tư bản cá biệt, xem xét về mặt lượng, đó là chu chuyển tư bản. *Khái niệm: Chu chuyển tư bản là sự tuần hoàn của tư bản nếu xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới và lặp đi lặp lại không ngừng. Chu chuyển tư bản nói đến tốc độ vận động của tư bản cá biệt. *Thời gian chu chuyển của tư bản: + TGCC của tư bản là: thời gian tư bản thực hiện được một vòng tuần hòan, nghĩa là khoảng thời gian kể từ khi tư bản ứng ra dưới một hình thái nhất định cho đến khi trở về tay nhà tư bản cũng dưới hình thái đó, nhưng có thêm giá trị thặng dư. + TGCC của tư bản bao gồm: thời gian sản xuất và thời gian lưu thông. + Thời gian sản xuất: là thời gian tư bản nằm trong lĩnh vực sản xuất. - bao gồm: thời gian lao động ; thời gian gián đoạn lao động và thời gian dự trữ sản xuất. - Thời gian SX dài hay ngắn là do tác động của các nhân tố sau: tính chất của ngành sản xuất (SX tàu lâu hơn dệt vải), quy mô hoặc chất lượng các sản phẩm (xây 1 xí nghiệp lâu hơn xây 1 căn nhà ở), năng suất lao động, dự trữ sản xuất đủ hay thiếu, … + Thời gian lưu thông: là thời giant ư bản nằm trong lĩnh vực lưu thông. - bao gồm: thời gian mua và thời gian bán hàng hóa. - Thời gian lưu thông dài hay ngắn là do các nhân tố sau quy định: thị trường xa hay gần, tình hình thị trường xấu hay tốt, trình độ phát triển của ngành giao thông vận tải, … - trong thời gian lưu thông, tư bản không làm chức năng SX, do đó không sản xuất ra hàng hóa, cũng không SX ra giá trị thặng dư. + Tóm lại, thời gian chu chuyển của tư bản càng ngắn thì tạo điều kiệnc ho giá trị thặng dư được sản xuất ra nhiều hơn, tư bản càng lớn nhanh hơn. *Tốc độ chu chuyển của tư bản: + TĐCC của tư bản: đo bằng số lần (vòng) chu chuyển của tư bản trong một năm. + Công thức tính TĐCC của tư bản: n = TGn/TGa Trong đó: n là số lần chu chuyển của tư bản trong 1 năm; TGn là thời gian trong năm; TGa là thời gian chu chuyển của 1 tư bản nhất định. + Như vậy, TĐCC của tư bản tỷ lệ nghịch với thời gian chu chuyển của tư bản. Nghĩa là, muốn tăng tốc độ chu chuyển tư bản phải giảm thời gian chu chuyển (giảm thời gian sản xuất và thời gian lưu thông) của tư bản.
+ Những yếu tố giúp rút ngắn thời gian chu chuyển và làm tăng tốc độ chu chuyển là: LLSX phát triển, kỹ thuật tiến bộ, tiến bộ về mặt tổ chức sản xuất, áp dụng các thành tựu của hóa học, sinh học vào sản xuất, phát triển phương tiện vận tải và bưu điện, cải tiến tổ chức mậu dịch, … *Phương thức chu chuyển của tư bản sản xuất: Các bộ phận khác nhau của TBSX không chu chuyển giống nhau (vì mỗi bộ phận TBSX dịch chuyển giá trị của nó vào sản phẩm theo những cách thức khác nhau), do đó căn cứ vào tính chất chu chuyển khác nhau đó, người ta chia TBSX thành 2 bộ phận: TB cố định và TB lưu động. + Tư bản cố định là: một bộ phận của tư TBSX, đồng thời là bộ phận chủ yếu của tư bản bất biến (máy móc, thiết bị, nhà xưởng,…) tham gia toàn bộ vào quá trình sản xuất, nhưng giá trị của nó không dịch chuyển hết một lần vào sản phẩm mà dịch chuyển dần từng phần theo mức độ hao mòn của nó trong quá trình sản xuất. - Tư bản cố định được sử dụng lâu dài trong nhiều chu kỳ sản xuất và bị hao mòn dần trong quá trình sản xuất. Có hai loại hao mòn là: hao mòn hữu hình và hao mòn vô hình. - Hao mòn hữu hình là hao mòn về vật chất, hao mòn về giá trị sử dụng. Nguyên nhân là do quá trình sử dụng và sự tác động của thiên nhiên, làm cho bộ phận của TB cố định dần dần hao mòn đi đến chỗ hỏng và phải được thay thế. - Hao mòn vô hình là sự hao mòn thuần túy về mặt giá trị. Hao mòn vô hình sảy ran gay cả khi máy móc còn tốt, nhưng bị mất giá vì xuất hiện các máy móc hiện đại hơn, rẻ hơn hoặc có giá trị tương đương nhưng công suất cao hơn. Để tránh hao mòn vô hình, các nhà tư bản tìm cách kéo dài ngày lao động, tăng ca kíp làm việc… nhằm tận dụng máy móc trong thời gian càng ngắn càng tốt. - Để khôi phục lại tư bản cố định đã hao mòn cần phải lập quỹ khấu hao để: sữa chữa cơ bản và mua máy móc mới thay thế. + Tư bản lưu động là: một bộ phận của tư bản sản xuất, gồm một phần tư bản bất biến (nguyên liệu, nhiên liệu, vật liệu phụ, …) và tư bản khả biến (sức lao động), được tiêu dung hoàn toàn trong một chu kỳ sản xuất và giá trị của nó được chuyển toàn bộ vào sản phẩm trong quá trình sản xuất. + Việc phân chia thành TBCĐ và TBLĐ là đặc điểm riêng của TBSX và căn cứ của sự phân chia là phương thức chuyển dịch giá trị của chúng vào sản phẩm trong quá trình sản xuất (hay dựa vào phương thức chu chuyển của tư bản). Tư bản cố định Tư bản lưu động Giá trị máy móc, thiết bị, Giá trị nguyên liệu, nhiên Giá trị sức lao động nhà xưởng, … liệu, vật liệu, … Tư bản bất biến Tư bản khả biến + Việc phân chia tư bản SX thành TBCĐ và TBLĐ tuy không phản ánh được nguồn gốc sinh ra giá trị thặng dư, nhưng lại có ý nghĩa quan trọng trong quản lý kinh tế.
*Ý nghĩa của việc tăng tốc độ chu chuyển tư bản: + Tăng tốc độ chu chuyển cũng có nghĩa là rút ngắn thời gian chu chuyển, việc này có ý nghĩa quan trọng vì tạo điều kiện cho giá trị thặng dư được sản xuất ra nhiều hơn, tư bản càng lớn nhanh hơn. Đây là mục tiêu của các nhà tư bản. + Việc tăng tốc độ của tư bản sản xuất bao gồm: tăng tốc độ chu chuyển của TBCĐ và tăng tốc độ chu chuyển của TBLĐ. - Tăng tốc độ chu chuyển của tư bản cố định giúp: 1tăng quỹ khấu hao tài sản cố định, tiết kiệm chi phí bảo hành, bảo dưỡng; 2Có điều kiện thay thế máy móc sớm hơn nên hạn chế thiệt hại hao mòn hữu hình do tự nhiên phá hủy và hao mòn vô hình gây ra; 3Do vốn cố định di chuyển dần vào sản phẩm nên khi tăng tốc độ chu chuyển TBCĐ thì sẽ thu về phần vốn cố định nhiều hơn, nhờ đó mà có điều kiện đầu tư cho sản xuất nhiều hơn. - Tăng tốc độ chu chuyển của tư bản lưu động giúp: 1làm tăng lượng tư bản lưu động được sử dụng trong năm, do đó tiết kiệm được tư bản ứng trước; 2hơn nữa, do làm tăng tốc độ chu chuyển của tư bản lưu động khả biến nên làm cho tỷ suất giá trị thặng dư trong năm tăng lên. + Các chủ thể lựa chọn việc đầu tư cho phù hợp, nên lựa chọn ngành có tốc độ chu chuyển nhanh khi ít vốn. Việc lựa chọn phải phù hợp với tiềm lực và khả năng của mình. *Biện pháp tăng tốc độ chu chuyển của tư bản: + TĐCC của tư bản tỷ lệ nghịch với thời gian chu chuyển của tư bản. Vì vậy, muốn tăng tốc độ chu chuyển tư bản phải giảm thời gian chu chuyển (giảm thời gian sản xuất và thời gian lưu thông) của tư bản. + Những yếu tố giúp rút ngắn thời gian chu chuyển và làm tăng tốc độ chu chuyển là: - giảm thời gian sản xuất : tăng năng suất lao động (LLSX phát triển, kỹ thuật tiến bộ, tiến bộ về mặt tổ chức sản xuất, áp dụng các thành tựu khoa học kỹ thuật vào sản xuất…) kéo dài ngày lao động, tăng cường độ lao động … - giảm thời gian lưu thông: tiến bộ về mặt tổ chức lưu thông phân phối, phát triển phương tiện vận tải và bưu điện, cải tiến tổ chức mậu dịch, …
Chương 6: Các hình thái TB và hình thức biểu hiện của GTTD Câu 5: Cạnh tranh nội bộ ngành, cạnh tranh giữa các ngành và kết quả của nó, phân tích? *Cạnh tranh là Sự ganh đua giữa những người sản xuất và lưu thông hàng hóa bằng những biện pháp và thủ đoạn khác nhau, nhằm giành giật cho mình những điều kiện sản xuất kinh doanh có lợi nhất. Động lực của cạnh tranh là lợi nhuận tối đa. Trong điều kiện sản xuất tư bản tự do cạnh tranh có 2 loại cạnh tranh là: cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành. *Cạnh tranh nội bộ ngành: + Khái niệm: là cạnh tranh giữa các xí nghiệp trong cùng một ngành, sản xuất cùng một loại hàng hóa, nhằm mục đích giành ưu thế trong sản xuất và trong tiêu thụ hàng hóa để thu lợi nhuận siêu ngạch. + Mục tiêu cạnh tranh là: thu lợi nhuận siêu ngạch và chiếm thị phấn lớn trên thị trường. + Biện pháp cạnh tranh: bằng cách cải tiến kỹ thuật, hợp lý hóa sản xuất, nâng cao chất lượng hàng hóa, cải tiến mẫu mã … làm cho giá trị cá biệt của hàng hóa do xí nghiệp sản xuất ra thấp hơn giá trị xã hội, để thu được lợi nhuận siêu ngạch. + Kết quả cạnh tranh trong nội bộ ngành là: dẫn đến hình thành giá trị xã hội của hàng hóa, tức là giá trị thị trường của hàng hóa. - Giá trị thị trường của hàng hóa, một mặt là giá trị trung bình của những hàng hóa được sản xuất ra trong một khu vực sản xuất nào đó, mặt khác phải coi là giá trị cá biệt của những hàng hóa được sản xuất ra trong những điều kiện trung bình của khu vực đó và chiếm khối lượng lớn trong số những sản phẩm của khu vực này. - Vì vậy, cạnh tranh trong nội bộ ngành làm cho điều kiện sản xuất trung bình của một ngành thay đổi, giá trị xã hội của hàng hóa giảm xuống, chất lượng hàng hóa được nâng cao, chủng loại hàng hóa phong phú hơn, … *Cạnh tranh giữa các ngành: + Khái niệm: là cạnh tranh giữa các xí nghiệp tư bản kinh doanh trong các ngành sản xuất khác nhau, nhằm mục đích tìm nơi đầu tư có lợi hơn. + Nguyên nhân cạnh tranh: Trong xã hội có nhiều ngành sản xuất khác nhau, với các điều kiện sản xuất không giống nhau, do đó lợi nhuận thu được và tỷ suất lợi nhuận không giống nhau, nên các nhà tư bản phải chọn ngành nào có tỷ suất lợi nhuận cao nhất để đầu tư. Ví dụ: có 3 ngành SX: cơ khí, dệt, da. Tư bản đầu tư đều là 100; tỷ suất giá trị thặng dư đều là 100%. Nhưng cấu tạo hữu cơ các ngành khác nhau: Khối lượng GTTD Tỷ suất lợi nhuận Ngành Chi phí SX m’ (%) Cơ khí 80C + 20V 100 20 20 Dệt 70C + 30V 100 30 30 Da 60C + 40V 100 40 40
Nhìn bảng ta thấy kết quả là tỷ suất lợi nhuận của thu được khác nhau. Trong ví dụ này, ngành da có tỷ suất lợi nhuận cao nhất. + Biện pháp để cạnh tranh: là sự tự do di chuyển tư bản vào các ngành khác nhau của xã hội. Ví dụ: trong trường hợp 3 ngành trên, tư bản các ngành khác sẽ chuyển sang ngành da nhằm mục đích thu được tỷ suất lợi nhuận cao hơn, làm cho quy mô sản xuất của ngành da mở rộng. + Kết quả của cạnh tranh các ngành là: hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân (ký hiệu P ' ) và giá cả sản xuất. + Sự hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân: - Khi tư bản các ngành khác chuyển sang ngành da, làm cho quy mô ngành da mở rộng, sản phẩm của ngành da nhiều lên, cung lớn hơn cầu, giá cả sẽ hạ xuống, cuối cùng làm cho tỷ suất lợi nhuận ngành này giảm. - Ngược lại, quy mô sản xuất ở những ngành mà tư bản chuyển đi sẽ bị thu hẹp, sản phẩm ít đi, cung nhỏ hơn cầu, giá cả sẽ cao lên, cuối cùng làm tỷ suất lợi nhuận tăng. - Như vậy, chính sự tự do di chuyển tư bản từ ngành này sang ngành khác đã làm thay đổi tỷ suất lợi nhuận của ngành và dẫn đến hình thành tỷ suất lợi nhuận nganh nhau, đó là tỷ suất lợi nhuận bình quân. + Tóm lại: tỷ suất lợi nhuận bình quân là “con số trung bình” của tất cả các tỷ suất lợi nhuận khác nhau ( P' =(P’1+ … + P’n)/n) hay nói cách khác, tỷ suất lợi nhuận bình quân là tỷ số theo phần trăm giữa tổng giá trị thặng dư và tổng tư bản xã hội ( P' =∑M’.100%/∑K) + Khi hình thành P ' , ta có thể tính được lợi nhuận bình quân P từng ngành theo công thức: P =k× P' (trong đó k là tư bản ứng trước của từng ngành). Tóm lại: lợi nhuận bình quân là lợi nhuận bằng nhau của tư bản bằng nhau đầu tư vào các ngành sản xuất khác nhau. Nó chính là lợi nhuận mà các nhà tư bản thu được căn cứ vào tổng tư bản đầu tư nhân với tỷ suất lợi nhuận bình quân, không kể cấu thành hữu cơ của nó như thế nào. + Bên cạnh đó, khi hình thành P ' thì giá trị hàng hóa chuyển thành giá cả sản xuất. Giá cả sản xuất là giá cả bằng chi phí sản xuất cộng với lợi nhuận bình quân. (GCSX = k + P' ). Giá cả sản xuất là cơ sở của giá cả thị trường, giá cả thị trường vận động lên xuống xung quanh giá cả sản xuất. *Quan hệ giữa cạnh tranh nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành là: Cạnh tranh nội bộ ngành dẫn đến năng suất lao động tăng, giá sản phẩm giảm, … cuối cùng làm tỷ suất lợi nhuận ngành giảm. Chính điều này khiến nhà tư bản tìm đến ngành có tỷ suất lợi nhuận cao hơn, tức là cạnh tranh giữa các ngành xảy ra. Sự tự do di chuyển tư bản giữa các ngành khiến cho tỷ suất của các ngành dẫn dần ngang nhau, hình thành tỷ suất lợi nhuận bình quân. Tức là các nhà tư bản sẽ thu được lợi nhuận ngang nhau nếu đầu tư vốn ban đầu như nhau (thu lợi nhuận bình quân). Tuy
nhiên, theo quy luật giá trị thặng dư (lúc này đã biến tướng thành quy luật lợi nhuận bình quân) thì lúc này các nhà tư bản lại tìm cách thay đổi điều kiện sản xuất kinh doanh để thu lợi nhuận và tỷ suất lợi nhuận khác nhau.
Chương 8: Quá độ lên chủ nghĩa xã hội và cơ cấu kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở Việt Nam Câu 6: Vai trò của kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam? Trả lời: *Thành phần kinh tế: là khu vực kinh tế, kiểu quan hệ kinh tế dựa trên một hình thức sở hữu nhất định về tư liẹu sản xuất. Thành phần kinh tế tồn tại ở những hình thức tổ chức kinh tế nhất định, trong đó căn cứ vào quan hệ sản xuất (mà hạt nhân là quan hệ sở hữu) nào thống trị để xác định từng thành phần kinh tế. *Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần trong thời kỳ quá độ lên CNXH là: cơ cấu kinh tế trong đó các thành phần kinh tế cùng tồn tại và phát triển như một tổng thể, giữa chúng có quan hệ vừa hợp tác lại vừa cạnh tranh với nhau.Qua thực tiễn, Đảng đã xác định nền kinh tế nước ta hiện nay có 5 thành phần. Đó là: Kinh tế nhà nước – kinh tế tập thể - kinh tế tư nhân (cá thể, tiểu chủ, tư bản tư nhân) – kinh tế tư bản nhà nước – kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. *Sự tồn tại cơ cấu kinh tế nhiều thành phần là đặc chưng trong thời kỳ quá độ lên CNXS và là tất yếu khách quan (1Vì một số thành phần kinh tế của phương thức sản xuất cũ vẫn còn tồn tại, một số thành phần kinh tế mới hình thành, 3hơn nữa, thời kỳ quá độ, do trình độ LLSX còn thấp, tồn 2 tại nhiều thang bậc, phân bố không đều giữa các ngành, vùng, …) *Sự tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần có vai trò to lớn, vì: + Một là, tồn tại nhiều thành phần kinh tế, tức là tồn tại nhiều hình thức tổ chức kinh tế, nhiều phương thức quản lý kinh tế, giúp cho phù hợp với các trình độ khác nhau của LLSX. Chính sự phù hợp này đã thúc đẩy tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế, nâng cao hiệu quả kinh tế trong từng thành phần kinh tế và trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân. + Hai là, nền kinh tế nhiều thành phần làm phong phú và đa dạng các chủ thể kinh tế, do đó thúc đẩy phát triển kinh tế hàng hóa, đẩy mạnh cạnh tranh, tránh tình trạng độc quyền. Chính điều này góp phần quan trọng nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế nước ta trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững, cải thiện đời sống của nhân dân, phát triển các mặt của đời sống kinh tế xã hội. + Ba là, tạo điều kiện thực hiện và mở rộng các hình thức kinh tế quá độ, trong đó có hình thức kinh tế tư bản nhà nước. Đó là những “cầu nối”, “trạm trung gian” cần thiết để đưa nước ta từ sản xuất nhỏ lên chủ nghĩa xã hội, bỏ qua chế độ tư bản chủ nghĩa. + Bốn là, việc phát triển mạnh các thành phần kinh tế và cùng với nó là các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh là một nội dung cơ bản của việc hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. + Năm là, chính sự tồn tại nhiều thành phần kinh tế đáp ứng được lợi ích của các giai cấp, tầng lớp xã hội, có tác dụng khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, các tiềm năng của đất nước (như: sức lao động, vốn, tài nguyên thiên nhiên, kinh nghiệm quản lý…) để tăng trưởng nhanh và bền vững. Đồng thời cho phép khai thác kinh nghiệm tổ chức quản lý khoa học, công nghệ mới trên thế giới.