Đề tài: Đánh giá rủi ro và đề xuất biện pháp thích ứng với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở hai xã Phú Lương và Vĩnh Hà, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế

Chia sẻ: Nguyễn Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:75

Thêm vào BST

Báo xấu

208
lượt xem 59
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài: Đánh giá rủi ro và đề xuất biện pháp thích ứng với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở hai xã Phú Lương và Vĩnh Hà, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế nhằm xây dựng một số biện pháp thích ứng với thiên tai dựa vào cộng đồng, góp phần giảm thiểu tác hại do thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở hai xã Phú Lương và Vĩnh Hà, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế .

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài: Đánh giá rủi ro và đề xuất biện pháp thích ứng với thiên tai trong bối cảnh biến đổi khí hậu ở hai xã Phú Lương và Vĩnh Hà, huyện Phú Vang, tỉnh Thừa Thiên Huế

1 M ð U ► Tính c p thi t c a ñ tài Trong vài th p k g n ñây, các ho t ñ ng c a con ngư i ñã và ñang góp ph n làm tăng ñáng k n ng ñ các khí nhà kính trong khí quy n, t ñó làm tăng nhi t ñ toàn c u, d n ñ n hàng lo t nh ng bi n ñ i nghiêm tr ng c a môi trư ng t nhiên. N u không có nh ng bi n pháp gi m thi u và thích nghi v i s bi n ñ i khí h u (BðKH), có th s d n ñ n nh ng tác ñ ng nghiêm tr ng ñ n an ninh con ngư i, môi trư ng và kinh t xã h i trong m t tương lai không xa [22]. Th a Thiên Hu (TTH) là m t t nh phía Nam c a vùng duyên h i B c Trung B , ñ a hình kéo dài theo phương Tây B c – ðông Nam g m nh ng dãy núi, gò ñ i, ñ ng b ng nh h p ch y song song v i ñư ng b bi n, th p d n t Tây sang ðông và vùng ñ m phá ven bi n r ng l n. Do n m trong vùng nhi t ñ i gió mùa B c bán c u nên ñây là khu v c v a ch u nh hư ng gió mùa ðông B c v a b gió mùa Tây Nam chi ph i. Nh ng ñ t h n hán và xâm nh p m n nghiêm tr ng x y ra h ng năm; nh ng tr n mưa v i lưu lư ng và cư ng ñ r t l n, các cơn dông, l c t , lũ và lũ quét thư ng xuyên xu t hi n. Ngoài ra, v i 127 km b bi n ti p giáp v i bão Tây B c Thái Bình Dương, là bão l n nh t hành tinh, hàng năm TTH thư ng ch u nh hư ng c a trung bình 0,6 cơn bão [26]. Do v trí ñ a lý, ñi u ki n ñ a hình và khí h u nêu trên, TTH ñư c xem là m t trong nh ng ñ a phương r t d b t n thương (DBTT) do thiên tai, nh t là bão, lũ, h n hán. Hơn n a, theo tính toán c a các nhà khoa h c, nh ng BðKH Vi t Nam có kh năng di n bi n như sau [26]: - Nhi t ñ trung bình năm tăng kho ng 0,10 C / th p k . M t s tháng mùa hè, nhi t ñ tăng kho ng 0,1 - 0,30 C / th p k . V mùa ñông, nhi t ñ gi m ñi trong các tháng ñ u mùa, tăng lên trong các tháng cu i mùa. - Lư ng mưa tăng 10 %, cư ng ñ mưa tăng t 5 – 10 %. Nh ng d thư ng d n ñ n lũ, h n s nhi u hơn. - Mùa bão có th kéo dài thêm, t n su t bão có th xu t hi n thư ng xuyên hơn, cư ng ñ bão có th m nh thêm. - ð n năm 2070 lư ng b c hơi tăng lên t 3 – 8 %, lư ng mưa tăng ít không ñ bù l i lư ng nư c b c hơi ñã d n ñ n dòng ch y trên các tri n sông gi m t 23- 40,5%, nh t là mùa ki t, dòng ch y lũ l i có xu th tăng do cư ng ñ mưa tăng.
2 - M c nư c bi n dâng cao thêm 3 – 15 cm vào năm 2010 và 100 cm vào năm 2100 làm cho xói l , b i l p b sông, b bi n tăng. Như v y, BðKH có th gây ra nhi u tác h i ñ i v i kinh t - xã h i c a t nh TTH. Trong s 7 huy n, th xã và thành ph , Phú Vang là m t trong nh ng ñ a bàn DBTT nh t do các dòng lũ l n t thư ng ngu n ñ v và gió bão, sóng l n, tri u dâng t bi n. huy n này, 2 xã Phú Lương và Vinh Hà là nh ng nơi d b nh hư ng nh t b i thiên tai, ñ c bi t bão và lũ l t. Ngư i ta thư ng ví xã Phú Lương là “r n lũ” c a huy n và thư ng xuyên b ng p l t gây thi t h i v nhà c a, mùa màng. Xã Vinh Hà ñư c g i là m t xã “bán ñ o” c a vùng phía Nam phá Tam Giang – C u Hai do có phía ðông giáp ñ m Hà Trung – Th y Tú, phía Tây và Nam giáp ñ m c u Hai. Vinh Hà là xã có di n tích m t nư c l n, ch u nh hư ng tr c ti p c a nh ng cơn bão ñ n t bi n ðông, n m trên ñư ng thoát lũ vào mùa mưa bão và thư ng xuyên b nhi m m n vào mùa khô. Các xã này tr nên DBTT hơn bao gi h t trong b i c nh BðKH và nh ng tác ñ ng b t l i ñã ñư c d báo. ð góp ph n gi m thi u tác ñ ng c a thiên tai trong b i c nh BðKH hi n nay và giúp tăng kh năng phòng ng a, thích ng v i BðKH huy n ven bi n Phú Vang, chúng tôi ch n ñ tài: “ðánh giá r i ro và ñ xu t bi n pháp thích ng v i thiên tai trong b i c nh bi n ñ i khí h u hai xã Phú Lương và Vinh Hà, huy n Phú Vang, t nh Th a Thiên Hu ”. ► Tính m i c a ñ tài - Phân tích, ñánh giá các hi m h a t nhiên Phú Lương và Vinh Hà trong xu hư ng nh hư ng c a BðKH; ñánh giá năng l c qu n lý và phòng ng a th m h a, phân tích tình tr ng DBTT do thiên tai trong b i c nh BðKH. - ð xu t các bi n pháp thích ng v i BðKH ñ a bàn nghiên c u. ► M c tiêu nghiên c u - ðánh giá r i ro các hi m h a t nhiên, kh năng d b nh hư ng và năng l c ng phó c a c ng ñ ng các xã Phú Lương và Vinh Hà, huy n Phú Vang, t nh TTH. - Xây d ng m t s bi n pháp thích ng v i thiên tai d a vào c ng ñ ng, góp ph n gi m thi u tác h i do thiên tai trong b i c nh b nh hư ng b i BðKH t i xã Phú Lương và xã Vinh Hà, huy n Phú Vang, t nh Th a Thiên Hu .
3 CHƯƠNG 1 T NG QUAN TÀI LI U 1.1. Các khái ni m v thiên tai và BðKH 1.1.1. M t s khái ni m v thiên tai Thiên tai là hi n tư ng b t thư ng c a thiên nhiên có th t o ra các nh hư ng b t l i và r i ro cho con ngư i, sinh v t và môi trư ng. Thiên tai có th x y ra m t vùng, m t khu v c nh t ñ nh nào ñó (s m sét, núi l a…), m t qu c gia (bão, lũ l t, h n hán…), m t châu l c (ñ ng ñ t, ñ t gãy ñ a ch n…), ho c trên toàn th gi i (hi n tư ng nóng lên toàn c u, hi n tư ng El Niño, La Niña…) [24]. Bão là m t nhi u ñ ng sâu s c nh t trong cơ ch gió mùa mùa hè. ðó là m t vùng khí áp th p g n tròn, có s c gió t c p 8 (17,2 m/s) tr lên, còn nh ng vùng gió xoáy có s c gió t c p 6, c p 7 ñư c g i là áp th p nhi t ñ i; bán kính m t cơn bão vào kho ng 200–300 km, các ñư ng ñ ng áp g n ñ ng tâm và dày xít nhau, gây ra gió r t m nh có th lên t i trên 35 m/s. Tr ph n trung tâm c a bão g i là m t bão l ng gió, còn toàn b h th ng có chuy n ñ ng xoáy ñi lên r t mãnh li t. Bão có tr lư ng m r t l n, có năng lư ng n i t i kh ng l . Mây hình thành trong bão là nh ng l p mây r t dày, cho mưa d d i trên m t vùng r ng l n. Riêng vùng trung tâm bão là m t vùng gió y u, th m chí l ng gió và thư ng r t ít mây [9]. Lũ l t là hi n tư ng nư c sông dâng cao trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh, sau ñó gi m d n. Trong mùa mưa lũ, nh ng tr n mưa t ng ñ t liên ti p, cư ng ñ m nh, nư c mưa tích lũy nhanh trên lưu v c sông, phá, ao, h … làm cho nư c sông t ng ñ t n i ti p nhau dâng cao, t o ra nh ng tr n lũ trong sông, su i, n u ñ t t i ch ñã no nư c thì nư c mưa ñ c vào dòng ch y, d gây ra lũ [1]. H n hán là hi n tư ng lư ng mưa thi u h t nghiêm tr ng kéo dài, làm gi m hàm lư ng m trong không khí và hàm lư ng nư c trong ñ t, làm suy ki t dòng ch y sông su i, h th p m c nư c ao h , m c nư c trong các t ng ch a nư c dư i ñ t gây nh hư ng x u ñ n s sinh trư ng c a cây tr ng, làm môi trư ng suy thoái gây ñói nghèo, d ch b nh... D a vào nguyên nhân gây ra h n mà có th chia ra làm hai lo i là: h n ñ t và h n không khí [9].
4 Nư c bi n dâng là s dâng m c nư c c a ñ i dương trên toàn c u, trong ñó không bao g m tri u và nư c dâng do bão… Nư c bi n dâng t i m t v trí nào ñó có th cao hơn ho c th p hơn so v i trung bình toàn c u vì có s khác nhau v nhi t ñ c a ñ i dương và các y u t khác [4]. L c là nh ng xoáy v i hoàn lưu nh c hàng ch c ñ n hàng trăm mét, thư ng x y ra nhanh và không lan r ng. L c xoáy là nh ng xoáy nh cu n lên, thư ng x y ra khi khí quy n có s nhi u lo n và v cơ b n là không d báo ñư c [1]. El Niño là hi n tư ng nóng lên khác thư ng c a nư c bi n d c vành ñai xích ñ o dài g n 10.000 km, t b bi n Nam M ñ n khu v c gi a Thái Bình Dương. El Niño g n li n v i quá trình tương tác khí quy n - ñ i dương r ng l n. Hi n tư ng El Niño thư ng l p l i v i chu kỳ t 2 ñ n 7 năm. El Niño ñư c xác ñ nh b i ch s dao ñ ng nam bán c u (SOI). El Niño xu t hi n khi SOI có giá tr âm, và ngư c l i là s xu t hi n c a hi n tư ng La Niña. Trên th c t , khí h u trái ñ t là tr c ngang c a m t ñ th hình sin gi a m t c c là El Niño và c c kia là La Niña. El Niño và La Niña là nguyên nhân c a nhi u thiên tai b t thư ng trên th gi i như: mưa l n, bão, lũ vùng này, h n hán, cháy r ng vùng khác, gây thi t h i l n v ngư i và c a [13]. Th m h a là s phá v nghiêm tr ng ho t ñ ng c a m t xã h i, gây ra nh ng t n th t v con ngư i, môi trư ng và v t ch t trên di n r ng, vư t quá kh năng ñ i phó c a xã h i b nh hư ng n u ch s d ng các ngu n l c c a xã h i ñó. Th m h a có th ñư c phân lo i theo t c ñ xu t hi n (ñ t ng t hay t t ), theo nguyên nhân (do thiên nhiên, con ngư i, ho c là do c hai). Th m h a là s k t h p c a các y u t hi m h a, r i ro và tình tr ng DBTT [11]. Hi m h a là b t kỳ s ki n, hi n tư ng không bình thư ng nào có kh năng ñe d a cu c s ng, tài s n ho c các ho t ñ ng c a con ngư i ñ n m c có th gây nên th m h a. Hi m h a có th x y ra ñ t ng t như lũ quét, sóng th n, s t l ñ t, ho c x y ra t t như h n hán, sa m c hóa, nư c bi n dâng [11]. R i ro là nh ng thi t h i ư c ñoán (s ngư i ch t, b thương, thi t h i tài s n và s ñình tr các ho t ñ ng kinh t hay ñ i s ng) do m t hi n tư ng c th gây ra. R i ro là hàm s gi a kh năng x y ra c th và nh ng thi t h i t ng trư ng h p s
5 gây nên. C m t này cũng ñư c s d ng theo nghĩa kh năng th m h a x y ra và h u qu dư i t ng m c ñ thi t h i c th [11]. ðánh giá r i ro trong th m h a d a vào c ng ñ ng là m t quá trình t ng h p và phân tích có s tham gia c a c ng ñ ng v các lo i th m h a ñã x y ra và nh ng m i ñe d a hi n t i ñ i v i c ng ñ ng (ñánh giá hi m h a), k t h p v i s hi u bi t v nguyên nhân sâu xa khi n hi m h a tr thành th m h a (ñánh giá tình tr ng DBTT) và nh ng ngu n l c s n có trong m t c ng ñ ng ñư c s d ng nh m gi m nh r i ro (ñánh giá kh năng) và cách nhìn nh n khác nhau v r i ro [11]. ðánh giá hi m h a là quá trình ñánh giá trên nh ng khu v c xác ñ nh, các nguy cơ x y ra hi n tư ng có th gây thi t h i m c ñ nào ñó trong m t kho ng th i gian nh t ñ nh. ðánh giá hi m h a bao g m vi c phân tích các d li u chính th c ho c không chính th c, và gi i thích chuyên môn các b n ñ ñ a hình, ñ a ch t, th y văn và s d ng ñ t, cũng như vi c phân tích các ñi u ki n kinh t , chính tr và xã h i [11]. Tình tr ng DBTT là khái ni m ñ c p ñ n m t cá nhân, c ng ñ ng, công trình, d ch v ho c khu v c ñ a lý s ch u thi t h i hay b ñình tr do nh hư ng c a m t hi m h a mang tính th m h a c th . Kh năng DBTT do tác ñ ng c a BðKH là m c ñ mà m t h th ng (t nhiên, kinh t - xã h i) có th b t n thương do BðKH, ho c không có kh năng thích ng v i nh ng tác ñ ng b t l i c a BðKH [4], [11]. ðánh giá tình tr ng DBTT là quá trình các thành viên trong c ng ñ ng tham gia xác ñ nh các y u t ch u r i ro cao ñ i v i m i lo i hi m h a và phân tích nguyên nhân sâu xa làm cho nh ng y u t ñó ch u r i ro [11]. ðánh giá kh năng là quá trình tìm hi u, phân tích nh m xác ñ nh xem ngư i dân làm gì trong th i kỳ kh ng ho ng ñ gi m nh tác ñ ng gây h i c a hi m h a và ñ ñ m b o các ngu n sinh s ng c a h [11]. M i quan h gi a hi m h a (H), tình tr ng DBTT (V) và kh năng (C) có th trình bày như sau: Hi m h a (H) x Tình tr ng DBTT (V) R i ro trong th m h a = Kh năng (C) Ngu n: [11]
6 R i ro trong th m h a s tăng lên n u hi m h a tác ñ ng ñ n m t c ng ñ ng DBTT và có kh năng h n ch . Do ñó ñ h n ch r i ro trong th m h a, m t c ng ñ ng có th th c hi n các ho t ñ ng nh m gi m nh tác h i c a hi m h a, gi m nh tình tr ng DBTT và nâng cao năng l c c a c ng ñ ng [11]. 1.1.2. Khái ni m bi n ñ i khí h u Dao ñ ng khí h u là s dao ñ ng xung quanh giá tr trung bình c a khí h u trên quy mô th i gian, không gian ñ dài so v i hi n tư ng th i ti t riêng l . Ví d v dao ñ ng khí h u như h n hán, lũ l t kéo dài và các ñi u ki n khác do chu kỳ El Niño và La Niña gây ra [4]. BðKH là s bi n ñ i tr ng thái c a khí h u so v i trung bình và/ho c dao ñ ng c a khí h u duy trì trong m t kho ng th i gian dài, thư ng là vài th p k ho c dài hơn. BðKH có th là do các quá trình t nhiên bên trong ho c các tác ñ ng bên ngoài, ho c do các ho t ñ ng c a con ngư i làm thay ñ i thành ph n khí quy n hay trong khai thác và s d ng ñ t [4]. - Theo y ban liên chính ph v BðKH (IPCC): BðKH là b t c thay ñ i nào c a khí h u so v i th i gian, do t nhiên hay nguyên nhân t con ngư i [52]. - Theo Công ư c khung c a Liên h p qu c v BðKH (UNFCCC) ñ nh nghĩa: “BðKH là “nh ng nh hư ng có h i c a BðKH”, là nh ng bi n ñ i trong môi trư ng v t lý ho c sinh h c gây ra nh ng nh hư ng có h i ñáng k ñ n thành ph n, kh năng ph c h i ho c sinh s n c a các h sinh thái t nhiên và ñư c qu n lý ho c ñ n ho t ñ ng c a các h th ng kinh t - xã h i ho c ñ n s c kh e và phúc l i c a con ngư i” [71]. BðKH trên th gi i BðKH ñư c ghi nh n trư c h t là s nóng lên toàn c u và m c nư c bi n dâng, là m t trong nh ng thách th c l n nh t ñ i v i nhân lo i trong th k XXI. Thiên tai và các hi n tư ng khí h u c c ñoan khác ñang gia tăng h u h t các nơi trên th gi i, nhi t ñ và m c nư c bi n trung bình toàn c u ti p t c tăng nhanh chưa t ng th y và ñang là m i lo ng i c a nhi u qu c gia trên th gi i. N u nhi t ñ trái ñ t tăng thêm
7 3- 40 C có th khi n cho 330 tri u ngư i ph i di d i t m th i hay vĩnh vi n do lũ l t. Trong ñó có kho ng 22 tri u ngư i Vi t Nam có th b nh hư ng [72]. Theo báo cáo th ng kê năm 2007 c a IPCC v s BðKH t 1850 ñ n nay, nhi t ñ trung bình ñã tăng 0,740 C trong ñó nhi t ñ t i 2 c c tăng g p 2 l n so v i trung bình toàn c u. Theo báo cáo này, nhi t ñ c a trái ñ t có th tăng lên 1,1 - 6,40 C t i năm 2100, m t m c chưa t ng có trong l ch s 10.000 năm qua. S tăng nhi t ñ cũng không ñ ng ñ u gi a các vùng trên trái ñ t. Do s nóng lên toàn c u mà các l p băng tuy t s b tan nhanh hơn trong nh ng th p k t i. Trong th k XX trung bình m c nư c bi n dâng t i Châu Á là 2,4 mm/năm và ch riêng th p k v a qua là 3,1 mm/năm, và d báo ti p t c tăng cao hơn trong th k XXI ít nh t t 2,8 - 4,3 mm/năm [52]. Trong th k XX, lư ng mưa các vùng vĩ ñ trung bình và cao, c m t th p k tăng t 0,5 ñ n 1 %. Trong n a cu i th k XX, các vùng có ñ cao trung bình và cao, thu c B c bán c u, s l n mưa to tăng kho ng 2 – 4 %. Lư ng mưa tăng không ñ u, nhi u vùng mưa quá nhi u nhưng nhi u vùng tr nên khô h n hơn. Mưa nhi u hơn các vùng c c. Các d li u nh v tinh cho th y di n tích có tuy t bao ph trên th gi i gi m kho ng 10 % k t cu i nh ng năm 1960 ñ n nay. Di n tích vùng băng giá B c bán c u gi m kho ng t 10 – 15 % k t nh ng năm 1950. Trong th k XXI, bão nhi t ñ i s tăng c v s lư ng và cư ng ñ (t 10– 20%), hi n tư ng El Niño và La Niña cũng ho t ñ ng m nh hơn c v t n su t và cư ng ñ . Mưa l n s x y ra nhi u hơn và kéo theo h u qu là lũ l t x y ra tri n miên t i nhi u nơi trên th gi i. Mùa ñông s ng n l i và s ngày l nh s ít hơn so v i trư c ñây. Nh ng ñ t n ng nóng s kh c li t hơn vào mùa hè nhi u nơi trên th gi i d n ñ n h n hán và ñói nghèo, nh t là châu Phi và châu Á [51]. BðKH s tác ñ ng nghiêm tr ng ñ n s n xu t, ñ i s ng và môi trư ng trên toàn th gi i: ñ n năm 2080 s n lư ng ngũ c c có th gi m 2 – 4 %, giá s tăng 13 – 45 %, s ngư i b nh hư ng c a n n ñói 36 – 50 %; m c nư c bi n dâng cao gây ng p l t, gây nhi m m n ngu n nư c, nh hư ng ñ n nông nghi p và gây r i ro l n ñ i v i h th ng kinh t - xã h i trong tương lai. Ví d , nh ng vùng b h n hán khu v c châu
8 Phi c n Sahara có th m r ng thêm 60 – 90 tri u ha, v i các vùng ñ t khô h n ch u thi t h i 26 t USD vào năm 2060, cao hơn con s vi n tr song phương cho khu v c này vào năm 2005 [72]. BðKH ñang làm thay ñ i di n m o c a các h sinh thái. Kho ng m t n a s h san hô trên th gi i ñã b “t y tr ng” do nư c bi n m lên. Tính axit ngày càng cao các ñ i dương cũng là m t m i ñe d a ñ i v i các h sinh thái bi n v lâu dài. N u nhi t ñ tăng lên 30 C thì 20 – 30 % các loài sinh v t trên ñ t li n có nguy cơ b tuy t ch ng. BðKH trên th gi i còn làm gia tăng các d ch b nh nguy hi m, các căn b nh hi m nghèo và các ñ i d ch v i s lây lan nhanh trên toàn th gi i như: b nh ung thư, cúm gia c m, cúm l n, s t xu t huy t, s t rét, d ch t , các b nh v gia súc, gia c m và b nh cây tr ng…nh t là ñ i v i các nư c nghèo, các nư c ñang phát tri n do t l nghèo cao và năng l c ñ i phó c a h th ng y t công c ng còn h n ch [72]. BðKH x y ra không ñ ng ñ u trên th gi i v i m c ñ nh hư ng khác nhau gi a các vùng có vĩ ñ cao và các vùng khác. Các vùng nhi t ñ i và duyên h i, các nư c ñang phát tri n s ch u nh ng h u qu n ng n nh t do BðKH gây ra [43]. M c ñ r i ro cao v lãnh th b thu h p do nư c bi n dâng ñư c ngân hàng th gi i (WB) x p theo th t là Trung Qu c, n ð , Bangladesh, Vi t Nam, Indonesia, Nh t B n, Ai C p, Hoa Kỳ, Thái Lan và Philippin [45]. BðKH Vi t Nam Vi t Nam trong kho ng 50 năm qua, nhi t ñ trung bình năm tăng kho ng 0,70 C, m c nư c bi n ñã dâng kho ng 20 cm. Hi n tư ng El Niño và La Niña ngày càng tác ñ ng m nh m t i Vi t Nam. BðKH th c s ñã làm cho các thiên tai ñ c bi t là l t bão, h n hán ngày càng kh c li t. Theo tính toán nhi t ñ trung bình Vi t 0 Nam có th tăng lên 3 C và m c nư c bi n có th dâng t i 1m vào năm 2100 [3]. Theo ñánh giá c a ngân hàng th gi i (WB) thì Vi t Nam là m t trong 5 nư c s b nh hư ng nghiêm tr ng c a BðKH và nư c bi n dâng trong ñó vùng ñ ng b ng sông H ng và sông Mêkông s b ng p chìm n ng nh t. N u m c nư c bi n dâng 1 m thì s có kho ng 10% dân s b nh hư ng tr c ti p, t n th t ñ i v i t ng s n ph m qu c n i (GDP) kho ng 10%. N u nư c bi n dâng 3m có th có kho ng 25% dân s
9 b nh hư ng tr c ti p và t n th t ñ i v i GDP lên t i kho ng 25%, kho ng 40.000 2 km ñ ng b ng ven bi n Vi t Nam s b ng p hàng năm, trong ñó 80% di n tích thu c các t nh ð ng b ng Sông C u Long b ng p h u như hoàn toàn [45]. Th c tr ng v BðKH Vi t Nam. Theo s li u quan tr c, phân tích các s li u khí h u cho th y bi n ñ i c a các y u t khí h u và m c nư c bi n Vi t Nam có nh ng ñi m ñáng lưu ý sau: - Nhi t ñ : Theo k ch b n BðKH Vi t Nam [5] thì: “Trong kho ng 50 năm qua (1958 - 2007), nhi t ñ trung bình nư c ta tăng lên 0,5 – 0,70 C. Nhi t ñ mùa ñông tăng nhanh hơn nhi t ñ mùa hè và nhi t ñ các vùng khí h u phía B c tăng nhanh hơn các vùng khí h u phía Nam”. Nhìn chung nhi t ñ h u h t các vùng, mi n c a nư c ta ñ u tăng lên rõ r t, các th p k g n ñây nhi t ñ trung bình năm thư ng cao hơn các th p k trư c ñó t 0,4 – 1,30 C. - Lư ng mưa: T năm 1991 ñ n 2000 lư ng mưa trung bình năm các ñ a ñi m các vùng khác nhau là không rõ r t, nhìn chung lư ng mưa năm gi m các t nh phía B c và tăng các t nh phía Nam. Tính trung bình chung c nư c thì lư ng mưa c năm trong kho ng 50 năm qua (1958 - 2007) ñã gi m kho ng 2% [5]. - Không khí l nh: Theo k ch b n BðKH Vi t Nam [5] thì: “S ñ t không khí l nh nh hư ng t i Vi t Nam gi m ñi rõ r t trong hai th p k qua. Tuy nhiên, các bi u hi n d thư ng l i xu t hi n mà g n ñây nh t là ñ t không khí l nh gây rét ñ m, rét h i kéo dài 38 ngày trong tháng 1 và tháng 2 năm 2008 B c B ”. - Bão: Theo thông báo ñ u tiên c a Vi t Nam cho Công ư c khung c a Liên H p Qu c v BðKH [3] thì: “Nh ng năm g n ñây s cơn bão có cư ng ñ m nh nhi u hơn. Qu ñ o bão có d u hi u d ch chuy n v hư ng các vĩ ñ phía Nam và mùa bão k t thúc mu n hơn, nhi u cơn bão có ñư ng ñi d thư ng hơn”. - Mưa phùn: Theo Nguy n ð c Ng và Nguy n Tr ng Hi u (2003), s ngày mưa phùn trung bình năm Hà N i gi m d n trong th p k 1981 - 1990 và ch còn g n m t n a (15 ngày/ năm) trong 10 năm g n ñây. - M c nư c bi n: Theo s li u quan tr c t i các tr m h i văn d c theo ven bi n Vi t Nam, t c ñ dâng lên c a m c nư c bi n trung bình Vi t Nam hi n nay là
10 kho ng 3 mm/năm (giai ño n 1993 - 2008), tương ñương v i t c ñ tăng trung bình trên th gi i. Trong kho ng 50 năm qua, m c nư c bi n t i Tr m h i văn Hòn D u dâng lên 20 cm [4]. Nh n ñ nh v xu th BðKH Vi t Nam Theo nh n ñ nh c a chương trình m c tiêu qu c gia [4] ng phó v i BðKH mà B TN-MT Vi t Nam công b thì: - Vào cu i th k XXI, nhi t ñ nư c ta có th tăng 2,30 C so v i trung bình th i kỳ 1980 - 1999. M c tăng nhi t ñ dao ñ ng t 1,6 ñ n 2,80 C các vùng khí h u khác nhau. Nhi t ñ các vùng khí h u phía B c và B c Trung B tăng nhanh hơn so v i nhi t ñ các vùng khí h u phía Nam. T i m i vùng thì nhi t ñ mùa ñông tăng nhanh hơn nhi t ñ mùa hè. - T ng lư ng mưa năm và lư ng mưa mùa mưa t t c các vùng khí h u c a nư c ta ñ u tăng, trong khi ñó lư ng mưa mùa khô có xu hư ng gi m, ñ c bi t là các vùng khí h u phía Nam. Tính chung cho c nư c, lư ng mưa năm vào cu i th k XXI tăng kho ng 5 % so v i th i kỳ 1980 - 1999. các vùng khí h u phía B c m c tăng lư ng mưa nhi u hơn so v i các vùng khí h u phía Nam. - Vào gi a th k XXI m c nư c bi n có th dâng thêm kho ng 30 cm và ñ n cu i th k XXI m c nư c bi n có th dâng thêm kho ng 75 cm so v i th i kỳ 1980– 1999 và có th tăng lên 1 m vào năm 2100. Nh n ñ nh v xu th tác ñ ng ti m tàng c a BðKH ñ i v i Vi t Nam Chương trình m c tiêu qu c gia v ng phó v i BðKH c a B TN-MT nh n ñ nh: Vi t Nam ñang ñ i m t v i nhi u tác ñ ng c a BðKH bao g m các tác ñ ng ñ n cu c s ng, sinh k , tài nguyên thiên nhiên, c u trúc xã h i, h t ng k thu t và n n kinh t . Vi t Nam ñư c ñánh giá là m t trong 5 qu c gia b nh hư ng n ng n nh t c a BðKH và m c nư c bi n dâng. ð ng phó v i BðKH c n ph i có nh ng ñ u tư thích ñáng và n l c c a toàn xã h i [4].
11 1.2. Tình hình nghiên c u v ñánh giá r i ro và ñ xu t bi n pháp thích ng v i thiên tai trong b i c nh BðKH trên th gi i Vào nh ng năm 1998 – 2003, Subbiah và cs, thu c Trung tâm s n sàng ng phó v i thiên tai Châu Á (ADPC) ñã nghiên c u và ng d ng m t h th ng thông tin v khí h u ñ gi m thi u các r i ro thiên tai. H th ng thông tin này bao g m m t chu trình liên t c c a các h d báo, s ph bi n, s áp d ng và ñánh giá k t qu . Nh h th ng này mà ngư i dân các huy n Kupang, Nusa Tenggara Timur và Indramayu (Indonesia) có th ng phó, thích ng ñư c các hi n tư ng th i ti t kh c nghi t. H có th chuy n ñ i cơ c u cây tr ng và thay ñ i mùa v cho phù h p v i ñi u ki n bi n ñ i c a th i ti t, khí h u. Khi ñ t ñư c các k t qu t t thì chính ph , qu c h i c a nư c Indonesia ñã ñ u tư kinh phí ñ nhân r ng h th ng thông tin v khí h u ñ gi m thi u các r i ro thiên tai này [69]. Năm 1998, MacLeod trong d án “Chu n b và gi m lũ l t d a vào c ng ñ ng Campuchia (CBFMP)”. M c tiêu c a chương trình ñư c thi t l p b n v ng, nhân r ng cơ ch phi chính ph cho gi m nh thiên tai và s n sàng ng phó v i lũ l t. D án nghiên c u này ñư c th c hi n trong 3 t nh thư ng xuyên ng p lũ là Kompong Cham, Prey Veng và Kandal trên hai lưu v c sông chính c a ñ t nư c Campuchia là sông Mekong và Tonle Sap. Các gi i pháp thích ng bao g m: (1) Trao quy n cho c ng ñ ng ñ phát tri n các gi i pháp ñ gi m nh lũ l t; (2) Cung c p cho c ng ñ ng v i m t m c ñ an toàn t các th m h a thiên nhiên; (3) ðào t o tình nguy n viên trong làng ñ a phương b ng các khái ni m và k thu t chu n b s n sàng ng phó thiên tai; (4) Thành l p U ban thiên tai trong làng ñ tham gia quá trình th c hi n các gi i pháp ñ gi m tác ñ ng c a thiên tai cho c ng ñ ng c a h ; (5) Huy ñ ng các qu ñ xây d ng, tu s a cơ s h t ng chu n b ng phó v i thiên tai [53]. Năm 2001, Peter và Rober trong báo cáo: “D báo khí h u và ng d ng Bangladesh (CFAB): H i th o tham v n qu c gia”. Các tác gi ñã áp d ng công ngh thông tin trong vi c c nh báo thiên tai s m t 48 - 72 gi , có th nâng m c c nh s m lên 2 tháng ñ i v i l ch th i v do ñó bà con nông dân có th gieo tr ng và thu ho ch trư c khi mùa mưa bão xu t hi n. Ngoài ra, h còn d báo s m trong kho ng 5 - 15
12 ngày ñ bà con nông dân có th di t n, chu n b lương th c, th c ph m, kê cao tài s n trong nhà, di chuy n các ñ ng v t nuôi, gia súc gia c m lên các ñ a ñi m cao hơn. S c nh báo s m t 5 - 15 ngày s không áp d ng ñ i v i các trư ng h p sau: (1) Thúc ñ y vi c thu ho ch mùa màng khi b ñe d a b i lũ l t; (2) Thi t l p l i l ch th i v và trì hoãn s phát tri n c a h t gi ng trong trư ng h p nư c sâu; (3) Th c hi n ñi u ch nh vào gi a mùa v và các bi n pháp gieo tr ng các gi ng cây tr ng b t c nơi nào có th ; (4) Nâng cao nhà t m ñ lưu tr các lo i lương th c th c ph m trên m c lũ t i ña; (5) B o v tài s n như v t nuôi và trang tr i nông nghi p thi t y u [64]. Năm 2001, Timsina và Connor trong tác ph m: “ðánh giá năng su t và qu n lý h th ng thu ho ch g o – lúa mỳ: v n ñ và thách th c”. Các tác gi ñã nghiên c u vi c thích ng ñ ng b v i BðKH, t c là ph n x c a ngư i nông dân áp d ng v i các lư ng mưa thay ñ i (h thay ñ i mùa v ho c s d ng các lo i cây có th i gian sinh trư ng và thu ho ch khác nhau). Phân tích v tr ng tr t ñã cho th y s gi m ñáng k c a tác ñ ng c a BðKH khi có chi n lư c thích ng toàn di n [70]. Bildan (2003), ñã vi t tác ph m “Qu n lý thiên tai ðông Nam Á: m t cánh nhìn t ng quan”. ðây là tài li u nghiên c u các hi m h a, cơ ch qu n lý thiên tai c a m t s nư c DBTT là Campuchia, Lào, Philippin, Indonesia và Vi t Nam. B ng 1.1: M t s chính sách, k ho ch hành ñ ng qu c gia qu n lý th m h a Chính sách qu n lý K ho ch hành ñ ng Tiêu ñi m Qu c gia th m h a qu c gia ðư c so n th o vào K ho ch hành ñ ng y ban Qu c gia Campuchia năm 1997 b i H i qu c gia năm 2002- qu n lý thiên tai ñ ng b trư ng 2003 (NCDM) Ngh ñ nh s 28 Tích h p vào K ho ch T ch c qu c gia (năm 1979); s a ñ i phát tri n 5 năm (2000 qu n lý th m h a và Indonesia m i nh t: Ngh ñ nh – 2004) di d i dân. s 3 (2001) (BAKORNAS PBP) Công th c d a trên K ho ch hành ñ ng Văn phòng qu n lý c a Ngh ñ nh s qu n lý th m h a qu c th m h a qu c gia Lào 158 (1999) c a B gia 2020 (NDMO) trư ng B Hành ñ ng Ngh ñ nh s 1566 Các lo i th m h a T ch c h i ñ ng Philippin (1978) qu c gia, k ho ch th m h a qu c gia phòng ng a th m h a. (NDCC)
13 Ngh ñ nh s 168- Chi n lư c và k y ban trung ương HDBT (1990) c a ho ch hành ñ ng qu n v phòng ch ng l t Vi t Nam H i ñ ng b trư ng lý và gi m nh thiên bão (CCSFC) tai th 2 (2001 - 2020) Ngu n: [56]. C hai chính ph và xã h i dân s c a Campuchia và Indonesia ph i th c hi n hành ñ ng lãnh ñ o trong qu n lý các th m h a có nguy cơ b ng vi c k t h p, xem xét vi c qu n lý r i ro và thư ng xuyên ra quy t ñ nh, xây d ng các liên minh và quan h ñ i tác, khai thác các sáng ki n c a các nhóm c ng ñ ng ñ a phương. ði u c n thi t bao g m: (1) M t c ng ñ ng có s hi u bi t; (2) M t cơ quan tích h p; (3) ðáp ng l i s cung c p thông tin v các m i nguy hi m; (4) Nh ng chương trình ñ i tác; (5) M t văn hoá c a s an toàn và s hư ng d n phòng ng a, ng phó v i nh ng hi m h a tr thành các th m h a [56]. Năm 2004, Ban thư ký sông Mekong (MRCS) xu t b n: “Ti p c n nâng cao nh n th c c ng ñ ng ñ gi m thi u lũ l t Campuchia”. H ñã xây d ng 2 chi n lư c khác nhau nh m nâng cao nh n th c v nguy cơ lũ l t: m t là chi n d ch nâng cao nh n th c ñ i v i ñ i chúng, hai là chi n d ch c th hơn nh m m c tiêu phân ño n các ñ i tư ng DBTT c a c ng ñ ng dân cư bao g m tr em và ph n ch h . Các chi n lư c này ñư c s d ng trong vi c th c hi n các cu c v n ñ ng các vùng có nguy cơ ng p l t cao, liên quan ñ n các cách ti p c n, vi c s d ng các tài li u hi n có, thích nghi v i b i c nh ñ a phương, xây d ng năng l c ñ a phương ñ nhân r ng trong tương lai và chia s ki n th c. ðây là B Kit thông tin lũ l t dành cho nhóm DBTT là giáo viên và h c sinh ( ghi rõ thi t k k thu t ñ cung c p cho giáo viên và giáo d c cho h c sinh v i các thông tin, công c ñ ph bi n các ki n th c v an toàn lũ l t). B Kit thông tin v lũ l t bao g m: (1) M t t p sách bàn v lũ l t, gi m nguy cơ lũ; (2) M t t p sách v c nh báo s m c ng ñ ng lũ l t; (3) M t t p sách liên quan "s ng chung v i l t" thông tin thi t l p (CD và video); (4) M t t p sách "v n ñ s c kh e trong th i gian l t" [58]. Vào năm 2005, Burton và Lim trong nghiên c u: “ð t ñư c s thích ng ñ y ñ trong nông nghi p”, các tác gi ñã nghiên c u s thích ng v i BðKH b ng nh ng thay ñ i ng n h n trong s n xu t nông nghi p. Hai ông ñã l a ch n cây tr ng và
14 phương cách tr ng tr t linh ho t ñ gi m tình tr ng áp l c cao (ví d nhi t ñ cao, h n hán, lũ l t, nhi m m n, sâu b nh và d ch b nh), cho phép v a thay ñ i gen m i v i các gi ng cây m i, v a phát tri n các gi ng cây ñ a phương có kh năng ch ng ch u t t, năng su t n ñ nh t trư c cho ñ n nay, n u các chương trình qu c gia có kh năng h tr vi c th c hi n [40]. Năm 2007, Easterling trong nghiên c u: “Th c ph m, ch t xơ và các s n ph m lâm s n, trong bi n ñ i khí h u 2007”. Ông ñã nghiên c u các bi n pháp thích ng d a trên: (1) S l a ch n các chính sách thích ng có ch ki n; (2) Các chi n lư c thích ng ña lĩnh v c trong t nhiên nh m ñi u ch nh kh năng thích ng c a h th ng nông nghi p; (3) Các thích ng nhanh, bao hàm c vi c ch n l a gi ng cây tr ng phù h p, phân chia l i vùng khí h u nông nghi p, và thay th cây tr ng cũ b ng lo i cây tr ng m i [48]. R t nhi u nghiên c u khác c a Parry, 2002; Ge, 2002; Droogers, 2004; Lin, 2004; Vlek, 2004; Wang, 2004a; Zalikhanov, 2004; Lal, 2007; Batima, 2005c v tác ñ ng c a BðKH t i nông nghi p, ñưa ra ñư c m t s bi n pháp thích ng v i thiên tai trong b i c nh BðKH Srilanka, Trung Qu c, Philippin, Nga và h u h t ñã ñư c xu t b n. Các bi n pháp thích ng ph bi n ñư c ñ c p nh ng nghiên c u này và ñư c tóm t t trong (B ng 1.2). Nhìn chung nh ng bi n pháp này làm tăng thêm kh năng thích ng b ng các hành ñ ng làm gi m nh thiên tai cho nông nghi p như: c i ti n mùa màng, v t nuôi t cây gi ng, con gi ng b ng h th ng các thi t b khoa h c k thu t và cơ s h t ng. B ng 1.2: Các gi i pháp thích ng cho nông nghi p Nhi t ñ tăng lên Gi i pháp thích ng - Xác ñ nh rõ nh ng vùng DBTT hi n nay. - Thay ñ i mùa v và th i ñi m gieo h t, l a ch n mùa v và cây tr ng. - S d ng nhi u hơn các gi ng cây tr ng khác nhau thích h p v i nh ng khu v c thi u nư c. Nông ngh êp - S d ng nhi u hơn các gi ng cây tr ng có kh năng ch ng ch u v i các lo i b nh. - S d ng các lo i cây tr ng có kh năng s ng sót ñư c nh ng vùng nhi m m n.
15 - Ngành nông nghi p ph i s m ñưa ra ñư c nh ng lo i cây tr ng cây tr ng m i có kh năng thích nghi ñư c v i BðKH. - Thay ñ i bi n pháp chăm sóc b ng dinh dư ng - Thay ñ i phương th c s d ng thu c tr sâu, làm ñ t canh tác, phơi lúa, và các ho t ñ ng khác trên ru ng. - Xây d ng chi n lư c thích ng cho nông nghi p. - ði u ch nh các ưu tiên nghiên c u trong nông nghi p. - B o v các ngu n gen và và s h u trí tu . - Phát tri n khuy n nông và h th ng thông tin. - ði u ch nh chính sách hàng hoá và thương m i nông s n. - Tăng cư ng công tác giáo d c và ñào t o. - Xác ñ nh rõ và khuy n khích các l i ích c a vi khí h u và các d ch v môi trư ng c a nông- lâm nghi p. - S n sinh gi ng v t nuôi có kh năng kháng b nh cao và Chăn nuôi gia súc, năng su t hơn. gia c m - Tăng d tr th c ăn cho gia súc trong nh ng th i kỳ không thu n l i. - Tăng cư ng các bi n pháp qu n lý và phát tri n ñ ng c ñ t n d ng th c ăn chăn nuôi. - Tăng cư ng xoay vòng gi ng v t nuôi và ñ ng c . - Tăng ch t lư ng th c ăn cho v t nuôi. - Tr ng c trên nh ng vùng ñ t t nhiên thu n l i. - Tăng di n tích tr ng c . - Cung c p b xung nh ng lo i th c ăn ñ c trưng c a t ng ñ a phương cho gia súc và ñ i ngũ bác s thú y ñ tăng lên kh năng ch ng ñ . - Phát tri n phân ph i nhi u hơn các gi ng cây có kh năng Phát tri n công ngh thích nghi v i ñi u ki n khô h n, d ch b nh, sâu phá ho i và sinh h c trong nông nhi m m n. nghi p - Phát tri n k thu t b o qu n và ch bi n làm nâng cao năng su t nuôi tr ng. - Tăng cư ng lai gi ng làm nâng cao năng su t ñ ng v t nuôi. - Tăng cư ng cung c p nư c tư i tiêu cho ñ ng c . C i ti n cơ s h - Gi m r i ro l t l i. t ng nông nghi p - Tăng cư ng h th ng th y l i và hi u qu s d ng chúng. - Tăng cư ng d tr nư c. Ngu n: [49], [54], [55], [63], [75], [76], [77] Năm 2007, Janakarajan ñã công b k t qu nghiên c u: “Nh ng thách th c và tri n v ng cho vi c thích ng: bi n ñ i khí h u và gi m thi u r i ro thiên tai vùng ven bi n Tamilnadu, n ñ ” trong chương 9 cu n sách c a Moench & Dixit: “Làm
16 vi c v i s thay ñ i c a s c gió”. Ông ñã s d ng phương pháp ñ i tho i, h c t p, chia s (Shared Learning Dialogue - SLD) ñ n t n c p thôn v các hi m h a ñ i v i h trong vòng 10 năm, các ki n th c v thiên tai, th i ti t, các phương pháp ng phó v i thiên tai, th o lu n nhóm. Quá trình ñánh giá r i ro c ng ñ ng g m: (1) Phân tích tính DBTT; (2) Phân tích năng l c ng phó và thích ng; (3) Phương pháp phân tích (x p h ng t 1–10 chi phí - l i ích c a các ho t ñ ng gi m thi u, các phương pháp gi m th t thoát c trong ng n h n và dài h n); (4) Công c (x p h ng chi phí - l i ích, v b n ñ , thu th p và phân tích d li u) [67]. Santoso (2007), ñã ñưa ra m t phương pháp ñánh giá nhanh tính DBTT c p qu c gia thông qua bài báo: “M t phương pháp ñánh giá tính DBTT nhanh ñ thi t k nh ng chi n lư c qu c gia và k ho ch thích ng v i BðKH và tính bi n thiên khí h u ”. Ông ñã ñưa ra m t s khái ni m và phương pháp ñ ñánh giá nhanh tính DBTT ñ sau ñó d dàng l ng ghép các k t qu này vào các k ho ch, chi n lư c thích ng c a qu c gia Indonesia. Phương pháp này liên quan ñ n m t s v n ñ sau: (1) Xác ñ nh ñư c các h sinh thái b nh hư ng c a BðKH; (2) Xác ñ nh các thành ph n nh hư ng ñ i v i các m c tiêu phát tri n c a qu c gia; (3) Nh n bi t các chi n lư c thích ng d a trên các khái ni m v làm th nào ñ gi m nh , tránh né, gi m ñ nh y c m ho c ph thu c vào các d ch v môi trư ng; (4) Kh năng thích ng thông qua th c hi n h sinh thái thân thi n, hi u qu ngày càng cao và công ngh hi n ñ i. Nhưng quan tr ng là s k t h p ña c p t trung ương cho ñ n ñ a phương ñ có th ñánh giá m t cách toàn di n t các ñi m khác bi t và n i b t các ñ a phương khác nhau [50]. Năm 2007, Moench & Dixit, ñã xu t b n cu n sách: “S v n hành v i thay ñ i c a gió”. Cu n sách này ñã cung c p nh ng hi u bi t ban ñ u c a m t s chương trình, d án v vi c gi m thi u r i ro thiên tai và thích ng v i BðKH Nam Á. Các tác gi ñã ñưa ra: (1) M t s ki n th c v tác ñ ng c a s thay ñ i c a gió, l c, bão, lũ l t…, s thay ñ i c a sinh k , các tác ñ ng trư c m t và lâu dài c a bi n ñ i khí h u; (2) Hi u ñư c tác ñ ng c a BðKH ñ n các nư c Nam Á, s t n thương, năng l c ng phó, thích ng v i BðKH; (3) S chia s các năng l c thích
17 ng và ñánh giá r i ro do BðKH; (4) Các phương pháp ñánh giá r i ro và các kinh nghi m thích ng v i BðKH m t s nư c Nam Á như: Nepal Tarai, Eastern Ultar Pradesh, ven bi n Tamilnadu và Gujarat c a n ð , lưu v c sông Lai và Muzaffarabad c a Paskistan [59]. Ramamasy và Baas (2007), ñã nghiên c u và xu t b n cu n sách: “S dao ñ ng và bi n ñ i khí h u: thích ng v i h n hán Bangladesh”, ñây là tài li u quan tr ng cho cán b khuyên nông, các nhóm làm vi c chuyên v k thu t, các nhóm qu n lý thiên tai, ñ i di n cho c ng ñ ng và các chuyên gia phát tri n ñ ng phó và thích ng v i s BðKH, ñ t bi t là s gia tăng thư ng xuyên c a h n hán Bangladesh. Bangladesh là m t qu c gia có n n kinh t d a vào nông nghi p là ch y u. Nh ng thông tin trình bày v BðKH trong cu n sách này s cho phép nh ng ngư i tham gia chu n b và ti n hành các ñ a ñi m ñ c bi t, các khu v c nh y c m nh m nâng cao năng l c ng phó và kh năng thích ng c a sinh k nông thôn v i s BðKH trong nông nghi p và các ngành liên quan [66]. Vào năm 2008, Chính ph Bangladesh ñã ch ñ ng trong vi c qu n lý thiên tai trong tác ph m: “Tăng cư ng s ñoàn k t c ng ñ ng thông qua nâng cao năng l c và s hình thành các t ch c qu n lý d a vào c ng ñ ng”. Nghiên c u này cho bi t ñư c như th nào là qu n lý thiên tai d a vào c ng ñ ng (CBDM) b ng cách góp ph n tăng cư ng s ñoàn k t, nâng cao năng l c ng phó, thích ng c a ph n , ph i h p th ng nh t v i chính quy n ñ a phương trong vi c th c hi n trách nhi m c a mình ñ th ñ i phó v i thiên tai. Nghiên c u này ñư c ti n hành 10 c ng ñ ng 4 huy n Lalmonirhat, Kurigram, Sirajganj và Tangail [38]. Lyndsay (2008), ñã có công b công trình nghiên c u thích ng v i BðKH và nâng cao năng l c b o t n tài nguyên nư c c a CQðP, chính ph , các bên liên quan, các t ch c qu n lý tài nguyên nư c t i Ontario, Canada. Nghiên c u này ch ra m t s bi n pháp thích ng và nâng cao năng l c qu n lý b ng các th ch , k ho ch, chính sách c a các c p chính quy n v các ngu n tài nguyên nư c quy mô ñ u ngu n thông qua s h p tác c a các thành ph , t nh, chính ph , các bên liên quan và các thành viên c a c ng ñ ng, bao g m các v n ñ sau: (1) Hình thành các quan h
18 ñ i tác gi a các cơ quan liên quan; (2) Làm rõ vai trò và trách nhi m c a các bên; (3) Chia s thông tin; (4) S tham gia nhi u hơn và tích c c hơn c a các bên liên quan; (5) Xây d ng s ñ ng thu n [57]. Vào năm 2009, T ch c c u tr và tái ñ nh cư (RRE) và Trung tâm chu n b thiên tai châu Á (ADPC) ñã công b công trình nghiên c u “Cơ c u t ch c qu n lý thiên tai Myanmar”. M c ñích c a tài li u này là cung c p m t cái nhìn t ng quan, toàn di n v s p x p th ch hi n t i cho qu n lý thiên tai t i Myanmar các c p, làm cho thông tin có s n cho t t c các bên liên quan tham gia vào qu n lý r i ro thiên tai Myanmar. ð i v i các bên liên quan làm vi c c p qu c gia, ñi u này s cung c p s hi u bi t t t hơn v cơ c u th ch c p qu c gia và vai trò, trách nhi m c a các B , cho phép các ñ i tác tham gia hi u qu hơn trong vi c th c hi n các chương trình qu n lý r i ro thiên tai và các d án. ð i v i các ñ i tác làm vi c c p ñ c ng ñ ng, mô t c a các th ch thành l p c p xã và c p thôn s giúp ñ trong s hi u bi t t t hơn c a h th ng hi n có, hi u qu xây d ng quan h ñ i tác ñ gi m thi u r i ro thiên tai t i ñ a phương [46]. Năm 2009, Nghiên c u “ðông Nam Á và nh ng hòn ñ o Thái Bình Dương: nh hư ng c a BðKH ñ n năm 2030” ñã xác ñ nh và tóm t t các nghiên c u m i nh t, ñánh giá c a các chuyên gia liên quan ñ n tính DBTT do tác ñ ng c a BðKH. Nh ng tác ñ ng c a BðKH như m c nư c bi n dâng, nhu c u c p nư c, thay ñ i nông nghi p, s gián ño n và các loài tuy t ch ng h sinh thái, cơ s h t ng có nguy cơ b r i ro t các s ki n th i ti t kh c nghi t (m c ñ nghiêm tr ng và t n s ), và các m u b nh. Khung th i gian c a phân tích này kéo dài qua năm 2030, m c dù các nghiên c u khác nhau tham chi u trong báo cáo này có khung th i gian ña d ng và m r ng thông qua th k XXI [62]. 1.3. Tình hình nghiên c u v ñánh giá r i ro và ñ xu t bi n pháp thích ng v i thiên tai trong b i c nh BðKH Vi t Nam Vi t Nam là m t nư c d b g p tai h a t nhiên trên th gi i [37], [45]. Do v trí khu v c có khí h u nhi t ñ i gió mùa, Vi t Nam có nhi u lo i tai h a t nhiên bao g m bão, lũ l t, l ñ t, nhi m m n, h n hán, xói mòn...
19 Ngân hàng Phát tri n Châu Á (ADB, 1994) ñã x p Vi t Nam n m trong nhóm qu c gia có nguy cơ t n thương cao do tác ñ ng c a hi n tư ng BðKH và nư c bi n dâng. Hi p ñ nh khung v BðKH c a Liên hi p qu c ñã d n Thông báo ð u tiên c a Vi t Nam v BðKH cho bi t trong su t 30 năm v a qua, m c nư c quan tr c d c theo b bi n Vi t Nam có d u hi u gia tăng, B TN-MT ư c tính ñ n năm 2050 m c nư c bi n s gia tăng thêm 33 cm và ñ n năm 2100 s tăng thêm 1 m. V i nguy cơ này, Vi t Nam s ch u t n th t m i năm ch ng 17 t USD (chi m 80% GDP) [37], [68], [71]. Nguy n Vi t (2001) ñã công b ñ tài nghiên c u: “Thiên tai Th a Thiên Hu và các bi n pháp phòng tránh t ng h p”. Có th nói ñây là nghiên c u ñ y ñ và chi ti t v các ñi u ki n t nhiên TTH; các lo i thiên tai, ñi u ki n t hình thành và tình hình thi t h i do thiên tai trong nh ng năm g n ñây trên ñ a bàn toàn t nh TTH. ð ng th i tác gi ñã ñưa ra ñư c các bi n pháp phòng ch ng và gi m nh thiên tai t ng h p TTH trong th i gian qua như: (1) Ki n toàn BCH PCLB-TKCN t c p t nh tr xu ng; (2) Xây d ng các chi n lư c, k ho ch hành ñ ng, phương hư ng gi m nh thiên tai; (3) Th c hi n m t s bi n pháp công trình và phi công trình trong công tác PCLB-TKCN; (4) Xây d ng các chính sách qu n lý t ng h p phòng ch ng và gi m nh thiên tai. Nhưng xuyên su t ñ tài này v n chưa th y các nghiên c u, d báo các thi t h i có th thư ng xuyên x y ra, s thay ñ i th t thư ng c a th i ti t trong b i c nh BðKH hi n nay [34]. Năm 2002, Trung tâm nghiên c u và h p tác qu c t Canada (CECI) ñã công b công trình nghiên c u c a mình v vi c: Xây d ng năng l c thích ng v i BðKH mi n Trung Vi t Nam (2002 - 2005). Công trình nghiên c u này nh m c ng c năng l c ñ thi t l p, xây d ng các chi n lư c thích ng cho c ng ñ ng thông qua vi c ng phó v i thiên tai, l ng ghép vi c phòng và gi m thi u r i ro, thi t h i vào k ho ch phát tri n c a ñ a phương [7]. Năm 2003, d án “Xây d ng năng l c thích ng v i BðKH t i Vi t Nam” (CACC) ph i h p v i “Tr m nghiên c u qu n lý tài nguyên và môi trư ng ñ m phá” (SLARMES), ñã th c hi n kh o sát, ñánh giá tính d t n thương do thiên tai thiên tai hai huy n Qu ng ði n và Phú Vang. M c ñích c a d án CACC là tăng cư ng
20 năng l c l p k ho ch và th c hi n các chi n lư c thích ng v i thiên tai d a vào c ng ñ ng thông qua s chu n b ng phó v i thiên tai, tích h p gi m thi u r i ro và gi m nh các k ho ch phát tri n c a ñ a phương. Báo cáo này cung c p m t s thông tin sơ b v nh hư ng c a BðKH, các lo i thiên tai trên c ng ñ ng ñ a phương c a 2 huy n Qu ng ði n, Phú Vang và các bi n pháp phòng ng a và thích nghi c a h . Các cu c ñi u tra ñư c ti n hành huy n Qu ng ði n: g m 2 xã Qu ng Thái và Qu ng Phú; huy n Phú Vang: g m 2 xã Phú M và Phú H [42]. Năm 2003, dư i s tài tr c a GEF/UNDP, Vi n KTTV, B TN-MT ñã ñưa ra: “Thông báo ñ u tiên c a Vi t Nam cho công ư c khung c a Liên h p qu c v BðKH”. Công ư c khung này ñã thông báo v tình hình phát th i khí nhà kính c a Vi t Nam trong năm 1994; nêu lên ñư c nh ng tác ñ ng ti m tàng c a BðKH và nh ng bi n pháp thích ng cho các ngành kinh t - xã h i c a Vi t Nam như tài nguyên nư c, nông nghi p, th y s n, năng lư ng, giao thông v n t i và s c kh e con ngư i [3]. Lê Văn Thăng (2004 ) ñã nghiên c u v nh hư ng c a BðKH toàn c u lên t nh Th a Thiên Hu . Tác gi ñã nêu ra nguyên nhân, nh hư ng c a BðKH ñ n t nhiên và con ngư i TTH. Sau ñó ñ xu t m t s gi i pháp thích ng mang tính ñ a phương như: ñ i v i CQðP, ñ i v i các ngành kinh t , ñ i v i c ng ñ ng, ñ i v i các t ch c nghiên c u qu c t và qu c gia. Nhưng nói chung các gi i pháp c a tác gi chưa ñi sâu vào các v n ñ c th c a BðKH tác ñ ng lên t nh TTH [19]. Lâm Th Thu S u (2005) ñã công b báo cáo k t qu nghiên c u phân tích sinh k có s tham gia t i xã Vinh Hà, Huy n Phú Vang, T nh TTH. V i báo cáo này, các k t qu t p trung vào sinh k c a ngư i dân, các ngu n l c xã h i, các ngu n tài nguyên xã Vinh Hà, huy n Phú Vang. Nghiên c u này chưa ñ c p ñ n các v n ñ v s thay ñ i c a thiên tai, th i ti t trong b i c nh BðKH hi n nay [17]. Roger và cs (2006) ñã nghiên c u v m i quan h gi a thích ng v i BðKH, qu n lý r i ro thiên tai và gi m nghèo Vi t Nam trong báo cáo “Liên k t bi n ñ i khí h u và qu n lý r i ro thiên tai cho s gi m nghèo b n v ng qu c gia Vi t Nam”. Báo cáo ñã xét ñ n nguy cơ c a BðKH, thiên tai và các tác ñ ng ti m năng c a