Đề tài “Lựa chọn công nghệ khai thác hợp lý mỏ muối kali Nongbok – CHDCND Lào

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

80
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài là đánh giá tổng hợp điều kiện địa chất – khai thác mỏ. Khả năng áp dụng các phương pháp khai thác, chọn công nghệ khai thác trên quan điểm khai thác hợp lý kinh tế lãnh thổ, bảo vệ tài ngyên và bảo vệ môi trường – sinh thái. Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác thăm dò, khai thác và chế biến muối mỏ. Giảm thiểu tối đa tác dộng khai thác đối với môi trường. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài “Lựa chọn công nghệ khai thác hợp lý mỏ muối kali Nongbok – CHDCND Lào

Môc lôc Trang Më ®Çu 3 Ch−¬ng I. Kh¸i qu¸t vÒ §Þa lý tù nhiªn 6 Ch−¬ng II. Tæng quan vÒ t×nh h×nh khai th¸c, chÕ biÕn vµ sö dông muèi má trªn ThÕ giíi vµ trong n−íc. 13 II.1- Muèi má vµ s¶n phÈm cña muèi má 13 II.2- Tµi nguyªn muèi kali vµ kali - magiª 15 II.3- T×nh h×nh khai th¸c, s¶n xuÊt vµ tiªu thô ph©n kali. 17 II.4- ThÞ tr−êng xuÊt - nhËp khÈu 21 Ch−¬ng III. CÊu tróc ®Þa chÊt 24 III.1- LÞch sö nghiªn cøu ®Þa chÊt 24 III.2- CÊu tróc ®Þa chÊt vïng 25 III.3- §Æc ®iÓm ®Þa chÊt má 26 III.4- CÊu tróc th©n quÆng vµ chÊt l−îng quÆng 27 III.5- Tr÷ l−îng quÆng muèi 31 Ch−¬ng IV. §iÒu kiÖn §Þa chÊt thuû v¨n - §Þa chÊt c«ng tr×nh 33 IV.1- §Þa chÊt thuû v¨n 33 IV.2- §Þa chÊt c«ng tr×nh 45 Ch−¬ng V. §iÒu kiÖn khai th¸c má 55 V.1- §Æc ®iÓm ®Þa chÊt - khai th¸c 55 V.2- C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ®iÒu kiÖn khai th¸c 56 V.3- Møc ®é phøc t¹p vÒ ®iÒu kiÖn khai th¸c 57 V.4- T¸c ®éng m«i tr−êng 59 Ch−¬ng VI. C«ng nghÖ khai th¸c muèi má 64 VI.1- C«ng nghÖ khai th¸c 64 VI.2- §iÒu kiÖn ¸p dông 80 VI.3- §èi s¸nh, lùc chän c«ng nghÖ khai th¸c 82 Ch−¬ng VII. Ph−¬ng h−íng nghiªn cøu thö nghiÖm 86 VII.1- Chän vÞ trÝ thö nghiÖm 86 VII.2- KiÓu vµ kÕt cÊu lç khoan khai th¸c thö 86 VII.3- Dung m«i hoµ tan 87 VII.4- Quy tr×nh hoµ tan khai th¸c 88 VII.5- X¸c ®Þnh kÝch th−íc buång-cét 90 VII.6- Dù kiÕn chän s¬ ®å khai th¸c 98 VII.7- HÖ thèng thiÕt bÞ thu n−íc muèi, kiÓm so¸t vµ ®iÒu khiÓn 99 KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ 100 V¨n liÖu tham kh¶o 104 1
Më ®Çu Tªn §Ò tµi. §Ó ®¸p øng nhu cÇu t¨ng kh«ng ngõng vÒ ph©n bãn kali cho c©y trång, Bé KÕ ho¹ch - §Çu t− chñ tr−¬ng cho phÐp Tæng C«ng ty Ho¸ chÊt ViÖt nam (VINACHEM) ®−îc ®Çu t− th¨m dß muèi má kali t¹i Nongbok, tØnh Khammuan - CHDCND Lµo, QuyÕt ®Þnh sè 2500/GP-BKH§T ngµy 15/4/2005. Vµ, "Dù ¸n ®Çu t− th¨m dß, ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng ®Ó tiÕn tíi ®Çu t− khai th¸c, chÕ biÕn muèi má t¹i Nongbok - Lµo" ®−îc Héi ®ång qu¶n trÞ VINACHEM phª duyÖt, QuyÕt ®Þnh sè 967/Q§-H§QT ngµy 29/8/2005, vµ chØ ®Þnh Liªn danh nhµ thÇu C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má cïng víi Liªn ®oµn §Þa chÊt INTERGEO thùc hiÖn. Côc §Þa chÊt - Má cña Lµo cÊp giÊy phÐp th¨m dß, QuyÕt ®Þnh sè 218/CTN-§CKS ngµy 5/10/2005. Dù ¸n chia ra 2 giai ®o¹n: giai ®o¹n I kÕt thóc vµo th¸ng 10-2006 vµ giai ®o¹n II vµo cuèi n¨m 2007. KÕt qu¶ th¨m dß cho thÊy khu má cã triÓn väng c¶ vÒ tr÷ l−îng vµ chÊt l−îng, cã thÓ khai th¸c, chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm kali dïng trong n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp. Song, c«ng nghÖ khai th¸c muèi kali lµ mét vÊn ®Ò lín, hoµn toµn míi ®èi víi ViÖt Nam. V× vËy, Bé C«ng nghiÖp quyÕt ®Þnh giao KÕ ho¹ch Khoa häc vµ C«ng nghÖ n¨m 2007, Hîp ®ång nghiªn cøu Khoa häc vµ Ph¸t triÓn c«ng nghÖ sè 1407 RD/H§-KHCN ngµy 24-1-2007, cho C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má thùc hiÖn §Ò tµi mang tªn: "Lùa chän c«ng nghÖ khai th¸c hîp lý má muèi kali Nongbok - CHDCND Lµo". Ph¹m vi vµ ®èi t−îng nghiªn cøu. Ph¹m vi nghiªn cøu lµ khu má Nongbok - Lµo réng 10km2 ®· ®−îc th¨m dß s¬ bé. §èi t−îng nghiªn cøu lµ ph©n tÝch ®Æc ®iÓm ®Þa chÊt - khai th¸c má, kh¶ n¨ng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c, tÝnh −u viÖt vµ nh−îc ®iÓm cña chóng. Chän c«ng nghÖ khai th¸c phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña má. TÝnh cÊp thiÕt cña §Ò tµi. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. H¬n 80% d©n sè lµ n«ng d©n. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp 9,4 tr.ha, trong ®ã diÖn tÝch trång lóa 7,5 tr. ha. S¶n l−îng lóa n¨m 2002 ®Æt 34,4 tr.tÊn. TÝnh b×nh qu©n 432 kg/ng−êi. Mçi n¨m xuÊt khÈu 4 tr.tÊn g¹o, ®øng thø hai sau Th¸i Lan trªn thÞ tr−êng xuÊt khÈu l−¬ng thùc thÕ giíi. Song, hµng n¨m ph¶i nhËp khÈu 0,6 tr.tÊn ph©n kali cho n«ng nghiÖp vµ sÏ cßn t¨ng h¬n n÷a, dù b¸o 1,1 tr.tÊn KCl vµo n¨m 2015. §ã lµ lý do ®Ó VINACHEM ®Çu t− th¨m dß, tiÕn tíi x©y dùng mét XÝ nghiÖp khai th¸c, chÕ biÕn muèi má kali t¹i Nongbok - Lµo. Vµ, viÖc Bé C«ng nghiÖp quyÕt ®Þnh giao cho C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má thuéc VINACHEM thùc hiÖn §Ò tµi nãi trªn lµ ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt, xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ bøc b¸ch vÒ ph©n bãn cho n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng, khu vùc §«ng Nam ¸ nãi chung. 2
Môc tiªu cña §Ò tµi. §¸nh gi¸ tæng hîp ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt - khai th¸c má. Kh¶ n¨ng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c. Chän c«ng nghÖ khai th¸c trªn quan ®iÓm khai th¸c hîp lý kinh tÕ l·nh thæ, b¶o vÖ tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng - sinh th¸i. Môc tiªu kinh tÕ - x· héi. N©ng cao chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ c«ng t¸c th¨m dß, khai th¸c vµ chÕ biÕn muèi má. Gi¶m thiÓu tèi ®a t¸c ®éng khai th¸c ®èi víi m«i tr−êng. Môc tiªu khoa häc - c«ng nghÖ. X©y dùng c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn ®Ó thiÕt kÕ khai th¸c má muèi kali Nongbok vµ ¸p dông c«ng nghÖ khai th¸c cho c¸c má kh¸c cã ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt t−¬ng tù ë Lµo. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu. ¸p dông ph−¬ng ph¸p ®Þa chÊt truyÒn thèng. Thu thËp tµi liÖu. Ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tµi liÖu ®Þa chÊt - khai th¸c liªn quan ®Õn muèi má. Néi dung nghiªn cøu. Giíi h¹n trong ph¹m vi nghiªn cøu, ®¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt - ®Þa chÊt thuû v¨n vµ ®iÒu kiÖn khai th¸c (kh«ng xÐt ®Õn luËn chøng kinh tÕ) má muèi kali Nongbok. §èi s¸nh tÝnh −u viÖt cña c¸c ph−¬ng ph¸p khai th¸c. Chän c«ng nghÖ khai th¸c phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña khu má trªn quan ®iÓm khai th¸c hîp lý kinh tÕ l·nh thæ vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. Thêi gian thùc hiÖn. §Ò tµi ®−îc triÓn khai thùc hiÖn trong thêi gian mét n¨m, tõ th¸ng 1 ®Õn hÕt th¸ng 12 n¨m 2007. S¶n phÈm cña §Ò tµi lµ B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi. B¸o c¸o ®−îc thµnh lËp trªn c¬ së kÕt qu¶ th¨m dß ®Þa chÊt giai ®o¹n I vµ c¸c sè liÖu thu ®−îc trong qu¸ tr×nh th¨m dß giai ®o¹n II má muèi kali Nongbok - Lµo do Liªn danh C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má vµ Liªn ®oµn §Þa chÊt INTERGEO tiÕn hµnh vµo c¸c n¨m 2005 - 2007, cã tham kh¶o c¸c Dù ¸n §Çu t− vµ Ph¸t triÓn sylvinit ë ®ång b»ng Vientian (Lµo) cña C«ng ty Yunnan Sino Trung Quèc vµ ë Nam Udonthani (Th¸i Lan) cña Asia Pacific Potash Corporation Ltd. còng nh− mét khèi l−îng lín tµi liÖu liªn quan ë n−íc ngoµi ®· c«ng bè hoÆc lÊy tõ nguån th«ng tin qua internet. §Ò tµi do Phßng Dù ¸n - Kü thuËt C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má triÓn khai thùc hiÖn. C¸c thµnh viªn tham gia, gåm cã: TS - Cè vÊn khoa häc cña C«ng ty Lª Huy Hoµng, KS. NguyÔn Huy C−¬ng, KS. Hoµng ThÞ H¶i V©n, KS. NguyÔn ChÝ C«ng. B¸o c¸o tæng kÕt ®−îc thµnh lËp d−íi sù chñ biªn cña TiÕn sü khoa häc Lª Huy Hoµng. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn §Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù quan t©m chØ ®¹o cña Vô Khoa häc - C«ng nghÖ Bé C«ng nghiÖp vµ L·nh ®¹o Tæng 3
C«ng ty Ho¸ chÊt ViÖt Nam; Sù gióp ®ì tËn t×nh cña Ban Gi¸m ®èc, nhÊt lµ gi¸m ®èc C«ng ty NguyÔn V¨n Th¶o, c¸c Phßng, Ban cña C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó t¸c gi¶ hoµn thµnh nhiÖm vô ®−îc giao còng nh− nhiÒu ý kiÕn trao ®æi, ®ãng gãp bæ Ých vÒ chuyªn m«n cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp nh»m n©ng cao chÊt l−îng néi dung nghiªn cøu. Vµ, sÏ lµ mét thiÕu sãt, nÕu kh«ng nªu tªn c¸ nh©n NguyÔn ThÞ Thanh Thuû, ng−êi ®· gióp nhiÒu c«ng søc cïng t¸c gi¶ hoµn thµnh B¸o c¸o ®óng thêi gian quy ®Þnh. TËp thÓ t¸c gi¶ xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c mäi sù gióp ®ì quý gi¸ nãi trªn. V× lý do kh¸ch quan vµ chñ quan, ®Õn th¸ng 8 n¨m 2007, tøc lµ chØ cßn l¹i 4 th¸ng thùc hiÖn, buéc ph¶i thay ®æi Chñ nhiÖm §Ò tµi. Thêi gian h¹n hÑp ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho Chñ nhiÖm míi vµ c¸c thµnh viªn tham gia. Song, nhê sù quyÕt t©m vµ nç lùc lao ®éng cïng víi sù ®éng viªn gióp ®ì cña C«ng ty, B¸o c¸o ®· hoµn thµnh theo kÕ ho¹ch ®Ò ra. Ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. C¸c ý kiÕn nhËn xÐt vÒ B¸o c¸o xin göi vÒ ®Þa chØ: " C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má. 38 - BÝch C©u, §èng §a - Hµ Néi Tel. 04 8457606 ; fax. 04 8457436 E-mail: incodemic @ hn.vnn.vn" Xin c¶m ¬n! 4
Ch−¬ng I Kh¸i qu¸t vÒ ®Þa lý tù nhiªn DiÖn tÝch nghiªn cøu réng 10km2, n»m ë phÝa nam huyÖn Nongbok, tØnh Khammuan thuéc miÒn Trung Lµo, c¸ch Thakhet 50 km vÒ phÝa b¾c vµ c¸ch Savannakhet 60km vÒ phÝa nam, ®−îc giíi h¹n bëi c¸c to¹ ®é sau: X: 1.876.570.634 - 1.880.128.897, vÜ ®é b¾c; Y: 472.906.058 - 475.811.145, kinh ®é ®«ng. §Þa h×nh. Lµ mét phÇn diÖn tÝch thuéc cao nguyªn Trung Lµo. §Þa h×nh kh¸ b»ng ph¼ng, ë ®é cao trung b×nh 138 - 142m. VÒ phÝa ®«ng, ®Þa h×nh cao dÇn, ®Õn 160 - 180m vµ lín h¬n, chuyÓn sang ®Þa h×nh ®åi nói nhÊp nh« d−íi ch©n d·y nói Tr−êng S¬n, ch¹y dµi tÝt t¾p theo ph−¬ng t©y b¾c - ®«ng nam. Cßn phÝa t©y tiÕp gi¸p víi mÆt n−íc s«ng Mekong, tr¶i réng cho tíi ®−êng bê phÝa h÷u ng¹n lµ ranh giíi Lµo - Th¸i. BÒ mÆt ®Þa h×nh bÞ chia c¾t bëi c¸c s«ng suèi nhá, ao hå vµ ®Çm lÇy. C©y rõng um tïm, rËm r¹p. Vµo mïa m−a th−êng bÞ ngËp n−íc s©u 1 - 2m. Thêi gian ngËp lò kÐo dµi 10 - 20 ngµy, g©y nhiÒu trë ng¹i cho viÖc ®i l¹i, t×m kiÕm - th¨m dß vµ khai th¸c kho¸ng s¶n. M¹ng s«ng suèi. Trong vïng cã s«ng Mekong lín nhÊt, b¾t nguån tõ V©n Nam - Trung Quèc, ch¶y qua Mianma, Lµo, Th¸i Lan, Campuchia; ®Õn ViÖt Nam chia ra nhiÒu nh¸nh lín tr−íc khi ®æ vµo biÓn §«ng. §o¹n ch¶y qua khu má dµi 5km, réng 800 - 1000m. N−íc s©u trung b×nh 5 - 7m. Theo sè liÖu quan tr¾c trong 5 n¨m (2000 - 2004) t¹i tr¹m Thakhet, l−u l−îng trung b×nh th¸ng nhá nhÊt 1471 m3/s vµo th¸ng 3/2004, lín nhÊt 33838 m3/s vµo th¸ng 9/2000. L−u l−îng trung b×nh th¸ng trong nhiÒu n¨m tõ 2328 ®Õn 24730, trung b×nh 9532 m3/s (b¶ng I.1). Mùc n−íc s«ng h¹ thÊp vµo mïa kh« vµ d©ng cao vµo mïa m−a, cao nhÊt vµo c¸c th¸ng 8 - 9 hµng n¨m. §é cao mùc n−íc trung b×nh th¸ng thÊp nhÊt 131,07m th¸ng 4/2004, cao nhÊt 143,98m th¸ng 9/2000, g©y ngËp lò c¸c d¶i ®Êt ven bê (b¶ng I.2). 5
B¶ng I.1- L−u l−îng s«ng Mekong, m3/s. Tr¹m Thakhet Gi¸ N¨m I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII trÞ max 3717 2767 2959 3051 11890 20126 26038 25353 33838 17938 8735 4666 2000 min 2581 2365 2070 2081 3131 8117 14741 19017 18551 8562 4715 3404 tr.b 3075 2489 2416 2427 6714 13457 21637 22419 27189 11984 6638 4058 max 3321 2767 2999 2642 4318 23906 31421 28433 16978 13866 5860 2001 min 2780 2436 2261 2193 2215 21330 22771 17335 8648 5112 3863 tr.b 3001 2589 2562 2406 2747 23305 26620 23616 12267 9334 4620 max 4128 3270 2722 2554 8725 15763 26691 31843 26581 15646 8460 7688 2002 min 3101 2644 2245 2022 2342 7963 13980 25812 16467 7458 5251 4112 tr.b 3526 2885 2453 2312 4543 12156 23568 29189 22844 11264 6764 5161 max 5436 3193 2793 2775 3409 10355 16796 23812 30582 14697 5109 3300 2003 min 3246 2812 2503 2547 2451 3409 9215 12654 14802 5124 3332 2512 tr.b 4187 3048 2639 2618 2857 6032 11489 16786 22511 8565 4141 2756 max 2444 2323 1722 2862 8898 13524 21262 25254 31203 19322 7958 4832 2004 min 1989 1722 1471 1515 2891 7597 8786 20083 20206 8281 4744 3275 tr.b 2280 2014 1571 2152 4238 9304 14903 23049 27490 12706 5955 4122 B¶ng I.2- §é cao mùc n−íc s«ng Mekong, m. Tr¹m Thakhet Gi¸ N¨m I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII trÞ max 133,23 132,53 132,68 132,75 137,35 140,23 141,96 141,77 143,98 139,53 136 133,85 2000 min 132,38 132,2 131,94 131,95 132,81 135,71 138,43 139,88 139,73 135,92 133,88 133,01 tr.b 132,76 132,3 132,24 132,24 134,82 137,84 140,62 140,92 142,21 137,32 134,94 133,46 max 132,95 132,53 132,71 132,43 133,63 141,36 143,38 142,61 139,21 138,11 134,55 2001 min 132,54 132,26 132,11 132,05 132,07 140,6 141,03 139,33 135,96 134,12 133,33 tr.b 132,71 132,39 132,36 132,23 132,5 141,13 142,1 141,24 137,46 135,2 133,81 max 133,3 132,73 132,33 132,2 135,71 138,45 141,76 143,1 141,73 138,41 135,59 135,23 2002 min 132,61 132,27 131,95 131,76 132,03 135,36 137,82 141,52 138,69 135,12 133,97 133,29 tr.b 132,9 132,45 132,12 132,01 133,43 137,09 140,85 142,42 140,66 136,71 134,76 133,9 max 134,04 132,53 132,13 132,11 132,73 136,59 138,58 140,15 141,35 138,01 134,03 132,63 2003 min 132,58 132,15 131,81 131,86 131,75 132,73 136,14 137,39 138,04 134,04 132,66 131,82 tr.b 133,35 132,3 131,96 131,94 132,18 134,46 136,94 138,51 139,81 135,7 133,32 132,09 max 131,82 131,73 131,25 132,12 135,38 137,28 139,96 141,19 142,89 139,33 134,95 133,35 2004 min 131,47 131,25 131,03 131,07 132,14 134,78 135,33 139,58 139,62 135,1 133,3 132,4 tr.b 131,7 131,49 131,12 131,58 132,94 135,53 137,71 140,51 141,83 136,91 133,95 132,93 6
Ngoµi s«ng Mekong, cßn cã s«ng Xe Bangfai b¾t nguån tõ c¸c s−ên cao cña d·y nói Tr−êng S¬n ë m¹n ®«ng b¾c, ch¶y ngo»n ngoÌo qua khu má, ®æ vµo s«ng Mekong ë b¶n Pakxe phÝa nam. Lßng s«ng réng 10 - 20, cã n¬i 50m, s©u 1 - 2m. Vµo mïa m−a, s«ng thu n−íc tõ c¸c s−ên, tho¸t kh«ng kÞp, ch¶y trµn bê, lµm ngËp n−íc c¶ mét l·nh thæ réng lín. C¸c hå n−íc mÆt s©u 0,5 - 1m, lßng hÑp vµ th−êng kÐo dµi theo c¸c tròng thÊp xen c¸c d¶i ®Êt cao, ch¹y theo ph−¬ng b¾c - nam. Chóng ®−îc l−u th«ng víi nhau bëi c¸c suèi nhá, ø ®äng n−íc tï vµo mïa kh«. N−íc s«ng Mekong cã ®é pH 7,4 - 8. §é kho¸ng ho¸ 0,211 - 0,317 g/l. KiÓu n−íc bicarbonat canxi. ChÊt l−îng n−íc tèt, ®¸p øng tho¶ m·n yªu cÇu ¨n uèng - sinh ho¹t vµ kü thuËt. Trong khi ®ã, n−íc ë c¸c suèi nhá, ao hå vµ ®Çm lÇy néi ®Þa cã ®é pH chØ vµo kho¶ng 5,7 - 6,8. §é kho¸ng ho¸ kh«ng v−ît qu¸ 0,2 g/l. KiÓu n−íc bicarbonat canxi - magiª, cã n¬i lµ bicarbonat canxi - natri. N−íc bÞ nhiÔm bÈn nÆng. KhÝ hËu. MiÒn Trung Lµo nãi chung, vïng Nongbok nãi riªng, thuéc ®íi khÝ hËu lôc ®Þa, nãng vµ Èm. Chia hai mïa râ rÖt: mïa m−a tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10, cßn mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn hÕt th¸ng 4 n¨m sau. Theo sè liÖu quan tr¾c n¨m 2005 ë tr¹m Nongbok, tæng l−îng m−a n¨m 1969mm. L−îng m−a nhiÒu nhÊt tËp trung vµo c¸c th¸ng 6 - 9. Vµo mïa kh« rÊt Ýt m−a, cã th¸ng kh«ng m−a. L−îng m−a trung b×nh th¸ng nhá nhÊt 18 - 25,6mm vµo c¸c th¸ng 12, 1, 2; lín nhÊt 518,4mm vµo th¸ng 8. L−îng bèc h¬i n¨m 1306,5mm. L−îng bèc h¬i trung b×nh th¸ng tõ 38 - 53,6mm (c¸c th¸ng 6 - 9) ®Õn 156,8 - 164,4mm (th¸ng 3, 4). Vµo mïa kh«, l−îng bèc h¬i th−êng lín h¬n l−îng m−a. KhÝ trêi nãng nùc. NhiÖt ®é kh«ng khÝ thÊp nhÊt 80C, cao nhÊt 39,5 0C, trung b×nh th¸ng 26,70C. §é Èm kh«ng khÝ 60 - 80%, cã th¸ng ®Õn 85 - 95% vµ lín h¬n (b¶ng I.3). B¶ng I.3- Sè liÖu khÝ t−îng n¨m 2005. Tr¹m Nongbok Th¸ng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII M−a, 22,8 25,6 0 81,7 185,7 390,9 390,9 518,4 320,1 15,1 0 18 mm Bèc h¬i, 153,5 148,8 156,8 164,4 103,9 58,1 58,2 38 53,6 103,6 116,1 151,5 mm NhiÖt 23 27 25 29 30 28 28 27 28 27 26 22 ®é, OC §é Èm, 64 60 61 64 74 85 84 96 80 72 70 64 % 7
Nãi chung, ®iÒu kiÖn khÝ hËu kh¾c nghiÖt. N¾ng l¾m m−a nhiÒu. Tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 9, th−êng cã giã nãng thæi tõ phÝa t©y, t©y - nam thiªu ch¸y c©y trång. §Êt ®ai trë nªn kh« h¹n, hoang ho¸. D©n c− vµ kinh tÕ. D©n c− chÝnh lµ ng−êi Lµo Lum, tËp trung thµnh c¸c b¶n lµng nhá ven s«ng Mekong. Mçi b¶n gåm tõ 50 - 60 ®Õn 100 hé gia ®×nh víi sè d©n tõ 350 ®Õn 650 ng−êi. TÊt c¶ cã 9 b¶n lµng, gåm 918 hé, tæng sè 4919 ng−êi. NghÒ nghiÖp lµm ruéng cÊy lóa n−íc vµ gieo lóa n−¬ng, trång c©y mµu vµ c©y thuèc l¸. DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp 1268ha. DiÖn tÝch ®Êt rõng 470ha (b¶ng I.4). B¶ng I.4 - D©n c− vµ ®Êt ®ai vïng Nongbok DiÖn tÝch ®Êt, ha TT B¶n, Lµng Sè d©n Hé gia Tr−êng Tr¹m ®×nh N.nghiÖp Rõng häc y tÕ 1 Don Khiao Nua 575 107 105,04 43 2 Don Khiao Tai 361 76 70,82 21,47 3 Don Khiao Kang 543 101 154,5 50 1 1 4 Nonglom 973 167 238,5 138,38 1 1 5 Deat 341 56 88,52 22,4 1 6 Nongsaphang Mai 401 82 94,5 21,72 1 7 Nouang Khai 497 96 226,84 46,53 8 Don Savang 628 133 137,62 53,46 1 9 Khokhong 547 100 236,7 72,85 1 Céng: 4919 918 1268,04 470,31 6 2 Kh«ng cã ngµnh c«ng nghiÖp lín. ChØ cã vµi x−ëng söa ch÷a c¬ khÝ nhá vµ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ë thÞ x· Thakhet, huyÖn lþ Nongbok vµ ë Seno. Nãi chung, kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn. §êi sèng cña nh©n d©n cßn nhiÒu khã kh¨n. TÝn ng−ìng chÝnh lµ §¹o PhËt. Chïa chiÒn x©y dùng kh¾p n¬i. §ã còng lµ ®Þa ®iÓm tô häp, lÔ héi, thê cóng, v.v... mang nÐt v¨n ho¸ ®Æc tr−ng cña d©n téc Lµo. Tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp. D©n trÝ ch−a cao. C¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm. C¸c dÞch vô th−¬ng m¹i, y tÕ, cÊp ®iÖn vµ cÊp n−íc, th«ng tin liªn l¹c cßn nhiÒu h¹n chÕ. Giao th«ng vËn t¶i. Chñ yÕu lµ ®−êng s«ng vµ ®−êng bé. Däc theo s«ng Mekong, c¸c tÇu t¶i träng lín cã thÓ ch¹y ng−îc dßng lªn Vientian vµ c¸c ®« thÞ B¾c Lµo. Tõ vïng má ch¹y xu«i dßng cã thÓ cËp bÕn ë c¸c c¶ng s«ng Th¸i 8
Lan, Campuchia vµ ViÖt Nam. §−êng nhùa cã quèc lé 13 lµ trôc giao th«ng xuyªn Lµo. Qua khu má cã ®−êng cÊp phèi 13B, ch¹y däc bê s«ng Mekong, nèi víi ®−êng 13 t¹i Thakhet ë phÝa b¾c vµ t¹i thÞ trÊn Seno ë phÝa nam. Tõ Thakhet ng−îc theo quèc lé 13 vÒ phÝa b¾c, rÏ theo ®−êng sè 8 qua cöa khÈu CÇu Treo ®i Vinh (ViÖt Nam) dµi 430km hoÆc theo ®−êng sè 12 vÒ cöa khÈu Chalo dµi 240km. Còng cã thÓ ®i theo ®−êng 13B xuèng Seno råi rÏ theo ®−êng sè 9, qua cöa khÈu Lao B¶o, vÒ §ång Híi dµi 480km. Giao th«ng t−¬ng ®èi thuËn lîi. Cã nhiÒu cöa khÈu giao l−u th−¬ng m¹i víi c¸c n−íc l¸ng giÒng Trung Quèc, ViÖt Nam, Th¸i Lan vµ Campuchia. Lµo còng lµ cöa ngâ l−u th«ng, vËn chuyÓn trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc §«ng Nam ¸. 9
Ch−¬ng II tæng quan vÒ t×nh h×nh khai th¸c, chÕ biÕn vµ sö dông muèi má trªn thÕ giíi vµ trong n−íc II.1- Muèi má vµ s¶n phÈm cña muèi má Muèi má ®−îc thµnh t¹o do sù l¾ng ®äng muèi tõ n−íc biÓn nång ®é cao. Cã 2 lo¹i: muèi má ë c¸c hå n−íc muèi vµ ®¸ muèi d¹ng vØa, thÊu kÝnh trong c¸c bån tròng ®¸ trÇm tÝch cã tuæi kh¸c nhau. Theo thµnh phÇn ho¸ häc chia ra 4 kiÓu má c«ng nghiÖp: muèi clorua, muèi sunfat, muèi clorua - sunfat vµ muèi carbonat. C¸c má muèi hå th−êng chøa clorua natri vµ sunfat magiª, hiÕm h¬n lµ muèi carbonat. RÊt Ýt tr−êng hîp gÆp muèi kali. Chóng th−êng ë d¹ng n−íc muèi ®Ëm ®Æc (rapa) hoÆc l¾ng ®äng kÕt tinh thµnh líp máng d−íi ®¸y hå, chiÒu dµy tõ 0,5 - 1 ®Õn 2,5m. Muèi halit hay cßn gäi lµ muèi ¨n NaCl cã thÓ thu håi b»ng c¸ch x©y bÓ tù l¾ng, lµm bèc h¬i nh©n t¹o hoÆc lµm ®«ng l¹nh n−íc muèi lÊy tõ hå Xivash trªn bê biÓn Azob, hå Baskuntak ë vïng Volga, miÒn §«ng Xiberia, Iakutia (Liªn X« cò) vµ nhiÒu n¬i kh¸c trªn ThÕ giíi. ë ViÖt Nam, muèi ¨n ®−îc s¶n xuÊt trùc tiÕp tõ n−íc biÓn th«ng th−êng b»ng c¸ch lµm bèc h¬i c−ìng bøc n−íc biÓn trªn c¸c s©n ph¬i l¸ng xi m¨ng hoÆc theo ph−¬ng ph¸p mao dÉn (trë cñ) trªn c¸c ruéng muèi däc bê biÓn B¾c Bé vµ miÒn duyªn h¶i Trung Bé. S¶n phÈm thu ®−îc lµ muèi kÕt tinh d¹ng h¹t, côc, khèi t¶ng vµ ®ãng b¸nh. Muèi ¨n rÊt cÇn thiÕt cho ®êi sèng con ng−êi, dïng lµm thùc phÈm, muèi ¨n cho gia sóc vµ muèi kü thuËt. Tõ muèi ¨n cã thÓ t¸ch ra nguyªn tè Na nguyªn chÊt, Na2S04, soda, thu håi clo ®Ó ®iÒu chÕ axit hydric HCl vµ dïng trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp s¬n mµu, dÖt, giÊy xelulo, d−îc phÈm, v.v... Muèi sunfat magiª MgS04 lµ lo¹i muèi hå phæ biÕn, hiÖn ®ang ®−îc khai th¸c ë hå Kutsuk vµ ë vÞnh Kara-Bagos Gold cña biÓn Kaspi. Trung Quèc ®· tõng chÕ biÕn MgS04, Anh vµ T©y Xacpun lÊy Mg0 tõ n−íc biÓn. N−íc ®¹i d−¬ng lµ nguån muèi kali, magiª v« tËn. Cho tíi nay, míi chØ t×m thÊy muèi kali d¹ng cation cña n−íc muèi hå Charhan vµ Quighai ë Trung Quèc, biÓn ChÕt ë Trung §«ng vµ hå Muèi Lín ë Mü. Muèi MgS04 ®−îc sö dông réng r·i trong y häc, x©y dùng, c«ng nghiÖp mµi vµ da. Khi chÕ biÕn n−íc muèi vµ muèi kÕt tinh cña muèi hå cã thÓ t¸ch tuyÓn c¸c nguyªn tè ®i kÌm nh− bo, brom vµ liti. Nguyªn tè B th−êng cã trong 10
muèi hå carbonat, Br th× ë hå sunfat, hiÕm h¬n lµ hå clorua. Cßn Li cã s½n trong muèi hå carbonat vµ clorua. Mü ®· khai th¸c Li tõ muèi hå Soda Siorx vµ c¸c hå muèi carbonat kh¸c. C¸c má ®¸ muèi trÇm tÝch th−êng lµ muèi kali, kali-magiª, c¶ natri vµ c¸c muèi kh¸c. Má muèi kali ®−îc h×nh thµnh ë ®íi khÝ hËu kh« trong c¸c bån tròng miÒn nÒn hay c¸c vâng tr−íc nói th«ng víi ®¹i d−¬ng cæ (nguån gèc biÓn n«ng). Cßn má muèi magiª ®−îc thµnh t¹o trong c¸c tròng gi÷a nói kh«ng th«ng víi ®¹i d−¬ng (nguån gèc lôc ®Þa). Trong tù nhiªn, kali vµ magiª kh«ng tån t¹i d−íi d¹ng tù do mµ ë d¹ng hîp chÊt, t¹o thµnh c¸c kho¸ng vËt. Nguyªn tè K tham gia vµo thµnh phÇn cña 75 kho¸ng vËt, trong ®ã cã 10 kho¸ng vËt halogen. Cßn Mg cã mÆt trong 190 kho¸ng vËt, trong ®ã cã 7 kho¸ng vËt halogen. C¸c kho¸ng vËt chøa kali vµ kali-magiª lµ sylvin, sylvinit, carnalit, langbeinit, kizerit, polihalit, kainit, bisofit, glazerit (aptilalit), v.v... C¸c kho¸ng vËt kh«ng chøa kali vµ magiª nh−ng rÊt phæ biÕn trong ®¸ muèi lµ halit, glauberit, mirabilit, anhydrit, th¹ch cao, soda tù nhiªn, v.v... (b¶ng II.1). C¸c muèi kali, kali-magiª tËp trung nhiÒu nhÊt trong c¸c kho¸ng vËt sylvinit, carnalit vµ kainit. QuÆng muèi sylvinit gåm 95 - 98% sylvit vµ halit cïng víi mét l−îng anhydrit, carbonat vµ vËt liÖu vôn, xen c¸c líp máng polihalit vµ carnalit. QuÆng carnalit chøa 40 - 85% carnalit, 18 - 50% halit, 10 - 15% kizerit vµ mét l−îng anhydrit, kÕt h¹ch boraxit hay tachidrit. Cßn quÆng kainit ®−îc cÊu thµnh bëi 10 - 50% kainit, 30 - 40% halit, d−íi 10% polihalit, mét Ýt vËt chÊt sÐt vµ carbonat (dolomit, magnezit vµ canxit). B¶ng II.1- Thµnh phÇn c¸c kho¸ng vËt chÝnh trong muèi má Khèi l−îng C«ng thøc Hµm l−îng c¸c thµnh §é cøng Kho¸ng vËt thÓ tÝch, ho¸ häc phÇn chÝnh, % theo Moos g/cm3 Halit NaCl Na 39,4; Cl 60,6 2,1 - 2,3 2 Sylvinit KCl, NaCl K 51,7; Cl 48,2 1,97 - 1,99 1,5 - 2 Carnalit KCl, MgCl26.H20 K14,1; Mg 8,7; Cl 38,3; H20 38,9 1,6 1,5 - 2,5 Bisofit MgCl2.6H20 Mg 11,96; Cl 34,87; H20 53,17 1,59 - 1,6 1,5 - 2 Kainit KCl.MgS04.3H20 K 15,7; Mg 9,8; Cl 14,2; S04 38,6 2,13 2,5 - 3 Mirabilit Na2S04.10H20 Na 14,3; S04 29,8; H20 55,9 1,5 - 2 1,48 Glauberit Na2S04.CaS04 Na 16,5; Ca 14,4; S04 69,1 2,5 - 3 2,8 Th¹ch cao CaS04.2H20 Ca 23,3; S04 55,8; H20 20,9 2,3 1,5 Anhydrit CaS04 Ca 29,4; S04 70,6 2,8 - 3 3 - 3,5 Soda tù Na2C03.10H20 Na20 21,6; C02 15,4; H20 63 1,42-1,47 1 - 1,5 nhiªn 11
Th«ng th−êng, trong bÓ muèi trÇm tÝch h×nh thµnh nhiÒu tËp ®¸ muèi xen c¸c tËp ®¸ sÐt, chñ yÕu lµ sÐt kÕt vµ bét kÕt. Mçi tËp ®¸ muèi ®−îc c¬ cÊu tõ d−íi lµ mét líp muèi halit dµy, chuyÓn lªn líp muèi carnalit, vµ trªn cïng lµ líp muèi sylvinit. Phñ lªn trªn ®¸ muèi lµ anhydrit - th¹ch cao xen c¸c líp máng halit, sÐt vµ sÐt v«i hay carbonat. NhiÒu tr−êng hîp t¹o thµnh c¸c mò muèi thø sinh vµ mò kainit ë mÆt tiÕp xóc gi÷a quÆng vµ ®¸ v©y quanh. §¸ muèi th−êng chøa c¸c nguyªn tè hiÕm Br, B, Li, Rb, Cs, v.v... NhiÒu tr−êng hîp chøa khÝ metan, hydro, nit¬, oxi vµ cã c¶ khÝ carbonic. Ho¹t ®é phãng x¹ α vµ β tõ K40 t−¬ng ®èi cao. S¶n phÈm chÕ biÕn tõ muèi kali vµ kali-magiª chñ yÕu lµ ph©n kho¸ng vµ ph©n tæng hîp nång ®é cao dïng cho n«ng nghiÖp. Ngoµi ra, tõ muèi má cã thÓ lÊy ra c¸c ho¸ chÊt nhãm clorit, sunfat cña magiª vµ natri, brom vµ hîp chÊt brom, v.v... sö dông trong c«ng nghiÖp qu©n sù, ho¸, y häc, luyÖn kim, in, nhuém, tÈy röa, kÝnh quang häc vµ vËt liÖu x©y dùng. Cã ®Õn 95% tæng s¶n phÈm muèi kali trªn ThÕ giíi ®−îc dïng lµm ph©n bãn cho n«ng nghiÖp. Sè cßn l¹i 5% dïng trong c«ng nghiÖp. Trong n«ng nghiÖp, th−êng sö dông c¸c chñng lo¹i ph©n bãn d¹ng muèi clorua kali KCl chøa hµm l−îng 20 - 45% K20 vµ lo¹i > 45% K20; muèi sunfat kali K2S04 vµ kali-magiª K2S04. MgS04 chøa 52% K20; muèi clorua magiª chøa 45% MgCl2; kainit chøa 12% K20 vµ carbonat magiª MgC03 chøa 50% Mg0, cã khi dïng trùc tiÕp kali sèng - sylvinit nghiÒn, chøa 22% KCl vµ c¸c lo¹i muèi kh¸c. Cïng víi nit¬ vµ fotfo, kali vµ magiª rÊt cÇn thiÕt cho thùc vËt. C©y trång mµ thiÕu kali th× bÞ cßi cäc, chÕt non, dÔ m¾c bÖnh, kÐm chÞu l¹nh vµ chÞu h¹n, khã hÊp thu C02 tõ khÝ trêi, bÞ rèi lo¹n chøc n¨ng trao ®æi vËt chÊt vµ kÐm cái trong viÖc chuyÓn ho¸ c¸c h¹t hydrat carbon hoµ tan thµnh nh÷ng h¹t kh«ng hoµ tan ®Ó x©y h¹t kÕt tr¸i. Nãi c¸ch kh¸c, ph©n kali cã tÇm quan träng ®Æc biÖt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nã cã t¸c dông c¶i thiÖn chÊt l−îng vµ lµm t¨ng s¶n l−îng c©y trång. HiÖu qu¶ sö dông ph©n bãn kali lín ®Õn møc ®ang thóc ®Èy nhiÒu n−íc r¸o riÕt s¶n xuÊt chóng, nh»m ®¸p øng tho¶ m·n nhu cÇu t¨ng kh«ng ngõng ë tÊt c¶ c¸c n−íc cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. II.2- Tµi nguyªn muèi kali vµ kali-magiª C¸c má muèi kali, kali-magiª ph©n bè chñ yÕu ë nöa cÇu B¾c, tËp trung nhiÒu nhÊt lµ B¾c Mü vµ Ch©u ¢u. Chóng cã quy m« kh¸c nhau, réng tõ mÊy chôc ha ®Õn hµng tr¨m kilomet vu«ng. ChiÒu dµy th©n quÆng cã khi ®Õn hµng tr¨m mÐt, n»m d−íi ®é s©u c¸ch mÆt ®Êt tõ 100 - 200 ®Õn 1200 - 1500m vµ lín h¬n. ë Canada cã vïng má muèi kali Saskatchenwan næi tiÕng, gåm nhiÒu má sylvinit vµ carnalit cã tr÷ l−îng lín. Trong ®ã, riªng má Rocanville ®Õn 12
648 tr.tÊn KCl. Mü cã má muèi kali Carlsbad ë New Mehico. N−íc Anh cã má Boulby réng 200ha, n»m gi÷a cöa s«ng Tees vµ c¶ng Whiby. QuÆng sylvinit ë ®©y rÊt giµu kali, chøa 35 - 45% KCl vµ 45 - 55% NaCl. Tr÷ l−îng lín. §øc cã nhiÒu muèi carnalit, haczanx¬ vµ sylvinit ë vïng Zeisten; muèi kizerit vµ anhydrit - th¹ch cao ë Stassfurt. Ph¸p cã má sylvinit ë Enzax¬. T©y Ban Nha còng cã nhiÒu má muèi kali ë thung lòng Ebro. Italia cã má kainit ë ®¶o Xixillia. Nga lµ n−íc thø hai (sau Canada) së h÷u tr÷ l−îng lín muèi kali. §¸ng kÓ h¬n c¶ lµ má sylvinit vµ carnalit Uralkali cã tr÷ l−îng −íc tÝnh 3,8 tû tÊn K20, b¶o ®¶m khai th¸c b»ng c«ng nghÖ cæ truyÒn trong vßng 350 n¨m vµ má sylvinit Solikamsc¬ cã tr÷ l−îng khai th¸c hµng tr¨m triÖu tÊn KCl. Belarus cã má Belaruskali vµ Soligorsc¬. Bån tròng Prikaspi cã ®ñ mÆt c¸c muèi sylvinit, haczanx¬, polihalit, kizerit vµ bisofit. ë vïng Permi thuéc Nga, Ucraina, miÒn cËn Karpat, Turkmenia, Kazactan vµ nhiÒu n¬i kh¸c còng ®· ph¸t hiÖn nhiÒu má muèi kali. ë Ch©u ¸, c¸c má sylvinit vµ carnalit ®−îc biÕt ë bån tròng Tadjistan, vµi n¬i ë Trung Quèc, c¸c vâng Sakon-Nakhon vµ Khorat ë Th¸i Lan còng nh− ë ®ång b»ng Vientian vµ miÒn Trung Lµo. T¹i Ch©u Phi, quÆng muèi kali thÊy ë Robata vµ Phi XÝch §¹o. Cho tíi nay, chØ ë Nam Mü vµ Ch©u óc lµ ch−a t×m thÊy muèi má kali. ë ViÖt Nam còng ch−a ph¸t hiÖn ra kiÓu má nµy. Khi tÝnh tr÷ l−îng quÆng muèi kali vµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng s¶n phÈm chÕ biÕn tõ quÆng muèi th−êng quy ®æi ra phÇn tr¨m oxit kali (% K20). §ã lµ v× tr−íc ®©y cho r»ng muèi lµ mét hîp chÊt, gåm oxit mang ®iÖn tÝch d−¬ng kÕt hîp víi thµnh phÇn cã ®iÖn tÝch ©m. Ch¼ng h¹n nh− muèi K2S04 lµ do K20 vµ S03 t¹o thµnh, mÆc dï trong muèi kh«ng chøa K20. Thãi quen nµy ®−îc gi÷ cho m·i tíi ngµy nay. Vµ, khi tÝnh tr÷ l−îng, ¸p dông c¸c hÖ sè (tû lÖ) chuyÓn ®æi nh− sau: 100% KCl = 63,18 K20 = 52,43% K, 100% K2S04 = 54,05 K20 = 44,87% K Tæng tr÷ l−îng muèi kali trªn ThÕ giíi ®−îc quy ®æi ra K20 −íc tÝnh vµo kho¶ng 17,8 tû tÊn. Trong ®ã, Canada cã tr÷ l−îng muèi kali lín nhÊt lµ 9,7 tû tÊn, chiÕm 54,5% tæng tr÷ l−îng toµn cÇu. Sau Canada lµ Nga, Belarus, §øc, Th¸i Lan, Braxin, Jordani, Ixrael. C¸c n−íc kh¸c cã tr÷ l−îng kh«ng qu¸ 500 tr.tÊn. QuÆng th−êng cã hµm l−îng 10 - 27% K20, t−¬ng øng 15,8 - 42,7% KCl (b¶ng II.2). 13
B¶ng II.2- Tr÷ l−îng vµ chÊt l−îng quÆng muèi kali Hµm l−îng, % Tr÷ l−îng, TT N−íc tr.tÊn K20 K20 KCl 1 Canada 9700 18 - 25 28,5 - 39,6 2 Nga 2200 10 - 22 15,8 - 34,9 3 Belarus 1000 10 - 22 15,8 - 34,9 4 §øc 850 10 - 20 18,5 - 31,7 5 Th¸i Lan 800 16 - 27 25,3 - 42,7 6 Braxin 600 7 Jordani 580 8 Ixraen 580 9 Trung Quèc 450 10 Mü 300 11 Anh 30 12 C¸c n−íc kh¸c 700 II.3- T×nh h×nh khai th¸c, s¶n xuÊt vµ tiªu thô ph©n kali. Tõ thêi xa x−a tr−íc C«ng Nguyªn, con ng−êi ®· biÕt khai th¸c muèi ¨n NaCl dïng lµm thùc phÈm. Nh−ng m·i tíi n¨m 1767 míi s¶n xuÊt ®−îc ph©n kali d¹ng KN03 tõ tro cñi ®Ó bãn cho c©y trång. Ngµnh s¶n xuÊt nµy tån t¹i ph¸t triÓn kÐo dµi 100 n¨m. VÒ sau, bÞ tµn lôi dÇn råi chÊm døt h¼n, khi xuÊt hiÖn mét XÝ nghiÖp khai th¸c quÆng muèi vµ s¶n xuÊt ph©n kali tõ muèi má ë vïng Stassfurt n−íc §øc. Cïng víi c¸c tiÕn bé khoa häc - kü thuËt, C«ng nghiÖp khai th¸c muèi má ph¸t triÓn kh«ng ngõng, tr−íc hÕt lµ ë Liªn X« (cò), Canada vµ §øc lµ nh÷ng n−íc cã tr÷ l−îng lín muèi kali, kali - magiª. Nga cã nhiÒu má muèi khai th¸c c«ng suÊt lín. Má sylvinit Solikamsc¬ cã c«ng suÊt khai th¸c 4tr.tÊn/n¨m 15 - 19% K20. Má Berezniki ë vïng Uralkali c«ng suÊt 3,8 tr.tÊn/n¨m 15 - 20% K20. C¸c má Stepnik, Caluz¬, Starobin, Gauadak, Tiube, c«ng suÊt khai th¸c mçi má 1 - 2 tr.tÊn/n¨m K20. Belarus cã c¸c má Soligorsc¬ khai th¸c víi tæng c«ng suÊt 7,9tr.tÊn/n¨m K20. Canada khai th¸c muèi kali trªn quy m« réng lín. Riªng ë vïng Kaskatchenwan cã hµng chôc má khai th¸c do 3 C«ng ty qu¶n lý h¬n 3400 ng−êi. Trong ®ã, má Lanigan lín nhÊt, c«ng suÊt khai th¸c 3,8 tr.tÊn/n¨m 19 - 14
22% K20. Má Rocanville 2,7 tr.tÊn/n¨m 22 - 25% K20. C¸c má Allan, Cory vµ nhiÒu má kh¸c cã c«ng suÊt 1,5 - 2 tr.tÊn/n¨m 24 - 26% K20. §øc còng lµ mét trong nh÷ng n−íc cã nÒn c«ng nghiÖp khai th¸c quÆng muèi lín m¹nh vµ ph¸t triÓn sím nhÊt. N¨m 1861 b¾t ®Çu khai th¸c. NhiÒu má ë vïng Stassfurt nh− Hattorf, Unterbreizbach, Wintershall, Zielitz, v.v... ®ang khai th¸c víi tæng c«ng suÊt 3,6 tr.tÊn/n¨m K20. S¶n l−îng khai th¸c muèi má kali, kali - magiª trªn thÕ giíi vµo kho¶ng 35,5 - 36,5 tr.tÊn/n¨m K20. Trong ®ã, riªng Canada vµ Liªn X« (cò) chiÕm 63% tæng s¶n l−îng toµn cÇu. N¨m 1865, nhµ m¸y ®Çu tiªn s¶n xuÊt ph©n kali ®−îc x©y dùng ë Stassfurt (§øc). Sau ®ã, nhiÒu nhµ m¸y kh¸c lÇn l−ît xuÊt hiÖn ë Alsace (Ph¸p) n¨m 1920; ë Carlsbad (Mü) vµ Catalonian (T©y Ban Nha) n¨m 1931. Còng trong thêi gian nµy, Liªn X« (cò) cho ra ®êi c¸c Liªn hîp s¶n xuÊt chÕ biÕn quÆng carnalit c«ng suÊt lín, ®¹t 41 tr.tÊn K20 vµo n¨m 1941. Vµ gÇn ®©y, thËm chÝ c¶ nh÷ng n−íc nh− NhËt, Hµn Quèc, Indonesia tuy kh«ng cã nguån tµi nguyªn muèi má nh−ng ®· nhËp khÈu nguyªn liÖu muèi má tõ n−íc ngoµi, x©y dùng c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt ph©n bãn d¹ng KOH/K2C03 cung cÊp cho thÞ tr−êng Ch©u ¸. HiÖn nay, cã tÊt c¶ 15 quèc gia s¶n xuÊt ph©n kali tõ muèi má, lín nhÊt lµ Canada, Nga, Belarus vµ §øc. Trong vßng 20 n¨m (1980 - 2000), khèi l−îng s¶n xuÊt hµng n¨m trung b×nh 25 - 26 tr.tÊn K20. N¨m 1997 ®¹t s¶n l−îng cao nhÊt 36 tr.tÊn K20. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y (1999 - 2003) khèi l−îng s¶n xuÊt gi÷ ë møc 25,35 - 27,96 tr.tÊn/n¨m K20. Trong ®ã, ph©n bãn d¹ng KCl chiÕm 96%, cßn l¹i lµ d¹ng K2S04 vµ MgS04 chiÕm 4%. Trªn thùc tÕ, tõ n¨m 1970 ®Õn nay, C«ng nghiÖp s¶n xuÊt syvit ë t×nh tr¹ng d− thõa, chØ cã 65 - 75% s¶n phÈm ®−îc sö dông, cßn l¹i 30% bÞ ø ®äng, kh«ng ®−îc sö dông. Canada vµ Nga lµ hai quèc gia s¶n xuÊt d− thõa nhiÒu nhÊt. PhÇn lín c¸c khu vùc kh¸c thiÕu hôt nghiªm träng. C©n b»ng cung - cÇu vÒ ph©n kali mÊt c©n ®èi trªn toµn cÇu. Theo sè liÖu thèng kª cña FAO, hiÖn cã 150 nhµ tiªu thô ph©n kali, trong ®ã 80% c¸c trung t©m tiªu thô n»m ë Mü, T©y ¢u vµ Ch©u ¸. Møc tiªu thô cao nhÊt 28 tr.tÊn K20 n¨m 1989, thÊp nhÊt 20,8 tr.tÊn n¨m 1993. Trong 10 n¨m (1994 - 2003) møc tiªu thô t¨ng lªn ®Òu ®Æn, tõ 21,93 tr.tÊn n¨m 1999 t¨ng lªn 24,69 tr.tÊn K20 n¨m 2003 (b¶ng II.3). 15
B¶ng II.3- Søc s¶n xuÊt vµ møc tiªu thô ph©n kali (tÝnh b»ng tr.tÊn K20) Khèi l−îng s¶n xuÊt Møc tiªu thô N−íc (Khu vùc) 1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003 Ch©u ¢u 4,9 4,85 4,8 4,53 4,69 4,78 4,53 4,2 4,09 4,01 Liªn X« (cò) 7,66 7,09 7,94 8,22 8,88 0,83 0,77 0,74 0,76 0,77 Ch©u Mü 9,79 10,66 9,75 10,19 10,64 7,95 7,78 8,2 8,72 9,79 Ch©u ¸ 3,0 3,18 3,35 3,52 3,75 7,28 7,97 7,57 8,21 8,9 Ch©u Phi 0,47 0,43 0,43 0,47 0,45 C¸c n−íc kh¸c 0,62 0,70 0,72 0,76 0,77 Céng: 25,35 25,78 25,84 26,46 27,96 21,93 22,18 21,86 23,01 24,69 II.4- ThÞ tr−êng xuÊt - nhËp khÈu. V× nhiÒu n−íc cã nhu cÇu tiªu thô ph©n bãn kali vµ c¸c s¶n phÈm kali chÕ biÕn tõ muèi má, trong khi chØ vµi n−íc s¶n xuÊt ra chóng, cho nªn ®Õn 2/3 khèi l−îng s¶n xuÊt hµng n¨m ®−îc dïng ®Ó xuÊt khÈu th−¬ng m¹i. Canada lµ n−íc s¶n xuÊt ph©n kali lín nhÊt vµ hÇu hÕt khèi l−îng s¶n xuÊt ®−îc xuÊt khÈu cho toµn cÇu, kho¶ng 8 - 9 tr.tÊn/n¨m K20. Khu vùc §«ng ¢u vµ Trung ¸, chñ yÕu Nga vµ Belarus, møc tiªu thô ph©n kali hµng n¨m chØ b»ng 10% khèi l−îng s¶n xuÊt. PhÇn lín s¶n phÈm xuÊt khÈu cho c¸c n−íc kh¸c, mçi n¨m trung b×nh 6 - 7,5 tr.tÊn K20. Riªng khu vùc T©y ¸ kh«ng ph¶i nhËp khÈu ph©n kali, tù s¶n xuÊt ®Ó tiªu thô. Sè d− thõa ®em xuÊt khÈu 2,5 - 3 tr.tÊn/n¨m K20. Cßn ë T©y ¢u l−îng xuÊt, nhËp khÈu xÊp xØ b»ng nhau. Khu vùc Trung Mü vµ Nam Mü lµ thÞ tr−êng nhËp khÈu m¹nh nhÊt, mÆc dï cã xuÊt khÈu chót Ýt. Ph©n kali nhËp vµo Mü chiÕm 24% tæng l−îng nhËp khÈu th−¬ng m¹i ThÕ giíi. Braxin, Ên §é vµ Trung Quèc còng lµ nh÷ng thÞ tr−êng nhËp khÈu quan träng, chiÕm gÇn 50% tæng l−îng nhËp khÈu ThÕ giíi. Trong ®ã, l−îng nhËp khÈu cña Braxin chiÕm 80 - 82% l−îng tiªu thô trong n−íc. Ên §é kh«ng cã tµi nguyªn muèi má, ph¶i nhËp khÈu hoµn toµn. Trung Quèc cã thÓ s¶n xuÊt chót Ýt ph©n kali tõ muèi má nh−ng kh«ng ®ñ dïng, ph¶i nhËp khÈu th−êng xuyªn 3 - 3,5 tr.tÊn/n¨m K20. ThËm chÝ, Th¸i Lan vµ Lµo tuy cã tr÷ l−îng lín muèi sylvinit vµ carnalit nh−ng ch−a cã nÒn C«ng nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn chóng, thµnh ra vÉn ph¶i nhËp khÈu tõ n−íc ngoµi. ë ViÖt Nam, tû lÖ sö dông N: P205 : K20 rÊt thÊp. L−îng ph©n kali nhËp khÈu hµng n¨m vµo kho¶ng 0,6 tr.tÊn, dù tÝnh ®Õn n¨m 2015, nhu cÇu sÏ t¨ng lªn 1,1 tr.tÊn/n¨m 95% KCl. 16
TÝnh chung toµn thÕ giíi, l−îng xuÊt - nhËp khÈu vµo kho¶ng 20 - 23 tr.tÊn/n¨m K20 (b¶ng II.4). B¶ng II.4- ThÞ tr−êng xuÊt - nhËp khÈu ph©n kali (tÝnh b»ng tr.tÊn K20) XuÊt khÈu NhËp khÈu ThÞ tr−êng 1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003 B¾c Mü 8,09 8,09 7,89 8,26 9,0 T©y ¸ 2,34 2,64 2,55 2,9 2,66 T©y ¢u 3,41 3,5 3,45 3,41 3,67 4,2 4,08 3,93 4,14 4,17 §«ng ¢u vµ 5,79 5,53 6,26 6,51 7,47 0,06 0,07 0,1 0,14 0,15 Trung ¸ Trung Mü - 0,13 0,1 0,06 0,03 0,4 7,04 7,93 7,85 8,05 9,31 Nam Mü Ch©u ¸ 7,77 7,16 7,61 8,03 8,92 Ch©u Phi 0,32 0,31 0,3 0,33 0,35 C¸c n−íc kh¸c 0,37 0,31 0,42 0,42 0,3 Sù mÊt c©n b»ng vÒ nguån tµi nguyªn muèi má vµ c¸c s¶n phÈm kali, kali-magiª chÕ biÕn tõ muèi má dïng cho n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp ®· khiÕn c¸c n−íc Ch©u Phi vµ Ch©u ¸ lÖ thuéc vµo c¸c nhµ s¶n xuÊt chÝnh. TËp ®oµn khæng lå CANPOTEX INTERNATIONAL ë Canada vµ ë Nga hÇu nh− n¾m ®éc quyÒn ®iÒu phèi thÞ tr−êng bu«n b¸n ph©n kali thÕ giíi. V× vËy, mÆc dï n¨ng lùc s¶n xuÊt d− thõa nh−ng gi¸ thÞ tr−êng kh«ng gi¶m mµ vÉn duy tr× æn ®Þnh trong nhiÒu n¨m. T¹i American Gulf, gi¸ ph©n KCl 95 - 101 USD/tÊn. ë Middle East 110 - 122 USD/tÊn. Cßn ë Vancouver Canada 110 - 130 USD/tÊn. Gi¸ trung b×nh ë Nga 105 - 120 USD/tÊn. HiÖn nay, gi¸ ph©n kali nhËp khÈu vµo ViÖt Nam lµ 190 USD/tÊn do vËn t¶i ®−êng biÓn qu¸ xa. Trong t−¬ng lai, nhu cÇu nhËp khÈu ph©n kali ë Ch©u ¸, nhÊt lµ khu vùc §«ng Nam ¸, sÏ cßn lín h¬n n÷a. Víi môc ®Ých khai th¸c chÕ biÕn quÆng sylvinit vµ carnalit t¹i chç, lµm gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm kali, Asia Pacific Potash Corporation Ltd ®ang lËp Dù ¸n khai th¸c muèi kali ë má Nam Udonthani - Th¸i Lan víi c«ng suÊt 2 tr.tÊn/n¨m 23,4% K20. C«ng ty Yunna Sino (V©n Nam - Trung Quèc) còng cã mét Dù ¸n nghiªn cøu kh¶ thi ph¸t triÓn sylvinit vïng ®ång b»ng Vientian - Lµo, c«ng suÊt s¶n xuÊt 3 tr.tÊn/n¨m, tr−íc m¾t lµ 500.000 tÊn/n¨m 11,8 - 19,1% KCl vµ ®ang më réng diÖn tÝch t×m kiÕm - th¨m dß quÆng muèi kali xuèng phÝa nam Thakhet. Tæng C«ng ty Ho¸ chÊt ViÖt Nam (VINACHEM) ®ang triÓn khai Dù ¸n ®Çu t− 3,5 tr. USD th¨m dß muèi kali trªn diÖn tÝch 10km2, ë vïng Nongbok, tØnh Khammuan thuéc 17
miÒn Trung Lµo. Giai ®o¹n nghiªn cøu kh¶ thi sÏ kÕt thóc vµo cuèi n¨m 2007. Vµ, s¾p tíi sÏ tiÕn hµnh t×m kiÕm - th¨m dß më réng trªn diÖn tÝch 200km2. ViÖc ph¸t triÓn ngµnh C«ng nghiÖp khai th¸c muèi má, s¶n xuÊt ph©n kali cho n«ng nghiÖp vµ chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm kali cho c«ng nghiÖp lµ mét chñ tr−¬ng ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt, nh»m ®¸p øng nhu cÇu thùc tÕ bøc b¸ch cña c¸c n−íc n«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë khu vùc §«ng Nam ¸, trong ®ã cã ViÖt Nam. 18
Ch−¬ng III CÊu tróc ®Þa chÊt III.1- LÞch sö nghiªn cøu ®Þa chÊt LÞch sö nghiªn cøu ®Þa chÊt n−íc Lµo nãi chung, vïng Trung Lµo nãi riªng, chñ yÕu g¾n víi tªn c¸c nhµ ®Þa chÊt n−íc ngoµi. N¨m 1924 - 1925. R.Bourret lÇn ®Çu tiªn tiÕn hµnh kh¶o s¸t, lËp B¶n ®å §Þa chÊt vïng H¹ Lµo tû lÖ 1:500000, giíi h¹n tõ vÜ tuyÕn 17 trë xuèng. ¤ng c«ng bè c«ng tr×nh nghiªn cøu "§Þa chÊt d¶i Tr−êng S¬n vµ Cao nguyªn H¹ Lµo", 1925. N¨m 1933, L.Hoffet nghiªn cøu ®Þa chÊt vïng Trung §«ng D−¬ng, kÑp gi÷a Mekong vµ Tourane, víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ s¬ bé tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña vïng nµy. §Õn n¨m 1990 - 1993, C«ng ty DÇu má Anh (Enterprise Oil Exploration Co.Ltd) tiÕn hµnh ®o ®Þa chÊn vµ träng lùc vïng Trung Lµo, tõ Savannakhet ®Õn Khammuan. N¨m 1995, C«ng ty Th¹ch cao Lanxang Th¸i Lan (Th¸i Gypsum Products Co.Ltd) tiÕn hµnh th¨m dß má th¹ch cao ë b¶n Bunghuana trªn diÖn tÝch 10km2 thuéc bån tròng muèi - th¹ch cao Nongbok. Tõ n¨m 1995 ®Õn n¨m 2000, Liªn ®oµn §Þa chÊt INTERGEO ViÖt Nam tiÕn hµnh mét lo¹t c«ng t¸c ®iÒu tra, t×m kiÕm kho¸ng s¶n ë Kengkok. Savannakhet vµ Khammuan, lËp B¶n ®å §Þa chÊt vïng Trung Lµo tû lÖ 1:200000. Khoan lç khoan khai th¸c muèi halit ®Çu tiªn ë Thungam, c¸ch Nongbok 38km vÒ phÝa b¾c. Vµo c¸c n¨m 2001 - 2005, thùc hiÖn HiÖp ®Þnh Hîp t¸c kinh tÕ, V¨n ho¸ vµ Khoa häc kü thuËt gi÷a hai ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Lµo, Liªn ®oµn INTERGEO tiÕp tôc triÓn khai c«ng t¸c t×m kiÕm - th¨m dß muèi kali vµ th¹ch cao vïng Savannakhet tû lÖ 1:50000. KÕt qu¶ ph¸t hiÖn quÆng muèi kali - magiª cã gi¸ trÞ c«ng nghiÖp tËp trung ë khu vùc Nongbok vµ ë Nahe, c¸ch Nongbok 26km2 vÒ phÝa b¾c. Còng trong thêi gian nµy, C«ng ty thiÕt kÕ V©n Nam - Trung Quèc (Yunnan Sino Co.Ltd) triÓn khai th¨m dß ®Þa chÊt má kali - magiª vïng ®ång b»ng Vientian, lËp Dù ¸n nghiªn cøu kh¶ thi ®Çu t− ph¸t triÓn sylvit 3 tr.tÊn/n¨m, tr−íc m¾t 500000 tÊn/n¨m. Vµ hiÖn ®ang tiÕn hµnh t×m kiÕm më réng xuèng phÝa nam, vïng Thakhet. Trong 2 n¨m gÇn ®©y, 2005 - 2007, C«ng ty CP T− vÊn §Çu t− vµ XD Má cïng víi Liªn ®oµn INTERGEO tiÕn hµnh th¨m dß má muèi kali Nongbok réng 10km2. B¸o c¸o tæng kÕt cuèi cïng sÏ hoµn thµnh vµo cuèi n¨m 2007. Trªn c¬ së ®ã, sÏ lËp Dù ¸n khai th¸c chÕ biÕn muèi má kali, kali - 19
magiª t¹i chç cïng víi viÖc triÓn khai t×m kiÕm - th¨m dß më réng trªn diÖn tÝch 200km2 ë c¸c khu vùc kÕ cËn. III.2- CÊu tróc ®Þa chÊt vïng III.2.1- §Þa tÇng Trªn l·nh thæ nghiªn cøu chñ yÕu ph¸t triÓn c¸c trÇm tÝch lôc nguyªn carbonat tuæi Jura sím, c¸c trÇm tÝch mµu ®á chøa muèi vµ th¹ch cao thuéc thµnh hÖ evaporit tuæi Kreta muén vµ c¸c trÇm tÝch §Ö Tø. HÖ Jura, thèng h¹ - trung. HÖ tÇng Salavan (J1-2 sv) Lé ra mét m¶ng nhá ë gãc ®«ng b¾c vµ ®«ng nam. Theo ®Æc ®iÓm thµnh phÇn th¹ch häc chia ra lµm 2 phô hÖ tÇng: Phô hÖ tÇng d−íi (J1-2 sv1) cã thµnh phÇn gåm c¸t kÕt, bét kÕt, sÐt kÕt xen sÐt v«i mµu x¸m hoÆc ®¸ v«i mµu ®en. ChiÒu dµy 180 - 200m. Phô hÖ tÇng trªn (J1-2 sv2) cã thµnh phÇn chñ yÕu lµ cuéi kÕt, c¸t kÕt xen sÐt kÕt vµ bét kÕt mµu n©u ®á. ChiÒu dµy 100 - 120m. ChiÒu dµy chung cña hÖ tÇng Sanlavan 280 - 320m. HÖ Jura, thèng trªn - HÖ Kreta. HÖ tÇng Bangfai (J3-K)bf Ph©n bè thµnh mét d¶i hÑp ë phÝa ®«ng b¾c vµ lé ra mét diÖn tÝch nhá ë gãc ®«ng nam, cã quan hÖ chuyÓn tiÕp lªn trªn hÖ tÇng Salavan. Thµnh phÇn vËt chÊt chñ yÕu lµ c¸t kÕt vµ s¹n kÕt. ChiÒu dµy 500m. HÖ Kreta, thèng trªn. HÖ tÇng Champhon (K2cp) Ph©n bè réng r·i trong vïng, chia ra 2 phô hÖ tÇng: Phô hÖ tÇng d−íi (K2cp1). Lé ra trªn ®Þa h×nh cao 140 - 160m ë phÝa ®«ng. Thµnh phÇn th¹ch häc lµ c¸t kÕt h¹t võa vµ mÞn xen sÐt kÕt, bét kÕt mµu n©u ®á, ®«i chç chøa cuéi vµ s¹n v«i. Cã quan hÖ chuyÓn tiÕp lªn trªn hÖ tÇng Bangfai. ChiÒu dµy lín h¬n 500m. Phô hÖ tÇng trªn (K2cp2). Lé ra tõng m¶ng trªn mÆt, n¬i ®Þa h×nh cã ®é cao thÊp h¬n 140m. PhÇn lín diÖn tÝch ph©n bè bÞ phñ kÝn bëi c¸c thµnh t¹o §Ö Tø. Thµnh phÇn th¹ch häc gåm c¸c tËp sÐt kÕt, bét kÕt mµu n©u ®á hoÆc x¸m xanh xen c¸c tËp ®¸ muèi, anhydrit - th¹ch cao. Phô hÖ tÇng nµy t−¬ng øng víi hÖ tÇng Maha Sarakham tuæi Kreta muén ë bån tròng Khorat - Th¸i Lan chøa 3 tËp ®¸ muèi mang tªn lµ muèi "D−íi", "Gi÷a" vµ "Trªn", t−¬ng øng víi 3 tËp ®¸ sÐt ng¨n c¸ch cã tªn t−¬ng tù. Nã còng t−¬ng ®ång víi hÖ tÇng Thagon tuæi Paleocene ë ®ång b»ng Vientian hay hÖ tÇng Nongbua ë Trung Lµo. ChiÒu dµy cña phô hÖ tÇng ®ang m« t¶ −íc tÝnh h¬n 400m. HÖ §Ö Tø kh«ng ph©n chia. HÖ tÇng Mekong (Qmk) 20