Đề tài quá trình giao lưu văn hóa của nền văn minh Chăm Pa

Chia sẻ: Phan Minh Quoc | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:49

Thêm vào BST

Báo xấu

811
lượt xem 193
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đất nước Việt Nam - điểm đến du lịch của thiên niên kỷ - Đó là một lời chào của đất nước Việt Nam chúng ta. Trải dài từ Ải Nam Quan đến mũi Cà Mau xa xôi. Đất nước Việt Nam thống nhất lãnh thổ

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đề tài quá trình giao lưu văn hóa của nền văn minh Chăm Pa

  ĐỀ TÀI QUÁ TRÌNH GIAO LƯU VĂN HOÁ CỦA NỀN VĂN MINH CHĂM PA Giáo viên hướng dẫn : Sinh viên thực hiện : 1
MỤC LỤC MỞ ĐẦU....................................................................................................................................3 CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VĂN MINH CHĂM PA .......................................................6 1. Định nghĩa giao lưu văn hoá tộc người ...................................................................6 2. Sơ lược về điều kiện töï nhieân, kinh tế - xã hội của Chăm Pa .............................9 2.1 ñieàu kieän veà töï nhieân…………………………………………………………………………………………9 2.2 ñieàu kieän veà kinh teá-xaõ hoäi……………………………………………………………………………11 CHƯƠNG II: QUÁ TÌNH GIAO LƯU VĂN HOÁ CỦA NỀN VĂN MINH CHĂM PA .... 15 1. Sự hình thành những nhân tố mới trong quá trình giao lưu tiếp biến văn hoá từ nguời Chăm Pa.......................................................................................................... 15 Giao lưu với Ấn Độ vaø aán ñoä giaùo ............................................................. 15 1.1 Giao lưu với Khơme......................................................................................... 22 1.2 1.3 Aûnh höôûng cuûa hoài giaùo……………………………………………………………………………….23 1.4 Vaên hoaù champa trong söï giao löu vôùi ñaïi vieät…………………………………..17 1.5 Aûnh höôûng cuûa trung quoác……………………………………………………………………………28 2. Xu hướng phân ly, hoà nhập, tiếp biến văn hoá của cư dân Chăm Pa………………............................................................................................................. 28 CHƯƠNG III: NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA NỀN VĂN HOÁ CHĂM PA……37 1. Thöïc traïng cuûa caùc giaù trò vaên hoaù chaêmpa hieän nay………………………………….38 1.1 Chöõ vieát……………………………………………………………………………………………… ……………………38 2
1.2 Ngheä thuaät kieán truùc……………………………………………………………………………………………39 1.3 Ngheä thuaät ñieâu khaéc………………………………………………………………………………………….40 1.4 Ngheä thuaät ca muùa nhaïc…………………………………………………………………………………….41 1.5 Một số nghề thủ công.............................................................................42 1.6 Phong tục và tín ngưỡng 2. Biện pháp, phương hướng trong việc giữ gìn, bảo tồn phát huy văn hoá Chăm……………………………………………………………………………..43 2.1 Biện pháp……………………………………………………………… .43 2.2 Phương hướng…………………………………………………………...44 KEÁT LUAÄN………………………………………………………………………………………………… ………………………………..46 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO………………………………………………………………………………………………… ………48 3
MỞ ĐẦU Đất nước Việt Nam - điểm đến du lịch của thiên niên kỷ - Đó là một lời chào của đất nước Việt Nam chúng ta. Trải dài từ Ải Nam Quan đến mũi Cà Mau xa xôi. Đất nước Việt Nam thống nhất lãnh thổ từ Bắc đến Nam chạy dài suốt biển Đông cùng dãy núi Trường Sơn hùng vĩ. Đất nước cong cong hình chữ S, gánh lấy sứ mệnh nối liền dải đất Miền Trung đầy nắng và gió. Nơi đây đã từng tồn tại một nền văn hoá vô cùng rực rỡ là nền văn hoá nơi đến của cư dân Chăm Pa. Việt Nam một đất nước phải gánh chịu trên vai mình suốt chiều dài lịch sử là những cuộc chiến tranh đẫm máu, là những cuộc chiến tranh không ngừng nghỉ để chống áp bức, chống nô dịch và chống đồng hoá. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử “ta vẫn là ta” vẫn giữ được bản sắc văn hoá của dân tộc, giữ được nét riêng truyền thống thiêng liêng của đất nước. Là cửa ngõ thông thương nằm trên trục đường giao thương buôn bán của thế giới, Việt Nam có một vị trí vô cùng chiến lược cho sự trung chuyển và phát triển kinh tế từ lâu đời. Nhưng đó c ũng chính là những điểm mà kẻ thù luôn luôn tranh thủ và nhòm ngó để xâm chiếm. Đất nước còn lại hôm nay đó chính là một quá trình đấu tranh gian cường và anh dũng để bảo vệ chủ quyền, bảo vệ nền văn hoá, bảo vệ cái ý thức cộng đồng tồn tại trong mỗi con người. Lịch sử Việt Nam là lịch sử của lòng yêu nước, của ý chí và của những con người anh hùng. Lịch sử Việt Nam là những trang đầy máu và nước mắt cũng là những trang sử vinh quang và hào hùng. Đó là một sức mạnh không gì có thể lay chuyển, là sức mạnh của sự đoàn kết keo sơn chung s ức chung lòng đấu tranh bảo vệ, là sức mạnh của tình nhân ái một lòng bao dung. Đó là tinh thần hoà hợp sống với nhau của 54 dân tộc anh em trên lãnh thổ Việt Nam. Chăm Pa-nhắc đến nó chúng ta có thể hình dung ra được rằng những giá trị văn hoá vô cùng độc đáo còn lại cho đến ngày nay mà không ở đâu trên đất nước Việt Nam này có được. Là những di sản văn hoá của thế giới. Nền văn hoá của cư 4
dân Chăm Pa đã tồn tại một thời rực rỡ trong lịch sử dân tộc Việt Nam để lại những thành tựu vô cùng quý giá. Một vương quốc nằm ở miền đất Nam Trung Bộ-nơi đây thực sự hội tụ đủ các yếu tố cho sự phát triển của một nền văn hoá. Với vị trí thuận lợi, cư dân đã định cư lâu đời ở đây. Đã xây dựng cho mình một phức hợp văn hoá đủ các loại hình. Trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử dân tộc. Vương quốc Chăm Pa vẫn tồn tại được trong một thời gian dài gần mười thế kỷ. Bằng chính sự lao động không mệt mỏi và tài năng sáng tạo tuyệt vời, người Chăm đã xây dựng nền văn minh của chính họ bằng những giá trị văn hoá độc đáo trải dài từ suốt dải đất miền Trung đầy nắng và gió cho đến vùng đất phía Nam trù phú của tổ quốc. Vương quốc Chăm Pa với một vị trí địa lí đặc biệt, nằm trong khu vực Đông Nam Á nơi được xem là “ ngã tư đường” giao lưu quốc tế, nơi hội tụ của các nền văn minh. Bên cạnh đó là các yếu tố bản địa núi, biển, đồng bằng xen kẽ đã tạo nên nét độc đáo trong văn hóa Chă m. Đặc biệt nghề đi biển rất phát triển. Chính con đường thông thương trên biển đã giúp nơi đây bên cạnh việc lưu giữ các tín ngưỡng, lễ hội dân gian của cư dân nông nghiệp lúa nước ( có thần mưa, thần biển, các lễ hội nông nghiệp…) làm nền tảng cùng nền văn hóa của chế độ mẫu hệ ( Pô Inư Nưgat-bà mệ xứ sở) còn tiếp thu dung hòa một cách thân thiện với các nền vă n hóa An Độ, văn hóa Hồi Giáo và cả cac nước láng giềng. Tiếp thu những nét mớ i du nhập, đồng thời để phù hợp với một xã hội mà chế độ mẫu hệ là độc tôn, cư dân Chăm Pa đã từng bước “ bản địa hóa” các luồng văn hóa du nhập vào vương quốc này, tạo nên sự khác biệt, mới mẻ rất riêng của ChămPa so với cái gốc của các nền văn hóa mà nó chịu ảnh hưởng. Chính điều này đã tạo sự phong phú, độc đáo trong văn hóa Chăm trong suốt chiều dài lịch sử tồn tại của vương Quốc Chă mpa và đế n cả ngày nay văn hóa Chămpa vẫn còn nhiều ẩn số cần tìm hiểu. Nền văn hóa của vương quốc Chă mPa xưa kia và của người Chămpa ngày nay mang đậm sắc thái tôn giáo. “ Không có một người Chămpa nào không có tôn giáo…Những yếu tố tôn giáo đã in đậm dấu ấn trong mọi dạng thức sinh hoạt vă n hóa của người Chămpa” ( Phan Xuân Biên – Phan An – Phan Văn Dốp – Văn Hóa Chăm). Cương chính tôn giáo la biểu hiện trong mối giao lưu tiếp biến giữa vă n 5
hóa Chă mpa với văn hóa của nhiều thành phần dân tộc cư dân vùng lục địa và hả i đảo Châu Á. Với quá trình giao lưu văn hoá của cư dân Chăm Pa bằng cả con đường tự nguyện lẫn chiến tranh. Dù bằng phương thức nào nhưng với sự sáng tạo của mình họ đã tạo ra những giá trị văn hoá tuyệt vời, mà ngày nay nó vẫn là một thứ cực kỳ quý giá trong kho tàng lịch sử dân tộc. Nền văn minh Chăm Pa đã tồn tại từ II đến XIX. Đó là một quá trình mà cư dân Chăm Pa đã sinh sống và tạo ra nền văn hoá của chính họ, một nền văn hoá hội tụ đủ yếu tố bản địa vô cùng độc đáo, chúng cũng có những yếu tố du nhập vào đây chất sáng tạo. Đó là một quá trình giao lưu văn hoá, của sự phân ly và tích hợp, để rồi cải biến một cách tuyệt vời để biến cái ngoại lai thành cái nội sinh. Quá trình giao lưu văn hoá diễn ra trên mọi lĩnh vực từ văn hoá, tôn giáo tín ngưỡng, nghệ thuật điêu khắc, văn học trên nền tảng của những điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội thuận lợi nhất của cư dân Chăm Pa có được. CHƯƠNG I: TỔNG QUAN VỀ VĂN MINH CHĂM PA 1. Định nghĩa giao lưu văn hoá tộc người 6
Mỗi tộc người trong qúa trình tồn tại và phát triển của mình ở những điều kiện địa lý tự nhiên cụ thể, đã tạo ra nền văn hóa phản ánh sắc thái riêng thích ứng với trình độ phát triển của tộc người đó. Mặt khác, trong suốt chiều dài tồn tại và phát triển, các tộc người không chỉ khép kín trong phạm vi lãnh thổ cư trú của mình mà thường mở rộng ra giao tiếp với tộc người khác. Trong quá trình giao tiếp ấy, họ đã tiếp nhận có ý thức hoặc không có ý thức những thành tố văn hoá của những tộc người láng giềng để làm phong phú thê m văn hoá của mình. Trải qua nhiều thế hệ, những yếu tố văn hoá tiếp nhận từ các tộc người khác đã thử nghiệm qua thời gian và thực tế cuộc sống, đã gắn bó, hoà quyện vào các yếu tố của bản thân tộc người tạo nên một phức hợp văn hoá của tộc người đó. Giao lưu văn hoá đã xảy ra trong suốt quá trình phát triển của lịch sử nhân loại vì con người muốn tồn tại và phát triển thì phải có nhu cầu giao tiếp với thế giới xung quanh, chính yếu tố đó đã thúc đẩy tộc người này giao lưu với tộc người khác.  Giao lưu văn hoá là sự di chuyển qua lại giữa các nền văn hoá. Nói cách khác giao lưu văn hoá là sự tiếp xúc và trao đổi văn hoá trong quá trình vận động, phát triển của xã hội. Hay giao lưu văn hoá là sự tiếp thu những nét cơ bản từ một trạng thái văn hoá ngoại sinh, trong khi vẫn giữ những nét cơ bản của trạng thái văn hoá nội sinh ở một dạng phát triển hơn. Giao lưu văn hoá có thể sảy ra ở một khu vực rộng lớn bao gồm nhiều quốc gia, chủng tộc, cũng có thể xảy ra ở những vùng rộng hẹp khác nhau, trong cùng một quốc gia muốn diễn ra giao lưu văn hoá thì cần phải có những điều kiện nhất định. Tuỳ từng giai đoạn khác nhau của tiến trình lịch sử nhân loại, những điều kiện giao lưu văn hoá giữa các tộc người cũng khác nhau.  Điều kiện đầu tiên là môi trường khung cảnh địa lý nơi tộc người đó cư trú và coi đây là điều kiện quan trọng tác động sâu sắc đến quá trình giao lưu văn hoá 7
tộc người khi những tộc người bị ngăn cách với nhau bởi những chướng ngại tự nhiên thì giữa hai tộc người đó không có điều kiện tiếp xúc thường xuyên với nhau thì không thể sảy ra việc giao lưu văn hoá. Ngược lại, giữa hai tộc người có diều kiện tiếp xúc với nhau thuận lợi thì diễn ra quá trình giao lưu văn hoá. Vì tuy là các cư dân có nguồn gốc khác nhau nhưng do cùng sống trong một không gian sống với nhau khá lâu dài nên giữa họ đã tạo nên những yếu tố văn hoá chung nhất, tiếp thu một phần văn hoá của tộc người láng giềng vào nền văn hoá của mình.  Giao lưu và tiếp xúc văn hoá giữa các tộc người diễn ra rất đa dạng mà một trong những hoạt động có ý nghĩa đặc biệt đối với giao lưu và tiếp xúc văn hoá là trao đổi kinh tế. Các tộc người sinh sống ở những vùng lãnh thổ khác nhau không phải bất kỳ nơi nào cũng đáp ứng được nhu cầu của đời sống. Các sản phẩm làm ra của một cộng đồng cư dân nào đó, trước hết là đáp ứng nhu cầu của chính nhu cầu của cộng đồng đó, nhưng trong nhiều trường hợp các sản phẩm làm ra không những đáp ứng nhu cầu của cộng đồng mà còn có thể trao đổi. Lúc đầu có thể là những trao đổi sản phẩm để đáp ứng nhu cầu của cộng đồng bạn, nhưng dần dần lại mang ý nghĩa trao đổi văn hoá. Từ việc trao đổi các sản phẩm các tộc người dần dần tiếp thu những yếu tố văn hoá của tộc người khác dựa vào sản phẩm biến nó thành nét văn hoá của mình.  Một hiện tượng khác trong quá trình phát triển của lịch sử nhân loại có ảnh hưởng đến giao lưu văn hoá là hiện tượng di dân. Di dân là một hiện tượng xã hội nhưng cũng là một hiện tượng văn hoá, xảy ra ở hầu hết các dân tộc. Di dân sảy ra trong suốt tiến trình của lịch sử nhân loại chịu tác động của các yếu tố kinh tế, văn hoá, xã hội những cuộc chiến tranh những tác động của thiên tai. Di dân sảy ra làm tăng quá trình giao lưu, tiếp xúc tộc người. Khi các đợt di dân sảy ra với cường độ không lớn tức với số lượng không đông sẽ ít phá vỡ lãnh thổ tộc người. Lớp cư dân mới đến cộng cư hoà nhập vào lớp cư dân bản địa làm cho quá trình giao lưu văn hoá tăng lên. Trong trường hợp di dân với cường độ lớn có thể đẩy 8
người bản địa ra khỏi lãnh thổ cư trú tạo nên sự xáo trộn rất lớn trong lãnh thổ cư trú, giao lưu văn hoá tăng. Di dân làm tăng nhanh và mở rộng quá trình giao tiếp tộc người và làm tăng nhanh quá trình giao lưu văn hoá. Ngoài hoạt động kinh tế, di dân còn có những hoạt động trao đổi phi kinh tế ảnh hưởng của chúng đế giao lưu văn hoá là không nhỏ. Đó là sự trao đổi tặng phẩm, vật phẩm tôn giáo. Lúc đầu những vật phẩm tặng phẩm có ý nghĩa khuyếch trương hơn. Cùng với sự tồn tại và phát triển của các tộc người đã dẫn đến những giao tiếp tộc người như quan hệ hôn nhân, quan hệ ngoại giao những tiếp xúc đó đều kéo theo những tiếp xúc văn hoá. Những quá trình tiếp xúc trong giai đoạn đầu đơn thuần là giao tiếp tộc người nhưng càng về sau thì chứa đựng những yếu tố văn hoá. Qua trình đó diễn ra liên tục, dưới nhiều hình thức khác nhau, làm cho sự giao lưu văn hoá tăng lên. Như vậy từ sự tiếp xúc văn hoá - xã hội giữa các tộc người đã tạo ra sự tiếp xúc và giao lưu văn hoá. Khi diễn ra quá trình tiếp xúc, giao lưu văn hoá cũng là diễn ra quá trình tiếp biến văn hoá. Tức là khả năng của một tộc người tiếp nhậ n các yếu tố văn hoá tộc người khác biến đổi nó thành của mình. Quá tình giao lưu văn hoá diễn ra rất phức tạp bị chi phối bởi các điều kiện tự nhiên, môi trường khác nhau. 2. Sơ lược về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của Chăm Pa 2.1 Điều kiện tự nhiên. 9
Vương quốc Chăm Pa hình thành và phát tiển trên dải ven biển miền Trung trong một phần cao nguyên Trường Sơn lúc lớn mạnh trải dài đến Hoàng Sơn, sông Gianh ở phía Bắc đến sông Dinh –Hàm Tân, phái Nam khu vực sông Krông Po Cô và sông Đà Rằng trên Tây Ninh. Vùng đất từ Quảng Bình đến Quảng Ngãi có nhiều núi và lãnh thổ giáp biển đây là điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế và giao lưu với các nước. Vùng có hệ thống sông ngòi tương đối nhiều chỉ riêng từ Quảng Bình đến Bình Thuận cứ 15-20km lại có một con sông đổ ra biển có những rãnh núi đâm ngang nên mỗi sông là một hệ thống riêng lẻ. Vùng có nguồn động thực vật phong phú. Các con sông mang lại lượng phù sa màu mỡ của vùng, tạo điều kiện cho sự phát triển các ngành kinh tế. Vùng biển có bờ biển dài, dạng răng cưa gồm bộ phận bồi tụ mài mòn xen kẽ. Các vũng vịnh rộng lớn thường là các bán đảo lồi ra được các bán đảo che chở. Vùng có tài nguyên động thực vật phong phú có tài nguyên khoáng sản tuy số lượng không lớn lắm phần lớn tập trung ở Quảng Nam Đà Nẵng các loại thân đá, đá quý, vàng…tạo kiện cho cư dân champa sớm hướng ra biển. Tất cả những điều kiện tự nhiên ấy giúp Chăm Pa phát triển một nền kinh tế vững mạnh dựa vào các ưu thế vốn có của vùng. Nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp, Nhân dân trồng các loại ngũ cốc, nếp, kê, đậu, vừng đây là vùng đất mới khai phá sau nên đất đai phì nhiêu họ còn trồng các loại mía, chuối, thốt nốt, dừa, sen, cau, đặc biệt là mía. Ngoài ra người Chăm Pa còn nuôi trâu bò, ngựa, voi và voi được sử dụng chủ yếu trong quân đội. tại đây Chăm Pa cũng học cách cày cấy bằng trâu bò cửa Cửu Chân. Ruộng hai mùa, mùa trồng lúa trắng mùa trồng lúa đỏ tên lúa là Chiêm đây cũng là loại lúa được người Việt tiếp nhận qua đó cho thấy quá trình giao lưu học hỏi người Đại Việt và người Chăm Pa hình thành rất sớm. 10
Vieäc chuyeån höôùng töø noâng nghieäp khai thaùc bieån sang noâng nghieäp thuaàn tuùy laø söï kieän ñaëc bieät cho quaù trình naøy.Treân cô sôû phaùt trieån cuûa kyõ thuaät luyeän kim ñoàng thau ñaõ taïo ñieàu kieän cho naêng suaát taêng, dö thöøa ñeå trao ñoåi, buoân baùn, xuaát hieän giao löu tieáp bieán Hơn nữa với vùng tự nhiên giáp Đại Việt trong công cuộc chống Bắc thuộc hai vùng cũng có những mối quan hệ bang giao và kéo dài theo chiều dài lịch sử mối quan hệ ở mỗi giai đoạn tuy có biến đổi nhưng đặc biệt trong các đợt chống ngoại xâm phương Bắc hai nước thể hiện tinh thần hoà hiếu với nhau rất thân thiết. Quaù trình hôïp taùc laâu ñôøi giöõa hai daân toäc Ñaïi Vieät - Chaêmpa do cuøng cö truù trong moät khu vöïc ñòa lí chung, vaø trong cuoäc ñaáu tranh laâu daøi vôùi thieân nhieân maø boä phaän cö daân Ñai Vieät- Chaêmpa trong vuøng cuøng nhau ghaùnh vaùc. Hai daân toäc söû duïng chung nhieàu con ñaäp, ñöôøng möông trong vuøng töø ñoù ñöa ñeán vieäc cuøng nhau lao ñoäng ñeå baûo veä caùc nguoàn cung caáp nöôùc vaø qua lao ñoäng hai cö daân coù dòp tieáp xuùc vaø giao löu vôùi nhau. Nhân dân trồng dâu nuôi tằm ngành dệt lụa rất phát triển, nghề khai quặng nấu quặng và rèn đúc kim loại cũng rất phát tiển, sản xuất được nhiều vàng, bạc, sắt. Chăm Pa cũng rất giàu lâm sản quý như hương liệu, tê giác, ngà voi, sáp ong, hổ phách, đồi mồi đặc biệt là vùng có trầm hương các sản phẩm này thường dùng thông thương với nước ngoài và là thứ hàng trao đổi hàng năm của ngoại thương Chăm Pa. Ngoại thương là ngành kinh tế quan trọng của Chăm Pa, thường các vua Chăm giàu có hnờ ngoại thương. Đặc điểm ngoại thương ở Chăm Pa là trong ngoại thương cướp biển trở thành một bộ phận quan trọng trong đó đặc biệt là bán và cướp nô lệ hoạt động ngoại thương chủ yếu bằng đường biển do địa hình có biển chạy dọc lãnh thổ nên Chăm Pa rất thuận lợi trong giao lưu buôn bán bằng đường biển với các nước khác. Các sản phẩm của Chăm Pa rất được thương nhân nước 11
ngoài ưa chuộng. Trầm hương trở thành hàng xuất khẩu có vị trí quan trọng, gốm Chăm Pa với trình độ phát triển cao đã có mặt ở nhiều nơi. 2.2. Ñieàu kieän xaõ hoäi Thế kỷ III, người ta phát hiện ra bia viết chữ Chă m chứng tỏ người Chăm Pa có chữ viết riêng của mình từ rất sớm. Nó đã xây dựng trên cơ sở từ chữ Nam Ấn gần chữ Phạn qua đó cho thấy Chăm Pa tiếp thu nền văn hoá Ấn cũng từ rất sớm. Nghệ thuật Chăm Pa cũng rất phát triển với các tháp Chàm nổi tiếng những bức phù điêu, những pho tượng Phật, Mỹ Sơn là di chỉ thành cổ Chăm rất nổi tiếng. Đạo Phật Chăm pa được du nhập và phát triển rất sớm. Nhân dân Chăm pa phần lớn theo đạo Phật trong đó vua theo đạo ni càn một phái tu hành khổ hạnh, các quan lại có một số theo đạo Bà la môn-Bà ni. Khi đó nhiều nhà sư sang Giao Châu để truyền đạo và ở lại bên ấy. Người Chăm rất lịch sự gặp nhau thường chắp tay vái hay cú đầu chào, họ lại có tục ăn trầu như người Việt nên người Trung Quốc qua đây nói người Chăm ăn cau luôn mồm không biết mỏi. Trong gia đình người phụ nữ có vai trò rất quan trọng trong xã hội và trong sản xuất. Thường theo phong tục người Chăm người con gái đi hỏi con trai vì con gái quý hơn con trai. Nguồn gốc tộc người: họ là người nói tiếng Malayo – Polynesian nhóm người nói tiếng Nam Á và sự di chuyển dân cư của nguời Nam Đảo họ di từ biển Đông vào định cư ở ven bờ biển từ suốt chiều dài từ Bắc đến Nam mang theo cả bản sắc của họ. Chủ nhân của nền văn hoá Sa Huỳnh tiền thân vương quốc Chăm pa là cư dân nói tiếng Nam đảo, tộc người Chăm Pa là cư dân đa chủng tộc có nhiều nét văn hoá khác nhau. 12
Chính trị: Chăm pa là một nhà nước quân chủ chuyên chế vua đứng đầu giải quyết mọi việc từ sản xuất đến việc theo dõi các hình phạt uy quyền của nhà vua rất lớn quan lại cũng không được đến gần nhân dân thấy vua phải quỳ còn quan lại yết kiến nhà vua mà thôi. Dưới vua có các quan lại họ không có lương bổng chỉ được tư cấp theo thổ tục địa phương, đôi khi được cấp thức ăn, miễn tiêu, dịch. Để đảm bảo quyền lực nhà vua có một đạo quân mạnh thường trực. Quân lính mỗi tháng được cấp hai học gạo nếp, mỗi năm cấp từ 3-5 áo đông và hè họ được trang bị vũ khí gươm giáo, cung tên thuốc độc. Trong nước ai phạm tội thì phạt bằng gậy đánh hoăc tội nặng thì trèo cây lấy ngọn cây đâm vào cổ, hay tội nặng hơn nữa thì cho voi dày hay voi quật chết, cũng có khi bắt tự tử ở núi Bất lao. Khi mới thành lập vương quốc Chăm pa vào cuối thế kỷ II thì liên tiếp tiến hành giao hảo với Giao châu và cử xứ sang. Thế kỷ III Châu khu liên là Phạm hung (cháu ngoại) liên kết với Phù Nam để tấn công các trưởng lại nhà Tấn và tấn công cả Giao Chỉ nhưng cuộc tấn công thất bại. Năm 284 Chăm Pa cử sứ sang Tấn triều cống và ngừng cuộc xâm lấn. Với vị trí như vậy Chăm pa luôn có các mối quan hệ phức tạp với phương Bắc, với Đại Việt với Phù Nam và Chăm Pa thường phải nộp triều cống cho Đại Việt và phương Bắc. Chăm Pa và Đại Việt có lúc mối quan hệ diễn ra hoà bình hoà hiếu cùng nhau tồn tại và phát triển nhưng có lúc quan hệ trở nên căng thẳng, đặc biệt là vùng phía Bắc Chăm Pa và phía Nam Đại Việt có thời gian thường sảy ra tranh chấp và theo thời gian do sự mở rộng về phía Nam của Đại Việt làm lãnh thổ Chăm Pa ngày càng thu hẹp về phía Nam và cuối cùng sát nhập hoàn toàn vào Đại Việt. Lãnh thổ Chăm Pa tuy không còn nhưng dân tộc Chăm vẫn tồn tại họ sống chủ yếu ở phía Nam đặc biệt là Ninh Thuận-Bình Thuận, qua thời gian họ vẫn giữ vững bản sắc văn hoá riêng của mình và bản sắc văn hoá hoà vào tạo thành nền văn hoá đa dạng của 54 dân tộc Việt Nam. Bản sắc văn hoá đó cần được phát huy, bảo tồn và phát triển. 13
Baát kyø moät neàn vaên hoùa naøo ñöôïc hình thaønh ñeàu coù xu höôùng laø thích öùng vôùi ñieàu kieän ñòa lyù vaø giao löu tieáp bieán vôùi khu vöïc. Ngay töø sôùm trong moái bang giao roäng raõi vôùi caùc cö daân trong vuøng phuï caän Ñoâng Nam Aù laøm cho vaên hoùa Champa ña daïng vaø phong phuù. Ñoù laø quaù trình phaùt trieån ngoân ngöõ, chöõ vieát trong söï ñan xen vaên hoùa cao nguyeân mieàn nuùi vôùi vaên hoùa bieån.Ño ù laø söï hoøa hôïp giöõa tieán ngöôõng daân gian vôùi caùc toân giaùo Balamoân, Bani, Islam. Taát caû thöïc hieän treân daïng thöùc vaên hoùa vaät chaát vaø tinh thaàn vöøa ñoàng nhaát laïi vöøa dò bieät.  Tóm lại: Với vị trí địa lý khá thuận lợi cho việc giao thương buôn bán, dựa trên một nền thủ công nghiệp phát triển từ đó tạo cơ sở cho các hoạt động trao đổi hàng hoá đối với các nước lân bang một cách thuận lợi. Để nền văn minh Chăm Pa đạt đến trình độ rực rỡ nhất, chính những điều kiện đó cũng tạo cho quá trình giao lưu văn hoá thuận lợi và diễn ra trên phạm vi rộng với nhiều lĩnh vực khác nhau có sự tiếp biến và giao lưu các giá trị văn hoá một cách năng động và nhanh chóng.  Trong việc buôn bán và giao tiếp các nước lánh giềng việc sử dụng người Hồi giáo làm đại diện trung gian với những nơi đang có một cộng đồng A ráp hồi giáo như Trung Hoa, Giava, sẽ thuận lợi nhiều mặt. Đất nước Chăm Pa nằm trên đường mậu dịch hàng hải Đông Tây vì vậy nó đóng vai trò khu vực dừng chân và trung chuyển của thương mại, ngoại giao và giao lưu văn hoá giữa các nước từ Á-Âu, trong khu vực và của Chăm Pa đối với các nước phía Nam lẫn phái Đông bán đảo Đông Dương và khu vực Đông Nam Á. Sản phẩm cho ra đời đó là quá trình phân ly, tiếp biến và quy tụ các giá trị văn hoá tạo ra nhiều nét mới và làm hoàn hảo giữa các lĩnh vực từ tín ngưỡng tôn giáo, chữ viết, văn học, nghệ thuật, điêu khắc. Lĩnh vực nào cũng diễn ra sự giao lưu tiếp biến. Đem lại nét độc đáo cho nền văn hoá văn minh Chăm Pa. Như vậy, Chăm Pa có quá trình giao lưu văn hoá bao gồm những điều kiện thuận lợi như: 14
Do ngành hải thương phát triển mạnh, Chăm Pa có giao lưu văn hoá rộng rãi. Tuy nhiên, sự tiếp xúc của Chăm Pa có xu hướng về phía Nam như Ấn Độ, Mã Lai nhiều hơn về phía Bắc (Đại Việt và Trung Quốc). Sự tiếp xúc với Trung Quốc chủ yếu thông quan Đại Việt, và bằng các cuộc chiến tranh. Do có cơ sở ven biển và giao lưu nhiều. Đây cũng là vùng đất trù phú và dồi dào về tài nguyên khoáng sản nhất là kim loại và kim loại quý do sự phát triển của đồ trang sức rất phổ biến. Ở đây nghề gốm cũng phát triển nên có sự giao lưu mạnh mẽ với Ấn Độ và Trung Quốc Đa số những giá trị văn hoá được giao lưu chủ yếu qua đường thương mại và buôn bán nhất là Ấn Độ và Trung Quốc, Campuchia và A rập. Văn hoá và giao lưu văn hoá ở Chăm Pa phát triển mạnh hiện nay vẫn còn nhiều giá trị văn hóa độc đáo không đâu có được. Là nơi thương nhân dừng chân buôn bán, trung chuyển quốc tế, nghỉ chân nên nơi đây là cửa ngõ thông thương và tạo điều kiện cho giao lưu văn hoá tốt hơn, rộng rãi hơn với nhiều nước. Nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế chính, từ đó quyết định văn hoá của văn minh Chăm Pa-một nền văn hoá nông nghiệp. Kết quả buôn bán và giao thương với A rập tạo ra đạo Hồi, với Ấn Độ tạo ra Phật Giáo+ Blamôn+ Hinđu, chữ viết Phạn, kiến trúc đền tháp… Sau đây là quá trình giao lưu văn hóa từ đó tạo ra được những nhân tố mới trong nền văn hóa. 15
CHƯƠNG II: QUÁ TRÌNH GIAO LƯU VĂN HOÁ CỦA NỀN VĂN MINH CHĂM PA. 1. Sự hình thành những nhân tố mới trong quá trình giao lưu tiếp biến văn hoá của nguời ChămPa Trước khi lập quốc, Chăm Pa đã chịu sự đô hộ của người Hán và cũng chịu ảnh hưởng sâu sắc các yếu tố Hán trong nền văn hoá của mình. Trong khi đó, ngay từ trước công nguyên, trước nhu cầu phát triển sự buôn bán trao đổi hàng hoá. Các thương nhân Ấn Độ đã tìm đến khu vực Đông Nam Á trong đó có cả miền Trung của Việt Nam lúc bấy giờ. Từ đó các yếu tố văn hoá Ấn Độ bắt đầu xâm nhập và ngày càng mạnh mẽ vào đời sống của người Chăm Pa trên hầu hết các lĩnh vực. Rồi trải qua thời kỳ phát triển lâu dài chịu ảnh hưởng của các cuộc chiến tranh xâm chiếm và bị thôn tính, Chăm Pa có điều kiện giao lưu và tiếp xúc với văn hoá Khơ- me, Đại Việt, Phù Nam, Java… Như vậy, có thể nói văn hoá Chăm Pa là sự tổng hoà các yếu tố văn hoá của các nhà nước, tộc người này.Tuy nhiên, người Chăm Pa đã biết kết hợp những yếu tố văn hoá đó với yếu tố văn hoá bản địa để tạo ra những yếu tố văn hoá mới cho riêng mình. Giao lưu với Ấn Độ và Ấn Độ giáo  Tôn giáo Khi người Ấn Độ đến khu vực này, đi theo họ là những người Balamôn, Phật tử…để làm sứ mệnh tâm linh là cầu mong sự đi lại bình an, sự buôn bán thuận lợi hay những võ sĩ tầng lớp Katriya có sức mạnh chuyên chở vũ khí để bảo vệ, che chở cho chuyến đi. Khi đến đây, họ đã xây dựng các thương điếm của mình. Từ những cơ sở này, họ đã duy trì sinh hoạt tôn giáo và tìm cách ảnh hưởng ra bên ngoài với những người dân ở đây, gây ảnh hưởng đến đời sống tình cảm, tâm linh của cư dân. Từ đó, tôn giáo của Ấn Độ bắt đầu du nhập vào Chăm Pa. 16
Thế kỷ VII, Ấn Độ giáo mà chủ yếu là Siva giáo đã trở thành tôn giáo chính thống của vua chúa Chăm Pa, đã ra đời cả một thánh địa tôn giáo-khu Mỹ Sơn, đã mọc lên nhiều đền thờ Ấn giáo và nhiều tượng thần dưới nhiều dạng khác nhau được làm ra để thờ phụng. Dưới vương triều đầu tiên của vương quốc Chăm Pa: Vương triều Gangaraji (cuối thế kỷ II-đầu thế kỷ IX) những tôn giáo chính của Ấn Độ như: Phật giáo và Ấn Độ giáo đã phổ biến rộng ở khu vực phía Bắc của Chăm Pa. Nhưng đến khoảng thế kỷ XI cả hai tôn giáo này không chỉ cùng tồn tại mà còn cùng hoà vào nhau, không bài xích nhau theo ý niệm của người theo tôn giáo này hay tôn giáo kia. Tôn giáo Chăm Pa thời kỳ này gần như là Nhị giáo đồng nguyên. Nhưng Siva giáo vẫn là chính thống của vương triều, quốc gia. Nhìn vào hình thức thể hiện thì hiển nhiên Chăm Pa đã tiếp nhận gần như trọn vẹn hai tôn giáo lớn ở Ấn Độ là Ấn Độ giáo và Phật giáo. Nhìn vào lịch sử hơn chục thế kỷ tiếp nhận các tôn giáo Ấn Độ ở Chăm Pa, có thể thấy rất rõ quá trình hoà nhập các hình thức Ấn Độ vào tôn giáo, tín ngưỡng bản địa của người Chăm. Tính Siva giáo vẫn bao trùm toàn bộ tôn giáo, vương triều hoặc quốc gia của Chăm Pa. Tín ngưỡng của người Chăm trước khi tôn giáo của Ấn Độ gia nhập vào cho đến nay vẫn chưa có tư liệu rõ ràng. Trên cơ sở tài liệu của nền văn hoá Sa Huỳnh ta có thể thấy những mộ chum điển hình và có chóp theo đồ tuỳ táng. Mang đặc trưng của cư dân nông nghiệp lúa nước, có lẽ người Chăm cũng như tộc người khác có tín ngưỡng đa thần giáo. Họ thờ cúng các hiện tượng tự nhiên: Thần mưa, thần sấm, thần sét, thần sông, thần đất, thần biển…, thờ cúng tổ tiên, tộc họ. Chính cơ sở đó, khi văn hoá Ấn Độ ảnh hưởng đến đây mang nhiều tính chất tương đồng. Hơn nữa, văn hoá tôn giáo Ấn Độ du nhập vào Chăm Pa bằng con đường hoà bình nên đã nhanh chóng hoà đồng chung với các tín ngưỡng dân gian của người Chăm Pa ở đây. Tức là, văn hoá Ấn Độ tuy vẫn giữ được tính chất nền tảng nhưng có sự bản địa hoá. 17
Văn hoá tôn giáo Ấn Độ đã ảnh hưởng trên hầu hết các lĩnh vực như kiến trúc, điêu khắc, chữ viết, văn học…Nhưng trong đó, những yếu tố kiến trúc, điêu khắc trên tháp Chăm Pa đã thể hiện rõ nhất tính bản địa đó.  Ban đầu, các đền tháp có chức năng thờ Tam vị nhất thể (Trimurti, Sava, Brahma, Visnu) theo tín ngưỡng Balamôn với một tổng thể kiến trúc gồm ba tháp trên cùng một trục như khu tháp Hoà Lai (thế kỷ IX), Khương Mỹ (thế kỷ X). Càng về sau, người Chăm càng suy tôn thần Siva và hình thành nên Siva giáo với tổng thể kiến trúc thường chỉ một tháp thờ thần Siva hoặc được một bố cục gồm tháp ở vị trí tung tâm hay trên trục trung tâm và các tháp phụ khác quy mô nhỏ hơn như khu tháp Bánh Ít (Bình Định thế kỷ XII), khu tháp Po Kloong Gia rai ( thế kỷ XIII-XIV), khu tháp Ponagar. Sức mạnh văn hoá bản địa của văn hoá Chăm Pa và sự suy tôn thần Siva được thể hiện qua kiến trúc được mô phỏng bằng hình tượng Linga-Yoni. Người Chăm đã tạc những mẫu tượng Linga-Siva hoặc kết hợp thần Siva và vợ là Uma để hình thành ngẫu tượng Siva-Uma vừa có râu, vừa có vú… Ngoài ra, trong tín ngưỡng Chăm Pa xuất hiện một hình thức mới-tín ngưỡng thần-vua, và các đền tháp ngoài chức năng thờ thần còn có chức năng thờ vua Chăm Pa như tháp Po Kloong Gia rai hay tháp Po Ro me.  Tính bản địa còn thể hiện trong điêu khắc thông qua hình ảnh các Apsara Chăm luôn thể hiện chân thực, gần gũi với tính nhân chủng. Và hình ảnh người phụ nữ Chăm tươi tắn, tràn đầy sức sống nhưng cũng thầm kín và quyến rũ. Apsara Chăm không giống với các Apsara Khơme với vẻ nghiêm trang đế gầy guộc giữa rừng núi, cỏ cây và thần thánh.  Trong việc xây dựng các đền tháp, người Chăm cũng có những nét riêng. Các đền tháp Chăm Pa có quy mô không quá lớn, độ xây dựng bằng gạch và vật liệu lấy từ địa phương không hoành tráng, đồ sộ như các đền tháp Ấn Độ và Khơme. * Phaät giaùo 18
So vôùi Aán Ñoä giaùo, phaät giaùo ñöôïc truyeàn vaøo Chaêmpa muoän hôn vaø chòu aûnh höôûng gaén hôn nhöng cuõng coù daáu aán khaù roõ neùt trong lòch söû vaên hoùa cuûa cö daân Chaêmpa. Phaät giaùo ñöôïc ñoaùn ñònh vaøo Chaêmpa khoaûng theá kyû IX trong vöông trieàu Indrapura vô ùi kinh ñoâ Ñoàng Döông. Ñoàng Döông ñöôïc coi laø “trung taâm phaät giaùo Chaêmpa”, laø tu vieän quan troïng cuûa phaät giaùo Ñaïi Thöøa ôû Ñoâng Nam AÙ theá kyû thöù IX- X. nhö vaäy toàn taïi ngaén vaø ít aûnh höôûng hôn so vôùi Aán ñoä giaùo vaø Hoài giaùo nhöng phaät giaùo cuõng ghi daáu aán trong lòch söû vaên hoùa cuûa vöông quoác Chaêmpa.. Phật giáo ảnh hưởng vào Chăm pa vào khoảng thế kỷ IV nhưng phải đến thế kỷ IX trở đi, dấu ấn của Phật giáo mới được thể hiện rõ nét trên kiến trúc và điêu khắc. Với sự xuất hiện của một vương triều mới tôn sùng Phật giáo ở phía Bắc Chăm Pa. Một khu kiến trúc loại mới nhất Chăm Pa là tu viện Phật giáo Đồng Dương. Khu kiến trúc này có những đặc điểm riêng và hình thành nên một phong cách nghệ thuật mang đậm tính chất Phật giáo.  Về điêu khắc, các hiện vật thu được ở khu phế tích Đồng Dương là các pho tượng phật bằng đồng phát hiện năm 1978 và nhiều các pho tượng Phật và các vị La Hán…  Các tháp, đền Chăm Pa như PoNagar ở Nha Trang, Khánh Hoà. Là một đề thờ quan trọng bậc nhất của người Chăm trong lịch sử. Trong tháp trung tâm của tháp này còn có pho tượng đá thể hiện Mẹ sứ sở ngồi trên bệ cao. Sự tồn tại của khu đền tháp này là sản phẩm đặc sắc của tính mẫu hệ trong văn hoá Chăm Pa.  Điêu khắc Những tác phẩm điêu khắc Chăm Pa vào buổi đầu tuy không nhiều và tập trung, nhưng lại có diện phân bố rộng và thể hiện những tinh thần tôn giáo khác nhau. Ngoài ra, chúng lại mang những nét đặc trưng rời rạc chứ không thống nhất. Tuy nhiên, có thể thấy một điều rõ rang là điêu khắc Chăm Pa trước thế kỷ VII gần 19
gũi một cách kỳ lạ với truyền thống nghệ thuật Amaravati của Ấn Độ, chỉ từ nửa thập niên thứ 2 của thế kỷ VII (tức là dưới triều vua Prakasadharma Vikrantavarman I) thì nền nghệ thuật điêu khắc Chăm mới bộc lộ những cá tính riêng biệt của mình. Điêu khắc Chăm Pa có lúc hướng tới cái đẹp cổ điển của nghệ thuật Ấn Độ nhưng xu thế chung của nền điêu khắc này là bứt khỏi khiếu thẩm mỹ tả thực cổ điển của Ấn Độ. Do vị trí địa lý và hoàn cảnh lịch sử, nền nghệ thuật cổ Chăm Pa luôn chịu tác động rất mạnh của những ảnh hưởng từ bên ngoài tới. Chính những tác động từ bên ngoài vào đã trở thành những động lực quan trọng để tạo ra những nấc thang lớn trong lịch sử điêu khắc Chăm pa: Ảnh hưởng của Ấn Độ ở giai đoạn trước thế kỷ thứ VII; Ảnh hưởng của Chân Lạp trong phong cách Mỹ Sơn E1; Ảnh hưởng của Java trong phong cách Trà Kiệu; Ảnh hưởng của nghệ thuật Ăngko trong phong cách Tháp Mắm…hầu như mỗi khi một ảnh hưởng nào đó từ bên ngoài tác động mạnh vào là ở Chăm Pa lại xuất hiện một phong cách đieu khắc mới. Thế nhưng, các chuẩn mực từ bên ngoài vào đều bị phá vỡ rất nhanh hoặc bị nhập chung vào các truyền thống điêu khắc riêng của Chăm. Đặc trưng lớn nhất và chung nhất cho điêu khắc cổ Chăm Pa là là xu thế hướng tới tượng tròn của hầu như tất cả những hình chạm khắc dưới dạng phù điêu. Có thể chính vì điều này khiến cho điêu khắc Chăm Pa không rạo rực, sôi động như phù điêu Khơme vốn có thể nói là rất nông và dùng nét là chính; không sinh động và hiện thực như phù điêu của nghệ thuật nổi Java. Điêu khắc Chăm Pa mang tính của nền nghệ thuật ấn tượng nhiều hơn là tả thực. Tính ấn tượng có thể nói là đặc điểm lớn thứ hai tạo nên vể đẹp độc đáo của nghệ thuật điêu khắc cổ Chăm Pa. Các kiến trúc được xếp vào phong cách Đông Dương là những đền tháp được xây dựng vào cuối thế kỷ IX và một số kiến trúc ở Mỹ Sơn với các ký hiệu A10, B4, C7…Phong cách Đông Dương chủ yếu là các kiến trúc mang tính Phật giáo, các bảo tháp…Ngoài ra cũng còn một số đền tháp thờ cá thần Ấn Giáo. Đây là thời 20