Di tích Óc Eo và việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa

BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA<br /> <br /> DI TÍCH ÓC EO VÀ VIỆC BẢO TỒN, PHÁT HUY<br /> CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA<br /> PHẠM NGỌC HÒA<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Những kết quả nghiên cứu về nền văn hóa Óc Eo đã giúp chúng ta hiểu biết sâu hơn về lịch sử, văn<br /> hóa dân tộc. Có thể nói, việc khám phá các di tích, di vật của nền văn hóa Óc Eo được xem là một trong<br /> những thành tựu lớn nhất của khảo cổ học Việt Nam trong hơn 70 năm qua. Tuy nhiên, trong thời kỳ<br /> hiện nay, các khu di tích văn hóa Óc Eo đang đứng trước nguy cơ bị xâm hại, thậm chí mai một. Việc<br /> bảo tồn các khu di tích đã trở nên cấp bách, đòi hỏi các cấp lãnh đạo từ trung ương đến địa phương,<br /> đặc biệt là ngành văn hóa và các cơ quan hữu trách một sự quan tâm sâu sắc.<br /> Từ khóa: An Giang, bảo tồn, giá trị di sản, văn hóa Óc Eo<br /> Abstract<br /> The results of researches on Oc Eo culture have helped us to get more knowledge about the history<br /> and culture of the nation. It can be said that the discovery of Oc Eo cultural relics and relicts is<br /> considered one of the greatest achievements of Vietnamese archeology during over 70 years. However,<br /> at present, the Oc Eo cultural relics are facing the risk of being harmed, even lost. The conservation of<br /> those relics has become urgent, which requires deep concerns of the leaders from the central to local<br /> levels, especially the cultural sector and authorities.<br /> Keywords: An Giang, conservation, heritage values, Oc Eo culture<br /> 1. Văn hóa Óc Eo và những kết quả nghiên<br /> cứu tại An Giang<br /> <br /> T<br /> <br /> rên vùng đất đồng bằng sông Cửu<br /> Long ngày nay đã có hàng nghìn tên<br /> đất, tên sông, tên núi, tên đồi, tên<br /> làng ấp, tên thị thành khác nhau. Những tên<br /> ấy, có số lượng nhiều nhất, được biểu thị bằng<br /> những từ Việt hoặc Hán Việt; còn lại, một số<br /> tên được biểu thị bằng từ Khơme và từ Chăm.<br /> Chúng là những dấu ấn cụ thể gợi lên hình ảnh<br /> thật phong phú, đặc sắc của quá trình tụ cư,<br /> khai phá đất đai, lập làng, dựng chợ của cộng<br /> đồng người Kinh, người Khơme, người Hoa,<br /> người Chăm ở nơi đồng bằng màu mỡ này.<br /> Bên cạnh những tên gọi, những từ thân quen<br /> và dễ nhận thức ấy, có một và chỉ một địa danh<br /> thật lạ, không phải tiếng Kinh, không phải từ<br /> Khơme, cũng không phải từ Hoa hoặc Chăm.<br /> Địa danh ấy được quen gọi là Óc Eo. Đó là tên<br /> <br /> một gò đất lẫn đá nổi trên mặt cánh đồng phía<br /> đông nam núi Ba Thê. Tên này vốn có từ lâu và<br /> đã truyền lưu qua nhiều thế hệ mà ngày nay,<br /> không ai biết xuất xứ của nó nữa. Về ngữ nghĩa<br /> của cái tên Óc Eo, mọi người cũng không hề hay<br /> biết.<br /> Từ khi được giới nghiên cứu quan tâm, tên<br /> gọi Óc Eo được mọi người biết đến như một<br /> hải cảng phồn thịnh thuộc nền văn hóa cổ.<br /> Louis Malleret, nhà khảo cổ học người Pháp, đã<br /> phát hiện ra địa điểm này và cho khai quật lần<br /> đầu tiên tại một vùng đất thuộc huyện Thoại<br /> Sơn với diện tích khá lớn. Cánh đồng Óc Eo<br /> nay thuộc địa phận xã Vọng Thê, huyện Thoại<br /> Sơn, tỉnh An Giang. Cũng theo người dân địa<br /> phương, địa danh này trong tiếng Khmer có<br /> thể đọc là Ô Keo. Ô có nghĩa là vùng trũng, Keo<br /> là phát ra ánh sáng lóng lánh như thủy tinh.<br /> Sở dĩ cánh đồng được đặt tên như vậy là vì<br /> <br /> BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA<br /> <br /> dân địa phương thường thấy ở đây những ánh<br /> sáng lạ phát ra vào ban đêm mà không hiểu<br /> vì sao. Câu chuyện về từ Óc Eo hẳn còn nhiều<br /> tranh luận song một điều chắn chắn là, tên Óc<br /> Eo vốn từng là một địa danh đã tồn tại trong<br /> lịch sử cư dân vùng đồng bằng sông Cửu Long.<br /> Nhìn về lịch sử, chúng ta thấy rằng Óc Eo là<br /> một nền văn hóa lớn, gắn liền với đất nước, con<br /> người châu thổ vùng đồng bằng sông Cửu Long;<br /> đồng thời, nó còn có mối quan hệ mật thiết với<br /> lịch sử Đông Nam Á thời cổ. Đây là một vùng đất<br /> cổ, dân cư đã tập trung từ cuối thời đại đá mới<br /> hay sơ kỳ thời đại kim khí, họ được nuôi dưỡng<br /> bằng phù sa sông Hậu và được kích thích bằng<br /> sự ra đời của luyện kim, vì thế sức sản xuất đã<br /> có điều kiện phát triển nhanh chóng, quá trình<br /> phân công lao động được đẩy mạnh. Óc Eo xuất<br /> hiện và dần dần trở thành một trung tâm kinh<br /> tế, văn hóa của cả vùng đồng bằng sông Cửu<br /> Long. Với vị trí quan trọng trên đường giao<br /> thông biển ở khu vực Đông Nam Á, Óc Eo đã trở<br /> thành nơi tập trung của thương nhân và thợ thủ<br /> công, nghĩa là có đủ điều kiện để thành thị hóa.<br /> Từ đó, Óc Eo càng có điều kiện để đón nhận các<br /> ảnh hưởng văn hóa bên ngoài cũng như tăng<br /> thêm các yếu tố kích thích sự phát triển bên<br /> trong. Sự nảy sinh và nở rộ của văn minh thành<br /> thị Óc Eo có thể được hình dung trong quá trình<br /> như vậy. Có thể nói, những nhân tố bên ngoài,<br /> ngoại sinh, quả đã góp phần vào việc tạo dáng<br /> cho một mô hình thành thị Óc Eo, thế nhưng<br /> động lực cho sự xuất hiện và phát triển văn<br /> minh Óc Eo phải là những nhân tố bên trong.<br /> Trong gần một thế kỷ nay, nhiều nhà khoa<br /> học phương Tây đã dày công khảo cứu về nền<br /> văn hóa Óc Eo. Đặc biệt, vào cuối năm 1944,<br /> nhà khảo cổ học người Pháp Louis Malleret đã<br /> tiến hành khai quật khu di tích văn hóa Óc Eo<br /> và sau khi nghiên cứu, trong khoảng thời gian<br /> từ năm 1959 đến năm 1963, đã công bố toàn<br /> bộ kết quả khai quật trong một công trình đồ<br /> sộ mang tên Khảo cổ học vùng đồng bằng<br /> sông Mêkông, gồm 4 tập. Trong phạm vi Óc Eo,<br /> Malleret đã tìm thấy khoảng 150 di tích mang<br /> dấu vết văn hóa cổ, trong số đó có trên 10 di<br /> tích thuộc một nền văn hóa mà ông đặt tên là<br /> nền văn hóa Óc Eo, có tuổi được xác định từ<br /> <br /> thế kỷ II đến thế kỷ VII sau Công nguyên. Từ kết<br /> quả của những cuộc khai quật, đào thám sát<br /> trên mặt đất và những cuộc quan sát từ trên<br /> không, Malleret đã đưa ra nhận định: Ngay trên<br /> cánh đồng Giồng Cát và Giồng Xoài (ông gọi là<br /> cánh đồng Óc Eo) có một thành thị cổ bị vùi<br /> lấp dưới lòng đất. Ông đặt tên cho thành thị<br /> đó là Óc Eo hay còn gọi là thị cảng Óc Eo. Như<br /> vậy, với Malleret, từ cổ Óc Eo, nguyên để chỉ<br /> một gò đất theo tục truyền của người dân địa<br /> phương, đã hàm chứa một nội dung mới. Nó<br /> bao gồm chỉnh thể các di tích hiện còn tồn lưu<br /> dưới lòng đất và nổi trên mặt đất, nằm trong<br /> chu vi một thành thị cổ ở cánh đồng Giồng<br /> Xoài, Giồng Cát mà đã được phác dựng thành<br /> một bình đồ khá sinh động, bình đồ “đô thị Óc<br /> Eo”. Nói cách khác, với Malleret, Óc Eo xưa là<br /> một đô thị rộng lớn, một thị cảng phồn vinh,<br /> một trung tâm kinh tế sống động, có mối quan<br /> hệ giao thương Âu - Á rộng rãi. Đồng thời, đô<br /> thị Óc Eo xưa cũng là một di tích tiêu biểu cho<br /> nền văn minh của một quốc gia cổ hình thành<br /> vào loại sớm nhất ở Đông Nam Á (1, tr.215).<br /> Đây là một phát hiện lớn trong một công trình<br /> khoa học mang ý nghĩa mở đầu cho công cuộc<br /> nghiên cứu về Nền văn hóa Óc Eo và Vương<br /> quốc Phù Nam trên vùng đất Nam Bộ.<br /> Từ kết quả khai quật ban đầu, kết hợp với<br /> việc phát hiện nhiều di chỉ khảo cổ phân bố<br /> trong vùng, người ta đã lần lượt đưa ra nhiều<br /> nhận định, kiến giải liên quan đến văn hóa, lịch<br /> sử cổ xưa của vùng đất đồng bằng Nam Bộ:<br /> Thứ nhất, văn hóa Óc Eo phát triển trên một<br /> tầng cư dân bản địa ở vùng đồng bằng Nam Bộ.<br /> Thứ hai, văn hóa Óc Eo hội tụ nhiều luồng<br /> văn hóa cổ (từ truyền thống văn hóa thời kỳ đồ<br /> đá Nam Đông Dương, văn hóa Ấn Độ cổ đại đến<br /> các yếu tố văn hóa Địa Trung Hải và cả văn hóa<br /> Trung Hoa), trong đó yếu tố văn hóa Ấn Độ<br /> chiếm vai trò chủ đạo.<br /> Thứ ba, văn hóa Óc Eo là dấu vết vật chất<br /> của vương quốc Phù Nam - một trong những<br /> quốc gia cổ đại được hình thành sớm nhất ở<br /> Đông Nam Á vào thế kỷ I - VII sau Công nguyên<br /> (2, tr.150).<br /> Để tiếp tục tìm ra những di chỉ mới và luận<br /> chứng thêm cho nền văn hóa Óc Eo, năm 1977,<br /> <br /> BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA<br /> <br /> các nhà khảo cổ học Việt Nam tiếp tục tiến<br /> hành nhiều cuộc điều tra, khảo sát và khai quật<br /> khảo cổ học trên đất Nam Bộ, phát hiện thêm<br /> nhiều di tích không những trên vùng sông Hậu,<br /> mà cả trên vùng sông Tiền và sông Đồng Nai,<br /> gần như trên khắp địa bàn Nam Bộ. Những di<br /> tích này bao gồm di chỉ cư trú có tầng văn hóa<br /> dày trên dưới 3 mét, các công trình kiến trúc<br /> tôn giáo và các khu mộ táng. Hiện vật vô cùng<br /> phong phú với đủ loại, bao gồm:<br /> - Nhóm tượng thờ: Tượng Phật, tượng thần<br /> bằng các chất liệu gỗ, đá, đồng; tượng linh vật<br /> có yoni và linga, trong đó có một số hiện vật<br /> được làm bằng vàng;<br /> - Nhóm phù điêu và con dấu khắc trên gốm<br /> đá, thủy tinh, kim loại;<br /> - Nhóm tiền kim khí đúc bằng vàng, đồng,<br /> chì thiếc, chì sắt. Nhiều hiện vật bằng vàng và<br /> vàng lá có hình chạm khắc, nhiều đồ trang sức<br /> bằng đá quý, đá màu, thủy tinh, kim loại,<br /> nhiều loại đồ gốm và những vật dụng bằng<br /> đất nung, đá, gỗ.<br /> Những phát hiện về văn hóa Óc Eo trong<br /> thời gian gần đây cho thấy nền văn hóa này<br /> phân bố trù mật trên địa bàn các tỉnh Long<br /> An, Đồng Tháp, An Giang, Kiên Giang và nhiều<br /> địa điểm khác thuộc vùng đồng bằng Nam Bộ.<br /> Hơn thế, các nhà khoa học đã phát hiện nhiều<br /> chứng tích của giai đoạn văn hóa tiền Óc Eo<br /> trên đất Nam Bộ, chứng tỏ đây là một nền<br /> văn hóa không chỉ có nguồn gốc bản địa với<br /> trung tâm là vùng đất Nam Bộ mà còn có<br /> quan hệ giao lưu rộng rãi với thế giới bên<br /> ngoài (3, tr.14). Dấu tích vật chất cho thấy, Óc<br /> Eo có sự liên hệ khá mật thiết với Trung Quốc,<br /> Ấn Độ, Tây Á và Địa Trung Hải. Trên tư liệu khảo<br /> cổ học cực kỳ phong phú, nhiều vấn đề khoa<br /> học đang đặt ra, lôi cuốn sự quan tâm của giới<br /> nghiên cứu trong và ngoài nước.<br /> Đến năm 1983, các nhà khảo cổ học Việt<br /> Nam lại tiếp tục cuộc khai quật. Đối tượng<br /> được chọn để khai quật là những di chỉ “gò<br /> nổi”, “đống đá” thuộc khu vực phía bắc của di<br /> tích Óc Eo. Đó là gò Cây Trôm, gò Cây Cóc, gò<br /> Ông Côn, gò Cù lao Vôi, gò đá số 1, 7, 8, 10.<br /> Qua khai quật, các nhà khoa học đã phát hiện,<br /> thu thập được rất nhiều hiện vật. Phần lớn di<br /> <br /> vật tìm thấy tại đây được chế tác trong khoảng<br /> thế kỷ III đến thế kỷ V sau Công nguyên (còn di<br /> vật các vùng phụ cận thì muộn hơn). Qua đó,<br /> người ta có thể tiếp cận được diện mạo khá rõ<br /> nét và hình dung ra một cảnh quan sinh hoạt<br /> sinh động đặc trưng của một nền văn minh cổ<br /> - “văn minh Phù Nam” hoặc “văn hóa Óc Eo” (4,<br /> tr.153). Trong những năm 1994 - 1995, các nhà<br /> khảo cổ học đã phát hiện ở Gò Cây Tung (An<br /> Giang) một di tích kiến trúc gạch có niên đại<br /> khoảng thế kỷ IX - X. Ở dưới lớp kiến trúc có một<br /> tầng cư trú dày, được xác định rõ ràng là trước<br /> Óc Eo. Tầng cư trú này phát lộ với những hiện<br /> vật phong phú, bao gồm đồ gốm văn thừng có<br /> vẽ màu, hơn 40 chiếc rìu đá cùng với các bàn<br /> mài, chày nghiền… Điều đáng chú ý là ở đây<br /> người ta tìm được một loại rìu đá có hình tứ giác<br /> (chứ không gặp rìu có vai) và có một gờ nổi ở<br /> giữa lưỡi. Loại rìu này gần giống loại“bôn có<br /> mỏ” được tìm thấy ở Malaysia và Inđônêxia.<br /> Cùng với di tích Gò Cây Tung, những di vật và<br /> mộ táng được phát hiện ở các di chỉ khác như<br /> Lộc Giang, gò Cao Su (Long An), Long Bửu, Giồng<br /> Phệt, Giồng Cá Vồ (Thành phố Hồ Chí Minh)…<br /> đều góp phần khẳng định Óc Eo là một nền văn<br /> hóa có nguồn gốc bản địa, có quan hệ mật thiết<br /> với văn hóa Sa Huỳnh ở miền Trung mà chủ<br /> nhân chủ yếu của nền văn hóa này là cư dân Mã<br /> Lai – Đa Đảo. Những dấu vết khảo cổ cũng cho<br /> thấy văn hóa vật chất vùng Tây sông Hậu rất gần<br /> với người Chăm. Chính Malleret khi tiến hành<br /> khai quật tại Óc Eo cũng đã từng nhận xét rằng<br /> các kiến trúc ở đây “phần lớn được lợp mái ngói<br /> bằng, một kiểu khác hẳn ở Ăngko” (7, tr. 314).<br /> Nhiều viên chì lưới tìm thấy ở Óc Eo chứng tỏ cư<br /> dân miền Tây sông Hậu đã phát triển nghề đánh<br /> cá. Những dấu hiệu còn lại của hệ thống kênh<br /> đào đã nói lên kinh nghiệm và tài nghệ làm thủy<br /> lợi, khai phá và canh tác ở đồng bằng trũng thấp<br /> của nhóm cư dân Mã Lai – Đa Đảo ven biển.<br /> Trong 13 tỉnh, thành của vùng đồng bằng<br /> sông Cửu Long thì An Giang là tỉnh tập trung<br /> nhiều nhất các di tích và di vật của nền văn<br /> hóa Óc Eo. Theo những kết quả điều tra, phát<br /> hiện của ngành khảo cổ học trong những năm<br /> qua thì ở An Giang, các di tích thuộc nền văn<br /> hóa này thường phân bố trên nhiều địa hình<br /> <br /> BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA<br /> <br /> đồi núi, đồng bằng với độ cao thấp khác nhau.<br /> Nhiều di tích nằm rải rác trên các triền núi, các<br /> chân núi như ở vùng Bảy Núi, núi Sam, núi Ba<br /> Thê, núi Sập hoặc quy tụ thành từng khu vực,<br /> từng cụm trên mặt đồng bằng thấp ở các cánh<br /> đồng Giồng Cát, Giồng Xoài thuộc xã Vọng Thê,<br /> huyện Thoại Sơn. Ngoài ra, di tích còn được<br /> phát hiện trên địa bàn huyện Tri Tôn, Tịnh Biên<br /> và một số huyện, thị xã trong tỉnh. Qua nhiều<br /> đợt khai quật, các nhà khảo cổ đã phát hiện và<br /> bổ sung nhiều hiện vật quý giá hết sức phong<br /> phú về loại hình và đa dạng về chất liệu. Các di<br /> tích của nền văn hóa Óc Eo ở An Giang, ngoài<br /> những kiến trúc tường gạch đồ sộ của các kiểu<br /> đền đài, còn có các ngôi mộ cổ xây bằng đá trên<br /> các gò đắp nện bằng đất sét, những kiến trúc<br /> dựng trên các cọc gỗ cắm đứng, những khu cư<br /> trú trên gò cao, trong ruộng thấp nằm ven<br /> những đường nước cổ. Ngay tại khu Óc Eo, các<br /> loại di tích ấy có mật độ tập trung khá dày, đan<br /> xen với nhau, có vẻ như hợp thành một quần<br /> thể di tích có tính chất và đặc điểm của một<br /> trung tâm văn hóa quy mô, một đô thị cảng có<br /> tầm cỡ và có thể là của một trung tâm chính trị<br /> quan trọng. Nhiều tư liệu phong phú của văn<br /> hóa Óc Eo đã đóng góp vào nhận thức về một<br /> nền nghệ thuật Phật giáo và Hinđu giáo ở đồng<br /> bằng sông Cửu Long vào thế kỷ<br /> V. Văn hóa Óc Eo có sự kế thừa và phát triển từ<br /> các nền văn hóa tiền Óc Eo ngay trên mảnh đất<br /> Nam Bộ từ cuối thời đại đồ đồng (5, tr.1825).<br /> Tiếp tục nghiên cứu trong lòng đất ở khu<br /> vực này và ở nhiều di tích khác trong tỉnh An<br /> Giang, qua phát hiện của người dân địa<br /> phương và qua những cuộc điều tra, sưu tầm,<br /> khai quật, nhiều hiện vật quý giá, đẹp đẽ, độc<br /> đáo và tinh tế đã được thu lượm. Những hiện<br /> vật này có số lượng tới hàng nghìn chiếc với<br /> nhiều kiểu loại kích thước, chất liệu khác nhau.<br /> Có những hiện vật lớn như pho tượng thần<br /> Vishnu (cao tới 3,3 mét), thờ trong chùa Linh<br /> Sơn (núi Ba Thê), pho tượng “Đức Bà” thờ tại<br /> miếu Bà Chúa Xứ ở núi Sam. Lại có những hiện<br /> vật nhỏ bé được chế tạo với trình độ kỹ thuật<br /> rất cao như nhẫn, bông tai, bùa đeo, con dấu,<br /> đồng tiền… bằng vàng, đồng, thiếc. Có những<br /> hạt đá quý, mã não, thủy tinh, lưu ly nhiều màu<br /> sắc. Ngoài ra, còn có nhiều vật dụng, dụng cụ<br /> <br /> thủ công bằng đồng, đá, đất nung, đồ gốm<br /> như vòng tay, lục lạc, giá kê, búa, dùi đục,<br /> tượng, khuôn đúc, nồi nấu kim loại, cối, chày,<br /> bàn nghiền, bàn xoa, dọi xe sợi, chì lưới, bình<br /> có vòi, nồi, vò, bát, đĩa, đèn, chậu v.v… Toàn<br /> bộ những di tích, di vật trên đã minh chứng<br /> đầy đủ cho vùng đất An Giang từng một thời,<br /> vào những thế kỷ đầu Công nguyên (thế kỷ II<br /> - VI) là trung tâm lớn của một nền văn hóa vừa<br /> đường bệ, hoành tráng trong quy mô lại vừa<br /> đặc sắc, tinh vi về phong cách. Khi nhận định,<br /> các nhà nghiên cứu đều coi những di tích này<br /> là tiêu biểu cho đỉnh cao kinh tế, kỹ thuật của<br /> sự phát triển, phồn vinh ở vùng đồng bằng<br /> sông Cửu Long thời đó. Sự phát triển của văn<br /> hóa Óc Eo (An Giang) có thể được chia thành<br /> hai giai đoạn quan trọng như sau:<br /> Giai đoạn sớm (thế kỷ I - IV): Đây là giai đoạn<br /> văn hóa Óc Eo định hình và phát triển. Cư dân<br /> cổ trên khu vực Óc Eo đã dần chiếm lĩnh toàn<br /> bộ vùng đồng bằng thấp Tứ giác Long Xuyên.<br /> Gắn liền với việc chuyển từ tiền sử muộn sang<br /> sơ sử và bắt đầu hình thành nhà nước phong<br /> kiến sơ khai cùng với việc mở rộng địa bàn cư<br /> trú thì các công trình tôn giáo cũng có bước<br /> phát triển mạnh mẽ. Nhiều hiện vật đặc trưng<br /> của văn hóa Óc Eo như các kiểu dáng của đồ<br /> gốm, đế đất nung, những trang sức bằng<br /> đồng, chì, thiếc, con dấu, bùa đeo… đều được<br /> phát hiện trong giai đoạn này.<br /> Giai đoạn phát triển (thế kỷ IV - VI, VII): Vào<br /> thời kỳ này, cư dân Óc Eo đã hoàn toàn làm<br /> chủ vùng đồng bằng miền Tây sông Hậu, vùng<br /> U Minh và vùng trũng thấp Đồng Tháp Mười.<br /> Đây cũng là thời kỳ mà các kiến trúc tôn giáo<br /> được phát hiện nhiều nhất và chủ yếu được<br /> xây bằng gạch hoặc bằng gạch đá hỗn hợp.<br /> Trong đó, khu vực Óc Eo vẫn là nơi tập trung<br /> nhiều kiến trúc nhất, quy mô nhất… chứng tỏ<br /> nó giữ vị trí trung tâm quan trọng ở đồng bằng<br /> Nam Bộ.<br /> Có thể nói, văn hóa Óc Eo thời đó có vai trò<br /> quan trọng trong lịch sử. Nó hàm chứa trong<br /> mình những sáng tạo diệu kỳ của những lớp<br /> người đã khuất. Nó hội tụ mọi giá trị lớn về<br /> khoa học kỹ thuật, văn hóa – xã hội của người<br /> An Giang thuở trước nói riêng và người dân ở<br /> vùng đồng bằng sông Cửu Long nói chung.<br /> <br /> BẢO TỒN DI SẢN VĂN HÓA<br /> <br /> 2. Những hạn chế, bất cập trong công tác<br /> bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Óc Eo<br /> <br /> 3. Một số kiến nghị nhằm bảo tồn và phát<br /> huy giá trị di sản văn hóa Óc Eo<br /> <br /> Hiện nay, hiện trường các khu di tích trong<br /> quần thể văn hóa Óc Eo đã có nhiều biến đổi do<br /> tác động của thiên nhiên và đặc biệt là của con<br /> người. Trong đó, các “gò nổi” và “đống đá” bị tổn<br /> hại nhiều và đã lộ ra nhiều vết tích văn hóa. Có<br /> những gò hầu như đã bị mất hết dấu vết như gò<br /> Cây Dúi, gò Tre, gò Điển Điển; có gò đã mất phần<br /> nửa hoặc chỉ còn phần dưới chân như gò Cây<br /> Trôm (bị đào lấy đi một nửa phần phía Bắc, làm<br /> lộ ra kiến trúc gạch rộng lớn và đã bị khai quật).<br /> Gò Lớn trong hệ thống gò của Giồng Cát hầu<br /> như đã bị bóc mất phần trên; tường gạch của<br /> các kiến trúc hầu như không còn; nay chỉ thấy<br /> những phiến đá của chân bệ thờ và những khối<br /> đá hoa cương nằm la liệt, vốn là vật liệu của<br /> móng kiến trúc nói trên. Gò Mồ Côi cũng bị đào<br /> phá làm lộ ra nhiều tường gạch xây thành từng<br /> ô chữ nhật. Các gò lớn khác và nhiều gò nhỏ<br /> cũng đều có hiện tượng đào tìm vàng, tạo thành<br /> những hố nhỏ hoặc bị sạt lở, bị san lấp trồng<br /> cây, làm lộ ra những tường gạch (gò Cây Thị, gò<br /> Kamnap), những đá hoa cương, gạch vỡ, cát<br /> trắng (gò Ông Phi, gò Bà Chruôn, gò ông Môn…)<br /> (6, tr.21). Từ đó đến nay, không có một cuộc<br /> điền dã nào được tiến hành tại đây. Di tích tiếp<br /> tục bị hủy hoại bởi những người đào tìm vàng.<br /> <br /> Trước hết, để đảm bảo tính hiệu quả trong<br /> công tác bảo tồn, Nhà nước cần thực hiện ngay<br /> một chương trình với mục tiêu và tiến độ cụ<br /> thể cho việc tôn tạo có trọng điểm và phát huy<br /> có hiệu quả giá trị di sản văn hóa Óc Eo nhằm<br /> phục vụ đời sống văn hóa của người dân trong<br /> vùng. Đây là chương trình có nội dung thật đa<br /> dạng và nhiều yêu cầu khác nhau nên đòi hỏi<br /> sự tham gia của nhiều nhà khoa học và các nhà<br /> nghiên cứu ở nhiều ngành thuộc khoa học xã<br /> hội, văn hóa và nghệ thuật. Do đó, để thu hút<br /> sự tham gia của các nhà khoa học vào việc bảo<br /> tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Óc Eo,<br /> Chính phủ cần tăng cường đầu tư nguồn vốn<br /> và nguồn nhân lực bảo tồn cho địa phương.<br /> Công tác bảo quản, tu bổ và phục hồi di tích<br /> là một hoạt động mang tính đặc thù nên Nhà<br /> nước cần có chính sách riêng biệt.<br /> <br /> Một thực trạng khác là khá nhiều di tích có<br /> nguy cơ bị phá hủy hoàn toàn, việc nghiên<br /> cứu tổng hợp, đi vào chiều sâu của nền văn<br /> hóa cổ này còn quá ít. Trong khi đó, giới khoa<br /> học trong và ngoài nước đang mong đón nhận<br /> những phát hiện mới tại các di tích. Công việc<br /> dò tìm và khai quật di sản văn hóa Óc Eo hiện<br /> nay được tiến hành một cách chậm chạp so với<br /> tốc độ phát triển của quá trình đô thị hóa. Điều<br /> đáng nói là, trên thực tế ai cũng có thể dễ dàng<br /> hình dung được rằng, chỉ vài chục năm nữa<br /> thôi, phần lớn các di chỉ về nền văn hóa quan<br /> trọng độc đáo này sẽ phải vĩnh viễn nằm yên<br /> trong lòng đất, nơi mà đô thị và các khu công<br /> nghiệp mới sẽ mọc lên. Viễn cảnh ấy nhất định<br /> sẽ xảy ra, chừng đó, mọi quyết định khai quật<br /> để biết thêm về nền văn hóa cổ hẳn sẽ không<br /> còn là chuyện đơn giản.<br /> <br /> Thứ hai, Ban Quản lý di tích văn hóa Óc Eo<br /> nhanh chóng lập kế hoạch điều tra, kiểm kê<br /> toàn bộ khu di tích; bên cạnh đó, cần tổ chức<br /> nghiên cứu môi trường sinh thái, sự biến đổi<br /> của khí hậu, lịch con nước sông Hậu để có kế<br /> hoạch lâu dài tránh cho các di tích khỏi bị ngập<br /> nước; đồng thời, thực hiện tốt công tác tuyên<br /> truyền cho người dân ở trong và quanh khu di<br /> tích về tầm vóc, giá trị lịch sử - văn hóa của di<br /> tích Óc Eo, hướng dẫn họ sử dụng đất đai một<br /> cách hợp lý trong xây dựng các công trình và<br /> trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, tiến tới<br /> xóa bỏ mọi hành vi xâm phạm di tích.<br /> Thứ ba, Ban Quản lý di tích văn hóa Óc Eo<br /> cần làm tốt công tác giữ gìn và bảo quản hiện<br /> vật. Chúng ta biết rằng, việc tiếp nhận các hiện<br /> vật là quan trọng, nhưng việc tạo điều kiện bảo<br /> đảm cho các hiện vật được tồn tại lâu dài còn<br /> quan trọng hơn. Do đó, tại nhà trưng bày phải<br /> có kho bảo quản đủ tiêu chuẩn để tập trung<br /> được tất cả các hiện vật văn hóa Óc Eo mà<br /> trước đây còn để rải rác ở các nơi trong khu di<br /> tích. Mặt khác, để đảm bảo sự an toàn cho các<br /> hiện vật có giá trị kinh tế cao như các hiện vật<br /> bằng kim loại quý và đá quý, nên đưa chúng<br /> vào bảo quản trong tủ bảo hiểm. Những hiện<br /> vật đưa ra trưng bày cũng phải được đặt trong<br /> tủ kính có khóa chắc chắn. Những hiện vật<br /> <br />