Địa Đồ Duyên Hải Miền Trung - Sông Trà phần 3

Chia sẻ: Dqwfrehrh Geryhrtjrt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

93
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'địa đồ duyên hải miền trung - sông trà phần 3', khoa học tự nhiên, địa lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Địa Đồ Duyên Hải Miền Trung - Sông Trà phần 3

c hi n trư ng Liên khu V. Nhi u t hanh niên dân t c í t ngư i dù không ñ s c kh e, nhưng v i lòng yêu nư c ñã tìm m i c ách ñ ñư c nh p ngũ. T ñ u năm 1949, theo s ñi u ñ ng c a Liên khu y V, nhi u c án b , c hi n s ĩ thu c c ác l c lư ng vũ t rang tham gia ph c v c ác chi n trư ng Bình Thu n, ð ng Nai Thư ng, Kon Tum. Ngoài ra, t nh còn c 1 ñ i tr t t xung phong và 1 ñ i công an xung phong tham gia chi n ñ u c hi n trư ng Qu ng Nam - ðà N ng. Cùng v i c án b quân s , c án b c hính tr c ũng ñư c ñi u ñ ng ph c v c ho vùng b ñ c h chi m trong toàn Liên khu V và các chi n trư ng ðông B c Cămpuchia, Nam Lào. Trong 2 năm 1948 - 1949, có hơn 400 cán b xã, 60 cán b t nh và huy n ñư c c ñi ph c v c ác vùng. Theo s c l nh s 255 c a Chính ph v vi c b u c H i ñ ng nhân dân các c p khóa II, c tri Qu ng Ngãi ñã tham gia b u c H i ñ ng nhân dân xã (13.6.1949) và H i ñ ng nhân dân t nh (30.7.1949). Các ñ i b i u ñư c nhân dân tín nhi m b u ra ñã ñi sâu, ñi sát qu n c húng ñ t c h c và lãnh ñ o, xây d ng b máy chính quy n t xã ñ n t nh ngày càng v ng m nh. Quán tri t ñư ng l i c a ð ng v vi c xây d ng n n kinh t ñ c l p ph c v s nghi p "kháng chi n, ki n qu c ", nhân dân Qu ng Ngãi ñã phát huy tinh th n t l c , t c ư ng, thi ñua tăng gia s n xu t, tri t ñ t i t ki m. V i ý t h c xây d ng n n kinh t t c p, t túc ngày càng v ng m nh, 23.417 nông dân trong t nh ñã tham gia các h p tác xã. Nông dân thay ñ i d n t p quán s n xu t mang tính ñ c c anh, th c hi n ña canh, luân canh, g i v , ñ y m nh khai hoang, v hóa, tr ng các gi ng rau, lúa m i, ph bi n r ng rãi cách nuôi và phòng b nh gia súc. V th y l i, nhân dân ñã ñóng góp công s c ñ p ñ p An Th (huy n ð c Ph ), ñào kênh Sơn T nh, Tư Nghĩ a, kênh Bàu Súng (huy n M ð c ). Ngoài ra, còn có 47 con ñ p khác c ũng ñư c ñào ñ p. Chính nh tinh th n lao ñ ng c n c ù và sáng t o c a nhân dân trong t nh, nă ng su t lúa và hoa màu ñ u tăng, ñ i s ng c a nhân dân không ng ng ñư c c i thi n, t o ra kh năng t c p, t túc v lương th c , th c ph m, ñ ng th i ñóng góp cho cu c kháng chi n. Trong hoàn c nh b ñ c h bao vây, phong t a v kinh t , c ác ngành ngh t h c ông truy n th ng c a ñ a phương ñư c nhân dân khôi ph c và phát tri n. V i d t t i Qu ng Ngãi ñư c ñánh giá có ch t lư ng t t, ñ c bi t v i SITA, là m t hàng có ti ng lúc b y gi . Các ngh th c ông: làm gi y, g m, thu c da, th y tinh, xà phòng ñ u phát tri n, ñáp ng nhu c u tiêu dùng c a nhân dân và ph c v kháng chi n. Nhân dân còn tham gia xây d ng và khôi ph c h th ng ñư ng giao thông g m ñư ng b và ñư ng s t, ñ m b o c ác tuy n giao thông trong t nh thông su t và v n c huy n hàng hóa trong vùng t do Liên khu V. S nghi p văn hóa - giáo d c ti p t c phát tri n s âu r ng trong qu n c húng. Toàn dân t già ñ n tr ñ u thi ñua ñi h c . Ngành giáo d c kh c ph c nhi u khó khăn trong vi c in sách h c v n c h Qu c ng , t p ñ c , m l p ñào t o, b i dư ng giáo viên xóa mù ch . Nh truy n th ng hi u h c ñư c khơi d y m nh m , nên Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 56
c ông tác giáo d c thu ñư c nh ng thành t u l n. Nă m 1947, xã Bình Chánh (huy n Bình Sơn) là xã ñ u t iên c a t nh Qu ng Ngãi hoàn thành vi c xóa n n mù ch và ñư c Liên khu V khen thư ng. Ngày 12.12.1948, Tư Nghĩ a là huy n ñ u tiên c a mi n Nam Trung B thanh toán n n mù ch . ð n c u i năm 1948, tr c ác huy n mi n núi, Qu ng Ngãi là m t trong 10 t nh c a c nư c thanh toán xong n n mù ch . Chính t nh ng k t qu này, trong d p l Qu c khánh 2.9.1948, Ty Bình dân H c v Qu ng Ngãi ñư c y ban Kháng chi n Hành chính mi n Nam Trung B tuyên dương công tr ng. Ngày 31.12.1948, ñ ng chí Ph m Văn ð ng, thay m t Chính ph d l t hanh toán n n mù ch , trao Huân chương ð c l p h ng Nh t c a Chính ph t ng cho nhân dân Qu ng Ngãi v thành tích tăng gia s n xu t và thanh toán n n mù ch . Ngoài các l p xóa n n mù ch , c ác l p b túc bình dân ñư c m nhi u nơ i. Trong 2 năm 1948 - 1949, toàn t nh ñã m 54 l p Ti u h c c ho 1.705 cán b xã, huy n. T nh còn thành l p Trư ng B túc Văn hóa cho cán b ñ a phương; ñ ng th i c hàng tră m cán b ñi h c t i Trư ng Trung h c Bình dân Nam Trung B và Trư ng Trung h c Bình dân Quân s Liên khu V ñ t t i Qu ng Ngãi. S nghi p giáo d c ph thông phát tri n m nh, s lư ng h c s inh ñ i h c ngày càng ñông, nhi u t rư ng không ñ l p c ho h c s inh ñ n h c . c ác huy n ñ ng b ng, xã nào c ũng có trư ng Ti u h c , h u h t c ó trư ng c p II. ð n t háng 9.1949, toàn t nh ñã có 318 l p Ti u h c v i 29.710 h c s inh và 715 giáo viên. Tr t t tr a n thôn xóm ñư c gi v ng. Tang ma, hi u, h ñ u th c hi n theo ñ i s ng m i. M i gia ñình ñ u thi ñua ăn v s inh, s c h ñ p. Không khí sinh ho t văn hóa lành m nh, vui tươ i tràn ng p kh p thôn, xã. Tuyên dương nh ng thành tích ñã ñ t ñư c c a ñ a phương, ngày 30.12.1949, Ch t c h H Chí Minh ñã ký s c l nh s 149, t ng thư ng Huân chương Lao ñ ng h ng Nhì cho cán b và nhân dân Qu ng Ngãi. Năm 1950, tình hình trong nư c và th gi i c huy n b i n c ó l i c ho cách m ng Vi t Nam. T ngày 21.1 ñ n ngày 3.2.1950, H i ngh Trung ương ð ng ñã ñ ra nhi m v c ơ b n trong giai ño n kháng chi n m i là: "G p rút hoàn thành chu n b c huy n m nh sang t ng ph n c ông", th c hi n t ng ñ ng viên trong c nư c theo kh u hi u "T t c c ho ti n tuy n, t t c ñ c hi n th ng!". Dư i s lãnh ñ o c a T nh y, v i t inh th n "T t c ñ ph ng s ti n tuy n", nhân dân Qu ng Ngãi ñã ñóng góp 138.045.976 ñ ng tín phi u vào qu ñ m ph c huy n m nh sang t ng ph n c ông. Nh ng nă m 1950 - 1952, thiên tai liên t c x y r a Qu ng Ngãi, gây nhi u t n th t v ngư i và c a. Th c hi n l i d y c a Ch t c h H Chí Minh "c u ñói như c u h a", các c p y ð ng và chính quy n ñã nêu cao kh u hi u "t l c c ánh sinh, d a vào s c dân ñ gi i quy t n n ñói", nhân dân Qu ng Ngãi ti p t c phát huy Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 57
truy n th ng tương tr , ñùm b c , giúp ñ nhau t ng lon g o, bó rau ñ vư t qua n n ñói. Nhi u xã c ác huy n Nghĩ a Hành, M ð c nh n ñ ñ u c ho các xã ñói n ng ven bi n c a c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh. ð ng bào các huy n mi n núi, nh t là Sơn Hà, ñã chuy n v trung châu nhi u khoai mì, khoai lang, b p, ñ u ñ c u ñói. Tinh th n tương tr , ñùm b c giúp ñ l n nhau trong s n xu t c ũng ñư c phát huy. Toàn t nh có 316 t h p công, 374 t ñ i công, 36 h p tác xã công - nông nghi p, 6 h p tác xã nông nghi p. Phong trào xen canh t ăng v , tăng nă ng su t c ây tr ng ñư c ñ y m nh h u h t c ác huy n ñ ng b ng. Ngư i dân Qu ng Ngãi không ñ m t t c ñ t b hoang, th c hi n luân canh, xen canh, g i v , c hú tr ng vi c gieo tr ng các lo i c ây lương th c c hính. Các ngh th c ông truy n th ng c ũng phát tri n m nh. Có 111.610 th th c ông tham gia vào các h p tác xã th c ông nghi p. Công nhân các xí nghi p qu c phòng thi ñua c i t i n k thu t, tă ng gi lao ñ ng, tăng năng su t t 25% ñ n 35%. Riêng xư ng Quân gi i 240, có m t hàng tă ng 200% năng su t. ðông ñ o c ác nhân sĩ , trí th c, nh ng ngư i ho t ñ ng tôn giáo ngày càng hi u rõ và ñúng hơn phong trào c u t , tương tr , ra s c ñóng góp nhi u hơn cho kháng chi n. Các huy n ñ ng b ng ñã có 71 xã thành l p qu v i g n 1.500.000 ñ ng, 800 ang lúa. Có 11 h i t n c ư ñư c thành l p ñ k p th i giúp ñ nhân dân vùng bi n s ơ tán m i khi ñ c h càn quét, b n phá. Các gia ñình thương binh, li t s ĩ ñư c quan tâm, chăm sóc chu ñáo; có 4 huy n ñ ng b ng th c hi n c h ñ ph c p c ho thương binh và gia ñình li t s ĩ . Văn hóa giáo d c ñ t nhi u t hành t u ñáng k theo phương châm: "Dân t c , khoa h c , ñ i c húng" do ð ng ñ ra. Cùng v i c ác văn ngh s ĩ c a Liên khu V, các h i viên H i Vă n hóa C u qu c Qu ng Ngãi tích c c tham gia các ho t ñ ng tuyên truy n, ñ ng viên nhân dân tham gia th c hi n n p s ng m i, ñóng góp ngày càng nhi u c ho kháng chi n. Phong trào rèn luy n thân th kh e ñ ph c v T qu c phát tri n s âu r ng trong các t ng l p nhân dân. Vi c phát tri n ñ ng viên m i ñư c ñ y m nh. Nh làm t t c ông tác giáo d c , b i dư ng c ng v i ý th c ph n ñ u ñ ng vào hàng ngũ c a ð ng, nên s lư ng ñ ng viên c a ð ng b tăng nhanh. Vào th i ñi m Cách m ng tháng Tám thành công, toàn t nh ch có 38 ñ ng viên, ñ n tháng 10.1949, s lư ng ñ ng viên ñã lên ñ n 12.000 ngư i. H u h t ñ ng viên phát huy ñư c vai trò tiên phong, gương m u, ñóng góp nhi u c ông s c c ho công cu c kháng chi n, ki n qu c . T c h c ð ng các c p không ng ng ñư c c ng c và phát huy s c m nh. T tháng 6.1946 ñ n tháng 4.1952, ð ng b ñã ti n hành 4 l n ñ i h i (I, II, III, IV)(1). ð ng b luôn quán tri t s âu s c c ác ch trương ñư ng l i c a Trung ương ð ng, Liên khu y V, v i t inh th n nhìn th ng vào s th t, ñánh giá ñúng và k p th i tình hình cách m ng ñ a phương, ñ ra nh ng ch trương, ñư ng l i và hành ñ ng c Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 58
th , lãnh ñ o quân và dân Qu ng Ngãi xây d ng và b o v t nh nhà, ñóng góp vào cu c kháng chi n c a c nư c. Công tác xây d ng ð ng ñư c chú tr ng. ð ng viên nghiêm túc th c hi n phê bình và t phê bình. Công tác hu n luy n, b i dư ng giáo d c , ki m tra, khen thư ng và k lu t ñư c ti n hành thư ng xuyên. Nh nh ng bi n pháp trên ñây, ð ng b Qu ng Ngãi tr thành m t ð ng b m nh c a Liên khu V. Ngày 30.10.1949, ð ng b Qu ng Ngãi ñư c Ban Ch p hành Trung ương ð ng ra ngh quy t khen thư ng. T 1950 ñ n 1952, ñ c h t ăng c ư ng các ho t ñ ng b n phá, càn quét, ñ y m nh do thám, tung gián ñi p vào vùng t do Liên khu V nh m th c hi n â m mưu xâm chi m, phá ho i h u phương, c ăn c ñ a c a c u c kháng chi n Nam Trung B và Tây Nguyên. Qu ng Ngãi, ñ c h ti n hành nhi u c u c ñ b , b n phá vùng bi n, càn quét vào ñ t li n, c ư p phá tàu thuy n, tài s n, ñ t phá lương th c c a nhân dân ven bi n. Tháng 9.1951 chúng ñánh chi m ñ o Lý Sơn. Ch riêng trong nă m 1952, ñ c h ñã 35 l n ñ b vào ñ t li n, trong ñó có nh ng cu c ñ b quy mô l n vào ð c Lân (huy n M ð c ), Ph An, Sa Huỳnh (huy n ð c Ph ). Riêng trong 3 tháng 7, 8, 9 nă m 1952, ñ c h ñã 26 l n b n phá, ñ b vào ñ t li n, gi t h i 100 ngư i, phá 140 thuy n,... Nhân dân cùng v i l c lư ng vũ trang, bán vũ trang k p th i phát hi n và ñánh tr quy t li t c ác cu c ñ b , c àn quét c a ñ c h. ð c bi t, ngày 21.7.1950, du kích và t v ñ a phương chi n ñ u anh dũng, ngoan c ư ng, ñánh b i c u c c àn quét l n nh t c a ñ c h Sa Huỳnh, tiêu di t 52 tên ñ c h và làm b thương 80 tên khác. Dân quân du kích các xã Bình ðông, Bình Chánh, Bình Châu (huy n Bình Sơn), T nh Khê, T nh Hòa (huy n Sơn T nh), Ph Th nh (huy n ð c Ph ) c ùng v i nhân dân s d ng các lo i vũ khí t t o, thô sơ, chi n ñ u c h ng ñ c h ñánh phá, l n c hi m. Các ñơn v l c lư ng vũ trang ñ a phương, như ñ i ñ i 28, 84, ph i h p tác chi n v i c ác l c lư ng du kích, ñ y lùi nhi u c u c ñ b c àn quét c a ñ c h vào ñ t li n. c ác huy n mi n núi, dân quân du kích, l c lư ng vũ trang ñ a phương sát cánh cùng b ñ i c h l c c hi n ñ u b o v vùng c ăn c ñ a, chăm sóc, c u c h a thương binh, tă ng gia s n xu t. ð c bi t, t tháng 1.1950 ñ n tháng 12.1951, dư i s c h ñ o tr c ti p c a Liên khu y V và T nh y Qu ng Ngãi, l c lư ng vũ trang c a t nh ph i h p v i b ñ i c h l c Liên khu V gi i quy t d t ñi m "v Sơn Hà" do th c dân Pháp và tay sai xúi gi c , s p ñ t, ñ m b o tr t t , tr an vùng núi mi n Tây Qu ng Ngãi. Ti p ñó, t ngày 13.4.1952 ñ n ngày 10.5.1952, l c lư ng vũ t rang ñ a phương, dân quân du kích và nhân dân ñã cùng v i b ñ i c h l c Liên khu V ñ p tan cu c hành quân Latơrit c a th c dân Pháp (t Kon Tum ñánh xu ng các huy n mi n Tây Qu ng Ngãi), di t hơn 600 tên ñ c h, b t s ng hơn 100 tên. Th ng l i này ñã góp ph n phá tan âm mư u c a th c dân Pháp và tay sai hòng xâm chi m vùng t do Liên khu V. H u phương c ăn c ñ a Qu ng Ngãi ñư c c ng c v ng m nh. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 59
Mi n Tây Qu ng Ngãi tr thành h u phương tr c t i p c a c hi n trư ng Tây Nguyên và Nam Trung B . Tóm l i, t tháng 12.1946 ñ n năm 1952, ð ng b và nhân dân Qu ng Ngãi ñã kiên trì, t ng bư c phát tri n kinh t , văn hóa, xã h i, phát tri n th c l c c hính tr , vũ t rang cách m ng, góp ph n to l n vào s nghi p kháng chi n c a c nư c. M t khác, các l c lư ng vũ t rang và nhân dân Qu ng Ngãi ñã cùng v i l c lư ng vũ trang Liên khu V ñ p tan các cu c hành quân l n c hi m, càn quét c a k thù, làm cho ti m l c c ách m ng ñ a phương ngày càng v ng m nh, t o ñi u ki n c ho Qu ng Ngãi tr thành h u phương v ng ch c c a Liên khu V và c nư c. 3. TI P T C XÂY D NG VÀ GI V NG H U PHƯƠNG V NG CH C, D C S C CÙNG C NƯ C ðƯA CU C KHÁNG CHI N CH NG TH C DÂN PHÁP ð N TH NG L I HOÀN TOÀN (1953 - 1954) Sau 8 nă m ti n hành chi n tranh, th c dân Pháp ngày càng sa l y và b t c v c hi n lư c, chi n thu t. Hòng tìm ra l i t hoát danh d trong cu c c hi n t ranh ðông Dương, ñư c s giúp s c c a M , tháng 7.1953, th c dân Pháp bày ra "k ho c h Nava" v i o tư ng trong vòng 18 tháng s giành th ng l i quy t ñ nh, bu c c hính ph ta ký hi p ñ nh ñình chi n theo nh ng ñi u ki n do chúng ñ t ra. T i Liên khu V, t gi a nă m 1953, th c dân Pháp m c hi n d c h Atlăng nh m c hi m ñóng vùng t do Liên khu V. ð phá tan k ho c h Nava, tháng 9.1953, B Chính tr quy t ñ nh m c u c ti n c ông chi n lư c ðông Xuân 1953 - 1954, trong ñó có hư ng chi n lư c quan tr ng là ti n c ông lên Tây Nguyên nh m giành l i ñ a bàn chi n lư c và ñ p tan âm mưu ñánh chi m vùng t do, bình ñ nh mi n Nam c a ñ c h. D a vào phương hư ng chi n lư c do Trung ương ð ng ñ ra: "Tránh ch m nh, ñánh ch y u, ñánh ch c , th ng ch c", Liên khu y V ñ ng viên toàn ð ng b , toàn quân và toàn dân tin tư ng, n l c ph n ñ u giành th ng l i to l n nh t, c th là t p trung toàn b l c lư ng b ñ i c h l c ti n c ông ñ c h Tây Nguyên, kiên quy t ñánh ñ c h, b o v , c ng c vùng t do; nơi nào ñ c h chưa ñ n thì v a s n s àng ñánh ñ c h, v a tích c c ph c v ti n tuy n t i n c ông ñ c h. Th c hi n c h tr ương này, T nh y Qu ng Ngãi ñ ra nhi m v t r ng tâm s m t c a ð ng b và nhân dân lúc này là: t p trung s c ñ ñánh ñ c h; xây d ng, c ng c c ác l c lư ng vũ t rang ñ a phương, t p trung s c ngư i và s c c a ph c v c hi n d c h Tây Nguyên; tích c c xây d ng, b o v và gi v ng vùng t do; m r ng c ăn c ñ a; ra s c b i dư ng s c dân; b o v tính m ng và tài s n c a nhà nư c và nhân dân. Quán tri t Ngh quy t H i ngh Ban Ch p hành Trung ương l n th 4 ( khóa II) tháng 1.1953 v th c hi n c i c ách ru ng ñ t, tháng 4.1953, T nh y Qu ng Ngãi phát ñ ng qu n c húng th c hi n gi m tô, c i c ách ru ng ñ t. Ch trương này ñã Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 60
ñ ng viên m nh m t inh th n kháng chi n c a nhân dân lao ñ ng, các t ng l p nhân dân ph n kh i thi ñua ñem s c ngư i, s c c a ñóng góp cho kháng chi n. Tuy nhiên, do trình ñ và năng l c c a m t s c án b c ác c p, ngành còn th p, chưa ti p thu ñ y ñ tinh th n c a c h trươ ng c i c ách ru ng ñ t nên th i gian ñ u, vi c c h ñ o, lãnh ñ o gi m tô Qu ng Ngãi chưa ñư c ch t c h , ph m nhi u thi u s ót, nh hư ng ñ n c hính sách ñ i ñoàn k t c a ð ng. T nh y Qu ng Ngãi ñã k p th i và nghiêm túc nhìn nh n s ai l m, t c h c h c t p, giáo d c c hính sách cho cán b , ñ ng viên, tìm ra nh ng bi n pháp tích c c , thích h p ñ lãnh ñ o t t phong trào. Nh ñó chính sách ru ng ñ t t i p t c ñư c ñ y m nh, ñem l i nhi u thay ñ i nông thôn, hàng ngũ nông dân ñư c c ng c , tác ñ ng tích c c ñ n s nghi p kháng chi n, ki n qu c ñang trên ñà th ng l i. Dư i s lãnh ñ o c a T nh y, nhân dân Qu ng Ngãi ti p t c kh c ph c khó khăn, v a ph c v ñ c l c c ho ti n tuy n, v a ñ y m nh công cu c xây d ng và gi v ng vùng t do. Trong s n xu t nông nghi p, nh ng d ng k thu t t i n b , năng su t lúa và hoa màu tă ng lên rõ r t. Chi n s ĩ thi ñua toàn qu c Phan ðư ng ñã áp d ng các bi n pháp khoa h c - k thu t, tăng năng su t lên 700% và hư ng d n nhân dân ñ a phương áp d ng theo, bi n c thôn v n thi u ñói tr t hành thôn no ñ . Tinh th n tương tr trong s n xu t dư i hình th c c ác h i ñ ng canh, nghi p ñoàn, các t vòng công, t s n xu t, ñư c ñ y m nh. Trong 6 tháng ñ u nă m 1954, các t c h c c a nông h i ñã giúp nhau ñư c 33 v n ngày công, 2.800 ang lúa và 3.700.000 ñ ng. ð n năm 1953, h u h t c ác huy n hoàn thành vi c ñào ñ p h th ng kênh mương d n nư c ng t và ñ p ngăn m n. N u như trư c Cách m ng tháng Tám 1945, toàn t nh ch c ó 6.890 m u r u ng ñư c tư i nư c, thì ñ n 1954, con s này là 26.650 m u; nhi u vùng tr ư c kia ch c anh tác m t v , nay thành hai v . Ti u t h c ông nghi p và công thương nghi p t i p t c phát tri n. Ngh làm gi y (v i 5 xư ng) hàng tháng s n xu t ñư c 6 t n gi y, ñáp ng ñ nhu c u tiêu dùng trong t nh. Các m t hàng xu t ra ngoài t nh ngày càng tăng, ñ c bi t là g o, có ngày v n c huy n 30 t n ñ i Qu ng Nam. Giá c th trư ng n ñ nh. Nhi u phong trào thi ñua c i t i n k t hu t phát tri n s ôi n i t rong các công binh xư ng, m c năng su t s n xu t t ăng t 15% ñ n 50%, có công binh xư ng tă ng năng su t lên ñ n 250%. Nhi u s n ph m m i c ó ch t lư ng ra ñ i, ñáp ng k p th i c ho nhu c u ph c v ti n t uy n trong chi n d c h ðông Xuân 1953 - 1954. ð i s ng c a nhân dân tuy còn g p nhi u khó khă n, máy bay ñ c h l i thư ng xuyên b n phá, song phong trào Bình dân h c v ñã d n ñư c khôi ph c l i s au th i gian x y r a n n ñói. ð n tháng 10.1953, t nh ñã m ñư c 580 l p s ơ c p và d b v i t ng s 11.760 h c viên. S lư ng h c s inh ph thông ñi h c khá ñông, các xã ñ u m nh ng l p h c v lòng. Trong toàn t nh, s h c s inh v lòng có hơn 20.000 em; Ti u h c : 25.502 em; Trung h c c ơ s : 2.741 em; Trung h c ph thông: 159 em. N i dung, phương pháp và ch t lư ng giáo d c ñư c c i t i n. Phong trào thi ñua phòng b nh phát tri n m nh. ð i s ng văn hóa và tinh th n c a nhân dân ngày càng kh i s c . Các t n n xã h i b ñ y lùi, phong trào xây d ng n p s ng m i phát tri n s âu r ng. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 61
M c dù ch u nhi u thiên tai, ñ c h h a, nhân dân Qu ng Ngãi ñã có nh ng ñóng góp ñáng k trong vi c th c hi n nghĩ a v ñ i v i nhà nư c và ph c v c hi n trư ng. Tính ñ n ngày 5.6.1954, toàn t nh ñã ñóng góp 5.245 t n lúa thu nông nghi p, 498.500.000 ñ ng thu c ông thương. Phong trào phòng ch ng ñ c h và nhân dân du kích chi n tranh phát tri n m nh m . Nhi u h m trú n ñư c ñào, ñ p kh p nơi, các ñ i tu n t ra t c h c c anh gác ñ phát hi n máy bay, tàu chi n ñ c h, ñ phòng ñ c h ñ b , ti n c ông b t ng . Các ñ i du kích ven bi n ñư c trang b thêm vũ khí, tăng c ư ng l c lư ng có kinh nghi m c hi n ñ u; thôn xóm nào c ũng có h m bí m t, h m c hi n ñ u, giao thông hào liên xã. Làng chi n ñ u ñư c xây d ng nhi u nơ i, h m c hông, c m b y ñư c ñ t kh p thôn, xóm. Trong toàn t nh, nhân dân xây d ng hàng tr ăm bãi chông, m i bãi dài t 100m - 500m, r ng t 200m - 300m. Các c ơ quan, kho tàng, công xư ng, trư ng h c ñư c s ơ tán và b o v nghiêm ng t. Th c hi n c h th c a Liên khu y V v nhi m v ph c v ti n tuy n, ñông ñ o nhân dân Qu ng Ngãi hăng hái ñi dân công ph c v c hi n t rư ng. Trong ñ t dân công ñ u tiên, có 39.752 ngư i ph c v c ác m t tr n trong th i gian 6 tháng; 10.000 lư t ngư i ñ i làm các kho tàng, m ñư ng trong th i gian 15 ngày; 6 ñ i thanh niên xung phong v i 852 ngư i ñã ñư c thành l p. Ti p ñó, có nhi u ñ t dân công ñi ph c v h a tuy n t rong su t 6 tháng li n. Nh ng ngư i ñi dân công ñã th hi n t inh th n dũng c m, không ng i hy sinh gian kh . Nhi u ñơn v , c á nhân l p thành tích xu t s c c hi n t rư ng. Phong trào ñi dân công ph c v c hi n trư ng trong chi n d c h ðông Xuân 1953 - 1954 c a nhân dân Qu ng Ngãi ñư c B tư l nh Quân khu V và Ban ch huy ti n phương khen thư ng: 112 n c u thương, h lý cùng 23 t p th ñư c tuyên dương; tiêu bi u là các dân công Huỳnh N t ( huy n Sơn T nh), Nguy n T n H a, Phan Văn ð i (huy n ð c Ph ), ñ i xung phong công tác huy n M ð c , ñ i dân công xã Bình Dương (huy n Bình Sơn). Ngày 26.1.1954, ñ i b ph n b ñ i c h l c c a Liên khu V ti n c ông lên Tây Nguyên - m t ñ a bàn chi n lư c quan tr ng. Hàng v n lư t dân công Qu ng Ngãi ñã tham gia ph c v m t tr n, d c theo ñư ng ti n c ông c a b ñ i lên Kon Tum. Nhân dân các dân t c Ba Tơ ñem nư c u ng, c ơm n m ra ti p t c ho b ñ i và dân công hành quân. Hàng v n t n th c ph m, lương th c , hàng hóa, ñ n dư c ñư c dân công g p rút chuy n ra chi n trư ng. Ngày 15.2.1954, toàn t nh Kon Tum, r ng hơn 16.000km2 v i 200.000 dân, ñư c hoàn toàn gi i phóng. Sau khi ta gi i phóng Kon Tum, Pháp tăng c ư ng máy bay, tàu chi n ñánh phá nhi u vùng Qu ng Ngãi. T tháng 2.1954 ñ n tháng 6.1954, ñ c h dùng máy bay phá s p 6 c u, tri t phá ñư ng giao thông, ném bom vào các nơi mà chúng nghi có c ơ quan và kho tàng c a ta. M t khác, chúng cho quân ñ b vào các xã ven bi n ñ t phá, b t b nhân dân. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 62
ðư c s c h ñ o c hu ñáo và k p th i c a c ác c p y, chính quy n, nhân dân các vùng b ñ c h phá ho i c h ñ ng, nhanh chóng kh c ph c h u qu , c t gi u tài s n an toàn. Nh ng thành tích c a nhân dân Qu ng Ngãi t 1953 ñ n t háng 7.1954 ñã góp ph n vào th ng l i c a c hi n d c h Xuân - Hè năm 1954 - chi n th ng l n nh t c a quân và dân Nam Trung B trong 9 nă m kháng chi n c h ng th c dân Pháp. Th ng l i vĩ ñ i c a c hi n d c h l c h s ði n Biên Ph c ùng nh ng chi n th ng giòn giã c a quân và dân ta trên kh p c hi n trư ng, trong ñó có s ñóng góp công s c c a quân và dân Qu ng Ngãi, ñã góp ph n phá tan k ho c h Nava, bu c th c dân Pháp ký k t Hi p ñ nh Giơ nevơ (Genève) 1954. ðánh giá v giai ño n 9 nă m kháng chi n c h ng Pháp, Ban Ch p hành ð ng b t nh Qu ng Ngãi ñã nh n ñ nh: "...Cách m ng tháng Tám th ng l i, cùng v i c nư c nhân dân Qu ng Ngãi thoát kh i ách th ng tr c a t h c dân, phong ki n. M i ngư i ñ u vui m ng ph n kh i ñư c làm dân m t nư c ñ c l p, t do, ñư c làm ch c u c ñ i mình. Song ni m vui ng n c h tày gang, gi c Pháp quay tr l i xâm lư c nư c ta m t l n n a, ð ng b và nhân dân Qu ng Ngãi l i t i p t c c ùng c nư c bư c vào cu c kháng chi n vô cùng gian lao nhưng c ũng ñ y th thách v vang ñ giành l y ñ c l p c ho T qu c , t do cho gi ng nòi. Trong chín năm kháng chi n c h ng Pháp gian lao và ác li t, ñ b o v , xây d ng quê hương, ð ng b Qu ng Ngãi ñã lãnh ñ o nhân dân toàn t nh phát huy truy n th ng cách m ng kiên c ư ng, b t khu t, c n c ù, ch u ñ ng hy sinh gian kh , hoàn thành th ng l i m i nhi m v mà Trung ương ð ng, Chính ph và Ch t c h H Chí Minh ñã ñ ra. ð có th t n t i và phát tri n, ð ng b Qu ng Ngãi ñã chăm lo xây d ng kh i ñoàn k t toàn dân. Thông qua M t tr n Vi t Minh và Liên Vi t, nhân dân các dân t c Qu ng Ngãi t mi n núi ñ n mi n xuôi, t già ñ n tr , không phân bi t ñ ng phái, tôn giáo, v i truy n th ng cách m ng kiên c ư ng ñã s n s àng hy sinh t t c , s n s àng ñóng góp máu xương, ti n c a c ho cu c kháng chi n, quy t tâm ñánh ñu i th c dân Pháp, không cho chúng quay l i c ư p nư c ta m t l n n a. Trong su t c hín năm kháng chi n c h ng th c dân Pháp, kh i ñoàn k t toàn dân trong t nh ngày càng ñư c c ng c và phát tri n r ng kh p, ñã thu hút ñư c ñông ñ o c ác t ng l p, các thành ph n nhân dân tham gia, góp ph n làm cho s c m nh chi n ñ u tă ng lên g p nhi u l n. Cu c s ng m i do ð ng ñem l i làm cho nhân dân Qu ng Ngãi càng thêm tin tư ng, yêu m n và ñi theo ð ng ñ n c ùng. Dù ph i c hi n ñ u v i k thù dã man, tàn b o, nhân dân v n m t lòng ñi theo ð ng, b n gan v ng chí tin vào ngày mai tươ i sáng c a dân t c . ð ng b t n t i và phát tri n ngày càng v ng m nh chính là nh h u h t c án b , ñ ng viên anh dũng, kiên c ư ng b n b ñ u tranh, bám ch t, ñi sát qu n c húng ñ phát ñ ng các phong trào Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 63
c ách m ng sâu r ng. ð c hu n b và ti n hành tham gia kháng chi n c ùng v i nhân dân c nư c, ð ng b Qu ng Ngãi ñã nhanh chóng chuy n c ao trào t ng kh i nghĩ a vào cu c kháng chi n v i t inh th n c ách m ng và khí th hào hùng, s n s àng vươn lên ñ p m i hi m nguy, vư t qua m i khó khăn th thách, hoàn thành th ng l i nhi m v c hi n ñ u, xây d ng quê hương, chi vi n m i m t c ho ti n tuy n. T m t t nh nghèo, nhân dân thư ng xuyên lâm vào c nh ñói kh , ð ng b và chính quy n c ách m ng ñã phát huy cao ñ tinh th n t l c c ánh sinh c a nhân dân, t ng bư c xây d ng Qu ng Ngãi thành vùng c ăn c ñ a v ng ch c c a Liên khu V. Chính quy n ñư c xây d ng v ng m nh, ñ kh nă ng lãnh ñ o, ñi u hành công cu c kháng chi n, ki n qu c . Ch ñ m i ngày càng b n v ng, con ngư i m i và n n vă n hóa m i, giáo d c m i ñư c hình thành và phát tri n hài hòa, l c lư ng vũ trang phát tri n c ân ñ i và m nh m . Kinh t t rong t nh ñư c phát tri n không nh ng ñ m b o nhu c u c a nhân dân và l c lư ng vũ trang trong t nh mà còn góp ph n quan tr ng vào vi c xây d ng l c lư ng vũ trang c a Liên khu ngày càng l n m nh, chi vi n c ho ti n tuy n. Nh ng thành công trong vi c lãnh ñ o nhân dân Qu ng Ngãi tham gia kháng chi n, ki n qu c c a ð ng b Qu ng Ngãi ñã b t ngu n t vi c k th a và phát huy truy n th ng ñ u tranh cách m ng kiên c ư ng c a c ác th h ñ ng viên, s ñoàn k t c hi n ñ u, hy sinh b t khu t c a nhân dân trong t nh, t c h trương, ñư ng l i ñúng ñ n và s lãnh ñ o s áng su t c a Trung ương ð ng, Chính ph và Ch t c h H Chí Minh, t s c h ñ o tr c ti p, k p th i, sâu sát c a Liên khu y V, ð ng b Qu ng Ngãi ñã v n d ng ñúng ñ n, sáng t o c h trương, ñư ng l i c a c p trên, k p th i ñ ra ñư c nh ng bi n pháp phù h p v i tình hình th c t c a ñ a phương trong t ng giai ño n c a c u c kháng chi n. Trong quá trình lãnh ñ o phong trào cách m ng Qu ng Ngãi, ð ng b không th tránh kh i nh ng sai l m, khuy t ñ i m, th m c hí có lúc, có nơi còn m c ph i m t s s ai l m nghiêm tr ng. Sau nh ng sai l m, ð ng b Qu ng Ngãi dám nhìn th ng vào s th t, nghiêm túc và nghiêm kh c t ki m ñi m. Chính vì v y mà trong su t c hín năm kháng chi n, nh t là trong nh ng tình hu ng khó khăn ng t nghèo nh t, nhân dân Qu ng Ngãi v n luôn tin tư ng tuy t ñ i vào s lãnh ñ o c a ð ng b , c ùng nhau ñoàn k t vư t qua m i t h t hách, góp ph n ñưa cu c kháng chi n ñ n th ng l i c u i c ùng. Qu ng Ngãi x ng ñáng là h u phương, c ăn c ñ a v ng ch c c a Liên khu V. Nh ng thành tích mà ð ng b , nhân dân Qu ng Ngãi ñ t ñư c trong chín năm kháng chi n c h ng th c dân Pháp ñã t o ra nh ng ti n ñ quan tr ng c ơ b n v v t c h t, tinh th n, là hành trang vô giá c a nhân dân trong toàn t nh, c ng c s bình tĩ nh, t t in c a c án b , c hi n s ĩ , các t ng l p nhân dân khi bư c vào cu c kháng chi n c h ng M , c u nư c v i tư th c a ngư i chi n th ng" . Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 64
(1) Th i gian di n ra các kỳ ñ i h i ð ng b t nh, xem Ph l c 1: Biên niên s Qu ng Ngãi 1402 - 2005 c u i ph n. II. QU NG NGÃI TRONG TH I KỲ KHÁNG CHI N CH NG M , C U NƯ C (1954 - 1975) 1. ð U TRANH CHÍNH TR ðÒI THI HÀNH HI P ð NH GIƠNEVƠ 1954 V ðÔNG DƯƠNG, CH NG CHÍNH SÁCH "T C NG", "DI T C NG" C A ð CH, DUY TRÌ VÀ PHÁT TRI N L C LƯ NG LÃNH ð O CU C KH I NGHĨA TRÀ B NG VÀ MI N TÂY QU NG NGÃI (1954 - 1959) Cu c kháng chi n c h ng th c dân Pháp xâm lư c dư i s lãnh ñ o c a ð ng C ng s n Vi t Nam k t thúc th ng l i, th c dân Pháp bu c ph i ký Hi p ñ nh Giơnevơ 1954, công nh n ñ c l p, ch quy n th ng nh t và toàn v n lãnh th c a Vi t Nam, ch m d t c hi n tranh, l p l i hòa bình ðông Dương. Theo các ñi u kho n quy ñ nh, nư c ta t m th i c hia thành hai mi n, và sau 2 năm s th c hi n hi p thương t ng tuy n c , th ng nh t ñ t nư c. Ngay sau khi Hi p ñ nh Giơnevơ 1954 v ðông Dương ñư c ký k t, ñ qu c M h t c ng Pháp, tr c ti p xâm lư c Vi t Nam. Ngày 7.7.1954, n i c ác bù nhìn thân M do Ngô ðình Di m làm Th tư ng ñư c thành l p t i mi n Nam Vi t Nam. M b t ñ u th c hi n âm mưu tiêu di t phong trào yêu nư c - cách m ng c a nhân dân ta, chia c t lâu dài Vi t Nam, bi n mi n Nam thành thu c ñ a ki u m i và c ăn c quân s c a M , dùng mi n Nam làm bàn ñ p t i n c ông mi n B c , l p phòng tuy n ngă n ch n c h nghĩ a xã h i lan tràn xu ng ðông Nam Á. T tháng 10.1954, M - Di m b t ñ u t i n hành ti p qu n Qu ng Ngãi. Nh n ñ nh Qu ng Ngãi là m t t nh có truy n th ng cách m ng kiên c ư ng, có ñ i ngũ c án b , ñ ng viên ñông ñ o và phong trào qu n c húng m nh, M - Di m l p t c t p trung s c xây d ng m t ñ i ngũ t ay sai có tư tư ng ph c thù, c c ñoan. H th ng hành chính c a ñ c h t t nh xu ng huy n, xã ñư c thi t l p tươ ng ñ i nhanh vì b n ph n ñ ng Qu c dân ð ng và b n ñ i l t tôn giáo s n s àng b t tay v i c húng. Tuy nhiên, h u h t c ác xã mi n núi và nhi u xã nông thôn ñ ng b ng, b máy qu n lý c a ñ c h lúc này v n c hưa hoàn ch nh ho c c h có hình th c b ngoài. Ngày 16.5.1955, th i h n c huy n quân t p k t c h m d t, quy n qu n lý hành chính toàn t nh Qu ng Ngãi thu c v c hính quy n Ngô ðình Di m. Ngay t lúc b t ñ u t i p qu n, ñ c h ra s c tuyên truy n xuyên t c Hi p ñ nh Giơnevơ, nói x u c ách m ng, l a b p và c ư ng b c ngư i dân ñ ng vào các t c h c ph n ñ ng do chúng l p ra, t c h c nhi u c u c vây b t c án b , kh ng b nhân dân. T i Qu ng Ngãi, ch trong tháng 11.1954 ñ c h ñã t c h c 75 v truy b t, c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh, Tư Nghĩ a, Nghĩ a Hành. kh ng b Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 65
ð u năm 1955, M - Di m b t ñ u m c ác chi n d c h "t c ng", "di t c ng", ñánh phá quy t li t, hòng gây không khí kh ng khi p trong nhân dân, làm cho hàng ngũ ñ ng viên và qu n c húng cách m ng b r i lo n. Chúng không t m t th ño n nào, t vi c b t c ông khai ñ n lén lút tra t n, th t iêu nhi u c án b , ñ ng viên còn l i. Chúng t p h p nhân dân, b t c án b , ñ ng viên ph i tuyên b "ly khai ð ng", bôi x u hình nh nh ng ngư i c ng s n. T gi a nă m 1956 ñ n nă m 1957, kh p nơ i Qu ng Ngãi nhà tù m c lên như n m. nh ng thôn có s dân t 1.500 ñ n 3.000 ngư i thì ít nh t c ó t 300 ñ n 500 ngư i b ñ c h b t b , ñánh ñ p. Riêng thôn An ði m ( xã Bình Chương, huy n Bình Sơn) ch có 1.000 dân mà ñ c h l p t i 5 t r i giam. Vào nh ng năm 1957, 1958 ñ c h tra t n, gi t h i nhi u ngư i, trong ñó có nh ng hành ñ ng man r như m b ng l y t im gan u ng rư u, kéo lê xác trên ñư ng, treo ñ u... Chúng c ư ng b c nh ng gia ñình có ngư i thân ñi t p k t ho c ñi thoát ly tham gia kháng chi n ph i r i b quê hương ñ n c ác "khu dinh ñi n" ñ c húng kh ng ch . Chúng bu c con ph i t c áo cha m , v ph i ly d c h ng ñi t p k t, hòng làm tan rã kh i ñoàn k t t rong nhân dân, ñè b p ý c hí ñ u tranh c a qu n c húng. Riêng ñ i v i mi n núi, M - Di m kích ñ ng, lôi kéo và t p h p b n "Chí X ng" ph n ñ ng trư c ñây ñ "tiêu di t c ng s n" và kh ng b qu n c húng; mua chu c m t s "cà rá" (tù trư ng, già làng) và lôi kéo m t s ngư i dao ñ ng, b t mãn làm vi c c ho chúng. Nhi u v t ra t n, gi t h i dã man cán b c ách m ng và qu n c húng ñã di n ra c ác huy n Sơn Hà, Ba Tơ, Trà B ng,... Nh ng năm ñ u c a c u c kháng chi n c h ng M , phong trào cách m ng Qu ng Ngãi g p r t nhi u khó khăn và t n th t. ða s c án b ho t ñ ng b t h p pháp l n lư t b b t ho c ph i thoát ly lên mi n núi. c ác huy n M ð c , Nghĩ a Hành, h u h t c án b , ñ ng viên b b t. Có 95% cán b , ñ ng viên huy n Tư Nghĩ a; 80% cán b , ñ ng viên c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh; 70% cán b , ñ ng viên huy n ð c Ph và g n 20% cán b , ñ ng viên c ác huy n mi n núi b ñ c h b t ñi tù ho c hy sinh. th xã và các th tr n, ñ c h xây d ng các ñ n, bót và dùng l c lư ng c nh sát ñóng gi , ki m s oát các vùng xung y u, các tr c ñư ng giao thông quan tr ng. M - Di m b n c ùng hóa nhân dân b ng các quy ñ nh, ñ o d , c hính sách nh m b o v quy n l i c a ñ a c h , tư c ño t ru ng ñ t mà ngư i nông dân ñã ñư c cách m ng c p trong kháng chi n c h ng Pháp. N m trong hoàn c nh chung c a mi n Nam, phong trào cách m ng Qu ng Ngãi thay ñ i to l n và ñ t ng t : t ñ i u ki n c ó chính quy n, có ð ng b v ng m nh, ho t ñ ng công khai, ph i c huy n s ang ñ u tranh chính tr và ho t ñ ng bí m t. Ch p hành ch trương c a ð ng, T nh y Qu ng Ngãi xác ñ nh nhi m v quan tr ng hàng ñ u c a c ách m ng Qu ng Ngãi là ph i ñ u tranh gi gìn l c lư ng, b o v ð ng, b o v c ơ s c ách m ng, giáo d c qu n c húng gi v ng ni m t in vào s Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 66
lãnh ñ o c a ð ng, c a Bác H ; ñ ng th i ph i c ó nh ng hình th c ñ u tranh thích h p ñ c ng c và phát tri n l c lư ng. T nh y t p trung gi i quy t t t vi c lãnh ñ o, t c h c c huy n quân t p k t, chu n b t ư tư ng và t c h c ñ c huy n s ang ñ u tranh chính tr v i k thù m i. Ngay sau khi M - Di m b t ñ u t i p qu n t nh, T nh y ñã bàn vi c xây d ng ch d a lâu dài cho phong trào cách m ng, ch trương ñưa ngư i vào ho t ñ ng trong hàng ngũ ñ c h, s d ng các t c h c bi n tư ng h p pháp trong qu n c húng (như ñ i tu n s ương, h i s ăn b n) ch ng l i s kh ng b , ñàn áp c a ñ c h và khi c n thì di t b n ác ôn, h tr nhân dân ñ u tranh. Nhi u c án b , ñ ng viên ñư c b trí l i ñã bám các c ơ s ho t ñ ng, bám dân xây d ng phong trào và ñư c nhân dân tin yêu, b o v . Vì v y, dù b ñ c h kh ng b ác li t như ng l c lư ng cách m ng v n h n c h ñư c m t ph n t n th t. Các l c lư ng qu n c húng ñư c s p x p phù h p v i tình hình. Do ñó, mi n núi Qu ng Ngãi, ñ c h không thi t l p ñư c b máy qu n lý hành chính, ho c có l p ñư c thì c ũng ch là hình th c . Nhi u c ơ s c ách m ng nòng c t c ó nh ng bi n pháp h u hi u c h ng s kh ng b c a k thù, nh t là mi n núi. Tháng 4.1956, T nh y Qu ng Ngãi thông qua ngh quy t phát ñ ng m t ñ t ñ u tranh công khai, ñòi hi p thương t ng tuy n c ñ th ng nh t nư c nhà. Hàng v n ñ ng bào tham gia các cu c bi u tình ch ng M - Di m, kéo ñ n tr s c hính quy n Sài Gòn Qu ng Ngãi ñ c h t v n, ph n ñ i M - Di m phá ho i Hi p ñ nh Giơnevơ. ð ng bào Thu Xà (huy n Tư Nghĩ a), gi a ñư ng ch n ñ u xe, không cho ñ c h ch ngư i ñi dinh ñ i n. ð ng bào th xã Qu ng Ngãi ñ u tranh ñòi ñ c h th nh ng ngư i b b t giam, tr l i tài s n mà chúng ñã c ư p bóc c a dân. ð ng bào huy n ð c Ph tham gia các cu c h p l y c h ký vào các b n ki n ngh . mi n núi, hàng tră m ñ ng bào các xã kéo v qu n l ñòi c u ñói, c u ñau và t c áo nh ng hành ñ ng kh ng b , tàn ác c a M - Di m. T s au ngày 20.7.1956, t i Qu ng Ngãi ph n l n ñ ng viên và c ơ s c ách m ng c ác huy n ñ ng b ng b ñ c h b t giam, tra t n, gi t h i. Phong trào cách m ng ñ ng b ng g p nhi u khó khă n, t n th t. ð i b ph n c án b , c ơ s c ách m ng và nhân dân mu n ñư c s d ng bi n pháp ñ u tranh vũ trang ñ ñánh ñ c h, b o v và xây d ng phong trào. Các cu c ñ u tranh mang n i dung ñòi dân sinh, dân ch liên t c n ra nhi u nơ i. ð ng bào các xã Ph Cư ng (huy n ð c Ph ), T nh Thi n (huy n Sơn T nh)... ñ u tranh ch ng các bu i phát ñ ng "t c ng" c a ñ c h. Tù chính tr c ác nhà lao tuy t th c . Nông dân các huy n M ð c , Nghĩ a Hành, Sơn T nh, Tư Nghĩ a, Bình Sơn ph n ñ i ñ o d s 57 v c i c ách ñi n ñ a c a Ngô ðình Di m, ñánh l i b n ác ôn ñ gi ru ng, không ch u ký b n kh ư c lãnh canh c a b n ñ a ch . Trong khi phong trào cách m ng ñ ng b ng g p nhi u khó khăn t n th t, thì phong trào c ác huy n mi n núi ñư c duy trì và phát tri n, ti n lên dùng hình th c vũ trang t v . Nhân dân ñ u t ranh quy t li t, không cho ñ c h l y l i r u ng ñ t mà chính quy n c ách m ng ñã t c h thu c a b n Vi t gian chia cho dân nghèo trong kháng chi n c h ng Pháp, mư n danh nghĩ a t c "tr ñ u" (có t ngày xư a) ñ tr ng Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 67
tr b n ác ôn ch ñi m, b o v c ơ s c ách m ng. Ho t ñ ng c a c ác nhóm "tr ñ u" c ác huy n Trà B ng, Sơn Hà, Ba Tơ... làm cho k ñ c h hoang mang, lo s , không dám kh ng b như t rư c. Căn c c ách m ng mi n núi ñư c gi v ng và m r ng. Nhi u c án b , ñ ng viên, qu n c húng cách m ng ñư c rèn luy n, trư ng thành trong ñ u tranh. T gi a năm 1957, T nh y Qu ng Ngãi xác ñ nh nhi m v c h y u, c ơ b n là ra s c xây d ng th c l c và c ăn c ñ a c ách m ng, xây d ng l c lư ng vũ trang, chu n b t i n hành vũ trang kh i nghĩ a. Các ñ i vũ trang công tác 3 huy n mi n núi Ba Tơ, Sơn Hà, Trà B ng b t ñ u xây d ng và ho t ñ ng di t ác tr gian. Các tr i bí m t mi n núi ñư c thành l p. Vi c ñ y m nh tăng gia s n xu t, t túc và nuôi quân; l p c ác ñi m s n xu t c a t nh, chu n b lươ ng th c , mu i, v i ñ dùng trong 3 năm, chu n b nơ i lánh gi c c ho ñ ng bào khi ñ u tranh ñư c th c hi n kh n tr ương, nh t là mi n núi. ñ ng b ng, công tác xây d ng th c l c , xây d ng c ơ s ñư c chú tr ng hàng ñ u. ð u năm 1958, T nh y ti p thu ñư c nh ng n i dung c ơ b n c a "ð c ương Cách m ng mi n Nam" do ñ ng chí Lê Du n kh i th o. Vi c rút thanh niên các huy n ñ ng b ng lên c ăn c , vi c ñào vũ khí ñã chôn gi u khi ñi t p k t và ñánh ñ c h l y vũ khí ñ trang b , t c h c qu n c húng rèn giáo mác... ñư c th c hi n nhi u nơ i. Cu i tháng 6.1958, 80 cán b c ác huy n mi n núi v d h i ngh c án b toàn mi n Tây Qu ng Ngãi, nghe ph bi n Ngh quy t c a T nh y v v n ñ c hu n b vũ trang kh i nghĩ a. Ngày 7.7.1958, ð i h i ñ i b i u nhân dân các dân t c mi n Tây Qu ng Ngãi t c h c thành công t i Gò Rô, huy n Trà B ng (nay thu c xã Trà Phong, huy n Tây Trà) bàn vi c ñoàn k t c ác dân t c , chu n b ñánh M - Di m. ð i h i này ñư c xem như "H i ngh Diên H ng" ch ng M , c u nư c c a nhân dân Qu ng Ngãi. c ác huy n ñ ng b ng, các ñ i vũ trang công tác ñư c thành l p, tích c c tuyên truy n, kêu g i qu n c húng n i d y t r kh nh ng tên ác ôn khét ti ng. T tháng 8 ñ n tháng 11.1958, nhân dân h tr c ác ñ i c ông tác di t tên Võ Hoàng (qu n trư ng qu n Ba Tơ) t i nhà riêng huy n Sơn T nh, di t hai tên Ph m ðình Tr c và C u Dư c ( huy n Bình Sơn) và m t s tên khác, làm cho binh lính, ch c d c h c a c hính quy n Sài Gòn hoang mang, lo s và qu n c húng ph n kh i. Nh v y, các huy n ñ ng b ng, nh t là Bình Sơn, Sơn T nh, ð c Ph ñã khôi ph c và phát tri n c ơ s qu n c húng khá nhanh. Phong trào ñ u tranh nông thôn ñ ng b ng và th tr n, th xã ñư c ph c h i. Các kh u hi u "ðánh ñ M - Di m", "ðòi công ñi n c ông th ", "Ch ng di dân" tr t hành n i dung ñ u tranh hàng ngày. Nhân dân t y c hay các t c h c nghi p ñoàn ph n ñ ng do ñ c h l p ra, ph n ñ i c ác chính sách kinh t b p b m c a ñ c h, v c h tr n s gi d i c a c hính quy n tay sai Ngô ðình Di m. ð n c u i năm 1958, phong trào cách m ng Qu ng Ngãi ñư c ph c h i và phát tri n. Cơ s qu n c húng trong t nh phát tri n nhanh. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 68
Trư c s l n m nh nhanh chóng c a phong trào cách m ng, t ñ u nă m 1959, M - Di m áp d ng các bi n pháp ñánh phá riêng ñ i v i t ng vùng Qu ng Ngãi. Chúng m nh ng cu c hành quân l n c àn quét vùng c ăn c , mi n núi, dùng l c lư ng b o an, dân v ho t ñ ng ráo ri t ngày ñêm ph c b t c án b , ñánh phá vùng giáp ranh (vùng tranh ch p) và t ăng c ư ng th c hi n "t c ng" vùng chúng ki m s oát. Ti p nh n t inh th n c ơ b n Ngh quy t 15 c a Trung ương ð ng (khóa II), trên c ơ s th c ti n c ách m ng c a t nh, ð ng b và nhân dân Qu ng Ngãi xác ñ nh con ñư ng phát tri n c ơ b n c a c ách m ng mi n Nam nói chung, c a t nh nói riêng là vũ trang kh i nghĩ a, giành chính quy n v tay nhân dân; dùng b o l c c ách m ng ch ng l i b o l c ph n c ách m ng. Cu i năm 1958, ñ u nă m 1959, Qu ng Ngãi ñư c Trung ương b s ung m t s c án b trư c ñây t p k t ra mi n B c , nay ñư c phân công v mi n Nam, tăng c ư ng l c lư ng lãnh ñ o c ách m ng. Ngày 3.3.1959 t i xã Trà Th , huy n Trà B ng (nay thu c huy n Tây Trà), ñơn v vũ t rang ñ u t iên c a Qu ng Ngãi trong cu c kháng chi n c h ng M , phiên hi u 339 ñư c thành l p. Tháng 8.1959 t i Sơn Tây, ñơn v vũ trang th hai mang phiên hi u 89 ra ñ i. Ngày 2.9.1959, ñơn v vũ trang th ba c a t nh v i phiên hi u 299 ra m t nhân dân t i vùng giáp gi i gi a 2 huy n Minh Long và Ba Tơ. ðây c ũng là ba ñơn v vũ t rang ñ u t iên c a Khu V trong cu c kháng chi n c h ng M , c u nư c. Tháng 6.1959, T nh y Qu ng Ngãi tri u t p h i ngh m r ng ñ h c t p, bàn k ho c h, bi n pháp th c hi n Ngh quy t 15 c a Trung ương, ch trương phá tan cu c b u c c a ñ c h v i c ác m c ñ : mi n núi kiên quy t t y c hay cu c b u c ; ñ ng b ng ho t ñ ng phá b u c ; riêng vùng cao các huy n Sơn Hà, Trà B ng kiên quy t không ñ ñ c h t c h c b u c , n u b ñàn áp thì phát ñ ng qu n c húng vũ trang kh i nghĩ a giành chính quy n. Ngày 23.8.1959, ñ c h ñi u quân lên Trà B ng, vây ráp các xã và c ư ng b c ñ ng bào ñi h c t p b u c . G n ñ n ngày b u c , ñ ng bào các xã Trà Th y, Trà Giang t c h c bi u tình ch ng Di m. ð c h ñe d a b n c h t, ñ t nhà nh ng ai không ñi b phi u. Nhân dân kiên quy t t y c hay, b nhà vào r ng th c hi n b t h p tác v i ñ c h. Sáng ngày 28.8.1959, cu c Kh i nghĩ a Trà B ng và mi n Tây Qu ng Ngãi bùng n . Ti ng c ng chiêng, ti ng tr ng mõ, ti ng thanh vi n, ti ng la hét hòa trong ti ng súng t c ác làng nóc n i lên vang d y kh p núi r ng Trà B ng. Nhân dân và l c lư ng thanh niên vũ trang các xã Trà Phong, Trà Lãnh, Trà Quân, Trà Nham, Trà Khê (nay thu c huy n Tây Trà) ñ ng lo t n i d y, vây di t b n c nh sát ác ôn, uy hi p tinh th n binh lính ñ c h. Quân ñ c h c ác ñ n khi p s , b c ñ n và hòm phi u c h y v qu n l . Nhân dân và l c lư ng vũ trang cùng c ơ s bên trong truy lùng b n ác ôn l n tr n, phá các tr s c hính quy n Sài Gòn. Trưa ngày 31.8, trư c khí th c ách m ng h ng h c c a nhân dân, chính quy n và dân v c a ñ c h c ác xã ñã nhanh chóng ñ u hàng, qu n trư ng và qu n phó Trà B ng tr n c h y v th Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 69
xã Qu ng Ngãi. Toàn huy n Trà B ng ñư c gi i phóng, chính quy n t qu n c ác xã ñư c thành l p. T Trà B ng, cu c kh i nghĩ a lan nhanh ñ n c ác huy n Sơn Hà, Ba Tơ, Minh Long. L c lư ng vũ t rang và nhân dân n i d y t iêu di t c hính quy n ñ c h c ơ s , xóa b c ác t c h c kìm k p c a c húng, l p c hính quy n nhân dân t qu n. Ngày 5.9.1959, Khu VII (huy n Sơn Tây hi n nay) ñư c gi i phóng. Cu c Kh i nghĩ a Trà B ng và mi n Tây Qu ng Ngãi giành th ng l i nhanh chóng và vang d i. ð gi v ng thành qu c u c kh i nghĩ a, T nh y Qu ng Ngãi ñã ch trươ ng kiên quy t phát ñ ng chi n tranh du kích, gi v ng các xã vùng cao, lãnh ñ o nhân dân vùng th p k t h p ñ u tranh chính tr , quân s , binh v n, phá th kìm k p c a ñ c h. T ngày 7.9.1959, ñ c h ñi u nhi u ñơn v quân ñ i Sài Gòn ti n lên Trà B ng và Khu VII nh m t iêu di t l c lư ng kh i nghĩ a. Nhưng t ngày ñ u, chúng ñã b nhân dân và các l c lư ng vũ trang ch n ñánh, bu c ph i r út v c hi m ñóng các ñ n c ũ. Các cu c ñ u tranh chính tr c a ñ ng bào liên ti p n ra. Trư c s ti n c ông liên t c c a c ác l c lư ng vũ trang và cu c ñ u tranh kiên quy t c a nhân dân, ñ c h ph i rút kh i nhi u ñ n bót. 40 xã c ác huy n mi n núi ñư c gi i phóng, t o nên th ñ ng v ng ch c c ho phong trào cách m ng Qu ng Ngãi. Cơ s ñ ng b ng ñư c khôi ph c và phát tri n nhanh. Nhi u t hanh niên thoát ly lên c ăn c tham gia kháng chi n. Cu c Kh i nghĩ a Trà B ng và mi n Tây Qu ng Ngãi ñánh d u m t m c l c h s l n c a phong trào cách m ng Qu ng Ngãi, Khu V và c mi n Nam, báo hi u c ho th t b i c a ñ qu c M trong chính sách dùng b máy tay sai ñ c tài Ngô ðình Di m ñ t iêu di t phong trào cách m ng b ng chính sách "t c ng", "di t c ng". ð ng th i, cu c kh i nghĩ a này m t l n n a th hi n tính tiên phong, ñi ñ u c a ð ng b và nhân dân các dân t c t nh Qu ng Ngãi trong ñ u tranh cách m ng. 2. PHÁT ð NG NHÂN DÂN ð Y M NH BA MŨI GIÁP CÔNG TRÊN C BA VÙNG CHI N LƯ C, GÓP PH N CÙNG C NƯ C ðÁNH B I CHI N LƯ C "CHI N TRANH ð C BI T" C A ð QU C M (1960 - 1965) Bư c vào nă m 1960, chính sách th c dân m i c a ñ qu c M b t ñ u phá s n. ð u năm 1961, Kennơñy (J.F. Kennedy) lên c m quy n M và quy t ñ nh s d ng chi n lư c "chi n tranh ñ c bi t" t i mi n Nam Vi t Nam. Ngô ðình Di m ban b "tình tr ng kh n c p" trên toàn mi n và b t ñ u m nh ng cu c c àn quét quy mô l n, ñánh phá vùng gi i phóng. ð i v i Qu ng Ngãi, sau th t b i Trà B ng và mi n Tây t nh, M - Di m áp d ng các bi n pháp quy t li t nh t, tàn b o nh t, nh m t hi t l p l i ách kìm k p c a c húng. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 70
Tháng 9.1960, ð i h i ñ i b i u toàn qu c l n th III c a ð ng ñã ch rõ nhi m v trư c m t c a c ách m ng mi n Nam là "ðoàn k t toàn dân, kiên quy t ñ u tranh ch ng ñ qu c M xâm lư c. ðánh ñ t p ñoàn Ngô ðình Di m tay sai c a ñ qu c M , thành l p m t c hính quy n liên hi p, dân t c dân ch nhân dân mi n Nam". ð ng b và nhân dân Qu ng Ngãi kh n trươ ng xây d ng, phát tri n l c lư ng vũ trang, ñ y m nh ho t ñ ng du kích, vũ trang tuyên truy n, th c s âu vào lòng ñ c h, di t ác ôn, phá l ng th kìm k p bên dư i, phá khu d n t p trung dân, h tr c ho qu n c húng n i d y làm ch nông thôn. T th i gian này, h th ng lãnh ñ o phong trào cách m ng ñư c thông su t t t nh xu ng c ơ s . ð i h i ð ng b t nh l n th I trong kháng chi n c h ng M h p vào tháng 2.1960, ra Ngh quy t ñ u tranh rõ ràng, cán b , qu n c húng càng thêm ph n kh i, tin tư ng vào s nghi p c ách m ng. Trong 3 tháng ñ u năm 1960, quân ñ i Sài Gòn m 52 cu c c àn quét vào mi n núi Qu ng Ngãi có quy mô t c p ñ i ñ i ñ n c p trung ñoàn; ñi ñ n ñâu chúng c ũng c ư p bóc, ñ t phá nhà c a, hoa màu c a nhân dân. Chúng bao vây kinh t , c m nhân dân ñ i l i buôn bán, trao ñ i hàng hóa gi a c ác vùng. Phong trào cách m ng toàn t nh ñ ng trư c th thách nghiêm tr ng. Ch ng l i nh ng hành ñ ng dã man c a k ñ c h, nhân dân trong t nh, nh t là c ác huy n mi n núi v n b n gan chi n ñ u. Nhi u c án b , ñ ng viên ñư c b trí v c ơ s , bám dân ñ ho t ñ ng, xây d ng các t c h c qu n c húng, v n ñ ng ñ ng bào các tôn giáo, tranh th c ác ñ ng phái, giáo ch c , binh lính có tư tư ng ti n b c h ng l i M - Di m. Nh c ó phương pháp ñ u tranh khéo léo, phù h p nên ñ n c u i nă m 1960 phong trào cách m ng ñ ng b ng, th xã và các th tr n c ó nh ng chuy n b i n ñáng k . Nhi u c ơ s c ách m ng, ñ u tranh h p pháp c ác huy n ñư c xây d ng. Các huy n mi n núi liên ti p c hi n ñ u, ñ y lùi hàng ch c c u c c àn quét c a ñ c h, ñ y m nh phong trào di t ác phá kìm, ñánh phá giao thông, gây cho ñ c h nhi u t hi t h i. Công tác vũ trang tuyên truy n c ác huy n ñ ng b ng ñư c ñ y m nh. Các ñ i ñ i ñ c l p ñư c thành l p, h tr c ho qu n c húng ñ u tranh di t ác, phá kìm, giành quy n làm ch . Th c hi n c h trươ ng c a Liên khu y V v gi i phóng mi n núi, m r ng c ăn c ñ a, ñêm 16 r ng ngày 17.10.1960, quân và dân Qu ng Ngãi m nhi u c u c ti n c ông ñ c h t t c c ác huy n mi n núi và m t s nơi ñ ng b ng. Nhân dân n i d y làm ch qu n l Trà B ng nhi u gi , phá tan c ơ quan chính quy n ñ c h xã Trà Phú, b c rút m t s ñ n ñ c h và gi i tán các khu t p trung dân ðá Líp, Tà L t. ð n c u i năm 1960, vùng gi i phóng mi n núi ñư c m r ng và c ng c , t o ñi u ki n thúc ñ y phong trào ñ u tranh chính tr c a qu n c húng và ho t ñ ng c a c ác ñ i vũ trang công tác ñ ng b ng. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 71
Tháng 12.1960, M t tr n Dân t c Gi i phóng mi n Nam Vi t Nam ra ñ i, t p h p ñông ñ o c ác t ng l p nhân dân vào m t tr n c h ng M , c u nư c. Sau ñó, M t tr n Dân t c Gi i phóng các c p Qu ng Ngãi ñư c thành l p. Trư c s l n m nh c a phong trào cách m ng mi n Nam, ñ u năm 1961 ñ qu c M t hông qua chương trình ch ng n i d y mi n Nam, trong ñó vi c l p p c hi n lư c, gom dân là k ho c h xương s ng. M - Di m xây d ng t nh Qu ng Ngãi thành "ñ c khu quân s ", tr c thu c B t ng tham mưu quân ñ i Sài Gòn, thi hành ch ñ quân qu n, xây d ng thêm nhi u c ñ i m á n ng c ác vùng giáp ranh, d ng các c m c ñi m ki m s oát các tuy n hành lang quan tr ng, các vùng xung y u và m thêm nhi u tuy n ñư ng ñ ñánh phá mi n núi. Chính quy n Sài Gòn xác ñ nh Qu ng Ngãi là m t tr ng ñi m xây d ng p c hi n lư c, ñích thân Ngô ðình Nhu tr c t i p ñ c thúc xây d ng h th ng p c hi n lư c Qu ng Ngãi, trong ñó có các " p ki u m u", như Kim Sa (xã T nh Th , huy n Sơn T nh), Th c h Than (xã ð c Phong, huy n M ð c )... B ng nh ng th ño n c c kỳ tàn b o, ñ n c u i năm 1961, ñ c h ñã l p trên ñ t Qu ng Ngãi 216 p c hi n lư c, gom 513.280 dân (chi m trên 64% s dân toàn t nh lúc b y gi ). Chúng nghiêm c m nhân dân t t p, h n c h vi c ñi l i làm ă n; bu c nông dân ph i ký kh ư c lãnh canh c a ñ a c h , n u không ký ph i ñ i dinh ñi n ho c vào các khu d n. Các th ño n trên c a ñ c h ñã d n ñ n s cô l p ñ ng b ng v i mi n núi nên vi c t i p t ( lương th c , thu c men...) cho các l c lư ng cách m ng g p khó khăn. nhi u nơ i, nh t là vùng c ăn c , c án b , nhân dân lâm vào c nh ñói c ơm, thi u mu i. Cơ s c ách m ng ñ ng b ng b tách r i r a kh i dân. Trong tình hình như v y, T nh y Qu ng Ngãi xác ñ nh nhi m v c h y u là phát ñ ng toàn dân n i d y phá p c hi n lư c, di t ác, phá kìm, giành quy n làm ch , ti n hành ñ ng kh i, m r ng vùng gi i phóng ñ ng b ng. Các ñơn v vũ trang c a t nh ti n xu ng ñ ng b ng ph i h p v i c ác ñ i công tác vũ trang tuyên truy n c a c ác huy n, t c h c di t ác, phá kìm; cùng v i qu n c húng n i d y gi i phóng hàng ch c thôn giáp ranh gi a mi n núi và ñ ng b ng c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh, Tư Nghĩ a, Nghĩ a Hành, ð c Ph và m t s xã phía ñông Qu c l 1, hình thành các vùng gi i phóng ñ ng b ng, áp sát vùng ñ c h chi m ñóng. mi n núi, ta hình thành m t vùng c ăn c liên hoàn, g m 60 xã ñư c gi i phóng t Trà B ng qua Sơn Hà ñ n Ba Tơ. ð n c u i năm 1961, các xã mi n núi (tr c ác qu n l ) hoàn toàn gi i phóng. ñ ng b ng, l c lư ng cách m ng làm ch nhi u vùng phía b c huy n Bình Sơn, ph n l n huy n ð c Ph , m t s xã thu c huy n M ð c... v i hàng ch c v n dân. T ñ u năm 1962, ñ c h ti n hành c i t l c lư ng ñ a phương quân, ra s c ñôn quân, b t lính, xây thêm c ñi m phòng ng , l p c ác ban tr s p c hi n lư c, cài c y ngư i vào c ơ s c a ta; t c h c c àn quét quy mô l n nh m c hi m l i c ác vùng ñã gi i phóng. Áp d ng chi n thu t t r c thăng v n và chi n xa v n, chúng s d ng máy bay, xe tă ng, tr ng pháo cày i, b n phá sát h i dân thư ng, ñ t phá nhà c a, Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 72
thóc lúa, hoa màu, c ư p trâu bò, r i c h t ñ c hóa h c , tung ñi p báo vào các xã c a c ác huy n Sơn Hà, M ð c... gây cho cách m ng nhi u t n th t. M c c ho M - Di m ñánh phá ác li t, nhưng nhân dân Qu ng Ngãi v n c an trư ng vư t qua gian khó, ti p t c n i d y phá p c hi n lư c, gi i phóng vùng nông thôn ñ ng b ng. Nhi u vùng r ng l n c ác huy n ñã do cách m ng làm ch , trong ñó ð c Ph là huy n c ó phong trào r t m nh. Hàng ngàn thanh niên Qu ng Ngãi hăng hái gia nh p Quân Gi i phóng. Nhân dân quyên góp, bán cho cách m ng hàng tră m t n lúa g o, hàng hóa và tham gia v n c huy n lên c ăn c . y ban t qu n c ác xã ñư c thành l p, chia hàng ngàn m u ru ng công ñi n c ho nhân dân; hàng ngàn binh s ĩ , nhân viên chính quy n Sài Gòn ñư c h c t p, giáo d c , c i t o. mi n núi, phong trào ñ u tranh c a ñ ng bào ch ng ñ c h gom dân vào các khu trù m t, p c hi n lư c di n ra liên t c ; g n 2.000 lư t ngư i ñ ng lên ñ u tranh tr c di n v i ñ c h, t c h c hàng tră m cu c bi u tình v i hơn 400 ngàn lư t ngư i tham gia, ñ t c háy hình n m Ngô ðình Di m - Ngô ðình Nhu - Tr n L Xuân. Tháng 8.1962, Quân Gi i phóng Qu ng Ngãi ñánh b i c u c hành quân càn quét c a ñ c h (v i quy mô liên ñoàn Bi t ñ ng quân) lên vùng Nà Niêu, bu c c húng ph i tháo ch y b ng máy bay tr c thăng. nhi u nơ i, binh s ĩ ñ c h gây phong trào ph n c hi n, ch ng l nh ch huy, mang súng ñ n v v i c ách m ng. Các ñoàn th c ách m ng c a qu n c húng trong t nh ñư c c ng c và phát tri n, nh t là mi n núi. vùng gi i phóng, các lĩ nh v c văn hóa - giáo d c , y t , ñ c bi t là s n xu t, ñư c ñ y m nh. Tuy b ñ c h ñánh phá ác li t, ñ ng bào ñã tích c c s n xu t lúa, rau màu, rèn s m nông c , mua bán trao ñ i c ác m t hàng thi t y u như v i, mu i,... b o ñ m ph n l n nhu c u s inh ho t, ñ i s ng cho nhân dân và các c ơ quan, ñơn v . Nhi u c án b thôn, xã và ñ i công tác ñư c h c t p, b i dư ng ki n th c , lý lu n c hính tr . Năm 1963, l c lư ng quân ñ i Sài Gòn tăng c ư ng ñ n m c c ao nh t Qu ng Ngãi, k t h p v i c ác ñoàn "Bình ñ nh nông thôn", ráo ri t ñánh phá cách m ng, xây thêm ñ n bót và các p c hi n lư c d c vùng giáp ranh gi a ñ ng b ng và mi n núi, m c ác chi n d c h "Phư ng Hoàng", "Trung Nghĩ a", ñánh phá h u kh p mi n núi và m t s nơi ñ ng b ng; chia c t, ki m s oát g t gao các tuy n giao thông t ñ ng b ng lên mi n núi, huy ñ ng các phương ti n máy bay, phi pháo, bom xăng, ch t ñ c hóa h c ñ b n phá, h y di t vùng gi i phóng, vùng giáp ranh gi a mi n núi và ñ ng b ng; tung ñi p báo vào c ơ s c a ta c ác huy n ðông Sơn (huy n do chính quy n c ách m ng l p g m m t s xã phía ñông hai huy n Bình Sơn và Sơn T nh), Sơn Hà, Minh Long, Tư Nghĩ a; b n c h t hàng tră m ngư i, làm nhi u ngư i b thương; ñ t phá nhi u nhà c a, c ư p bóc tài s n c a ñ ng bào, thi t l p 525 p c hi n lư c, gom 446.000 dân. Trong ñi u ki n khó khă n và ph c t p như v y, các ð ng b ñ a phương và các ñơn v vũ trang, bán vũ trang cùng nhi u c ơ s c ách m ng ñư c t c h c h c t p Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 73
c hính tr , rút kinh nghi m th c hành phương châm ñ u tranh k t h p hai chân, ba mũi giáp công trong ch ng càn quét, phá p c hi n lư c. Tháng 4.1963, T nh y Qu ng Ngãi ti n hành Chi n d c h 40, tr ng ñi m ho t ñ ng là vùng ñông b c huy n ð c Ph , nam huy n M ð c nh m phá th kìm k p c a ñ c h d c Qu c l 1 và các xã ven bi n. Quân dân ð c Ph ñã m ñ t ti n c ông ñ c h Ph An, Ph Quang, tiêu di t và làm tan rã ph n l n l c lư ng ñ c h, t o ñi u ki n c ho nhân dân n i d y giành chính quy n. Hàng tră m qu n c húng các xã quanh qu n l b i u tình th uy, h tr c ho phong trào ñ u tranh c ác tr ng ñi m c a huy n. c ác huy n khác, l c lư ng vũ trang ñ a phương và du kích xã, thôn ph i h p ñánh 1.126 tr n, lo i kh i c hi n ñ u hàng v n tên ñ c h, tiêu bi u là cu c ph n kích ñánh b i c u c c àn quét l n c a ñ c h vào Mang Xinh (nay thu c xã Trà Xinh, huy n Tây Trà), b o v v ng ch c c ăn c ñ a c ách m ng. Phong trào ñ u tranh chính tr ñ ng b ng, th tr n, th xã di n ra quy t li t, nh t là phong trào ñ u tranh c a ñ ng bào Ph t giáo. Tháng 9.1963, hàng ngàn ñ ng bào Ph t giáo t c ác huy n kéo v t nh l bi u tình, tuy t th c , làm l c u s iêu cho ngư i ch t, ch ng ñ c h b t lính, ñàn áp h c s inh,... Phong trào ñ u tranh không cho ñ c h d nhà, d n dân, di n ra m nh m c ác huy n ð c Ph , M ð c , Tư Nghĩ a, Nghĩ a Hành, Sơn T nh. Ngày 1.11.1963, ñ qu c M bu c ph i t hay ng a gi a dòng, bày trò ñ o c hính, l t ñ và gi t c h t a nh em Di m - Nhu, ñưa Dương Văn Minh lên làm T ng th ng ñ c u vãn tình th . Tin t c v c u c ñ o c hính nhanh chóng lan ñ n Qu ng Ngãi. L p t c , T nh y Qu ng Ngãi phát ñ ng qu n c húng n i d y xu ng ñư ng, truy b t b n ác ôn, phá b c ác p c hi n lư c. H u h t c hính quy n c ơ s c a ñ c h b tê li t. B n tay sai hoang mang lo s , th m c hí có tên ph i t s át. Công tác binh v n, t v n ñ t ñư c k t qu t t. Hàng tră m tên ác ôn, gián ñi p b c ách m ng tr ng tr . Hàng ngàn binh lính, nhân viên chính quy n Sài Gòn rã ngũ; hàng ngàn gia ñình binh s ĩ , nhân viên xã, thôn c a ñ c h ñư c cách m ng tuyên truy n, giáo d c , c i t o. Công tác b phòng, rào làng chi n ñ u ñư c ñ y m nh. Nhân dân, du kích c m hàng ch c tri u c hông, ñào hàng ngàn h m c hông, h m c h ng tăng, h m trú n, gài hàng trăm b y ñá, hàng ch c ngàn mang cung. Vi c s n xu t t túc, nh t là tr ng cây lương th c mi n núi và vùng gi i phóng ñ ng b ng ñư c th c hi n t t. Công tác văn hóa - giáo d c , y t ph c v kháng chi n ñ t nhi u k t qu . T nh ñã m nhi u l p d y c h ph thông, d y ti ng dân t c c ho ñ ng bào, cán b , c hi n sĩ . Các ñ i văn ngh ñư c thành l p; nhi u thơ c a, hò, vè sáng tác k p th i ph c v nhân dân. Phong trào v s inh phòng b nh ñư c m i ngư i tích c c hư ng ng. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 74
Sau nh ng th t b i n ng n t rong nă m 1963, ñ c h bu c ph i c o c m, bình ñ nh có tr ng ñi m. Chúng tă ng c ư ng các tuy n phòng th quanh th xã, th tr n và các tr c giao thông chi n lư c quan tr ng, ñ y m nh càn quét và ph n kích hòng c u vãn tình th s uy s p c a c húng. Trên c ơ s th và l c c a phong trào cách m ng Qu ng Ngãi, T nh y c h trương phát ñ ng nhân dân n i d y ñ ng b ng l n t h hai, t t háng 7 ñ n c u i năm 1964. M ñ u ñ t n i d y, l c lư ng vũ trang Bình Sơn k t h p v i l c lư ng vũ trang t nh ti n c ông ñánh ñ c h, di t vi n Trì Bình (xã Bình Nguyên, huy n Bình Sơn). Quân và dân huy n Trà B ng c ùng l c lư ng ch l c Quân khu V ñánh b i c u c hành quân càn quét l n l n t h hai c a ñ c h vào Mang Xinh. Tháng 7.1964, l c lư ng vũ trang c a t nh ti n c ông tiêu di t m t trung ñ i b o an và m t trung ñ i Th ð n (huy n Tư Nghĩ a). Tháng 8.1964, l c lư ng ñ c c ông t nh t p dân v kích c ñi m Núi S n ( huy n ð c Ph ) và m t b ph n c a ti u ñoàn 95 Quân khu V di t ñ n Phư c Vĩ nh (xã ð c Phú, huy n M ð c ). L c lư ng vũ trang các huy n, t nh liên ti p m m t lo t c ác tr n ñánh khác, san b ng c ñi m Gò Su (huy n Tư Nghĩ a), tiêu di t nhi u trung ñ i dân v Nhơn L c (huy n Nghĩ a Hành), T nh Khê, T nh Giang, T nh Minh (huy n Sơn T nh). Nhi u p c hi n lư c huy n Bình Sơn b s an b ng. Trong m t th i gian ng n, l c lư ng vũ t rang và nhân dân các huy n ñ ng b ng phá banh hàng lo t p c hi n lư c, vây ép ñ c h c ác ñ n bót, c ñi m. Cùng v i c ác ho t ñ ng vũ trang, phong trào ñ u tranh chính tr kh p nơ i c ũng phát tri n v i quy mô l n. ðây là th i kỳ ñ u tranh chính tr s ôi n i nh t trong cu c kháng chi n c h ng M . Trong năm 1964, có hơn 1 tri u lư t ngư i tham gia ñ u tranh nh p th , tăng g p 10 l n s o v i năm 1963. Phong trào ñ u tranh c a h c s inh ñòi quy n t do dân ch , quy n h c hành, ch ng kh ng b , c h ng b t lính c ũng di n ra sôi n i. Phong trào ñ u tranh c a ñ ng bào các tôn giáo, nh t là Ph t giáo ñã t p h p ñư c nhi u ngư i vào kh i ñoàn k t dân t c , ch ng ñ qu c M và tay sai. Năm 1964, phong trào chi n t ranh du kích phát tri n m nh m ñ ng b ng: 193 thôn chi n ñ u ñư c xây d ng, nhi u ñ a ñ o l n ñư c ñào ñ p, có tác d ng t t trong vi c t c h c b phòng, chi n ñ u, ñánh b i c ác cu c c àn quét c a ñ c h. Sau ñ t n i d y nông thôn ñ ng b ng l n th hai, vùng gi i phóng nông thôn ñ ng b ng ñư c m r ng và kéo dài t vùng giáp ranh mi n núi xu ng ven bi n, t ven bi n huy n Bình Sơn vào huy n ð c Ph . mi n núi, quân cách m ng ñã gi i phóng vùng lưu v c s ông Rhe, xã Sơn Cao (huy n Sơn Hà). Tháng 10.1964, x y ra tr n l t Giáp Thìn làm thi t h i nhi u s inh m ng và c a c i c mi n núi l n ñ ng b ng, n n ñói x y ra nhi u nơ i. V i t inh th n "lá lành ñùm lá rách", ñ ng bào ñã kh n trương quyên góp lúa, g o, mu i, khoai lang, tre, tranh, qu n áo, ngày công,... giúp ñ nh ng vùng b n n. Phong trào toàn dân ñ y Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 75