Địa Đồ Duyên Hải Miền Trung - Sông Trà phần 4

Chia sẻ: Dqwfrehrh Geryhrtjrt | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

87
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'địa đồ duyên hải miền trung - sông trà phần 4', khoa học tự nhiên, địa lý phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Địa Đồ Duyên Hải Miền Trung - Sông Trà phần 4

Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 173
Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 174
Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 175
PH N III KINH T * Nông nghi p – th y l i * Lâm nghi p * Ngư nghi p * Công nghi p – Ti u th công nghi p * Thương m i – du l c h * Tài chính – Ti n t - Ngân hàng * Giao thông – V n t i * Bưu ñi n * ði n l c Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 1
CHƯƠNG NÔNG NGHI P – TH Y L I X II I. NÔNG NGHI P Qu ng Ngãi là m t t nh thu c vùng duyên h i Nam Trung B , s n xu t nông nghi p t hư ng không thu n l i b ng các vùng B c B và Nam B . Qu ng Ngãi có ñ ng b ng nh h p, ñ t ñai c n c i, ñ a hình ph c t p do b c hia c t b i nhi u gò, ñ i và các nhánh núi ñâm ngang ra bi n. Do ñ a hình có ñ d c tương ñ i l n, các con sông Qu ng Ngãi có lưu lư ng dòng ch y l n v mùa mư a, thư ng gây nên lũ l t; v mùa n ng, các dòng sông thư ng b khô ki t, gây nên h n hán. S n xu t nông nghi p thư ng ch u nh hư ng tr c t i p c a c h ñ khí h u nhi t ñ i gió mùa c a khu v c duyên h i mi n Trung. H ng năm, có t hai ñ n ba c ơn bão ñ b tr c ti p và nhi u ñ t áp th p nhi t ñ i kéo theo mưa l n gây thi t h i n ng cho s n xu t nông nghi p. Tuy nhiên, v i ñ c tính c n c ù, ch u khó, sáng t o, ngư i nông dân luôn bi t kh c ph c nh ng b t l i c a thiên nhiên ñ nông nghi p Qu ng Ngãi t th i s ơ khai ñ n hi n ñ i v n luôn gi m t v trí h t s c quan tr ng trong n n kinh t c hung c a t nh. NĂM 1884 TR 1. NÔNG NGHI P TH I PHONG KI N (T V TRƯ C) Dư i th i Vương qu c Chămpa, d i ñ t h p t ñèo H i Vân ch y d c theo b bi n mi n Trung v phía nam, lưng t a vào dãy Trư ng Sơn, trong ñó có Qu ng Ngãi, t ng ñư c mô t là nơ i "b n mùa m áp", "cây c mùa ñông tươi t t, b n mùa ñ u ăn rau s ng"(1). "Nông nghi p tr ng lúa nư c c a ngư i Chăm phát tri n khá cao mà ñ n nay v n còn th y ñư c d u v t qua nh ng h th ng th y l i tinh x o v i quy mô l n còn lưu l i trên nhi u cánh ñ ng mi n Trung. Chính nơi ñây ñã ra ñ i gi ng lúa chín s m m t trăm ngày mà ñ n th k th XVIII ñư c truy n bá sang Trung Hoa t o nên s ñ t bi n trong nông nghi p vùng Hoa Nam"(2). Tuy nhiên, nh n ñ nh trên ch ñúng v ñ i t h , v toàn c c , t c toàn b ñ a bàn mà ngư i Chăm xưa có c ư trú, ch không th áp d ng ñúng cho t ng khu v c . Ngư i Chă m xưa ñ a bàn Qu ng Ngãi dân c ư tương ñ i thưa th t (3), vi c kh n ñ t ñ s n xu t nông nghi p í t i. V l i, khi ñ t Qu ng Ngãi thu c v nhà nư c phong ki n ð i Vi t, thì ph n l n ngư i Chăm theo chúa Chă mpa rút v phương Nam(4). Ru ng ñ t tr nên hoang hóa m t ph n. Trong th i kỳ c ác tri u ñ i phong ki n Vi t Nam, nông nghi p Qu ng Ngãi ti p t c có s phát tri n. Kinh t th i phong ki n luôn l y nông nghi p làm c ăn b n. Ngư i Vi t d i c ư vào Qu ng Ngãi sinh s ng, l p nghi p, ñem k t hu t nông nghi p t B c B và B c Trung B vào ñ áp d ng vùng ñ t m i, t t nhiên c ũng có k th a nh ng k thu t c anh tác c a ngư i Chăm. M t ñ c thù r t rõ c a nông nghi p Qu ng Ngãi th i phong ki n là nó g n li n v i quá trình di dân và khai Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 2
kh n ñ t hoang trong m t th i kỳ dài su t m y t h k , kèm theo vi c xây d ng th y l i. Th i nhà H , s au khi có ñ t C Lũy ð ng (Qu ng Ngãi), nhà nư c phong ki n ð i Ngu ñã ra l nh di dân vào khai kh n, l i c p trâu cho cày c y(5). T khi vua Lê Thánh Tông thi t l p th a tuyên Qu ng Nam v s au, c ư dân Vi t ti p t c di c ư vào l p làng, kh n ñ t. Ti p s au nhà Lê, ñ n ñ i Lê Trung hưng và nh t là ñ i c ác chúa Nguy n, vi c di dân và kh n ñ t v n g n li n nhau và ti p t c ñư c ñ y m nh. Tuy nhiên, ru ng ñ t c hưa vào quy c nên khó bi t ñư c tình tr ng nông nghi p th i b y gi r a sao. "T trư c thu ru ng ñ t Thu n Qu ng chưa có ñ nh ng c h, c m i năm g t xong, sai quan ñ n xét s ru ng ñ t hi n c y mà thu thu . Quang Hưng năm th 9 ( 1586), tri u Lê sai Hi n s át s Nguy n T o vào khám ñ c ru ng ñ t Thu n, Qu ng ñ thu thu . Nguy n T o c m m n ðoan Qu n c ông (Nguy n Hoàng) nên không ñi khám ñ c , ch s ai các ph , huy n t làm s n p ông thôi"(6). Ngoài y u t c h quan như v y, thì v khách quan, do vi c khai kh n r u ng ñ t v n t i p t c v i s lư ng l n, nên vi c ño ñ c, biên chép c ũng r t khó th c hi n. ð n kho ng cu i t h i kỳ c ác chúa Nguy n, theo ghi chép c a Lê Quý ðôn trong Ph biên t p l c , thì "X Qu ng Nam g m 25 huy n và 1 châu. Căn c vào s b ru ng ñ t năm Giáp Thân (1764) và năm ð inh H i (1767), huy n Bình Sơn, huy n Chương Nghĩ a, huy n M Hoa thu c ph Qu ng Nghĩ a, th c tr ưng ru ng, ñ t là 52.639 m u, 2 sào, 3 thư c, 3 t c , 6 phân(7). Theo ñ nh l ph i n p lúa c ng 1.221.882 thăng, 4 h c , còn s ti n n p thay cho lúa tô ru ng, ñ t xã Thanh H o(8) c ùng v i s ti n n p thay cho lúa tô phư ng Câu Bàng và Lý Phư ng thì không ñư c tính vào"(9). Sách trên còn cho bi t thêm: "T i c ác trư ng thu lúa c a ñi n tô thu c c ác huy n trong x Qu ng Nam, các t ng, xã, thôn, phư ng cùng các t c b c ph c anh ñ u ph i n p m t s g o và m t s t i n c ung ñ n ñi n m u. Ba huy n thu c ph Qu ng Ngãi ph i n p s g o c ung ñ n ñi n m u c ng 559 bao, 22 thăng, 6 h c và s ti n c ung ñ n c ng 167 quan, 9 ti n ñ ng và 8 ch t i n ñ ng". Lê Quý ðôn nh n xét: "X Thu n Hóa, v c a c i, châu, báu ch ng có bao nhiêu, n u c n dùng th gì thì ngư i ta c ũng ph i l y x Qu ng Nam (trong ñó có Qu ng Ngãi) vì x Qu ng Nam là nơ i ru ng nương phì nhiêu vào b c nh t t rong thiên h ,... ru ng ñ ng bao la bát ngát, lúa dé, ngô, kê tươ i t t ñ p ñ , c ho ñ n c ác th hương v như tr m hương, t c hương, tê, ngưu, voi, vàng b c , ñ i m i, châu ng c , bông gòn, sáp ong, m t, d u s ơn, cau tươi, h tiêu, cá, mu i, các th g ñ u s n xu t ñây c "(10). Th i Tây Sơn, nông nghi p c ũng ñư c chú tr ng, ñ c bi t là vi c ph c hóa (ru ng hoang do chi n tranh), chú tr ng ñ n v n ñ ru ng ñ t c ho nông dân nghèo. Bư c sang ñ u th i kỳ nhà Nguy n, b c tranh nông nghi p Qu ng Ngãi có ph n s a sút, nguyên nhân chính có th là do trư c ñó ñã di n ra cu c c hi n tranh kéo dài, k c n i c hi n (Lê - M c , Tr nh - Nguy n, Nguy n - Tây Sơn) và chi n tranh ch ng xâm lư c th i Tây Sơn (di t Xiêm, ñánh Thanh). Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 3
Sách ð i Nam th c l c do Qu c S quán tri u Nguy n biên so n, chép r ng vào năm Gia Long th 18 (1819) s công tư ñi n th Qu ng Ngãi có hơn 60.000 (11) m u . Sách ð i Nam nh t th ng chí c ũng c a Qu c S quán tri u Nguy n, chép r ng thu ru ng ñ t ñ i vua T ð c Qu ng Ngãi là 50.934 m u(12). Chưa hi u vì lý do gì ru ng ñ t th i này l i th p hơn tri u Gia Long và c trong th i c húa Nguy n trư c kia (như Ph biên t p l c ñã d n). ði u c h c c h n là ngoài h u qu do chi n tranh ñ l i, thì y u t khí h u, th i ti t c ũng có tác ñ ng r t l n ñ n s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này. R t nhi u l n s ách ð i Nam th c l c chính biên c a Qu c S quán tri u Nguy n biên chép v tình tr ng h n hán, l t l i, bão t nh hư ng nghiêm tr ng ñ n mùa màng Qu ng Ngãi. ð i n hình là nă m t S u 1865, dân Nam - Ngãi ph i phiêu d t ra t n Th a Thiên ñ ki m s ng; năm M u D n 1878 di n r a "L t B t quá" khi n "Ba huy n Qu ng Ngãi mư i ph n t tơ i" (vè L t B t quá c a Tú tài Phan Thanh), nông dân Qu ng Ngãi h t s c ñiêu ñ ng(13). Tuy là ngành s n xu t c hính, nhưng do ñi u ki n v khí h u, th i t i t, ñ a hình, k c ñi u ki n k t hu t thô s ơ, mà s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi v n khó phát tri n. ð c ó th s inh t n, ngư i dân Qu ng Ngãi ñã ph i c h u ñ ng c nh thi u th n, lao ñ ng h t s c c c nh c . Quanh nă m, su t tháng, h t lúa ñ n khoai, h t khoai ñ n mía, h t mía ñ n b p,... tr nh ng trư ng h p b t kh kháng như l t bão, h n hán, không khi nào ngư i dân ch u ñ ñ t ngh . Do ñ a hình có ñ ng b ng, gò ñ i xen k nên nhi u khi trên cùng m t vùng mà nơ i này g t lúa, ñ u kia cày ru ng, ñ ng trư c ph t mía, ñ ng sau cu c ñ t. Nhà nông chăm lo tr ng t a như ng do ñ t x u nên hàng năm thu ho c h không ñư c bao nhiêu, thư ng dùng khoai, ñ u tr n vào c ơm g o m i ñ ăn(14). S n ph m c hính c a nông nghi p Qu ng Ngãi trong th i kỳ này là lúa, mía và các lo i c ây tr ng khác như : mì, khoai lang, ñ u ph ng, dâu t m... S lư ng các lo i s n ph m trên, s li u không nói rõ là bao nhiêu. V th i v gieo tr ng, ngư i xưa ñã bi t d a vào nông l c h ñ tr ng các lo i c ây nông nghi p trên t ng vùng ñ t c ao, ñ t th p nên 4 mùa ñ u c ó gieo tr ng, ngư i làm nông ít khi r nh r i. Ru ng thì có các lo i: ru ng 1 v , 2 v lúa, c ũng có m t í t ru ng 3 v . Các gi ng lúa trong th i kỳ này ch y u là ba trăng, trì trì, gi ng tàu núp, chiêm ng , bát nguy t. ðây là nh ng gi ng lúa ñ a phương có t xa xưa, thích h p v i ñi u ki n t nhiên c a nhi u vùng, thư ng cao cây, g o ngon nhưng năng su t th p, d ñ ngã khi g p mưa to, gió l n. Ngoài ra, còn có các gi ng lúa như xâu chu i, lúa vung, lúa ti n, lúa c , lúa cúc, lúa bông rinh. Các lo i lúa này thư ng gieo trên các nương, r y mi n núi, hi n nay h u h t không còn n a. ð n c u i năm 2005, gi ng lúa bông rinh v n c òn tr ng m t í t th tr n Di Lăng, huy n Sơn Hà. Tùy theo ñ a hình và ngu n nư c tư i mà cây lúa ñ ng b ng thư ng c y vào nhi u v khác nhau trong nă m. Thư ng thì tháng 2 gieo m c y lúa bát ngo t Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 4
(nguy t), tháng 8 c y lúa tàu núp, tháng 10 c y lúa ba tr ăng, bông rinh, tháng 12 c y lúa trì trì. mi n núi, ngư i Hrê ( c ác huy n Ba Tơ, Sơn Hà, Minh Long) bi t t r ng lúa nư c, bi t làm các ñ p b i ñ l y nư c tư i cho lúa. Ngư i Ca Dong và ngư i Cor làm nươ ng, r y là ch y u. Thư ng vào ñ u tháng 6 thì d n nương, ñ t r y c h có mưa giông m i tr ng lúa, b p. Bên c nh lúa, cây mía d n d n phát tri n và tr thành cây tr ng ñ c c h ng truy n th ng c a Qu ng Ngãi. Ngay t t h i nhà Nguy n, tri u ñình có l h ng nă m ñ t mua ñư ng cát Qu ng Ngãi. ð i u ñó cho th y ngh tr ng mía, làm ñư ng Qu ng Ngãi thu c lo i n i b t nh t trong nư c th i b y gi . Trong b s ách ð i Nam th c l c, do Qu c S quán tri u Nguy n ghi theo l i biên niên s , h u như năm nào tri u ñình c ũng ng ti n ñ t mua ñư ng cát Qu ng Nam, Qu ng Ngãi. Ch ng h n năm 1836 (dư i tri u vua Minh M ng) tri u ñình ñ t mua ñư ng cát Qu ng Ngãi 110 v n c ân, Qu ng Nam 90 v n c ân(15); năm 1842 (dư i tri u vua Thi u Tr ) ñ t mua Qu ng Ngãi 800.000 cân ñư ng cát, Qu ng Nam 600.000 cân ñư ng cát(16). T t nhiên s ñư ng do tri u ñình ñ t mua ch m i là m t ph n s n lư ng th c c ó, nhưng qua t l mua như t rên, ta có th ph ng ñoán r ng Qu ng Nam, Qu ng Ngãi là hai t nh tr ng mía làm ñư ng nhi u nh t t rong nư c, trong ñó Qu ng Ngãi th nh hơn nhi u. Mía ñư c tr ng th i kỳ này dĩ nhiên là gi ng mía n i ñ a, có năng su t th p. Tuy v y, vi c tr ng ph bi n c ây mía và làm ñư ng cát là m t c ách ch n l a khá ñúng ñ n, trong ñi u ki n ñ t gò Qu ng Ngãi khá nhi u và có r t nhi u c hân ñ t không phù h p c ho tr ng lúa, nht là v n ñ gi i quy t nư c tư i r t khó khăn. Ngh t r ng dâu, nuôi t m phát tri n c ác vùng bãi b i ven các sông l n như Trà Khúc, Phư c Giang, sông V . T t háng Giêng ñ n tháng 9, tháng nào c ũng nuôi t m ñư c. Tuy nhiên, vào mùa ñông tr i rét, lá dâu vàng r ng nên vi c nuôi t m thưa th t(17). 2. NÔNG NGHI P TH I PHÁP THU C (1885 - 1945) Nông nghi p Qu ng Ngãi th i Pháp thu c v c ơ b n ti p n i th i phong ki n, có m t s c i bi n nhưng ít i, không ñáng k . L i c anh tác c truy n v n t i p t c t n t i ñ ng b ng và mi n núi. N u như ñ ng b ng có m t s c huy n bi n nh t ñ nh, thì mi n núi h u như v n gi nguyên như th i kỳ trư c. 2.1. TR NG TR T Nói ñ n tr ng tr t trư c h t là nói ñ n ru ng ñ t. V t ng di n tích ru ng ñ t, ñ u th i kỳ Pháp thu c , t c vào kho ng tri u vua ð ng Khánh (1886 - 1888), ru ng ñ t Qu ng Ngãi có kho ng 50.834 m u, trong ñó: ru ng là 49.914 m u, ñ t là 920 m u; huy n Chương Nghĩ a có ru ng ñ t 12.557 m u (ru ng là 12.121 m u, ñ t là 436 m u); huy n Bình Sơn c ó ru ng ñ t 20.573 m u (ru ng 20.218 m u, ñ t 355 m u); huy n M ð c có ru ng ñ t 17.704 m u (ru ng 17.575 m u, ñ t 129 m u)(18). Nă m Thành Thái th 10 (1898), s ru ng ñ t Qu ng Ngãi có Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 5
51.499 m u 3 s ào; năm Thành Thái th 11 (1899) thì ñ nh l m i v thu ru ng ñ t, t ng c ng có ñ n 57.125 m u; năm 1906 có 105.267 m u(19). ð i u khó hi u là ch trong vòng 7 năm (t 1899 ñ n 1906) mà s li u ghi ru ng, ñ t Qu ng Ngãi tăng g n g p ñôi v i g n 50.000 m u. ð n nă m 1933, Qu ng Ngãi có 136.376 m u ñ t tr ng tr t c ó ch u t hu , ñ ng b ng là 131.748 m u, mi n núi là 4.628 m u(20). V c h ñ s h u ru ng ñ t, có công ñi n c ông th và tư ñi n tư th . Trong tư ñi n tư th , theo th ng kê c a c ác ph , huy n th i b y gi t hì Qu ng Ngãi có g n 800 ngư i có ru ng ñ t t 10 ñ n trên 100 m u và ñư c chia ra như s au: t 10 ñ n 20 m u c ó 568 ch ; t 20 ñ n 50 m u c ó 170 ch ; t 60 ñ n 100 m u c ó 35 ch ; trên 100 m u c ó 9 ch . Như v y, s c h ñ t Qu ng Ngãi có s ru ng ñ t l n không nhi u, ph n l n thu c lo i v a và nh . S c h ñ t c hi m h u t rên 100 m u c ó Nguy n Hy (con c a Nguy n Thân) Nghĩ a Hòa (Tư Nghĩ a) có 600 m u; Nguy n Thư ng Hi n Tân H i (ð c Ph ) có 485 m u; Nguy n Tiên (con c a Bang Trình) Hành Phong có 348 m u; Phan Quang Thao Sơn T nh c ó 285 m u; Nguy n Thao Nghĩ a Hòa có 131 m u; Phan Quang Chương Hành Phư c (Nghĩ a Hành) có 125 m u; Phùng ð c Siêu Sơn T nh c ó 114 m u; Võ B t T nh Hi p (Sơn T nh) có 100 m u. Ch ñ t l n t hư ng là ngư i có ch c s c quan tr ng nông thôn, có quan h c hính tr c h t c h ñ i v i t ri u ñình nhà Nguy n và th c dân Pháp. Các ch ñ t là nh ng ngư i giàu có, thư ng dùng nhi u t h ño n bóc l t tá ñi n (ngư i thuê ñ t) thông qua vi c thu tô, cho vay n ng lãi ñ ngư i nông dân ph i l thu c hoàn toàn vào h . Dù m t mùa, ñói kém nhưng tá ñi n v n ph i n p ñ tô, t c c ho h . Có gia ñình không ñ t i n n p, ph i bán v , ñ c on. Tuy v y, c ũng có không ít ch ñ t c m thông v i n i khó nh c c a ngư i nông dân, bi t giúp ñ nh ng ngư i tá ñi n trong lúc kh n khó, tr c ti p ho c gián ti p ng h s nghi p ñ u tranh giành ñ c l p c ho nư c nhà. Nh ng ngư i không có ru ng ñ t ph i ñi ñ n c ác vùng khác làm ăn. Theo tài li u lúc b y gi , s ñi làm ngoài t nh vào nh ng năm 1929 - 1933 có trên 2.500 ngư i: ph Bình Sơn 48 ngư i, ph Sơn T nh 344 ngư i, ph M ð c 456 ngư i, ph Tư Nghĩ a 287 ngư i, huy n ð c Ph 791 ngư i, huy n Nghĩ a Hành 125 ngư i(21). T p quán và trình ñ c anh tác gi a ñ ng b ng và mi n núi c ũng có nhi u ñi m khác nhau. ñ ng b ng, ngư i dân bi t d a vào các ti t trong nông l c h ñ gieo tr ng cho t ng lo i c ây, bi t c h n nh ng gi ng cây t t, bi t làm c , bón phân, chăm sóc ñ c ây tr ng cho năng su t c ao. Còn mi n núi, ñ ng bào các dân t c í t ngư i c ũng l y nông nghi p làm ngh s n xu t c hính. Nơ i nào có ru ng thì s n xu t lúa, nơ i không có ru ng thì làm r y ( ho ñi n). ð i v i ru ng lúa nư c, ngư i dân cày c y r i m i tháo nư c vào ru ng, ñ n khi lúa chín thì thu ho c h mà không ch u làm c , bón phân, do v y năng su t ñ t r t th p. V c ách làm nươ ng r y, ngư i dân ch n nh ng vùng ñ t t t, ch t phát cây c i, dây leo, b i r m ñ c ho khô, Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 6
c hâm l a ñ t, sau khi có mưa giông thì ch c l ñ tr ng lúa, b p, khoai, s n mà không chăm sóc, bón phân, làm c mãi cho ñ n khi thu ho c h. Do t p quán canh tác như trên, ñ phì c a ñ t ñai không ñư c b i ñ p nên ch tr ng ñư c t hai ñ n ba v , ñ t x u ph i b ñi tìm ch ñ t khác, vài ba mùa sau tr l i c h t phát, ñ t r y ñ tr ng t a(22). Hơn th , l i c anh tác này còn góp ph n làm cho các vùng ñ i núi ph n nào trơ tr i, ñ t ñai b thoái hóa, xói mòn, lũ quét... do không còn cây r ng ñ gi nư c và ngăn c n dòng ch y trong mùa mưa lũ. Ngh t r ng lúa nư c Qu ng Ngãi ñư c du nh p qua nh ng c ư dân di c ư t mi n B c vào, nhưng có nh ng c i ti n nh t ñ nh, ñơn c như mi n B c thư ng cày, b a b ng m t con trâu v i c ày chìa vôi, còn Qu ng Ngãi thư ng cày b a b ng hai con bò (ho c trâu nhưng không nhi u) v i m c ày có tr nh, to hơ n cày chìa vôi mi n B c . Nhà nông thư ng dùng trâu, bò ho c c u c ñ làm ñ t. ð t ñư c cày, x i, phơi cho khô n , s au ñó cho nư c vào b a k m i c y. Di n tích tr ng lúa toàn t nh, năm 1933, có kho ng 97.566 m u trong t ng s 131.748 m u r u ng ñ t. Trong s ñó, di n tích ñ t tr ng lúa ñ ng b ng là 88.480 m u: huy n M ð c có 22.400 m u, Tư Nghĩ a có 18.800 m u, Bình Sơn có 17.800 m u, Sơn T nh c ó 10.376 m u, ð c Ph có 10.084 m u, Nghĩ a Hành c ó 9.020 m u; di n tích ñ t tr ng lúa mi n núi là 9.086 m u, huy n c ó di n tích tr ng lúa l n nh t là Ba Tơ v i 4.000 m u, ti p theo là Sơn Hà 2.000 m u, Minh Long 1.804 m u và Trà B ng 1.282 m u. Như v y, t ng di n tích lúa mi n núi ch tương ñương di n tích tr ng lúa c a huy n Nghĩ a Hành và chi m c hưa t i 1/10 t ng di n tích tr ng lúa toàn t nh cùng th i ñ i m. ð t tr ng lúa nhi u nh t là ñ a h t huy n Ba Tơ, k ñ n là Sơn Hà, Minh Long, t c ñ a bàn c ư trú c a dân t c Hrê c ó truy n th ng tr ng lúa nư c khá n i b t. Theo s li u ñáng chú ý c a Nguy n ðóa - Nguy n ð t Nhơ n ghi trong t p ð a dư Qu ng Ngãi xu t b n năm 1939 cho bi t, di n tích tr ng lúa Qu ng Ngãi là 50.000 m u t ây (ha)(23). Như v y, so v i s li u nă m 1933 là khá trùng kh p (có tăng nhưng ít). S n lư ng lương th c s n xu t ra trong nă m 1933 là 44.070 t n, dân s Qu ng Ngãi vào th i ñi m này có 438.059 ngư i, n u l y t ng s lúa mà chia cho ñ u ngư i thì bình quân ch ñư c 100,6kg/ngư i/năm. N u tính nhu c u ăn c a m i ngư i là 300kg/nă m thì còn thi u g n 200kg. Nhà nông, l y lúa làm s n ph m c hính, m i th c hi tiêu trong gia ñình ñ u trông vào h t lúa. Tuy v y, s lúa xu t c ng qua các c a bi n C Lũy, Sơn Trà và Sa Huỳnh năm 1931 v n c ó trên 80,22 t n. ðây là s lúa c a c ác ch ñ t bán cho tư t hương ñ xu t kh u. Ngư c l i, chính quy n th i ñó c ũng có nh p kh u 1.245,3 t n lúa do m t s nhà giàu c n tr lúa, g o ñ bán ho c phòng lúc chi n tranh, m t mùa, còn ngư i nông dân v n s ng trong c nh thi u ñói. Ngoài lúa, các lo i ngô, s n và khoai lang c ũng là ngu n lươ ng th c c a ngư i dân Qu ng Ngãi. Di n tích ngô trong toàn t nh ư c ñ t 9.986 m u, huy n c ó di n tích ngô nhi u nh t là Bình Sơn v i 7.000 m u, huy n Tư Nghĩ a 2.000 m u. S n Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 7
lư ng ngô s n xu t ra kho ng 798.880 ang (tương ñương 4.000 t n). Di n tích khoai lang và s n ư c tr ng 9.754 m u, nhi u nh t là Bình Sơn 3.900 m u, M ð c 2.149 m u, Sơn T nh 1.050 m u, các huy n khác như Tư Nghĩ a, ð c Ph , Nghĩ a Hành, Sơn Hà... m i huy n tr ng vài tră m m u. S n lư ng kho ng 682.780 ang (tương ñương 3.414 t n). S n t r ng nhi u c ác vùng gò ñ i trung du và mi n núi, m t s nơ i ñ ng b ng c ũng có tr ng s n nhưng ch trên nh ng vùng ñ t c ao không ng p nư c. Khoai lang tr ng nhi u c ác vùng ñ t xám b c màu, nh t là vùng ñ t c át pha ven bi n thư ng có hàm lư ng tinh b t c ao. Do lúa g o í t nên ngư i dân dùng khoai, s n ñ n vào c ơm m i ñ ăn. Ph n l n khoai lang và s n ñư c thái lát phơi khô c t tr ñ ăn d n. Cây mía ti p t c kh ng ñ nh là cây tr ng chính Qu ng Ngãi. T p L’Annam en 1906 c hép: "Hơn t t c c ác t nh Trung Kỳ, vi c tr ng mía r t ph n th nh Qu ng Ngãi…". T p tài li u c ó m t s s li u ñáng chú ý v t ng di n tích mía th i ñi m này là 4.000ha; theo báo cáo c a Fôrê (Fauré) năm 1901 thì tr ng lư ng c a c ây mía sau khi róc lá trung bình là 750g, s n lư ng mía cây trên 1ha kho ng 18 t n… Con s này khá th p, có l do th i b y gi nông dân v n dùng gi ng "mía s t" c truy n, và do ngu n nư c tư i chưa ñ m b o(24). Năm 1925, Công s Pháp Labooc ñơ (A. Laborde) vi t trong t p kh o v Qu ng Ngãi: "S giàu có và phong phú c a t nh này c ũng n m trong vi c tr ng mía. Nh ng ngư i s h u c h v ñ t ru ng có nh ng ñ ng ru ng g i là "ru ng cao", thì h thích tr ng mía trong vùng ñ t ru ng c a h hơ n, vi c tr ng mía hi m khi ch u tác h i b t thư ng b i t nhiên, và vi c thu ho c h mía ñã tìm ñư c l i r a thư ng xuyên t phía ngư i Hoa Thu Xà, h s xu t c ng ñư ng m t s ang H ng Kông (…). H ñã xu t kh u c ho ñ n 12.000 t n mía (ñư ng) hàng nă m"(25). Ngh tr ng dâu, nuôi t m Qu ng Ngãi ñã có t xa xưa. Ban ñ u, ngh tr ng dâu nuôi t m phát tri n c òn ch m s o v i Bình ð nh và Qu ng Nam. V s au, các lò ươm tơ Bình ð nh b t ñ u mua kén t m nên ngh tr ng dâu, nuôi t m Qu ng Ngãi ñư c kích thích phát tri n. Nă m 1923, có ngư i làng Hòa Vinh Tây, huy n Nghĩ a Hành c ó d ng m t bu ng t m theo ki u Thái Tây (ki u nuôi t m c ác nư c Âu - M ), ch trong m t l a ñã s n xu t ra ñư c 1.500kg kén. c ác làng như V n Tư ng, Phù Kh , Chánh L (huy n Tư Nghĩ a), Sung Tích (huy n Sơn T nh), M Thu n, H i An (huy n ð c Ph ), ð m Th y (huy n M ð c ), t tháng 2 ñ n tháng 9, nă m nào c ũng có nuôi t m. S kén t m thu ñư c hàng năm kho ng 2.000kg. Ngoài ra, còn có các lo i c ây khác như : ñ u, mè, b u bí, cau, chu i, d a... ñư c tr ng r i rác trong vư n, ven sông, gò ñ i, s lư ng không th ng kê ñư c. S n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này v n ph thu c r t nhi u vào th i t i t, g p nh ng nă m thiên tai, m t mùa, ngư i nông dân thư ng ph i tìm nh ng s n v t khác ñ ăn ñ p ñ i qua ngày. Thư ng các lo i s n v t này ch m c t nhiên theo mùa, ít do con ngư i tr ng như : c mài, sim, móc, chà là, g m, dâu, h t xoay, ươi, c n n, c tam lang, c c hu i, c ng t ngo, c s úng, rau má, vv. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 8
2.2. CHĂN NUÔI Chăn nuôi Qu ng Ngãi trong th i kỳ này c ũng mang tính t t úc, t c p, v i quy mô t ng h gia ñình. ñ ng b ng, làng nào c ũng nuôi các lo i s úc v t như trâu, bò, heo, dê; các lo i gia c m như gà, v t. Nhà nông nuôi trâu, bò ñ c ày, b a, kéo che(26) ép mía, ñ p lúa là chính, không chuyên nuôi bò l y s a ho c l y th t. Khi trâu, bò già không cày b a ñư c n a m i gi t th t, l y da, l y s ng. Cũng có khi dùng trâu bò ñ gi t th t, nhưng thư ng là trong nh ng d p gi c h p ho c t l . Nhà nào có ñ t ru ng c ũng c n m t vài ba con trâu, bò ñ s d ng trong vi c ñ ng áng ch không nuôi nhi u ñ bán th t như c ác t nh Bình ð nh, Phú Yên(27). Ngư i mi n núi ưa nuôi trâu hơn nuôi bò; h giàu nuôi ñ n vài ba ch c con. Ngư i ta thích nuôi trâu cái vì sinh l i nhi u hơn. H thư ng l y trâu ñ ñ i n i, ché, chinh làm c a báu trong nhà. Riêng ñ ng bào dân t c thi u s Trà B ng í t nuôi trâu, khi c n kh n vái th n linh vi c gì m i mua trâu c a ngư i Kinh v gi t th t t l . Vi c nuôi gia súc c a ngư i dân t c thi u s mi n núi khác v i ngư i Kinh ñ ng b ng là h thư ng nuôi heo dư i g m nhà sàn nên không ñ m b o v s inh cho con ngư i, còn trâu, bò thư ng th rông trong r ng, khi c n m i b t v gi t t h t ho c ñ i l y v t d ng khác. Trâu, bò t ki m ăn, ngư i nuôi không cho ăn gì thêm nên v mùa ñông thư ng b c h t do ñói, rét. T p quán chăn nuôi này hi n nay v n c òn m t s vùng sâu, vùng xa mi n núi Qu ng Ngãi. ðàn gia súc, gia c m Qu ng Ngãi năm 1933 ðơn v tính: Con TT Ph , huy n Trâu Bò Ng a Heo Dê Gà Vt Bình S ơ n 1 623 7.339 52 9.858 4 11.006 805 Sơn T nh 2 750 4.550 20 10.212 20 12.987 80.000 Tư Nghĩa 3 800 20.000 12 45.000 100 115.000 7.929 M ðc 4 1.215 4.443 10 9.504 41 12.754 3.000 ð c Ph 5 1.570 5.470 8 5.501 5.000 1.000 Nghĩa Hành 6 400 1.200 10 3.000 7 4.000 65 Ba Tơ 7 1.118 292 61 1.365 3.786 Sơn Hà 8 2.718 267 45 33.872 30 4.637 9 Trà B ng 88 20 4 971 4.121 10 M inh Long C NG 9.282 43.581 222 119.283 202 173.291 92.799 CHUY N ð I V NÔNG NGHI P 2.3. M T S Trong 60 năm th i Pháp thu c , Qu ng Ngãi nông dân v n s n xu t theo l i th c c truy n, tuy v y v n c ó m t í t chuy n ñ i ñáng chú ý như s au: Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 9
Chuy n ñ i gi ng cây tr ng: "T i làng Chánh L g n c u Trà Khúc, S Canh nông có tr ng thí nghi m c ác gi ng mía ngo i qu c . Theo s thí nghi m ñó thì hi n nay ñã bi t ñư c hai th mía h p v i phong th Qu ng Ngãi. Hai th mía ñó g i là mía "CO - 312" và mía "CO - 390". Hai th mía này to cây và nhi u ñư ng hơn các th mía lau c a ta. L m nơ i nhân dân ñã xin gi ng v tr ng và ñã th y năng su t tă ng g p ñôi. Gi ng mía này ñư c nhân ra t trư c 1945, nông dân g i là gi ng "mía Tây" ñ phân bi t v i gi ng mía ta c truy n". Có th k vi c thay gi ng l c (ñ u ph ng) do gi ng nguyên sinh b thoái hóa, không ñư c ch n l c gi ng. T p L’Annam en 1906 c hép r ng kho ng nă m 1905, viên quan Pháp là Gacniê (Garnier) ñã ñưa các gi ng l c Qu ng Châu Loan (Trung Qu c ) và Nam Kỳ v thay gi ng l c n i ñ a c ác huy n Bình Sơn, M ð c (v i t ng s 40 t h t gi ng). Chú tr ng c i t o v t nuôi: "Chánh ph c ó l p S Thú y t nh l ñ c ho thu c c h a b nh súc v t, phái quan Thú y v c ác mi n t hôn quê ñ thi n t râu bò và l a nh ng con v t béo t t ñ làm gi ng. Ngư i nào có súc v t ñã ñư c Chánh ph l a ra như t h thì ñư c lãnh m t món ti n thư ng c a Chánh ph ban cho. Chánh ph c ó l p t i làng Chánh L m t nhà nuôi heo ñ làm ki u c ho nhân dân và có ñem heo t t v l y gi ng"(28). Ngoài ra t i c ác ph , huy n, chính quy n th c dân phong ki n c ũng có l p vư n ươm cây, chi t c ác gi ng cây, ch y u là các lo i c ây ăn qu như c am, h ng, xoài, quýt, thanh trà,… ñ l y gi ng phát cho nông dân. L n ñ u t iên trong t nh hình thành các hình th c s n xu t theo ki u ñ n ñi n, do các Cha x và quan ch c Pháp như Tixiê (R.P. Tissier) và Xuyñơrơ (Sudre) tr ng h t t iêu, chè và qu t nă m 1897, ñ n nă m 1900 có ñư c kho ng 1.000 g c t iêu, vùng Trung Sơn huy n Bình Sơn và sau ñó còn m 2.000 g c c hè, 500 cây qu r ng nhi u hơn n a. Xuyñơrơ c òn là ngư i t c h c ñào sông Cù Và (nay thu c xã T nh Giang, huy n Sơn T nh) dài kho ng 3km c ũng ñ làm ñ n ñi n. Brizac (Brizard) thi t l p m t t r i t r ng cây và chăn nuôi l n vùng gi a ñèo ðá Chát và Ba Tơ, có ñ n 500 ñ u gia súc (29). Cách t c h c s n xu t c a ngư i Pháp ñây khác v i ñ a c h ngư i Vi t : ngư i Vi t thiên v ki u s n xu t truy n th ng, t u ru ng phát canh thu tô c a nông dân; ngư i Pháp chú tr ng tr ng cây công nghi p, chăn nuôi theo k t hu t, thuê nhân công như c ông nhân, chú tr ng nhi u v k thu t. Ngư i Pháp ñư c s quan tâm giúp ñ c a c hính ph b o h , v i ý ñ c hính tr hơn là ñ a c h ngư i Vi t. T t nhiên ñ n ñi n ñây là ñ n ñi n x Trung Kỳ thu c ñ a, r t khác so v i ñ n ñi n Nam B thu c ñ a r ng l n và bài b n hơn nhi u. Nhìn chung, b y nhiêu chuy n ñ i trong 60 nă m là quá nh , c h m i là bư c ñ u, chưa có gì là c ăn b n, chưa ph i là m t c hính sách ñ c huy n ñ i m t c ách m nh m ñ i v i nông nghi p. 3. NÔNG NGHI P TH I KHÁNG CHI N CH NG PHÁP (1945 - 1954) Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 10
Do hoàn c nh l c h s và tính ch t c u c c hi n tranh, nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này ti p t c ñư c chú tr ng m t c ách ñ c bi t. Sau Cách m ng tháng Tám 1945, nhân dân c nư c ph i ñương ñ u v i nhi u h u qu n ng n do th c dân Pháp và phát xít Nh t ñ l i. Trư c tình hình ñó, Trung ương ð ng ñã ñ ra ch trương "kháng chi n, ki n qu c ", Ch t c h H Chí Minh ra l i kêu g i c h ng gi c ñói, ch ng gi c d t, ch ng gi c ngo i xâm và kêu g i "toàn qu c kháng chi n". C nư c bư c vào cu c kháng chi n tr ư ng kỳ c h ng th c dân Pháp v i phương châm t l c c ánh sinh, trư c h t là t t úc v lương th c . Giai ño n 1945 - 1954, Qu ng Ngãi n m trong vùng t do. Trong năm ñ u s au cách m ng, do h u qu c a c h ñ trư c ñ l i, ñ i s ng c a nhân dân h t s c khó khăn, c ơ s h t ng ph c v s n xu t nông nghi p h u như c hưa có gì, s n xu t nông nghi p b s a sút nghiêm tr ng, n n ñói b t ñ u x y ra c ác vùng ven bi n c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh, ð c Ph và c ác huy n mi n núi như Trà B ng, Ba Tơ... ð kh c ph c nh ng khó khă n trên, T nh y Qu ng Ngãi ñã ch trương t c h thu ru ng ñ t c a th c dân Pháp, Vi t gian ñem c p c ho nông dân thi u r u ng ñ t ñ c ày c y; phát ñ ng phong trào "Thi ñua ái qu c " ñ xây d ng h u phương kháng chi n. Phong trào thi ñua phát tri n s n xu t nông nghi p và làm th y l i ñư c phát ñ ng r m r trên ph m vi toàn t nh. Nhi u c ông trình th y l i, ñê, ñ p ngăn m n ñư c khôi ph c và xây d ng m i, tư i cho hàng ngàn m u ru ng, làm cho năng su t c ác lo i c ây tr ng tă ng lên rõ r t. ði n hình có xã ð c Th ng (huy n M ð c ) năng su t lúa ñ t 4.180kg trên m t m u Trung B (30). Ngoài vi c phát tri n c ây lúa, nông dân còn ra s c tr ng cây rau, màu, chăn nuôi l n, bò, gà, v t... Vì v y, lương th c , th c ph m s n xu t ra không nh ng t gi i quy t c ho nhu c u c a nhân dân trong t nh mà còn ñóng góp ñ nuôi quân và ng h c ho các m t tr n phía Nam, Tây Nguyên. ð c ó qu n áo và lương th c ph c v c ho nhu c u c a nhân dân và b ñ i, T nh y Qu ng Ngãi ch trươ ng gi m di n tích tr ng mía ñ tr ng dâu, bông v i và cây lươ ng th c . Nă m 1947, toàn t nh có 13.500ha mía. ð n nă m 1949, di n tích mía gi m 9.500ha, ch còn 4.000ha(31). Ngoài ra, nông dân còn bi t t n d ng ñ t tr ng góc vư n, quanh hè, b ao, c nh gi ng nư c ñ th c hi n c h tiêu m i nhà tr ng 10 cây dâu ho c bông v i. S n lư ng bông v i tă ng lên ñáng k , c ác khung d t gia ñình và các xư ng d t c a t nh ho t ñ ng su t ngày ñêm ñ d t v i c ho cán b , b ñ i và nhân dân. Ch tính t ngày 17 ñ n ngày 24.9.1945, chính quy n t nh ñã huy ñ ng hơ n 100 t n g o ñ c u ñói cho ñ ng bào các dân t c í t ngư i c ác huy n Trà B ng và Ba Tơ. Nhi u nơ i, nhân dân tình nguy n ăn cháo, ăn khoai ti t ki m g o ñ ng h kháng chi n và c u ñói. ð n ñ u năm 1946, Qu ng Ngãi ñã ñóng góp 600 t n g o ñ góp ph n c u ñói cho ñ ng bào mi n B c , góp 70 t n g o c ho kháng chi n Nam B (32). Năm 1947, Qu ng Ngãi ñã ñóng góp ñư c 36.636 ang g o, 105.000 Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 11
ang lúa; ñ u năm 1949, g i giúp ñ ng bào ðà N ng 17 t n g o. Trong 2 nă m 1949 - 1950, nông dân Qu ng Ngãi ñã ñóng góp cho kháng chi n 1.044 ang lúa và 1.471.087 ñ ng quyên góp. Tuy v y, trong cu c kháng chi n c h ng Pháp, nông nghi p Qu ng Ngãi liên t c c h u s c hi ph i c a c u c c hi n, ch u ñ ng s ñánh phá c a quân Pháp và thiên tai n ng n . Năm 1951, 4 t nh Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình ð nh và Phú Yên b h n hán kéo dài, su t 9 tháng li n tr i không mưa nên b m t mùa n ng. Riêng Qu ng Ngãi tình hình s n xu t lúa b th t thu do h n hán như s au: C nă m Lúa tháng Lúa tháng Lúa tháng Lúa tháng 3 8 10 12 Di n t ích (ha) 27.746 15.592 7.500 17.670 68.508 S n lư ng 24.000 21.000 1.437 7.942 54.379 (t n) M t (%) 30 35 80 40 38 So v i nh ng năm bình thư ng, s n lư ng lúa b th t thu 38%, tương ñương 32.630 t n. Ngoài cây lúa, các lo i c ây hoa màu khác c ũng b t hi t h i n ng. Do v y, ñ n c u i năm 1951 n n ñói b t ñ u x y r a, n ng nh t là c ác xã Nghĩ a Hà, Nghĩ a Hòa (huy n Tư Nghĩ a), ð c Th ng (huy n M ð c )(33). Năm 1952, Qu ng Ngãi l i b l t l n làm cho 117 ngư i b c h t, 7.000 ang lúa và nhi u s úc v t b trôi, s n xu t nông nghi p b t hi t h i nghiêm tr ng, ñói tr m tr ng nh t là trong tháng 7.1952 c ác xã ven bi n c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh. Trư c tình hình trên, trong tháng 10.1952, H i ngh T nh y Qu ng Ngãi ñã ch trương: ch ng ñói là công tác trung tâm trư c m t, tă ng gia s n xu t, ti t ki m ñ c u ñói kh n c p c ho dân. Cu c v n ñ ng c u ñói ñư c d y lên m nh m trên ph m vi toàn t nh. Phong trào tăng gia s n xu t ñư c nông dân tích c c hư ng ng. Ch trong m t th i gian ng n, toàn t nh ñã huy ñ ng ñư c 330 t n lúa cùng v i 430 t n lúa c ác kho d tr , 50 t n g o và 50 tri u ñ ng c a Chính ph c ho vay c ng v i lương th c , rau màu s n xu t ra. Nh ñ y m nh s n xu t nông nghi p nên trong hai năm li n (1953 - 1954) Qu ng Ngãi ñ u ñư c mùa, không nh ng ñ y lùi ñư c n n ñói, c i thi n ñư c ñ i s ng c a ngư i dân trong t nh mà còn có ñóng góp cho kháng chi n c h ng th c dân Pháp. Nhìn chung, s n xu t nông nghi p trong th i kỳ 1945 - 1954 Qu ng Ngãi là h t s c khó khăn, gian kh : v a ph i ñ i m t v i thiên tai, m t mùa ñói kém, v a ph i c h ng l i s tă ng c ư ng ñánh phá c a th c dân Pháp. H t t hóc, c khoai, trái b p làm ra trong th i kỳ này không nh ng th m ñư m m hôi mà còn có c máu và nư c m t c a ngư i nông dân. Qua nh ng nă m kháng chi n tr ư ng kỳ gian kh , nông dân Qu ng Ngãi ñã góp ph n c ùng v i nhân dân c nư c ñưa cu c kháng chi n c h ng th c dân Pháp ñi ñ n th ng l i hoàn toàn. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 12
4. NÔNG NGHI P TH I KHÁNG CHI N CH NG M , C U NƯ C (1954 - 1975) Trong th i kỳ này, chính quy n Sài Gòn n m quy n ki m s oát Qu ng Ngãi th i gian ñ u, giai ño n s au l c lư ng kháng chi n c h ng M n i d y gi i phóng nhi u vùng, hình thành th "da beo". Cu c c hi n c ó tác ñ ng r t l n ñ n s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi. Trong kho ng 10 năm ñ u (1954 - 1964), nông nghi p Qu ng Ngãi di n ra tương ñ i bình thư ng, v i s n xu t ñư c ph c h i và có s phát tri n nh t ñ nh. Trong mư i năm sau, chi n tranh tàn phá n ng n , lính M và quân ñ i Sài Gòn r i c h t ñ c hóa h c khai quang nhi u vùng, nhi u nơ i ñ ng ru ng b b hoang nên ph n l n lúa g o c ung c p c ho Qu ng Ngãi ñ u ph i nh p t nư c ngoài. Th i kỳ này Qu ng Ngãi có lo i g o mà ngư i dân thư ng g i là "g o lương" (ñư c nh p t Thái Lan ñ c ung c p c ho nh ng ngư i ăn lươ ng c a c hính quy n Sài Gòn). Trong th i kỳ này, Qu ng Ngãi có nh p m t s gi ng lúa m i ñưa vào s n xu t vùng ñ ng b ng như Th n nông 8, Th n nông 20, Th n nông 22 (IR8, IR20, IR22)... Bên c nh ñó, các lo i phân hóa h c (ch y u là phân Urea và Kali Clorua) c ũng ñư c nh p t nư c ngoài vào ñ bón cho lúa nên nă ng su t lúa r t c ao so v i c ác gi ng lúa trư c ñây. Riêng gi ng lúa Th n nông 8 v n ñư c nông dân s d ng mãi ñ n nh ng nă m 1976 - 1977 m i c h m d t do b thoái hóa và nhi m s âu, b nh. Gi ng heo Thái Lan c ũng ñư c nuôi thí ñi m t i m t vài nơ i ñ ng b ng, gi ng heo này tăng tr ng nhanh trong ñi u ki n nuôi thâm canh. vùng gi i phóng, vi c s n xu t nông nghi p c ó nhi u khó khă n do s ñánh phá ác li t c a ñ c h. Nông nghi p v a ph i ñ m b o lương th c c ho ngư i dân, v a ph i c ó ñóng góp cho kháng chi n. c ác huy n mi n núi, sau Kh i nghĩ a Trà B ng và mi n Tây Qu ng Ngãi (tháng 8.1959), dư i s lãnh ñ o c a c hính quy n c ách m ng, ñ ng bào các dân t c thi u s ñã khai phá ñ t r ng làm nhi u "r y c ách m ng" ñ tr ng mì, t a lúa, t a b p ñ ng h c ách m ng. Theo s li u c hưa ñ y ñ , tính t năm 1960 ñ n nă m 1964, mi n núi ñã xây d ng ñư c 401 t vòng công h p tác, s n xu t ñư c 121.488 ang lúa, 34.226 ang b p, 12 tri u g c mì, lương th c bình quân ñ u ngư i Sơn Hà t ăng t 200kg lên 400kg/ngư i/năm, Trà B ng tăng t 182kg lên 387kg/ngư i/năm. Cùng th i gian trên, các huy n ñ ng b ng t túc ñư c 12.509 ang lúa, 32 v n g c mì. T năm 1965 tr ñi, vùng gi i phóng ñ ng b ng t ng bư c ñư c m r ng, nông dân có ñi u ki n m r ng s n xu t, lương th c s n xu t ra m t ph n ñ m b o c ho nhu c a ngư i dân, m t ph n ñư c huy ñ ng ñ ñóng góp cho kháng chi n. T năm 1968 ñ n năm 1970, các huy n Bình Sơn, Sơn T nh, Tư Nghĩ a, M ð c ... ñã ñóng góp cho cách m ng 224 t n lươ ng th c . Năm 1972, các huy n ñ ng b ng gieo tr ng ñư c 26.383ha cây lươ ng th c , trong ñó có 22.254ha lúa, s n lư ng lương th c thu ho c h 36.489 t n, trong ñó có 31.657 t n lúa. ð ng bào các dân t c mi n núi chuy n xu ng ñ nh c ư vùng th p ñã gieo tr ng ñư c 13.272ha cây lương th c (có 7.480ha lúa), thu ho c h 17.717 t n lương th c (có 7.764 t n lúa)(34). Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 13
Nông nghi p th i kỳ này ch u nh hư ng n ng n c a c hi n tranh, tuy nhiên v n c ó m t s c huy n b i n nh t ñ nh v k thu t c anh tác, gi ng cây tr ng, v t nuôi. ðáng chú ý có các gi ng lúa m i, gi ng mía m i (310), gi ng heo Thái Lan; canh tác ph bi n dùng phân hóa h c k t h p v i phân chu ng, dùng thu c tr s âu trong canh tác lúa. 5. NÔNG NGHI P TRONG TH I KỲ 1975 - 1990 Năm 1975 ñ t nư c hòa bình th ng nh t, như ng Qu ng Ngãi h u qu c a c u c c hi n tranh ñ l i h t s c n ng n . Theo th ng kê chưa ñ y ñ , toàn t nh có 56.862 lao ñ ng chính b c h t, 28.648 lao ñ ng chính b thương t t, tàn ph ; 64.744 con trâu, bò b gi t; 67.885ha ru ng ñ t b b hoang hóa, 319 công trình th y l i b hư h i, 50.919ha r ng b h y di t(35). ð ng ru ng ñ y r y nh ng bom mìn, trâu bò, nông c b thi u tr m tr ng. Sau ngày gi i phóng, hàng v n nông dân t c ác khu d n, các nơi s ơ tán b t ñ u tr v quê hương xây d ng l i nhà c a, b t tay vào vi c khai hoang, ph c hóa. ð nhanh chóng khôi ph c s n xu t, ð ng và chính quy n c ách m ng ñã có nh ng ch t rương, thu c v lĩ nh v c quan h s n xu t, phương th c s n xu t khác trư c và nh ng ch trương này ñóng vai trò chi ph i ñ i v i s n xu t nông nghi p. 5.1. ðI U CH NH L I RU NG ð T CHO NÔNG DÂN NGHÈO Ch ñ xã h i c h nghĩ a xác ñ nh ru ng ñ t t hu c s h u toàn dân, do nhà nư c th ng nh t qu n lý. Ru ng ñ t ph i ñư c giao cho các h nông dân s d ng vào s n xu t m t c ách công b ng, h p lý. ð nông dân có ru ng ñ t s n xu t, ngày 19.5.1975, Thư ng v Khu y V ñã ra ch th ñi u c h nh ru ng ñ t c ho nông dân thi u ru ng và không có ru ng. ð n năm 1976, k t qu ñi u c h nh ru ng ñ t Qu ng Ngãi ñ t ñư c như s au: vùng m i gi i phóng: s ru ng ñ t ñư c chia là 6.013 m u, 2 sào 11 thư c, có 129.087 kh u nông nghi p ñư c chia ru ng ñ t. vùng gi i phóng cũ: s ru ng ñ t c ông ñư c chia là 2.430 m u 3 s ào 9 thư c; s ru ng ñ t c a ñ a c h t như ng l i và t c h thu c a c ác ñ i tư ng ph n c ách m ng, Vi t gian là 1.857 m u, 3 sào 11 thư c. T ng s ru ng ñ t ñư c ñi u c h nh là 6.592 m u, ñư c chia cho 16.538 h v i 95.549 kh u. Vi c ñi u c h nh l i ru ng ñ t, mà th c c h t là chia l i ru ng ñ t, là m t bư c ti n quan tr ng nh m xóa b b t công và ch ñ c hi m h u ru ng ñ t th i c h ñ phong ki n, t o ñi u ki n c ho nông dân có tư li u s n xu t quan tr ng nh t trong nông nghi p là ru ng ñ t. S ñi u c h nh này là m t quy lu t t t y u trong quá trình Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 14
phát tri n, hi n ñ i hóa g n li n v i c hính sách an sinh xã h i, xóa b b t công, m ñư ng cho s n xu t phát tri n. ð n tháng 6.1975, toàn t nh ñã khai hoang, ph c hóa ñư c 2.398 m u ru ng, ñ t; các công trình th y nông ñư c s a c h a, khôi ph c : ñ p ñư c 391 ñ p, n o vét ñư c 63.900m3 kênh mương, xây d ng 317 tr m bơm l n nh ñ tư i tiêu cho cây tr ng. V i nh ng c g ng trên, cu i nă m 1976, Qu ng Ngãi ñã vươn lên t trang tr i ñư c nhu c u v lương th c và làm t t vi c n p thu c ho Nhà nư c, ñ i s ng c a ngư i dân t ng bư c ñư c n ñ nh(36). 5.2. XÂY D NG H P TÁC XÃ NÔNG NGHI P Cu i năm 1975, Qu ng Ngãi và t nh Bình ð nh h p nh t t hành t nh Nghĩ a Bình. H p tác hóa nông nghi p là chính sách phát tri n kinh t ñư c ð ng và chính quy n t nh ñ c bi t quan tâm. Trư c khi ti n hành h p tác hóa trong nông nghi p, phong trào vòng công, ñ i c ông ñư c th c hi n r m r . ð n năm 1976, toàn t nh ñã có 3.498 t vòng công, ñ i c ông v i 132.649 t viên c a 40.424 h nông dân tham gia. Vòng công, ñ i công như là m t bư c ñ m ñ ti n t i xây d ng h p tác xã nông nghi p. T v hè - thu 1977 ñ n v ñông - xuân 1978, Qu ng Ngãi ñã thành l p ñư c 13 h p tác xã nông nghi p, g m: 3 h p tác xã vùng lúa là T nh Sơn (huy n Sơn T nh), Ph Thu n ( huy n ð c Ph ) và ð c Phong (huy n M ð c ) - bình quân m i h p tác xã có 1.562 h , 6.419 kh u, 3.396 lao ñ ng, 3865 xã viên, 279 trâu, bò, 474ha ñ t c anh tác, 20 ñ i s n xu t ; 8 h p tác xã vùng màu và cây công nghi p là Bình Long, Bình Hi p, Bình Trung, Bình Chương, Bình Nguyên 1, Bình Nguyên 2 (huy n Bình Sơn), Nghĩ a Lâm (huy n Tư Nghĩ a), Hành Phư c (huy n Nghĩ a Hành) - bình quân m i h p tác xã có 1.215 h , 5.275 kh u, 2.308 lao ñ ng, 554ha ñ t c anh tác, 232 trâu, bò, 22 ñ i s n xu t; 2 h p tác xã nông nghi p mi n núi là Sơn Kỳ (huy n Sơn Hà), Trà Phong (huy n Trà B ng) - bình quân m i h p tác xã có 384 h , 1.858 kh u, 1.195 lao ñ ng. ð n nă m 1980, v c ơ b n Qu ng Ngãi ñã hoàn thành vi c h p tác hóa nông nghi p v i 152 h p tác xã nông nghi p, g m 122.722 h tham gia và 33 t p ñoàn s n xu t (các t p ñoàn s n xu t c h y u mi n núi), ñưa 89% s h nông dân và 95% ru ng ñ t vào làm ă n t p th . H p tác hóa trong nông nghi p ñã làm ñư c nhi u vi c h t s c l n lao mà phương th c làm ăn cá th không th làm ñư c, ñó là huy ñ ng ñư c hàng tră m ngàn ngày công c a nông dân cho vi c ñ p ñ p, ñào mương, xây ñê ngăn m n, khai hoang, ph c hóa, c i t o ñ ng ru ng, thâm canh t ăng v , nhà nư c ñã huy ñ ng ñư c s n lư ng thóc khá l n c ho th i kỳ ñ u tái thi t ñ t nư c. Tuy nhiên, vi c thành l p c ác h p tác xã nông nghi p nhi u nơ i còn nóng v i, thi u nhi u ñi u ki n c n thi t, nh t là m t s h nông dân chưa th t s t nguy n tham gia, c ơ s v t c h t, k t hu t c a c ác các h p tác xã và trình ñ qu n lý còn y u kém. Sau m t th i gian, s n xu t t p th t rong nông nghi p b t ñ u trì tr , Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 15
nông dân th ơ v i ru ng ñ ng, ñ ng ru ng có nơi c m c c ao hơn lúa. M i h xã viên ñư c h p tác xã ñ l i c ho 5% di n tích ñ t ñ làm kinh t ph , nhưng v i m nh ñ t nh bé này c ng v i nh ng ho t ñ ng s n xu t ngoài h p tác xã l i c ó thu nh p t 60 - 80%, trong khi thu nh p t h p tác xã ch c hi m t 20 - 40% trong t ng thu nh p c a h . Ho t ñ ng c a c ác các h p tác xã nông nghi p b t ñ u b c l nh ng y u kém, trì tr (37). Trong giai ño n 1975 ñ n 1979, di n tích h u h t c ác lo i c ây tr ng ñ u t ăng do ñ y m nh khai hoang, ph c hóa. Tăng nhanh nh t là di n tích lúa, năm 1975 là 59.039ha, ñ n nă m 1979 là 91.259ha, như ng ñ n năm 1980 gi m c òn 82.604ha. S n lư ng thóc trong giai ño n này có tăng do tăng di n tích nhưng v năng su t lúa l i gi m m t c ách ñáng lo ng i. Nă m 1975 năng su t bình quân 19,7 t /ha nhưng ñ n nă m 1980 gi m xu ng ch còn m c 16,9 t /ha(38). Bư c sang ñ u nă m 1981, Ban Bí thư Trung ương ð ng ban hành Ch th 100 (ngày 31.01.1981) v vi c "Khoán s n ph m c u i c ùng ñ n nhóm và ngư i lao ñ ng". ð n năm 1985, toàn t nh ñã có 197 h p tác xã nông nghi p v i 147.428 h xã viên, 33 t p ñoàn s n xu t v i 99% s h và 96% ru ng ñ t ñư c ñưa vào làm ăn t p t h , nă ng su t lúa bình quân toàn t nh ñ t trên 27,6 t /ha, lương th c bình quân ñ u ngư i là 300,8kg. S n lư ng mía cây 340.076 t n; ñàn bò 146.213 con, tăng 53.513 con so năm 1980; ñàn l n 315.863 con, tăng 87.439 con so v i nă m 1980. Trong nh ng năm ñ u th c hi n Ch th 100, m c khoán mà các h p tác xã khoán cho các h xã viên tương ñ i phù h p, nhưng v s au m c khoán l i tăng lên, m c lươ ng th c nhà nư c huy ñ ng t c ác h p tác xã c ũng cao hơn trư c. Do v y, ph n s n ph m c òn l i phân ph i c ho xã viên ch c hi m t 20 - 40% s s n ph m làm ra. Nhi u nơ i, xã viên tr b t l i r u ng, ñ t ñã nh n khoán, xã viên không n p s n lư ng thóc ñã nh n khoán cho h p tác xã, n s n ph m ngày càng l n. ði n hình như huy n Sơn T nh n 1.100 t n, huy n Bình Sơn 600 t n, xã Hành Dũng (huy n Nghĩ a Hành) 74 t n và 4,5 tri u ñ ng, h p tác xã Hà Th Xuân (xã T nh Hà, huy n Sơn T nh) 200 t n, h p tác xã B c Phong 100 t n; có kho ng 25% s h p tác xã không làm ñư c ki m kê thanh quy t toán ñ c ông khai tài chính v i xã viên. S n xu t nông nghi p b gi m s út, trong ñó, s n lư ng lươ ng th c năm 1985 là 248.600 t n, ñ n nă m 1987 ch c òn 233.500 t n, bình quân lương th c ñ u ngư i năm 1985 là 300,8kg, ñ n nă m 1987 ch còn 279,6kg. N n ñói l i b t ñ u x y ra m t s nơi(39). Sau 4 năm th c hi n "khoán 100", ñ ng l c vư t khoán d n d n b tri t t iêu, s n xu t nông nghi p m t l n n a b s uy gi m. Trư c tình hình trên, ngày 05.4.1988, B Chính tr ñã ban hành Ngh quy t s 10 v "ð i m i qu n lý kinh t nông nghi p", g i t t là "Khoán 10" v i m c t iêu là ñ i m i c ơ c h qu n lý c ác h p tác xã và gi i phóng s c s n xu t trong nông nghi p. "Khoán 10" ñã làm cho nông nghi p nông thôn Qu ng Ngãi b ng lên m t s c s ng m i: nông dân t n d ng ñ t ñai, tăng gia s n xu t, phát tri n VAC (vư n, ao, chu ng). Trong giai ño n này, Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 16
ñã xu t hi n nhi u h p tác xã tiên ti n như : Nghĩ a Kỳ B c , Nghĩ a Phương, Bình Dương... s n xu t nông nghi p trên ñ a bàn t nh tăng lên rõ r t. Tuy v y, "Khoán 10" v n c ó nh ng t n t i như : vi c c hia ñ t theo s lao ñ ng d n ñ n nh ng h ñông con nhưng ít ru ng. Ngư c l i, nh ng h có lao ñ ng nhưng m t s c , thi u kinh nghi m s n xu t, thi u v n... l i nhi u ru ng ñ t, quan tr ng hơn là vi c c hia ru ng ñ t c ho dân theo ñ nh su t lao ñ ng ñã d n ñ n tình tr ng ru ng ñ t b c hia c t manh mún, s n ph m s n xu t ra phân tán, tr ng i c ho phát tri n s n xu t hàng hóa, c ơ gi i hóa và th y l i hóa trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p s au này. ð n c u i nă m 2004, toàn t nh có 181 h p tác xã nông nghi p. Ph n l n c ác h p tác xã ñ u c huy n theo hư ng t p trung làm d c h v nh ng khâu thi t y u như tư i, tiêu, b o v th c v t, cung ng phân bón, thu c phòng tr s âu, b nh cây tr ng, d c h v thú y, cho các h xã viên nghèo vay v n ñ s n xu t... 6. NÔNG NGHI P TRONG TH I KỲ 1990 - 2005 Tháng 7.1989, t nh Qu ng Ngãi ñư c tái l p. ð ng b và Chính quy n Qu ng Ngãi ñã có nhi u c h trương thông thoáng, t o ñi u ki n c ho s n xu t nông nghi p phát tri n. Th i kỳ 1990 - 2005 là th i gian ngành nông nghi p Qu ng Ngãi b t ñ u c huy n t s n xu t t t úc, t c p s ang s n xu t hàng hóa. Vi c áp d ng nh ng ti n b k thu t trong s n xu t nông nghi p như : ñưa các gi ng cây tr ng, v t nuôi m i c ho nă ng su t, ch t lư ng r t c ao vào s n xu t, áp d ng ph màng nilông cho m t s c ây tr ng c n, áp d ng bi n pháp phòng tr s âu b nh t ng h p c ho cây lúa, cây rau (chương trình IPM), áp d ng bi n pháp "3 gi m, 3 tăng" trong s n xu t lúa (ICM)... ñã làm thay ñ i m t c ách c ơ b n v t p quán canh tác lâu ñ i c a ngư i nông dân Qu ng Ngãi. Nông nghi p phát tri n v m i m t, n i b t nh t là các lĩ nh v c như s au: 6.1. S N XU T LƯƠNG TH C S n xu t lúa Lúa là cây tr ng ch l c , cây tr ng truy n th ng Qu ng Ngãi t lâu ñ i. Trong nh ng năm ñ u t h p niên 80 c a th k XX, Qu ng Ngãi v n ñ ng nông dân ñ y m nh thâm canh, tă ng v , ph n ñ u ñưa di n tích lúa t 1 lên 2 v , t 2 v lên 3 v /nă m. Nh v y, s n lư ng thóc tăng lên rõ r t. Tuy nhiên, qua tính toán c a c ác nhà qu n lý c a t nh cho th y: s n xu t lúa 3 v t rong m t năm tuy có làm cho s n lư ng lúa t ăng lên nhưng hi u qu kinh t không cao, thư ng b m t mùa khi g p th i t i t b t l i. ð gi i quy t nh ng t n t i trên, năm 2002, Ban Thư ng v T nh y Qu ng Ngãi ñã ban hành Ngh quy t c huyên ñ "Chuy n s n xu t lúa t 3 v s ang 2 v /nă m" c ác huy n ñ ng b ng. Chuyên ñ b t ñ u th c hi n t v hè - thu 2002; Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 17