DỊCH TỄ HỌC TÂM THẦN

Chia sẻ: Nguyen Uyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

85
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'dịch tễ học tâm thần', y tế - sức khoẻ, y dược phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: DỊCH TỄ HỌC TÂM THẦN

1 DÒCH TEÃ HOÏC TAÂM THAÀN TS. BS. ÑAËNG HOAØNG HAÛI MUÏC TIEÂU: 1. Lieät keâ ñöôïc taàn suaát cuûa moät soá nhoùm roái loaïn taâm thaàn (theo keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG). 2. Moâ taû ñöôïc söû duïng dòch vuï y teá cuûa ngöôøi beänh Taâm thaàn. 3. Vai troø cuûa Baùc só ña khoa trong ñieàu trò caùc nhoùm roái loaïn taâm thaàn chính. 1. KHAÙI NIEÄM: 1.1. BAÛNG PHAÂN LOAÏI QUOÁC TEÁ BEÄNH TAÄT (BPLQTBT) BPLQTBT laàn 10 coù 3 truïc: truïc I lieân quan ñeán chaån ñoaùn laâm saøng, truïc II aûnh höôûng cuûa beänh treân sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh, truïc III laø caùc vaán ñeà moâi tröôøng taâm lyù xaõ hoäi coù aûnh höôûng treân beänh taät. Trong BPLQTBT laàn 10, trong truïc I coù 20 chöông, moãi chöông töông öùng vôùi moãi loaïi beänh. Thí duï: chöông I lieân quan ñeán caùc beänh nhieãm truøng vaø kyù sinh truøng, thuoäc chuyeân khoa Truyeàn nhieãm, chöông V laø caùc roái loaïn taâm thaàn vaø haønh vi, thuoäc chuyeân khoa Taâm thaàn. Baûng 1 Caùc chöông trong BPLQTBT laàn 10. Chöông Teân I Beänh nhieãm truøng vaø kyù sinh truøng II Ung thö III Beänh cuûa maùu vaø cô quan taïo maùu vaø caùc roái loaïn lieân quan ñeán mieãn nhieãm. IV Noäi tieát, dinh döôõng, vaø bieán döôõng V Roái loaïn taâm thaàn vaø haønh vi. VI Beänh thaàn kinh. …. ……………………………………………………………….. Trong chuyeân khoa Taâm thaàn, coù 10 nhoùm beänh: F0: Caùc roái loaïn taâm thaàn thöïc toån F1: Caùc roái loaïn taâm thaàn vaø haønh vi do söû duïng caùc chaát taùc ñoäng taâm thaàn F2: Beänh taâm thaàn phaân lieät, caùc roái loaïn phaân lieät vaø caùc roái loaïn hoang töôûng F3: Roái loaïn khí saéc (caûm xuùc) F4: Caùc roái loaïn beänh taâm caên coù lieán quan ñeán stress vaø daïng cô theå F5: Caùc hoäi chöùng haønh vi keát hôïp vôùi caùc roái loaïn sinh lyù vaø caùc nhaân toá cô theå F6: Caùc roái loaïn nhaân caùch vaø haønh vi ôû ngöôøi thaønh nieân F7: Chaäm phaùt trieån taâm thaàn F8: Caùc roái loaïn veà phaùt trieån taâm lyù F9: Caùc roái loaïn haønh vi vaø caûm xuùc thöôøng khôûi phaùt ôû treû em vaø thanh thieáu nieân.
2 1.2. SOÅ TAY CHAÅN ÑOAÙN THOÁNG KEÂ BEÄNH TAÂM THAÀN (STCÑTKBTT) Trong cuoán STCÑTKBTT laàn III, söû duïng heä thoáng ña truïc, theo moâ hình sinh hoïc-taâm lyù xaõ hoäi (biopsychosocial), goàm 5 truïc: Truïc I goàm coù roái loaïn laâm saøng, Truïc II, roái loaïn nhaân caùch vaø chaäm phaùt trieån taâm thaàn Truïc III lieân quan ñeán beänh cô theå, Truïc IV ghi chuù ñieàu kieän xaõ hoäi coù lieân quan ñeán roái loaïn taâm thaàn. Truïc V laø thang löôïng giaù chung veà sinh hoaït cuûa ngöôøi beänh. 2. LÒCH SÖÛ: Theo taùc giaû Juan E. Mezzich, dòch teã hoïc taâm thaàn coù theå chia laøm 4 giai ñoaïn: 2.1. GIAI ÑOAÏN THÖÙ NHAÁT: Giai ñoaïn naøy keùo daøi ñeán giöõa theá kyû 20. Sau ñaây laø moät vaøi thí duï: - Naêm1838, Jean Etienne Esquirol baùo caùo soá beänh nhaân taâm thaàn nhaäp vieän taïi caùc beänh vieän Paris taêng gaáp 4 laàn trong voøng 15 naêm (töø 1786 ñeán 1801). - Theo moät baùo caùo ôû Massachusetts, döïa treân soá lieäu cuûa baùc só ña khoa, coù 2,632 ngöôøi beänh taâm thaàn vaø 1,087 ngöôøi ñaàn ñoän caàn ñöôïc chaêm soùc. - Robert Faris vaø Warren Dunham nghieân cöùu choã ôû cuûa ngöôøi beänh taâm thaàn, giöõa nhöõng naêm 1922 vaø 1934 taïi Chicago; keát quaû cho thaáy, tyû leä Taâm thaàn phaân lieät ôû noâng thoân thaáp hôn ôû thaønh thò. Ñaëc ñieåm cuûa giai ñoaïn naøy: döïa treân soá lieäu cuûa ngöôøi beänh, neân keát quaû khoâng theå hieän ñöôïc tình traïng taâm thaàn trong coäng ñoàng. 2.2.GIAI ÑOAÏN THÖÙ HAI: Sau ñeä nhò theá chieán, coù nhieàu quaân nhaân bò beänh taâm thaàn, tyû leä beänh taâm thaàn ôû trong quaân ñoäi ñöôïc quan taâm vaø nghieân cöùu; nhieàu cuoäc ñieàu tra trong quaân ñoäi ñöôïc tieán haønh; khaùi nieäm ñieàu tra trong nhöõng coäng ñoàng baét ñaàu ñöôïc söû duïng. Trong daân söï, caùc nhaø taâm thaàn hoïc baét ñaàu nghieân cöùu beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng vaø baét ñaàu ñieàu tra beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng; trong giai ñoaïn naøy, coù söû duïng caùc baûng caâu hoûi. Sau ñaây laø moät vaøi thí duï: - Trong ñieàu tra ôû Midtown Manhattan, do chuyeân vieân xaõ hoäi tieán haønh, vieäc ñaùnh giaù ngöôøi beänh döïa vaøo haäu quaû cuûa beänh taâm thaàn, keát quaû ñieàu tra cho thaáy, 23% maãu bò beänh taâm thaàn naëng. - Ñieàu tra Stirling County ôû New York treân 1.010 döïa treân boä caâu hoûi, vaø döïa vaøo Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM) laàn 1 cuûa “American Psychiatric Association”, tyû leä beänh taâm thaàn laø 20% daân soá. - Trong moät ñieàu tra cuûa August Hollingshead vaø Frederick Redlich ôû New Haven, Connecticut, tyû leä beänh taâm thaàn ôû ngöôøi coù tình traïng kinh teá xaõ hoäi thaáp cao hôn ôû lôùp xaõ hoäi kinh teá cao. Keát quaû cho bieát tình hình beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng; nhôø söû duïng baûng caâu hoûi maø keát quaû coù tính chaát thoáng nhaát vaø khaùch quan. Tuy nhieân, phöông phaùp chaån ñoaùn vaø thaâu löôïm soá lieäu chöa ñöôïc thoáng nhaát giöõa caùc cuoäc ñieàu tra.
3 2.3. GIAI ÑOAÏN 3: Trong giai ñoaïn naøy, caùc baûng caâu hoûi vaãn ñöôïc söû duïng trong caùc ñieàu tra, nhö DIS, CIDI…; coù ñieåm khaùc bieät so vôùi caùc caâu hoûi tröôùc, caùc boä caâu hoûi naøy ñöôïc bieân soaïn theo caùc tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa BPLQTBT laàn 10 vaø STCÑTKBTT laàn III, giuùp cho vieäc chaån ñoaùn ñöôïc khaùch quan, Sau ñaây laø moät vaøi cuoäc ñieàu tra: - Ñieàu tra dòch teã vuøng (Epidemiological Catchment Area (ECA)) taïi Hoa kyø, vôùi boä caâu Diagnostic Interview Schedule (DIS), xaùc ñònh tyû leä beänh taïi Hoa kyø, ñöôïc coi laø cuoäc ñieàu tra ñaàu tieân treân theá giôùi coù söû duïng cau hoûi chaån ñoaùn. - Ñieàu tra quoác gia caùc beänh phoái hôïp (National Comorbidity Survey (NCS)) taïi Hoa kyø, vôùi boä caâu hoûi CIDI, xaùc ñònh taàn suaát caùc beänh taâm thaàn. Keát quaû caùc ñieàu tra naøy chæ cho thaáy tyû leä beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng, 2.4. GIAI ÑOAÏN 4: Caùc ñieàu tra trong giai ñoaïn naøy nhaèm nhieàu muïc ñích khaùc nhau: tyû leä beänh trong coäng ñoàng, caùc thieät haïi cuûa beänh taâm thaàn, nhaän thöùc cuûa xaõ hoäi veà beänh taâm thaàn, toå chöùc y teá v.v… Sau ñaây laø moät vaøi cuoäc ñieàu tra: - Trong ñieàu tra ña trung taâm ôû Ba Taây, vôùi boä caâu hoûi CIDI, treân 6.470 ngöôøi, trong cuoäc ñieàu tra naøy; caùc taùc giaû so saùnh ñaëc ñieåm daân soá hoïc cuûa ngöôøi beänh vaø khoâng bò beänh. - Cuoäc ñieàu tra quoác gia ôû Uùc, vôùi boä caâu hoûi CIDI, ngoaøi vieäc xaùc ñònh tyû leä beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng; cuoäc ñieàu tra naøy coøn nghieân cöùu thieät haïi do beänh taâm thaàn gaây ra (chæ soá DALY), chaát löôïng cuoäc soáng vaø söû duïng caùc dòch vuï y teá. - Laàn ñaàu tieân cuoäc ñieàu tra cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi (WMH) vôùi boä caâu hoûi CIDI, treân 60.559 ngöôøi ôû treân 14 quoác gia khaùc nhau ñeå xaùc ñònh tyû leä beänh taâm thaàn trong coäng ñoàng, thieät haïi do beänh taâm thaàn gaây ra; vaø boä caâu hoûi khaûo saùt vieäc söû duïng dòch vuï y teá; hoaït ñoäng cuûa ngaønh y teá v.v… Laàn ñaàu tieân, ñieàu tra ñöôïc thöïc hieän treân nhieàu quoác gia khaùc nhau, cho pheùp so saùnh tình traïng beänh taâm thaàn taïi nhieàu nôi khaùc nhau; vôùi soá lieäu veà söû duïng dòch vuï y teá vaø toå chöùc y teá, caùc taùc giaû ñaùnh giaù khaû naêng cuûa ngaønh y teá trong vieäc ñaùp öùng nhu caàu ñieàu trò cuûa beänh taâm thaàn. 3. DÒCH TEÃ HOÏC TAÂM THAÀN. ÔÛ ñaây, chæ trình baøy keát quaû ñieàu tra cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi vaø moät soá ñieàu tra cuûa Hoa kyø nhö “Ñieàu tra dòch teã vuøng” vaø “Ñieàu tra quoác gia veà beänh phoái hôïp”. Soá lieäu ñieàu tra cuûa TCYTTG ñöôïc chia thaønh nhieàu phaàn: soá lieäu ñieàu tra treân coäng ñoàng, thieät haïi cuûa beänh taâm thaàn, söû duïng dòch vuï y teá cuûa ngöôøi beänh taâm thaàn vaø toå chöùc cuûa ngaønh y teá (bao goàm ña khoa vaø taâm thaàn). Phaàn naøy ñeà caäp ñeán keát quaû ñieàu tra trong coäng ñoàng treân moät soá quoác gia. Soá lieäu ñöôïc phaân tích theo tình traïng beänh taâm thaàn, caùc nhoùm nhö nhoùm F1, F3, F4… Tyû leä beänh taâm thaàn ñöôïc trình baøy theo taàn suaát suoát ñôøi vaø trong 12 thaùng. Taàn suaát suoát ñôøi ño löôøng khaû naêng ngöôøi naøy bò beänh taâm thaàn trong suoát cuoäc ñôøi cuûa hoï. Taàn suaát trong 12 thaùng, xaùc ñònh soá ngöôøi bò beänh taâm thaàn cuûa moät coäng ñoàng trong 12 thaùng; nhôø soá lieäu naøy, caùc keá hoaïch ñaùp öùng nhu caàu ñieàu trò coù theå ñöôïc tính toùan. 3.1. ROÁI LOAÏN TAÂM THAÀN.
4 Baûng 2: Tình traïng beänh Taâm thaàn. Vuøng vaø Roái loaïn taâm thaàn quoác gia Suoát ñôøi 12 thaùng % ÑLC % ÑLC Americas Colombia 36 1.4 18 0.9 Mexico 25 1.1 13 0.9 United 47 1.1 26 0.9 States Europe Belgium 29 2.3 10 1.1 France 38 2 14 1.2 Germany 25 1.6 8.6 0.9 Italy 18 1.1 7.2 0.7 Netherlands 31 2.1 11 0.9 Spain 20 1.4 8.4 0.6 Ukraine 33 1.7 19 1.3 Asia Japan 20 1.7 8.3 1.1 PRC Beijing 17 2.4 9.3 1.6 PRC 8.6 1.3 4.5 0.9 Shanghai Theo keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG, ñöôïc trình baøy ôû baûng 2: Taïi Hoa kyø, taàn suaát suoát ñôøi cuûa beänh taâm thaàn laø 47,3%; nhö vaäy, trong suoát cuoäc ñôøi cuûa ngöôøi Hoa kyø, coù khoaûng gaàn phaân nöõa bò beänh taâm thaàn; taàn suaát trong 12 thaùng laø 26,1%; vôùi soá lieäu naøy, moãi naêm coù khoaûng 26,1% ngöôøi Hoa kyø bò beänh taâm thaàn, thí duï, daân soá cuûa Hoa kyø laø 250 trieäu ngöôøi, moãi naêm coù khoaûng 65 trieäu ngöôøi bò beänh Taâm thaàn. Khi quan saùt soá lieäu naøy taïi moät soá quoác gia khaùc: Taïi Thöôïng haûi, taàn suaát suoát ñôøi laø 8,6% vaø trong 12 thaùng laø 4,5%. Taïi Phaùp, taàn suaát suoát ñôøi laø 38%, vaø trong 12 thaùng laø 14%. Keát quaû ñieàu tra cho thaáy tình traïng beänh taâm thaàn thay ñoåi theo töøng quoác gia. 3.2. CAÙC ROÁI LOAÏN TAÂM THAÀN VAØ HAØNH VI DO SÖÛ DUÏNG CAÙC CHAÁT TAÙC ÑOÄNG TAÂM THAÀN (NHOÙM F1) Nhoùm naøy bao goàm nhöõng loaïi beänh taâm thaàn do söû duïng caùc chaát gaây nghieän hoaëc caùc chaát taùc ñoäng treân heä thaàn kinh. Caùc chaát gaây nghieän bao goàm: röôïu, caùc chaát coù thuoác phieän, caàn sa. caùc thuoác an thaàn hoaëc caùc thuoác nguû, cocaine. caùc chaát kích thích khaùc bao goàm cafein, caùc chaát gaây aûo giaùc, thuoác laù, caùc dung moâi deã bay hôi.
5 Baûng 3: Taàn suaát cuûa nhoùm F1 taïi moät soá quoác gia. Chung Söû duïng chaát Vuøng vaø Suoát ñôøi 12 thaùng Suoát ñôøi 12 thaùng quoác gia % ÑLC % ÑLC % ÑLC % ÑLC Americas Colombia 36 1.4 18 0.9 9.4 0.8 3 0.4 Mexico 25 1.1 13 0.9 8 0.6 3 0.4 United States 47 1.1 26 0.9 15 0.6 4 0.3 Europe Belgium 29 2.3 10 1.1 8.7 1.5 1 0.3 France 38 2 14 1.2 5.6 0.8 1 0.2 Germany 25 1.6 8.6 0.9 6.2 0.8 1 0.4 Italy 18 1.1 7.2 0.7 1.2 0.3 0 0.1 Netherlands 31 2.1 11 0.9 7.7 1 2 0.4 Spain 20 1.4 8.4 0.6 2.9 0.7 0 0.1 Ukraine 33 1.7 19 1.3 12 1.1 5 0.6 Asia Japan 20 1.7 8.3 1.1 4.9 0.9 1 0.5 PRC Beijing 17 2.4 9.3 1.6 7.5 1.2 3 0.7 PRC Shanghai 8.6 1.3 4.5 0.9 1.9 0.4 1 0.1 Theo keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG, trình baøy ôû baûng 5: * Taïi Hoa kyø, taàn suaát cuûa roái loaïn taâm thaàn do söû duïng chaát suoát ñôøi cuûa ngöôøi Hoa kyø laø 15%; nhö vaäy, trong suoát ñôøi cuûa ngöôøi Hoa kyø, coù 15% ngöôøi bò roái loaïn taâm thaàn do söû duïng chaát. Neáu tính taàn suaát 12 thaùng cuûa roái loaïn taâm thaàn do söû duïng chaát laø 4%; nhö vaäy, trong 1 naêm, vôùi daân soá 250 trieäu ngöôøi, coù khoaûng 10 trieäu ngöôøi Hoa kyø coù vaán ñeà lieân quan ñeán söû duïng chaát. * Taïi Thöôïng haûi, taàn suaát roái loaïn taâm thaàn suoát ñôøi cuûa ngöôøi ôû thöôïng Haûi laø 8,6%, taàn suaát cuûa söû duïng chaát laø 1,9%. Neáu tính treân 12 thaùng, taàn suaát roái loaïn taâm thaàn laø 4,5%, coù 1% ngöôøi ngöôøi Thöôïng Haûi söû duïng chaát. 3.3. NHOÙM ROÁI LOAÏN KHÍ SAÉC (NHOÙM F3) Nhoùm naøy bao goàm: giai ñoaïn höng caûm, roái loaïn caûm xuùc löôõng cöïc, giai ñoaïn traàm caûm, roái loaïn traàm caûm taùi dieãn, traïng thaùi roái loaïn khí saéc (caûm xuùc) dai daúng, roái loaïn khí saéc (caûm xuùc) khaùc
6 Baûng 4: Taàn suaát cuûa nhoùm F3 taïi moät soá quoác gia. Chung Roái loaïn khí saéc Vuøng vaø Suoát ñôøi 12 thaùng Suoát ñôøi 12 thaùng quoác gia % ÑLC % ÑLC % ÑLC % ÑLC Americas Colombia 36 1.4 18 0.9 13 0.7 6 0.4 Mexico 25 1.1 13 0.9 10 0.7 5 0.4 United States 47 1.1 26 0.9 21 0.8 10 0.4 Europe Belgium 29 2.3 10 1.1 14 1.1 5 0.5 France 38 2 14 1.2 23 1.3 6 0.7 Germany 25 1.6 8.6 0.9 11 0.8 3 0.4 Italy 18 1.1 7.2 0.7 10 0.6 3 0.2 Netherlands 31 2.1 11 0.9 18 1.4 5 0.6 Spain 20 1.4 8.4 0.6 12 0.6 4 0.3 Ukraine 33 1.7 19 1.3 16 1.2 9 0.8 Asia Japan 20 1.7 8.3 1.1 8.5 0.7 3 0.5 PRC Beijing 17 2.4 9.3 1.6 4.6 0.6 3 0.6 PRC Shanghai 8.6 1.3 4.5 0.9 3.7 0.8 2 0.6 Taïi Hoa kyø, taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn khí saéc laø 21%, taàn suaát treân 12 thaùng laø 10% Taïi Thöôïng haûi, taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn khí saéc laø 3,7%, taàn suaát treân 12 thaùng laø 2%. 3.4. CAÙC ROÁI LOAÏN BEÄNH TAÂM CAÊN COÙ LIEÁN QUAN ÑEÁN STRESS VAØ DAÏNG CÔ THEÅ (NHOÙM F4) Nhoùm naøy bao goàm: roái loaïn lo aâu aùm aûnh sôï, roái loaïn lo aâu khaùc, roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc, phaûn öùng vôùi stress traàm troïng vaø roái loaïn söï thích öùng, roái loaïn phaân ly (chuyeån di), roái loaïn daïng cô theå. Baûng 5: Taàn suaát cuûa nhoùm F4 taïi moät soá quoác gia. Vuøng vaø Chung Lo aâu quoác gia Suoát ñôøi 12 thaùng Suoát ñôøi 12 thaùng % ÑLC % ÑLC % ÑLC % ÑLC Americas Colombia 36 1.4 18 0.9 20 1.2 9.9 0.8 Mexico 25 1.1 13 0.9 12 0.7 6.9 0.5 United States 47 1.1 26 0.9 29 0.9 18 0.7 Europe Belgium 29 2.3 10 1.1 13 1.9 6.2 1.1 France 38 2 14 1.2 22 1.5 9.7 0.9
7 Germany 25 1.6 8.6 0.9 14 1.3 5.9 0.8 Italy 18 1.1 7.2 0.7 11 0.9 5 0.6 Netherlands 31 2.1 11 0.9 15 1 7.2 0.9 Spain 20 1.4 8.4 0.6 10 1 5.2 0.6 Ukraine 33 1.7 19 1.3 11 1 7.4 0.8 Asia Japan 20 1.7 8.3 1.1 8.4 0.9 4.7 0.8 PRC Beijing 17 2.4 9.3 1.6 5.9 1.2 3.4 0.7 PRC Shanghai 8.6 1.3 4.5 0.9 3.9 1 2.6 0.8 Taïi Hoa kyø, taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn lo aâu laø 29%, taàn suaát treân 12 thaùng laø 18% Taïi Thöôïng haûi, taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn khí saéc laø 3,9%, taàn suaát treân 12 thaùng laø 2,8%. 3.5. CAÙC ROÁI LOAÏN TAÂM THAÀN THÖÏC THEÅ (NHOÙM F0) Nhoùm naøy bao goàm caùc loaïi beänh taâm thaàn coù nguyeân nhaân laø beänh cô theå nhö tai bieán maïch maùu naõo, ñaùi thaùo ñöôøng, beänh tim maïch…, Trong baùo caùo cuûa Toå chöùc Y teá Theá giôùi, khoâng neâu roõ soá lieäu cuûa nhoùm beänh naøy. Tuy nhieân, theo keát quaû cuûa “Ñieàu tra dòch teã vuøng” (Epidemiological cachtment area) taïi Hoa kyø; do Wells KB coâng boá, neáu taàn suaát cuûa roái loaïn lo aâu trong daân soá chung laø 17,9%; taàn suaát ôû ngöôøi khoâng bò beänh maïn tính laø 6%; ôû ngöôøi bò maïn tính laø 11,9%, nhö vaäy, khoaûng 2/3 soá beänh nhaân roái loaïn lo aâu bò moät hay nhieàu beänh maïn tính. Theo keát quaû cuûa ñieàu tra keå treân, ngöôøi ta tính ñöôïc tyû leä roái loaïn lo aâu cuûa moät soá beänh maïn tính. Baûng 6: Tyû leä roái loaïn lo aâu cuûa moät soá beänh maïn tính Beänh cô theå Taàn suaát taïi thôøi ñieåm Taàn suaát suoát ñôøi Khoâng bò beänh 6.0 Â± 0.6 12.4 Â± 1.0 Vieâm khôùp 11.9 Â± 2.6 20.7 Â± 3.3c c Ñaùi thaùo ñöôøng 15.8 Â± 6.1 27.1 Â± 7.0b Beänh tim maïch 21.0 Â± 5.7c 28.3 Â± 5.8d Beänh phoåi maïn tính 10.0 Â± 2.5 21.0 Â± 4.1b Cao huyeát aùp 12.1 Â± 3.0d 16.1 Â± 2.9 Theo keát quaû cuûa “Ñieàu tra Quoác gia veà beänh phoái hôïp” (National comorbidity survey) cuõng ñöôïc toå chöùc taïi Hoa kyø, do Kessler coâng boá, neáu taàn suaát traàm caûm trong 1 naêm trong daân soá chung laø 10,3%; ôû ngöôøi khoâng bò beänh maïn tính. taàn suaát naøy laø 3,1%; vaø ôû ngöôøi bò beänh maïn tính, tyû leä naøy laø 7,2% nhö vaäy khoaûng 60% beänh nhaân traàm caûm bò moät hoaëc nhieàu beänh maïn tính; tyû leä traàm caûm naøy coøn tuøy thuoäc vaøo soá beänh maïn tính, neáu chí coù moät beänh maïn tính, tyû leä traàm caûm laø 5,6%; neáu coù töø 2 beänh trôû leân, tyû leä beänh maïn tính seõ laø 12,5%.
8 Baûng 7: tyû leä traàm caûm ôû ngöôøi coù beänh maïn tính Traàm caûm Beänh maïn tính Tyû leä (%) Ñoä leäch chuaån 0 3.1 -0.1 1 5.6 -0.7 2+ 12.5 -1.4 Theo keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG, hai loaïi beänh traàm caûm vaø lo aâu chieám moät tyû leä quan troïng trong caùc beänh taâm thaàn; nhieàu taùc giaû öôùc tính, soá beänh nhaân cuûa hai loaïi beänh naøy chieám tyû leä khoaûng 75-80% soá beänh nhaân taâm thaàn; nhö vaäy, vôùi soá lieäu cuûa “Ñieàu tra dòch teã vuøng” vaø “Ñieàu tra Quoác gia veà beänh phoái hôïp”, coù khoaûng 2/3 soá beänh nhaân naøy bò beänh maïn tính, nhö vaäy, nhoùm beänh nhaân taâm thaàn bò beänh maïn tính chieám moät tyû leä quan troïng trong beänh taâm thaàn. Khi phaân tích caùc beänh maïn tính, caùc taùc giaû ñeå yù ñeán moät soá beänh maïn tính coù tyû leä töû vong cao nhö tai bieán maïch maùu naõo, ñoäng maïch vaønh, ñaùi thaùo ñöôøng, beänh phoåi maïn tính. Baûng 8: Tyû leä lo aâu vaø traàm caûm cuûa moät soá beänh maïn tính. Tyû leä lo aâu (%) Tyû leä traàm caûm (%) Tai bieán maïch maùu naõo 25-35 20-50 Chaán thöông soï naõo 6,5 Parkinson 40 30-51 Ñoäng kinh 20-66 25 Ñaùi thaùo ñöôøng 14 8,5-27,3 Ñoäng maïch vaønh 50 17-27 COPD 13-51 Suyeãn 6,5-24 Caùc nghieân cöùu cho thaáy ôû ngöôøi beänh tai bieán maïch maùu naõo, tyû leä lo aâu cuûa laø 25- 35%, tyû leä traàm caûm laø 20-50%; ôû beänh ñoäng maïch vaønh, tyû leä lo aâu laø 50%, tyû leä traàm caûm laø 17-27%, ôû beänh nhaân ñaùi thaùo ñöôøng, tyû leä lo aâu laø 14%, tyû leä cuûa traàm caûm laø 8,5-27,3%. Moät soá nghieân cöùu veà tyû leä bieán chöùng vaø töû vong cuûa caùc beänh noùi treân khi bò lo aâu hoaëc traàm caûm, theo soá lieäu thoáng keâ cuûa Hoa kyø, tyû leä töû vong tình treân 10.000 daân trong 1 naêm, tyû leä töû vong cuûa tai bieán maïch maùu naõo laø 0,45/10.000. cuûa ñaùi thaùo ñöôøng laø 0,24/10.000, cuûa ñoäng maïch vaønh laø 2,04/10.000; trong moät coâng trình nghieân cöùu tyû leä töû vong cuûa ngöôøi bò ñoät quî bò traàm caûm trong 10 naêm, tyû leä töû vong cao gaáp 3,5 laàn so vôùi ngöôøi ñoät quî khoâng bò traàm caûm; moät coâng trình nghieân cöùu khaùc veà tyû leä töû vong ôû ngöôøi beänh ñoäng maïch vaønh bò traàm caûm, tyû leä töû vong thöôøng cao gaáp 5 laàn ôû ngöôøi beänh khoâng bò traàm caûm, nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà tyû leä bieán chöùng vaø töû vong ôû ngöôøi beänh ñaùi thaùo ñöôøng bò traàm caûm; keát quaû cho thaáy caùc tyû leä naøy thöôøng cao hôn ôû ngöôøi beänh khoâng bò traàm caûm, bieán chöùng cuûa caùc maïch maùu lôùn
9 (2,5 laàn), caùc maïch maùu nhoû (11 laàn), töû vong (5 laàn); nhieàu coâng trình nghieân cöùu tyû leä taùi phaùt vaø töû vong ôû beänh nhaân tim maïch vôùi roái loaïn lo aâu; keát quaû cho thaáy tyû leä taùi phaùt vaø töû vong thöôøng cao hôn ôû ngöôøi beänh tim maïch khoâng bò lo aâu, theo Kawachi, tyû leä töû vong cao gaáp 3-6 laàn; theo Moser, tyû leä töû vong cao gaáp 5 laàn, theo Januzzi, tyû leä taùi phaùt cao gaáp 2 laàn, töû vong cao gaáp 3 laàn, tyû leä cheát ñoät xuaát cao gaáp 6 laàn ôû ngöôøi beänh tim maïch khoâng bò lo aâu. Baûng 9: Tyû leä töû vong cuûa caùc beänh maïn tính phoái hôïp theâm roái loaïn lo aâu vaø traàm caûm. Tyû leä töû vong Tyû leä töû vong (lo aâu) Tyû leä töû vong (traàm caûm) Tai bieán maïch maùu naõo 0,45/10.000 3,5 laàn Ñaùi thaùo ñöôøng 0,24/10.000 5 laàn Ñoäng maïch vaønh 2,04/10.000 3-6 laàn 5 laàn 3.6. BEÄNH TAÂM THAÀN PHAÂN LIEÄT, CAÙC ROÁI LOAÏN PHAÂN LIEÄT VAØ CAÙC ROÁI LOAÏN HOANG TÖÔÛNG (NHOÙM F2) Nhoùm naøy bao goàm caùc loaïi beänh taâm thaàn chöa bieát roõ nguyeân nhaân, coù caùc trieäu chöùng loaïn thaàn nhö aûo giaùc, hoang töôûng v.v… Nhoùm naøy bao goàm: Beänh taâm thaàn phaân lieät, roái loaïn loaïi phaân lieät, roái loaïn hoang töôûng dai daúng, roái loaïn loaïn thaàn caáp vaø nhaát thôøi, roái loaïn hoang töôûng caûm öùng, roái loaïn phaân lieät caûm xuùc, roái loaïn loaïn thaàn khoâng thöïc toån khaùc. Trong nhoùm naøy coù beänh taâm thaàn phaân lieät, beänh taâm thaàn quan troïng; tuy nhieân, trong baùo caùo cuûa TCYTTG, chöa thaáy soá lieäu cuûa nhoùm naøy, theo soá lieäu cuûa Hoa kyø, chæ coù khoaûng 0,5-1% daân soá bò Taâm thaàn phaân lieät; ñoái vôùi caùc loaïi roái loaïn khaùc, vaãn chöa coù soá lieäu thoáng keâ chính thöùc. Vôùi caùc keát quaû treân, nhoùm naøy khoâng chieám tyû leä quan troïng nhö nhoùm F0, F1, F3, F4, 3.7. NHAÄN XEÙT: 3.7.1. TAÀN SUAÁT SUOÁT ÑÔØI. Khi phaân tích taàn suaát suoát ñôøi taïi moät soá quoác gia nhö taïi Hoa kyø, neáu taàn suaát roái loaïn taâm thaàn naøy laø 47,2%, taàn suaát cuûa nhoùm F1 laø 15%, nhoùm F3 laø 21%, nhoùm F4 laø 29%; taïi Phaùp, neáu taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn taâm thaàn laø 38%, cuûa nhoùm F1 laø 5,6%, cuûa nhoùm F3 laø 23% vaø cuûa nhoùm F4 laø 22%; qua caùc keát quaû treân, nhoùm F3, F4 vaø F1 laø caùc nhoùm beänh taâm thaàn coù tính chaát phoå bieán nhaát. Nhö vaäy: Nhoùm F4, chieám tyû leä cao nhaát khoaûng 35-60% roái loaïn taâm thaàn. Nhoùm F3, chieám tyû leä khoaûng 30-60% cuûa roái loaïn taâm thaàn; Nhoùm F1: chieám tyû leä khoaûng 10-40% cuûa roái loaïn taâm thaàn. Baûng 10: Taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn taâm thaàn. Vuøng vaø Chung Nhoùm F1 Nhoùm F3 Nhoùm F4 quoác gia % % Tyû leä % Tyû leä % Tyû leä Americas Colombia 36 9.4 26.1% 13 36.1% 20 55.6% Mexico 25 8 32.0% 10 40.0% 12 48.0%
10 United States 47 15 31.9% 21 44.7% 29 61.7% Europe Belgium 29 8.7 30.0% 14 48.3% 13 44.8% France 38 5.6 14.7% 23 60.5% 22 57.9% Germany 25 6.2 24.8% 11 44.0% 14 56.0% Italy 18 1.2 6.7% 10 55.6% 11 61.1% Netherlands 31 7.7 24.8% 18 58.1% 15 48.4% Spain 20 2.9 14.5% 12 60.0% 10 50.0% Ukraine 33 12 36.4% 16 48.5% 11 33.3% Asia Japan 20 4.9 24.5% 8.5 42.5% 8.4 42.0% PRC Beijing 17 7.5 44.1% 4.6 27.1% 5.9 34.7% PRC Shanghai 8.6 1.9 22.1% 3.7 43.0% 3.9 45.3% 3.7.2. TAÀN SUAÁT TRONG 12 THAÙNG: Khi phaân tích taàn suaát trong 12 thaùng taïi moät soá quoác gia nhö taïi Hoa kyø, neáu taàn suaát roái loaïn taâm thaàn naøy laø 26%, taàn suaát cuûa nhoùm F1 laø 4%, nhoùm F3 laø 10%, nhoùm F4 laø 18%; taïi Phaùp, neáu taàn suaát suoát ñôøi cuûa roái loaïn taâm thaàn laø 14%, cuûa nhoùm F1 laø 1%, cuûa nhoùm F3 laø 6% vaø cuûa nhoùm F4 laø 9,7%; qua caùc keát quaû treân, nhoùm F3, F4 vaø F1 laø caùc nhoùm beänh taâm thaàn coù tính chaát phoå bieán nhaát. Nhö vaäy: Nhoùm F4, chieám tyû leä cao nhaát khoaûng 35-70% roái loaïn taâm thaàn.. Nhoùm F3, chieám tyû leä khoaûng 30-50% cuûa roái loaïn taâm thaàn. Nhoùm F1: chieám tyû leä khoaûng 5-40% cuûa roái loaïn taâm thaàn. Baûng 11: Taàn suaát trong 12 thaùng cuûa roái loaïn taâm thaàn. Vuøng vaø Chung Nhoùm F1 Nhoùm F3 Nhoùm F4 quoác gia % % Tyû leä % Tyû leä % Tyû leä Americas Colombia 18 3 16.7% 6 33.3% 9.9 55.0% Mexico 13 3 23.1% 5 38.5% 6.9 53.1% United States 26 4 15.4% 10 38.5% 18 69.2% Europe Belgium 10 1 10.0% 5 50.0% 6.2 62.0% France 14 1 7.1% 6 42.9% 9.7 69.3% Germany 8.6 1 11.6% 3 34.9% 5.9 68.6% Italy 7.2 0 0.0% 3 41.7% 5 69.4% Netherlands 11 2 40.0% 5 45.5% 7.2 65.5% Spain 8.4 0 10.0% 4 47.6% 5.2 61.9% Ukraine 19 5 26.3% 9 47.4% 7.4 38.9% Asia Japan 8.3 1 12.0% 3 36.1% 4.7 56.6% PRC Beijing 9.3 3 32.3% 3 32.3% 3.4 36.6% PRC Shanghai 4.5 1 22.2% 2 44.4% 2.6 57.8%
11 4. THIEÄT HAÏI DO BEÄNH TAÂM THAÀN. 4.1. SÖÛ DUÏNG CAÙC DÒCH VUÏ Y TEÁ, 4.1.1. TÌNH TRAÏNG SÖÛ DUÏNG DÒCH VUÏ Y TEÁ: Theo soá lieäu ñieàu tra cuûa “Ñieàu tra quoác gia veà beänh phoái hôïp”, * Ñoái vôùi traàm caûm: 42,3% beänh nhaân khoâng ñieàu trò, 57,7% beänh nhaân traàm caûm ñöôïc ñieàu trò trong caùc cô sôû y teá, trong ñoù coù 38,6% taïi phoøng khaùm ña khoa, 16,3% taïi chuyeân khoa taâm thaàn, nhöng chæ coù 16,9% ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû vaø 7,3% ñöôïc ñieàu trò ngoaøi cô sôû y teá, nhö tö vaán veà taâm lyù, v.v… * Ñoái vôùi roái loaïn lo aâu lan toûa: 29,8% ngöôøi beänh khoâng ñieàu trò, coù 70,2% beänh nhaân roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò, trong ñoù coù 66,9% ñöôïc ñieàu trò taïi caùc cô sôû y teá, 56,3% taïi phoøng khaùm ña khoa, 21,1% taïi chuyeân khoa taâm thaàn, chæ coù 24,6% ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû, vaø 3,3% ñöôïc ñieàu trò ngoaøi cô sôû y teá. * Ñoái vôùi roái loaïn hoaûng loaïn: 51,4% beänh nhaân khoâng ñieàu trò, chæ coù 48,6% beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò taïi caùc cô sôû y teá, trong ñoù coù 34,1% taïi phoøng khaùm ña khoa, 12,2% taïi chuyeân khoa taâm thaàn, chæ coù 16% ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû, vaø 5,4% ñöôïc ñieàu trò ngoaøi cô sôû y teá Theo keát quaû ñieàu tra, caùc taùc giaû öôùc tính, 50% beänh nhaân taâm thaàn khoâng ñöôïc ñieàu trò, chæ khoaûng 50% beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò, nhöng chæ coù 15 ñeán 30% ngöôøi beänh ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû. Baûng 12: Söû duïng dòch vuï y teá cuûa ngöôøi beänh taâm thaàn. Traàm caûm RL lo aâu lan toûa RL hoaûng loaïn (%) (%) (%) Khoâng ñieàu trò 42,3 29,8 51,4 Chung 57.7 70.2 48.6 Y teá 50.4 66.9 43.2 Ña khoa 38.6 56.3 34.1 Taâm thaàn 16.3 21.1 12.2 Ñieàu trò ñaày 16.9 24.6 16 ñuû Khaùc 7,3 3,3 5,4 4.1.2. SOÁ KHOÂNG ÑIEÀU TRÒ. Khi phaân tích soá beänh nhaân khoâng ñieàu trò, tyû leä khoâng ñieàu trò thay ñoåi theo töøng loaïi beänh: * Ñoái vôùi traàm caûm: theo keát quaû ñieàu tra, coù 42,3% beänh nhaân traàm caûm khoâng ñieàu trò; theo soá lieäu ñieàu tra, neáu tyû leä traàm caûm trong daân soá chung laø 10,3%, ôû ngöôøi khoâng bò beänh maïn tính, tyû leä naøy laø 3,1%; treân phöông dieän lyù thuyeát, traàm caûm ñöôïc xeáp vaøo nhoùm F3, nguyeân nhaân chöa ñöôïc bieát roõ, theo moät soá taùc giaû, traàm caûm coù theå do ña nguyeân nhaân, nhö di truyeàn, taâm lyù, sinh hoïc. v,v…; moät soá traàm caûm, yeáu toá taâm lyù giöõ moät vai troø quan troïng, nhö soáng coâ ñôn, thaát nghieäp,
12 khoù khaên taøi chính, v.v…; soá beänh nhaân naøy khoâng chaáp nhaän chuyeân bò traàm caûm, neân thöôøng khoâng ñieàu trò. * Ñoái vôùi “roái loaïn lo aâu lan toûa”: theo keát quaû ñieàu tra, coù 29.8% beänh nhaân roái loaïn lo aâu lan toûa khoâng ñieàu trò; neáu tyû leä roái loaïn lo aâu trong daân soá chung laø 17,9%, ôû ngöôøi khoâng bò beänh maïn tính, tyû leä naøy laø 6%; treân phöông dieän lyù thuyeát, roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc xeáp vaøo nhoùm F4, nguyeân nhaân chöa ñöôïc bieát roõ, theo moät soá taùc giaû, roái loaïn lo aâu lan toûa coù theå do ña nguyeân nhaân, nhö di truyeàn, taâm lyù, sinh hoïc. v,v…; trong roái loaïn lo aâu lan toûa, yeáu toá taâm lyù giöõ moät vai troø quan troïng, nhö soáng coâ ñôn, thaát nghieäp, khoù khaên taøi chính (tieâu chuaån A cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa), v.v…; soá beänh nhaân naøy thöôøng khoâng nghó mình bò roái loaïn lo aâu lan toûa, neân thöôøng khoâng ñieàu trò. A. Trieäu chöùng lo aâu quaù möùc xuaát hieän trong thôøi gian daøi, toái thieåu 6 thaùng caùc trieäu chöùng naøy xuaát hieän sau moät vaøi söï kieän (nhö laø thaát nghieäp hay ôû laïi lôùp). Theo keát quaû ñieàu tra cuûa Hoa kyø, tyû leä khoâng ñieàu trò cuûa caùc beänh taâm thaàn thay ñoãi trong khoaûng 30-80%. Trong laïm duïng vaø nghieän röôïu, tyû leä khoâng ñieàu trò laø 78%; taïi moät soá quoác gia, uoáng röôïu laø moät taäp quaùn, neân moät soá ngöôøi beänh nghó raèng uoáng vaø nghieän röôïu laø moät chuyeân bình thöôøng, neân coù nhieàu ngöôøi khoâng chaáp nhaän vieäc ñieàu trò; nhö vaäy, taäp quaùn trong xaõ hoäi cuõng aûnh höôûng treân ñieàu trò taâm thaàn. Baûng 13: tyû leä khoâng ñieàu trò taïi moät soá quoác gia phaùt trieãn. Roái loaïn taâm thaàn Tyû leä khoâng ñieàu trò (%) Taâm thaàn phaân lieät 32 Traàm caûm 56 Loaïn khí saéc 56 Löôõng cöïc 50 Roái loaïn hoaûng sôï 56 Roái loaïn lo aâu lan toûa 58 Roái loaïn aùm aûnh nghi thöùc 60 Laïm duïng vaø nghieän röôïu 78 Keát quaû ñieàu tra cho thaáy, tyû leä khoâng ñieàu trò cuûa beänh taâm thaàn thay ñoåi trong khoaûng 30-80%, tyû leä naøy khaù cao; caùc yeáu toá aûnh höôûng treân tyû leä khoâng ñieàu trò coù lieân quan ñeán nhaän thöùc cuûa ngöôøi beänh vaø phong tuïc taäp quaùn cuûa xaõ hoäi. 4.1.3. SOÁ BEÄNH NHAÂN ÑIEÀU TRÒ. 4.1.3.1. Soá beänh nhaân ñieàu trò vaø khaùm taïi ña khoa Ñoái vôùi soá beänh nhaân khaùm vaø ñieàu trò taïi ña khoa: * Beänh nhaân khaùm taïi ña khoa: tyû leä khaùm taïi ña khoa thay ñoåi theo töøng loaïi beänh: Ñoái vôùi traàm caûm: theo keát quaû ñieàu tra, coù 38,6% beänh nhaân traàm caûm ñöôïc ñieàu trò taïi caùc phoøng khaùm ña khoa, theo keát quaû ñieàu tra, neáu tyû leä traàm caûm trong daân soá chung laø 10,3%, ôû ngöôøi bò beänh maïn tính, tyû leä naøy laø 7,2%, nhö vaäy, khoaûng 70% beänh nhaân traàm caûm bò moät hoaëc nhieàu beänh
13 maïn tính; treân laâm saøng, nhöõng beänh nhaân naøy khi ñieàu trò taïi caùc cô sô chuyeân khoa, thöôøng ñöôïc caùc baùc só chuyeân khoa ñieàu trò roái loaïn taâm thaàn, vì vaäy coù 38,6% beänh nhaân traàm caûm khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû ña khoa vaø chuyeân khoa Ñoái vôùi lo aâu: theo keát quaû ñieàu tra, coù 56,3% beänh nhaân roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò taïi caùc phoøng khaùm ña khoa, theo keát quaû ñieàu tra, neáu tyû leä roái loaïn lo aâu trong daân soá chung laø 17,9%, ôû ngöôøi bò beänh maïn tính, tyû leä naøy laø 11,9%, nhö vaäy, khoaûng 65% beänh nhaân lo aâu bò beänh maïn tính; treân laâm saøng, nhöõng beänh nhaân naøy cuõng thöôøng ñöôïc caùc baùc só chuyeân khoa ñieàu trò roái loaïn lo aâu, vì vaäy coù 56,3% beänh nhaân roái loaïn lo aâu lan toûa khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû ña khoa vaø chuyeân khoa. Caùc keát quaû treân cho thaáy taàm quan troïng cuûa heä thoáng ña khoa trong ñieàu trò roái loaïn taâm thaàn. Baûng 14: Tyû leä traàm caûm ôû beänh maïn tính. Taùc giaû Beänh Tyû leä traàm caûm (%) Burvill et al. (8) Tai bieán maïch maùu naõo 23 Robinson et al. (9) Tai bieán maïch maùu naõo 27 Sano et al. (10) Beänh Parkinson 51 Greenwald et al. (11) Beänh Alzheimer 11 Schleifer et al. (12) Ngaïnh taéc cô tim 18 Frasure-Smith et al. (2) Ngaïnh taéc cô tim 16 Hance et al. (13) Beänh ñoäng maïch vaønh 17 Carney et al. (14) Beänh ñoäng maïch vaønh 18 Burkberg et al. (15) Ung thö 42 a Kathol et al. (16) Ung thö 25â- 38 a Jaffe et al. (17) Ung thö 33 Goodnick et al. (18) Ñaùi thaùo ñöôøng 8.5â- 27.3 Brown et al. (19) HIV 5.6â-12.2 Study involved hospitalized patients. a Adapted from Sutor B, Rummans TA, Jowsey SG, et al. Major depression in medically ill patients. Mayo Clinic Proc 1998;73(4):329â€“337, with permission. Baûng 15: Tyû leä lo aâu cuûa beänh maïn tính Tyû leä lo aâu Tai bieán maïch maùu naõo 25-35% Chaán thöông soï naõo 6,5% Parkinson 40% Ñoäng kinh 20-66% Ñaùi thaùo ñöôøng 14% Ñoäng maïch vaønh 50% COPD 13-51% Suyeãn 6,5-24%
14 * Khaû naêng phaùt hieän cuûa baùc só ña khoa: Keát quaû ñieàu tra cho thaáy nhieàu beänh nhaân ña khoa coù trieäu chöùng taâm thaàn, nhieàu ngöôøi beänh khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû ña khoa; tuy nhieân, khaû naêng phaùt hieän beänh taâm thaàn cuûa baùc só ña khoa coøn nhieàu haïn cheá Theo keát quaû ñieàu tra cuûa TCYTTG, baùc só ña khoa chæ phaùt hieän khoaûng 40% beänh taâm thaàn, 54% traàm caûm vaø 46% roái loaïn lo aâu lan toûa. Trong moät ñieàu tra taïi Ba Taây, caùc baùc só ña khoa chæ phaùt hieän ñöôïc 36% beänh taâm thaàn, 44% traàm caûm vaø 32% roái loaïn lo aâu lan toûa; taïi Phaùp, caùc baùc só coù theå phaùt hieän 47% tröôøng hôïp beänh taâm thaàn, 62% tröôøng hôïp traàm caûm vaø 50% tröôøng hôïp lo aâu. Baûng 16: Khaû naêng phaùt hieän beänh cuûa baùc só ña khoa. Traàm caûm RL lo aâu lan toûa RL taâm thaàn Uoáng röôïu coù haïi Ba taây 44 32 36 0 Chileâ 74 61 74 98 Trung quoâc 21 20 18 45 Phaùp 62 50 47 46 Ñöùc 57 55 56 14 Hi laïp 22 13 17 0 Aán ñoä 46 35 40 0 YÙ 70 74 75 10 Nhaät 19 23 18 4 Anh 70 72 63 7 Hoa kyø 57 47 57 12 Chung 54 46 40 4.1.3.2. Soá beänh nhaân khaùm vaø ñieàu trò taïi taâm thaàn. Ñoái vôùi soá beänh nhaân khaùm vaø ñieàu trò taïi chuyeân khoa taâm thaàn: * Beänh nhaân khaùm taïi taâm thaàn: tyû leä khaùm taïi taâm thaàn thay ñoåi theo töøng loaïi beänh: Ñoái vôùi traàm caûm: theo keát quaû ñieàu tra, coù 16,3% beänh nhaân traàm caûm ñöôïc ñieàu trò taïi caùc cô sôû taâm thaàn, theo keát quaû ñieàu tra, theo soá lieäu ñieàu tra, khoaûng 70% beänh nhaân traàm caûm bò moät hoaëc nhieàu beänh maïn tính; treân laâm saøng, nhöõng beänh nhaân naøy thöôøng khoâng khaùm taïi caùc cô sôû taâm thaàn, vì vaäy, tyû leä khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû taâm thaàn thöôøng raát thaáp, phuø hôïp vôùi tyû leä 16,3%. Ñoái vôùi lo aâu: theo keát quaû ñieàu tra, coù 21,1% beänh nhaân roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò taïi caùc cô sôû cuûa taâm thaàn, theo keát quaû ñieàu tra, khoaûng 65% beänh nhaân lo aâu bò beänh maïn tính; treân laâm saøng, nhöõng beänh nhaân naøy thöôøng khoâng khaùm taïi caùc cô sôû taâm thaàn, vì vaäy, tyû leä khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû taâm thaàn thöôøng raát thaáp, phuø hôïp vôùi tyû leä 21,1%. * Nhaân söï
15 Maëc duø, soá beänh nhaân traàm caûm vaø roái loaïn lo aâu ít ñi khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû taâm thaàn; nhöng khi phaân tích soá lieäu nhaân söï ngaønh Taâm thaàn nhö soá baùc só, ñieàu döôõng chuyeân khoa vaø chuyeân vieân Taâm lyù treân 100.000 daân. Trong ñieàu trò traàm caûm, neáu taàn suaát trong 12 thaùng cuûa Hoa kyø laø 10,3%; nhö vaäy trong 1 naêm coù khoaûng 10,000 ngöôøi treân daân soá 100.000 ngöôøi bò traàm caûm; moãi côn traàm caûm ñöôïc ñieàu trò trong thôøi gian treân 6 thaùng, vaø 10 laàn khaùm beänh; theo quy ñònh taïi Hoa kyø, thôøi gian khaùm beänh phaûi toái thieåu laø 30 phuùt; nhö vaäy, ñoái vôùi moãi ngöôøi bò traàm caûm, thôøi gian ñieàu trò toái thieåu laø 5 giôø; ñoái vôùi daân soá 100.000 daàn, moãi naêm soá beänh nhaân traàm caûm caàn 50.000 giôø ñieàu trò; neáu soá baùc só taâm thaàn taïi Hoa kyø treân 100.000 daân laø 2, moãi naêm, moät baùc só laøm vieäc töø 1800-1900 giôø; ñeå giaûi quyeát rieâng cho ngöôøi beänh traàm caûm, caàn phaûi coù khoûang 25 baùc só taâm thaàn; nhö vaäy, soá baùc só naøy khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu ñieàu trò Baûng 17: Nhaân söï chuyeân khoa taâm thaàn treân 100.000 daân. Chaâu luïc BS taâm thaàn ÑD taâm thaàn CV Taâm lyù Chaâu Phi 0,04 0,20 0,05 Chaâu Myõ 2 2,6 2,8 Chaâu AÂu 9,8 24,8 3,1 Theá giôùi 1,2 2 0,6 4.1.3.3. Nhaän xeùt: - So saùnh tyû leä khaùm beänh taïi caùc cô sôû ña khoa vaø taâm thaàn cho thaáy, caùc cô sôû ña khoa ñaõ giaûi quyeát khoaûng 35-60% beänh nhaân traàm caûm vaø roái loaïn lo aâu; theo soá lieäu ñieàu tra, hai loaïi beänh naøy chieám tyû leä 75-80% beänh nhaân taâm thaàn, vôùi caùc soá lieäu keå treân, caùc cô sôû ña khoa ñaõ giaûi quyeát 30-50% beänh nhaân taâm thaàn; ñaây laø moät tyû leä quan troïng trong ngaønh taâm thaàn; khi phaân tích caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán tyû leä khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû ña khoa, coù nhieàu lyù do khaùch quan, trong ñoù, tyû leä ngöôøi beänh taâm thaàn vaø beänh maïn tính chieám tyû leä cao. - Tyû leä khaùm taïi caùc cô sôû taâm thaàn thaáp, coù theå laø do phaàn lôùn ngöôøi beänh traàm caûm vaø roái loaïn lo aâu coù theâm beänh maïn tính ñaõ khaùm vaø ñieàu trò taïi caùc cô sôû ña khoa, phaàn khaùc, ngaønh taâm thaàn khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñieàu trò; theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi, trong chöông trình loàng gheùp beänh taâm thaàn trong chaêm soùc ban ñaàu, caàn giao beänh roái loaïn lo aâu vaø traàm caûm cho baùc só ña khoa. 4.1.4. SOÁ BEÄNH NHAÂN ÑIEÀU TRÒ ÑAÀY ÑUÛ. Theo keát quaû nghieân cöùu, chæ coù 16,9% ngöôøi beänh traàm caûm vaø 24,6% ngöôøi beänh roái loaïn lo aâu ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû, tyû leä naøy töông ñoái thaáp. Khi phaân tích caùc yeáu toá coù lieân quan, thí duï trong traàm caûm, coù 42,3% beänh nhaân khoâng ñieàu trò, trong soá 38,6% ñieàu trò taïi ña khoa, chæ coù 44% soá naøy ñöôïc chaån ñoaùn vaø ñieàu trò, nhö vaäy coù khoaûng 17-18% ñöôïc ñieàu trò; theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi, ôû caùc quoác gia phaùt trieån, chæ khoaûng 40% ngöôøi beänh ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû, ôû
16 caùc nöôùc ñang phaùt trieån, tyû leä naøy thaáp hôn; nhö vaäy chæ khoaûng 6-8% beänh nhaân ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû. Tyû leä ñieàu trò ñaày ñuû naøy haïn cheá keát quaû ñieàu trò. Theo keát quaû cuûa nhieàu nghieân cöùu thöû thuoác, neáu beänh nhaân traàm caûm uoáng thuoác ñaày ñuû vaø ñeàu ñaën, tyû leä thuyeân giaûm beänh laø 60-65%, neáu khoâng tuaân thuû ñieàu trò, tyû leä thuyeân giaûm laø 30-35%, tyû leä taùi phaùt laø 65-70%. Vôùi tyû leä uoáng thuoác ñaày ñuû laø 6-8%, nhö vaäy, coù 92-94% khoâng uoáng thuoác ñaày ñuû, tyû leä thuyeân giaûm laø 0,08* 0,65+ 0,92*0,35= 0,37. Tyû leä thuyeân giaûm 37% cuûa maãu chæ coù 8% ngöôøi ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû, khoâng khaùc bieät vôùi tyû leä 35% cuûa ngöôøi khoâng uoáng thuoác choáng traàm caûm; vôùi tyû leä ñieàu trò ñaày ñuû naøy, keát quaû cuõng khoâng khaùc bieät vôùi khoâng ñeàu trò. Nhö vaäy, ñieàu trò ñaày ñuû laø moät yeáu toá haïn cheá hieäu quaû cuûa ñieàu trò. 4.2. THIEÄT HAÏI DO BEÄNH TAÂM THAÀN. Theo Toå chöùc Y teá Theá giôùi, trong toång thieät haïi do caùc beänh thöôøng gaëp, beänh taâm thaàn chieám tyû leä 31%, thí duï ñoái vôùi traàm caûm, trong naêm 2002, trong möôøi loaïi beänh gaây nhieàu thieät haïi nhaát, coù traàm caûm chieám vò trí thöù tö, döï kieán trong naêm 2030, traàm caûm seõ chieám vò trí thöù hai sau beänh HIV/AIDS. Baûng 18: Thieät haïi cuûa caùc beänh thöôøng gaëp (theo chæ soá DALY). Naêm 2002 Beänh Naêm 2030 1 Beänh chu sinh 9 2 Nhieãm truøng hoâ haáp 8 döôùi 3 HIV/AIDS 1 4 Traàm caûm 2 5 Tieâu chaûy 12 6 Thieáu maùu cô tim 3 7 Tai bieán maïch maùu naõo 6 8 Tai naïn löu thoâng 4 9 Soát reùt 15 10 Beänh lao 25 5. KEÁT LUAÄN: - Roái loaïn taâm thaàn laø moät beänh phoå bieán ôû caùc quoác gia phaùt trieån; keát quaû ñieàu tra cho thaáy taàm quan troïng cuûa caùc nhoùm F0, F1, F3 vaø F4; ngaønh Taâm thaàn caàn taäp trung treân caùc nhoùm keå treân; ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhoùm F0 vaø F1. - Keát quaû ñieàu tra cho thaáy thieät haïi cuûa beänh taâm thaàn, ñaëc bieät laø ñoái vôùi traàm caûm; caàn coù nhöõng bieän phaùp quaûn lyù traàm caûm. - Tyû leä khoâng ñieàu trò beänh vaãn coøn raát cao, caàn coù nhöõng bieän phaùp tuyeân truyeàn veà beänh taâm thaàn ñeå laøm taêng tyû leä khaùm vaø ñieàu trò. - Caùc baùc só ña khoa giöõ moät vai troø quan troïng trong ñieàu trò beänh taâm thaàn, caàn coù moät phoái hôïp giöõa chuyeân khoa Taâm thaàn vaø caùc chuyeân khoa khaùc ( ñaëc bieät laø ñoái vôùi caùc
17 beänh maïn tính nhö beänh tim maïch, noäi tieát…) ñeå naâng cao trình ñoä chaån ñoaùn vaø ñieàu trò beänh taâm thaàn cho caùc baùc só ña khoa. - Chuyeân ngaønh Taâm thaàn caàn ñi saâu vaøo caùc lónh vöïc cuûa nhoùm F0, F1; maëc duø ñaõ coù chuyeân khoa saâu nhö “Taâm theå”, “Taâm thaàn caùc chaát gaây nghieän”; tuy nhieân, treân nhieàu quoác gia, caùc chuyeân ngaønh naøy vaãn chöa ñöôïc phaùt trieån. - Caùc nghieân cöùu treân theá giôùi cho thaáy tuaân thuû ñieàu trò laø moät vaán ñeà quan troïng trong nhöõng bieän phaùp can thieäp treân phöông dieän coäng ñoàng; vaán ñeà tuaân thuû thöôøng gaëp trong ñieàu trò caùc beänh maïn tính, vôùi vieäc naâng cao tuoåi thoï, tyû leä beänh maïn tính gia taêng, tuaân thuû ñieàu trò ñaõ trôû thaønh moät vaán ñeà quan troïng trong y teá coäng ñoàng.ï CAÂU HOÛI TÖÏ LÖÔÏNG GIAÙ. 1. Theo Juan E. Mezzich , ñaëc ñieåm cuûa ñieàu tra dòch teã trong giai ñoaïn 1: a. Döïa treân soá lieäu cuûa ngöôøi beänh. b. Ñieàu tra trong coäng ñoàng. c. Söû duïng tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa Baûng phaân loaïi quoác teá beänh taät hoaëc soå tay chaån ñoaùn thoáng keâ beänh taâm thaàn. d. Ñieàu tra trong coäng ñoàng vaø thaâu löôïm soá lieäu cuûa toå chöùc y teá. 2. Theo Juan E. Mezzich , ñaëc ñieåm cuûa ñieàu tra dòch teã trong giai ñoaïn 2: a. Döïa treân soá lieäu cuûa ngöôøi beänh. b. Ñieàu tra trong coäng ñoàng. c. Söû duïng tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa Baûng phaân loaïi quoác teá beänh taät hoaëc soå tay chaån ñoaùn thoáng keâ beänh taâm thaàn. d. Ñieàu tra trong coäng ñoàng vaø thaâu löôïm soá lieäu cuûa toå chöùc y teá. 3. Theo Juan E. Mezzich , ñaëc ñieåm cuûa ñieàu tra dòch teã trong giai ñoaïn 3: a. Döïa treân soá lieäu cuûa ngöôøi beänh. b. Ñieàu tra trong coäng ñoàng. c. Söû duïng tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa Baûng phaân loaïi quoác teá beänh taät hoaëc soå tay chaån ñoaùn thoáng keâ beänh taâm thaàn. d. Ñieàu tra trong coäng ñoàng vaø thaâu löôïm soá lieäu cuûa toå chöùc y teá. 4. Theo Juan E. Mezzich , ñaëc ñieåm cuûa ñieàu tra dòch teã trong giai ñoaïn 4: a. Döïa treân soá lieäu cuûa ngöôøi beänh. b. Ñieàu tra trong coäng ñoàng. c. Söû duïng tieâu chuaån chaån ñoaùn cuûa Baûng phaân loaïi quoác teá beänh taät hoaëc soå tay chaån ñoaùn thoáng keâ beänh taâm thaàn. d. Ñieàu tra trong coäng ñoàng vaø thaâu löôïm soá lieäu cuûa toå chöùc y teá. 5. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát suoát ñôøi cuûa nhoùm F1: a. 35-60%. b. 30-60%. c. 10-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 6. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát suoát ñôøi cuûa nhoùm F3: a. 35-60%. b. 30-60%.
18 c. 10-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 7. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát suoát ñôøi cuûa nhoùm F4: a. 35-60%. b. 30-60%. c. 10-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 8. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát trong 12 thaùng cuûa nhoùm F1: a. 35-70%. b. 30-50%. c. 5-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 9. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát trong 12 thaùng cuûa nhoùm F3: a. 35-70%. b. 30-50%. c. 5-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 10. Theo keát quaû caùc cuoäc ñieàu tra, taàn suaát trong 12 thaùng cuûa nhoùm F4: a. 35-70%. b. 30-50%. c. 5-40%. d. Caû 3 cau treân ñeàu sai. 11. Tyû leä ñieàu trò taïi cô sôû y teá cuûa traàm caûm laø: a. 40-50% b. 50-60%. c. 60-70%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 12. Tyû leä ñieàu trò taïi cô sôû y teá cuûa roái loaïn lo aâu lan toûa laø: a. 40-50% b. 50-60%. c. 60-70%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 13. Tyû leä ñieàu trò taïi cô sôû y teá cuûa roái loaïn hoaûng loaïn laø: a. 40-50% b. 50-60%. c. 60-70%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 14. Trong 57,7% beänh nhaân traàm caûm ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só ña khoa laø: a. 38,6%. b. 56,3%. c. 34,1%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai.
19 15. Trong 66,9% beänh nhaân bò roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só ña khoa laø: a. 38,6%. b. 56,3%. c. 34,1%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 16. Trong 43,2% beänh nhaân bò roái loaïn hoaûng loaïn ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só ña khoa laø: a. 38,6%. b. 56,3%. c. 34,1%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 17. Trong 57,7% beänh nhaân traàm caûm ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só chuyeân khoa laø: a. 16,3%. b. 21,1%. c. 12,2%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 18. Trong 66,9% beänh nhaân bò roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só chuyeân khoa laø: a. 16,3%. b. 21,1%. c. 12,2%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 19. Trong 43,2% beänh nhaân bò roái loaïn hoaûng loaïn ñöôïc ñieàu trò, tyû leä beänh nhaân ñieàu trò taïi baùc só chuyeân khoa laø: a. 16,3%. b. 21,1%. c. 12,2%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 20. Khaû naêng phaùt hieän beänh taâm thaàn cuûa baùc só ña khoa: a. 40%. b. 46%. c. 54%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 21. Khaû naêng phaùt hieän traàm caûm cuûa baùc só ña khoa: a. 40%. b. 46%. c. 54%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 22. Khaû naêng phaùt hieän roái loaïn lo aâu lan toûa cuûa baùc só ña khoa: a. 40%. b. 46%. c. 54%.
20 d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 23. Theo soá lieäu cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, tyû leä beänh traàm caûm ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû laø: a. 16,9%. b. 24,6%. c. 16%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. 24. Theo soá lieäu cuûa Toå chöùc Y teá theá giôùi, tyû leä roái loaïn lo aâu lan toûa ñöôïc ñieàu trò ñaày ñuû laø: a. 16,9%. b. 24,6%. c. 16%. d. Caû 3 caâu treân ñeàu sai. ÑAÙP AÙN: 1.a 2.b 3.c 4.d 5.c 6.b 7.a 8.c 9.b 10.a 11.b 12.c 13.a 14.a 15.b 16.c 17.a 18.b 19.c 20.a 21.c 22.b 23.a 24.b TAØI LIEÄU THAM KHAÛO: 1. American Psychiatric Association. “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 4th ed, text revision”. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2000. 2. Juan E. Mezzich M.D., Ph.D., Tevfik Bedirhan Üstün M.D., Ph.D (2005), “Epidemiology”, Kaplan & Sadock's Comprehensive Textbook of Psychiatry, 8th Edition, Lippincott Williams & Wilkins pp. 657- 673. 3. World Health Organization. “Tenth Revision of the International Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-10)”. Geneva: World Health Organization; 1992. 4. WHO World Mental Health Survey Consortium: “Prevalence, severity, and unmet need for treatment of mental disorders in the World Health Organization. World Mental Health (WMH) Surveys”. JAMA. (in press.) 5. World Health Organization. “Integrating mental health into primary care: a global perspective”. Geneva: World Health Organization; 2008.