ÑIEÀU TRÒ BÖÔÙU ÑAÏI BAØO XÖÔNG<br />
Nguyeãn Vaên Thaéng * , Leâ Chí Duõng<br />
<br />
**<br />
<br />
TOÙM TAÉT<br />
Qua nghieân cöùu 225 tröôøng hôïp böôùu ñaïi baøo xöông (BÑBX) ñieàu trò taïi Khoa beänh hoïc, Beänh vieän<br />
Chaán thöông chænh hình (CTCH) TP. HCM (töø 11/1991 - 9/2002), chuùng toâi ghi nhaän: beänh nhaân phaân boá<br />
töø 16 - 86 tuoåi, xuaát ñoä cao ôû löùa tuoåi 20 - 40 tuoåi (67%). Beänh gaëp ôû giôùi nöõ nhieàu hôn giôùi nam (nöõ/nam<br />
= 1,23/1). Tyû leä taùi phaùt chung laø 7,6% (17 ca). Tyû leä taùi phaùt phuï thuoäc vaøo phöông phaùp ñieàu trò: - Phaãu<br />
thuaät caét naïo böôùu vaø gheùp xöông laø 21% (5/24 ca); - Phaãu thuaät caét naïo böôùu keát hôïp ñoå xi maêng vaø<br />
gheùp xöông laø 7% (5/67 ca); - Phaãu thuaät caét roäng, gheùp xöông vaø keát hôïp xöông coù laø 5% (6/114 ca); Phaãu thaät ñoaïn chi laø 5% (1/18 ca). 1 ca hoaù aùc vaø di caên phoåi (chieám tyû leä 0,4%).<br />
<br />
SUMMARY<br />
TREATMENT OF GIANT CELL TUMOR OF THE BONE<br />
Nguyen Van Thang, Le Chi Dung<br />
* Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 155 – 161<br />
<br />
We have studied 225 cases giant cell tumor (GCT) of the bone, treated at the department of<br />
orthopedic disease and oncology, Hospital for traumatology and orthopedies in Hochiminh city (from<br />
november 1991 to september 2002). Results - Incidence: The patients range from 16 - 86 years of age.<br />
The incidence peak is from 20 to 40 years of age (67%). Female sexual predilection (1,23 to 1). Recurrence rate was 7,6 percent (17 cases). Recurrence depended on method of treatment: 21 percent (5<br />
cases) of GCT recurrence if treated by resection-curettage and bone grafting (24 cases). 7 percent (5<br />
cases) of GCT recurrence if treated by resection-curettage and cement and bone grafting (67 cases). 5<br />
percent (6 cases) of GCT recurrence if treated by wide resection and bone grafting (114 cases). 5 percent<br />
(1 cases) of GCT recurrence if treated by amputation (18 cases). Malignant transformation and<br />
pulmonary metastasis 1 case (0,4%). .<br />
<br />
ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br />
Böôùu ñaïi baøo xöông laø loaïi böôùu xöông thöôøng<br />
gaëp (15%) sau sarcoâm taïo xöông (23%) vaø böôùu laønh<br />
suïn xöông (22%). BÑBX ñöôïc caùc taùc giaû quan taâm<br />
nghieân cöùu töø ñaàu theá kyû XIX song tôùi nay (theá kyû<br />
XXI) BÑBX vaãn coøn raát nhieàu bí aån. Caøng nghieân cöùu<br />
BÑBX chuùng toâi caøng nhaän thaáy böôùu coù nhieàu phöùc<br />
taïp. Hieän nay BÑBX vaãn toàn taïi 5 caùch phaân loaïi khaùc<br />
nhau: 1) Chia BÑBX thaønh nhieàu nhoùm, nhieàu ñoä:<br />
4<br />
<br />
*<br />
<br />
Jaffe, Lichtenstein vaø Portis (1940)1,16, Hutter 13.<br />
Dahlin7, Lichtenstein16. 2) Phaân BÑBX thuoäc nhoùm<br />
böôùu ñoâi khi aùc8. 3) Xaùc ñònh BÑBX laø böôùu aùc thaáp,<br />
ñoä taùi phaùt cao nhöng di caên chaäm5,6. 4) Xaùc ñònh<br />
BÑBX laø böôùu laønh nhöng thöôøng taán coâng taïi choã,<br />
Fechner11. 5) Phaân BÑBX thuoäc nhoùm böôùu khoâng<br />
xaùc ñònh baûn chaát: Tomeno B19.<br />
Do coù nhieàu quan nieäm nhaän thöùc veà baûn chaát vaø<br />
phaân loaïi veà BÑBX khaùc nhau neân vieäc quyeát ñònh<br />
<br />
Boä moân Giaûi Phaãu Beänh, Ñaïi hoïc Y Döôïc TP. HCM<br />
Khoa Beänh hoïc Cô – Xöông – Khôùp, Beänh vieän CTCH TP. HCM<br />
<br />
**<br />
<br />
155<br />
<br />
choïn löïa phöông phaùp ñieàu trò cuõng khaùc nhau:<br />
<br />
Phaân boá beänh nhaân theo tuoåi vaø giôùi<br />
<br />
1- Caét naïo böôùu vaø gheùp xöông (töï thaân hay ñoàng<br />
loaïi).<br />
<br />
Beänh nhaân BÑBX thöôøng gaëp ôû löùa tuoåi 21 - 40<br />
tuoåi, goàm 151/225 ca (chieám 67%). Beänh nhaân coù tuoåi<br />
nhoû nhaát trong coâng trình nghieân cöùu (CTNC) naøy laø<br />
16 tuoåi vaø lôùn nhaát laø 86 tuoåi. Soá beänh nhaân nöõ nhieàu<br />
hôn nam: nöõ/nam = 124/101 ca = 1,23 (baûng 1).<br />
<br />
2- Caét naïo böôùu vaø ñoå xi maêng.<br />
3- Caét naïo böôùu, hoùa chaát vaø gheùp xöông hoaëc ñoå<br />
xi maêng.<br />
4- Caét roäng böôùu, gheùp xöông (töï thaân hay ñoàng<br />
loaïi) vaø keát hôïp xöông.<br />
5- Caét ñoaïn chi.<br />
Do ñoù muïc tieâu coâng trình nghieân cöùu naøy:<br />
1. Xaùc ñònh baûn chaát cuûa BÑBX.<br />
2. Ñeà xuaát phöông phaùp ñieàu trò BÑBX<br />
3. Ñeà xuaát chöông trình quaûn lyù BÑBX<br />
<br />
VAÄT LIEÄU VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU<br />
Trong 11 naêm töø 11/1991 ñeán 9/2002 chuùng toâi<br />
ghi nhaän 225 tröôøng hôïp BÑBX ñöôïc khaùm vaø ñieàu trò<br />
taïi Khoa beänh hoïc Cô Xöông Khôùp, Beänh vieän CTCH.<br />
Caùc beänh phaåm moå ñöôïc göûi tôùi phoøng xeùt nghieäm<br />
TT.CTCH vaø Boä moân GPB, Ñaïi hoïc Y Döôïc TP.HCM.<br />
Maãu moâ ñöôïc xöû lyù theo kyõ thuaät GPB quy öôùc vaø<br />
nhuoäm baèng phöông phaùp HE (Hematoxylin Eosin).<br />
Sau ñoù ñöôïc khaûo saùt bôûi 2 baùc só GPB coù kinh nghieäm.<br />
<br />
KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU<br />
Soá beänh nhaân phaân boá theo naêm ñieàu trò<br />
- Naêm 1998 coù soá beänh nhaân nhieàu nhaát: 29<br />
beänh nhaân.<br />
- Naêm 1993 coù soá beänh nhaân ít nhaát: 5 beänh<br />
nhaân (bieåu ñoà 1).<br />
<br />
30<br />
<br />
25<br />
25<br />
20<br />
<br />
16<br />
<br />
27 29<br />
23<br />
<br />
27<br />
<br />
25<br />
21<br />
17<br />
<br />
15<br />
10<br />
<br />
10<br />
5<br />
<br />
5<br />
0<br />
N.92 N.93 N.94 N.95 N.96 N.97 N.98 N.99 N.00 N.01 N.02<br />
<br />
156<br />
<br />
Baûng 1: phaân boá beänh nhaân theo tuoåi vaø giôùi<br />
TUOÅI<br />
<br />
NAM<br />
<br />
NÖÕ<br />
<br />
TOÅNG<br />
<br />
%<br />
<br />
11 - 20<br />
<br />
7<br />
<br />
13<br />
<br />
20<br />
<br />
8,9<br />
<br />
21 - 30<br />
31 - 40<br />
41 - 50<br />
51 - 60<br />
61 - 70<br />
71 - 80<br />
81 - 90<br />
TOÅNG<br />
<br />
40<br />
25<br />
16<br />
11<br />
2<br />
0<br />
0<br />
101<br />
<br />
38<br />
48<br />
17<br />
4<br />
3<br />
0<br />
1<br />
124<br />
<br />
78<br />
73<br />
33<br />
15<br />
5<br />
0<br />
1<br />
225<br />
<br />
34,7<br />
32,5<br />
14,6<br />
6,7<br />
2,2<br />
0,0<br />
0,4<br />
100<br />
<br />
Phaân boá beänh nhaân theo vò trí<br />
Baûng 2: Phaân boá chi tieát soá löôïng böôùu theo caùc vò trí<br />
VÒ TRÍ<br />
<br />
SOÁ CA<br />
Phaûi<br />
<br />
XÖÔNG THAÂN<br />
Xöông soáng<br />
XÖÔNG ÑAI CHI<br />
Xöông chaäu<br />
XÖÔNG CHI TREÂN<br />
Ñt. xöông caùnh tay<br />
Ñd. xöông quay<br />
Ñd. xöông truï<br />
Xöông baøn tay<br />
XÖÔNG CHI DÖÔÙI<br />
Ñt. xöông ñuøi<br />
Ñd. xöông ñuøi<br />
Ñt. xöông chaøy<br />
Ñd. xöông chaøy<br />
Ñt. xöông maùc<br />
Xöông baøn chaân<br />
Xöông baùnh cheø<br />
TOÅNG<br />
<br />
7<br />
7<br />
<br />
38<br />
5<br />
24<br />
5<br />
4<br />
66<br />
9<br />
25<br />
26<br />
1<br />
4<br />
1<br />
111<br />
<br />
TOÅNG<br />
<br />
%<br />
<br />
7<br />
7<br />
4<br />
4<br />
77<br />
9<br />
52<br />
9<br />
7<br />
137<br />
16<br />
56<br />
54<br />
2<br />
6<br />
2<br />
1<br />
225<br />
<br />
3,0<br />
<br />
Traùi<br />
<br />
4<br />
4<br />
39<br />
4<br />
28<br />
4<br />
3<br />
71<br />
7<br />
31<br />
28<br />
1<br />
2<br />
1<br />
1<br />
114<br />
<br />
2,0<br />
34,1<br />
4,0<br />
23,1<br />
4,0<br />
3,0<br />
60,9<br />
7,0<br />
24,9<br />
24,0<br />
1,0<br />
2,6<br />
1,0<br />
0,4<br />
100<br />
<br />
BÑBX haàu heát xaûy ra ôû xöông daøi goàm 214 ca<br />
(95%). Vò trí gaàn goái xa khuyûu coù xuaát ñoä böôùu cao,<br />
goàm 194/225 ca (86%). Vuøng xöông coù xuaát ñoä cao<br />
nhaát laø chi döôùi coù 137/225 ca (61%), ñaëc bieät böôùu taäp<br />
trung nhieàu ôû vuøng goái 117 ca (chieám 52% BÑBX vaø<br />
85% BÑBX cuûa chi döôùi). Xöông ñuøi coù xuaát ñoä böôùu<br />
cao nhaát goàm 72ca (32%). 3 vò trí thöôøng gaëp cuûa<br />
<br />
Chuyeân ñeà Y Học Cơ Sở<br />
<br />
böôùu: ñaàu döôùi xöông ñuøi 56 ca (25%), ñaàu treân xöông<br />
chaøy 54 ca (24%), ñaàu döôùi xöông quay 52 ca (23%).<br />
Trieäu chöùng laâm saøng<br />
(1). Ñau: nhieàu: 72 ca (32%); vöøa: 124 ca (55%);<br />
ít: 29 ca (13%). (2). Söng noåi böôùu 203/225 ca<br />
(90%). (3). Gaõy xöông beänh lyù: ghi nhaän 42/225 ca<br />
(19%). (4). Giôùi haïn cöû ñoäng: ghi nhaän 103 ca<br />
(46%). (5). Chaán thöông: 20 ca (9%) coù tieàn söû chaán<br />
thöông tröôùc khôûi beänh 1 thaùng. (6). Thôøi gian khôûi<br />
beänh tröôùc nhaäp vieän: thöôøng töø 4 - 8 thaùng goàm<br />
81/225 ca (36%). Beänh nhaân tôùi khaùm treã sau 4 thaùng<br />
khôûi beänh goàm 196/225 ca (87%). Beänh nhaân tôùi<br />
khaùm sôùm nhaát laø sau 1 thaùng khôûi beänh. Beänh nhaân<br />
tôùi khaùm treã nhaát laø 20 naêm.<br />
Hình aûnh X-quang BÑBX<br />
Vò trí böôùu trong xöông daøi (213 ca)<br />
<br />
ÔÛ xöông daøi böôùu luoân hieän dieän ôû vuøng ñaàu thaân<br />
xöông (100%). Vuøng ñaàu thaân − ñaàu xöông coù soá<br />
böôùu nhieàu nhaát 164 ca (77%). Böôùu xaâm laán thaân<br />
xöông 43 ca (20%). Böôùu coøn khu truù trong vuøng ñaàu<br />
thaân xöông 4 ca (2%).<br />
Soá beänh nhaân phaân boá theo kích thöôùc<br />
böôùu<br />
<br />
Haàu heát böôùu coù kích thöôùc >2 cm: 211/225 ca<br />
(94%), thöôøng nhaát töø 4−8 cm: 136/225ca (60%).<br />
Tính chaát cuûa toån thöông xöông<br />
<br />
Toån thöông XQ cuûa BÑBX coù 7 ñaëc tính chính: 4<br />
ñaëc tính thöôøng gaëp: 1) Huûy xöông ñôn thuaàn (98%);<br />
2) Coù giôùi haïn roõ (72%); 3) Moûng, phình voû xöông<br />
(85%); 4) Toån thöông daïng toå ong (83%). 3 ñaëc tính ít<br />
gaëp hôn: 1) Toån thöông leäch taâm (46%); 2) Böôùu xaâm<br />
laán moâ meàm (35%). 3) Gaõy xöông beänh lyù (27%)<br />
Phaân ñoä X quang:<br />
<br />
Ñoä I (11%), Ñoä II (48%), Ñoä III (41%)<br />
Ñaëc tính GPB<br />
Ñaëc tính ñaïi theå<br />
<br />
(1). Ranh giôùi giöõa böôùu vaø moâ xung quanh.<br />
Khaûo saùt 208 ca: 98% moâ böôùu coù giôùi haïn; 46% böôùu<br />
ôû vò trí leäch taâm. 90% böôùu laøm moûng phình voû<br />
xöông. BÑBX luoân taán coâng vaøo ñaàu xöông (97%),<br />
<br />
nhöng khoâng bao giôø laøm huûy suïn khôùp.<br />
(2). Maët caét cuûa böôùu. Khaûo saùt 151 ca moå: 44ca<br />
(29%): maët caét ñaëc, meàm, bôû vaø coù nhieàu maøu saéc (ñoû<br />
naâu nhö thòt xen laãn maøu ñen, vaøng). 107 ca (71%):<br />
maët caét khoâng ñoàng nhaát, hieän dieän nhöõng hoác chöùa<br />
maùu hay dòch vaø ña maøu saéc. Khaûo saùt 74 maãu böôùu<br />
ñöôïc naïo: böôùu luoân luoân coù moät lôùp voû bao ngaên<br />
caùch giöõa moâ laønh vaø moâ böôùu. Maãu moâ naïo coù maät<br />
ñoä meàm, muõn, maøu naâu ñoû xen laãn vaøng hoaëc ñen.<br />
Ñaëc tính vi theå<br />
<br />
(1). Teá baøo ñôn nhaân: 187 ca (83%) coù teá baøo<br />
ñôn nhaân hình troøn hay baàu duïc chieám öu theá, 28 ca<br />
(13%) coù teá baøo ñôn nhaân hình thoi chieám öu theá, 10<br />
ca (4%) coù teá baøo ñôn nhaân nhaân voùn.<br />
(2). Ñaïi baøo: coù kích thöôùc khoaûng 100<br />
microâmeùt, baøo töông nhieàu, bôø roõ, aùi toan maïnh. Ñaïi<br />
baøo coù nhieàu nhaân (töø 20 ñeán 200 nhaân) vaø taäp trung<br />
ôû vuøng trung taâm. 92% caùc ñaïi baøo phaân boá lan toûa<br />
trong neàn teá baøo ñôn nhaân.<br />
(3). Caùc thaønh phaàn khaùc: Qua nghieân cöùu 225<br />
ca chuùng toâi ghi nhaän: 191 ca (85%) hieän dieän moâ<br />
xuaát huyeát tuï maùu. 196 ca (87%) hieän dieän moâ hoaïi<br />
töû. 38 ca (17%) hieän dieän moâ haït môõ vaøng. 14 ca<br />
(6%) BÑBX keát hôïp vôùi boïc phình maïch xöông. 23 ca<br />
(10%) coù thaám nhaäp vieâm. 42 ca (19%) moâ böôùu xaâm<br />
nhaäp maïch maùu. 54 ca (24%) hieän dieän nhieàu moâ sôïi<br />
phaûn öùng.<br />
Keát quaû ñieàu trò BÑBX<br />
Baûng 3: Keát quaû ñieàu trò phaân phoái theo phöông phaùp<br />
ñieàu trò<br />
TT<br />
<br />
Phöông phaùp ñieàu trò<br />
<br />
1 - Caét naïo + gheùp xöông ñoàng loaïi.<br />
- Caét naïo + gheùp xöông töï thaân.<br />
- Caét naïo + gheùp xöông töï<br />
thaân vaø ñoàng loaïi<br />
2 - Caét naïo + xi maêng<br />
- Caét naïo + xi maêng + gheùp<br />
xöông<br />
- Caét roäng ñôn thuaàn<br />
3 - Caét roäng + keát hôïp xöông<br />
- Caét böôùu thay khôùp nhaân taïo<br />
4 - Caét ñoaïn chi<br />
Toång<br />
<br />
Soá ca<br />
<br />
Keát quaû<br />
<br />
4<br />
14<br />
6<br />
<br />
toát tr. bình xaáu<br />
2<br />
1<br />
1<br />
9<br />
2<br />
3<br />
4<br />
1<br />
1<br />
<br />
16<br />
51<br />
<br />
11<br />
38<br />
<br />
4<br />
9<br />
<br />
1<br />
4<br />
<br />
8<br />
97<br />
9<br />
18<br />
223<br />
<br />
5<br />
71<br />
7<br />
14<br />
161<br />
<br />
1<br />
22<br />
2<br />
3<br />
45<br />
<br />
2<br />
4<br />
1<br />
17<br />
<br />
157<br />
<br />
%<br />
<br />
100<br />
<br />
72<br />
<br />
20,4<br />
<br />
7,6<br />
<br />
BAØN LUAÄN<br />
<br />
(1). Soá beänh nhaân phaân boá theo phöông phaùp<br />
ñieàu trò: trong 225 ca BÑBX coù: 2 ca chæ moå sinh<br />
thieát. 223 ca ñieàu trò baèng phaãu thuaät goàm: - Caét naïo<br />
böôùu, ñoå xi maêng hoaëc gheùp xöông 71 ca (32%), - Caét<br />
roäng böôùu 123 ca, keát hôïp xöông hay khoâng (55%). Ñoaïn chi 29 ca (13%)<br />
<br />
Taùi phaùt cuûa BÑBX<br />
<br />
(2). Keát quaû: keát quaû toát chieám tyû leä cao goàm<br />
161/223 ca (chieám 72%). Keát quaû xaáu (böôùu taùi phaùt)<br />
coù tyû leä thaáp goàm 17/223 ca (chieám 7,6%), ña soá gaëp<br />
trong phöông phaùp caét naïo böôùu 10/17 ca. 4 bieán<br />
chöùng thoâng thöôøng gaëp sau phaãu thuaät BÑBX laø: ræ<br />
dòch, nhieãm truøng, gaõy ñinh vaø bieán daïng chi.<br />
<br />
Taùi phaùt theo ñoä giaûi phaãu beänh:<br />
<br />
(3). Taùi phaùt cuûa böôùu: 17 ca<br />
- Taùi phaùt cuûa böôùu theo tuoåi vaø giôùi: böôùu<br />
taùi phaùt ôû caû 2 giôùi (10 nöõ, 7 nam). Böôùu taùi phaùt<br />
nhieàu ôû löùa tuoåi töø 21-40 laø 12/17 ca (71%).<br />
- Taùi phaùt cuûa böôùu theo vò trí: taùi phaùt nhieàu<br />
nhaát laø chi treân goàm 8/17 ca (47%).<br />
- Taùi phaùt cuûa böôùu theo phöông phaùp ñieàu trò:<br />
phöông phaùp caét naïo böôùu vaø gheùp xöông coù tyû leä taùi<br />
phaùt cao nhaát goàm 5/24 ca (21%). Neáu keát hôïp ñoå xi<br />
maêng sau naïo böôùu thì tyû leä taùi phaùt giaûm, goàm 5/67<br />
ca (7%). Phöông phaùp coù tyû leä taùi phaùt ít nhaát laø: caét<br />
roäng, gheùp xöông vaø keát hôïp xöông 6/114 ca (5%) vaø<br />
ñoaïn chi 1/18 ca (5%).<br />
- Taùi phaùt cuûa böôùu theo ñoä XQ: haàu heát<br />
caùc tröôøng hôïp taùi phaùt ñeàu coù hình aûnh XQ cuûa<br />
böôùu ôû ñoä II vaø III goàm 15/17 ca (90%)..<br />
<br />
- Thôøi ñieåm taùi phaùt: trong 2 naêm sau moå goàm<br />
10 ca (60%), trong 5 naêm sau moå laàn ñaàu goàm<br />
14/17 ca (82%).<br />
Böôùu tieán trieån hoùa aùc<br />
Trong CTNC naøy ghi nhaän 1 beänh nhaân nöõ<br />
(chieám 0,4%), 36 tuoåi coù BÑBX ñaàu döôùi xöông quay,<br />
ñöôïc naïo böôùu gheùp xöông töï thaân 1986. Naêm 1996<br />
taùi phaùt, ñöôïc caét roäng keát hôïp xöông. Naêm 1998 taùi<br />
phaùt laàn II vaø hoùa aùc, moå caét khoái böôùu taùi phaùt + hoùa<br />
trò. 4/1999 moå ñoaïn chi 1/3 döôùi caùnh tay. Naêm 2000<br />
phaùt hieän di caên vaø ñöôïc moå caét boû khoái u ôû phoåi.<br />
Naêm 2001 khoái u ôû phoåi taùi phaùt.<br />
<br />
158<br />
<br />
Thôøi ñieåm taùi phaùt<br />
<br />
CTNC naøy coù 14/17 ca (82%) taùi phaùt trong voøng<br />
5 naêm ñaàu, phuø hôïp vôùi caùc taùc giaû tyû leä naøy töø<br />
60−97%.<br />
Mnaymneh-VA., Jaffe-HL15., Tomeno-B., SungHW., Goldenberg-RR12., Komiya-S., Lausten-GS. vaø<br />
Mirra-JM19.: cho raèng söï taùi phaùt vaø di caên khoâng lieân<br />
quan ñeán ñoä GPB.<br />
Taùi phaùt theo ñoä XQ<br />
<br />
CTNC naøy ghi nhaän taùi phaùt ôû ñoä II vaø ñoä III<br />
(90%), phuø hôïp Tomeno-B. Campanacci-M1(4). Taùi<br />
phaùt cuûa böôùu theo caùc phöông phaùp ñieàu trò:phöông<br />
phaùp naïo böôùu ñôn thuaàn: caùc taùc giaû ghi nhaän söï taùi<br />
phaùt cuûa böôùu töø 56%-85%. Phöông phaùp naïo böôùu vaø<br />
gheùp xöông: caùc taùc giaû ghi nhaän tyû leä taùi phaùt töø 20%<br />
- 86%. CTNC naøy (21%) thaáp hôn M10, coù yù nghóa<br />
thoáng keâ (p