Đồ án tốt nghiệp "Kế hoạch hoá chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế thời kỳ 2001-2005 ở Việt Nam và các giải pháp thực hiện"

Chia sẻ: Nguyễn Thị Bích Ngọc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo xu hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phù hợp với yêu cầu và bước đi trong tiến trình hội nhập của nền kinh tế khu vực và thế giới là một trong những nội dung cơ bản của đường lối đổi mới nền kinh tế đất nước do Đai hội lần thứ VII, VIII và IX của Đảng đề ra.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đồ án tốt nghiệp "Kế hoạch hoá chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế thời kỳ 2001-2005 ở Việt Nam và các giải pháp thực hiện"

----- ----- ÁN T T NGHI P tài: “K ho ch hoá chuy n d ch cơ c u ngành kinh t th i kỳ 2001-2005 Vi t Nam và các gi i pháp th c hi n.” -1-
-2-
M cl c M u ................................................................................................. 1 Chương I: m ts v n lý lu n v s chuy n d ch cơ c u ngành kinh t ............................................................... 6 I. Cơ c u kinh t và phân lo i cơ c u kinh t ................................................................... 6 1. Khái ni m cơ c u kinh t ..................................................................................6 2. Phân lo i cơ c u kinh t ...................................................................................7 II. Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t ................................................................................. 9 1. Khái ni m chuy n d ch cơ c u kinh t ..............................................................9 2. S c n thi t chuy n d ch cơ c u ngành kinh t ..............................................10 3. Nh ng lý lu n cơ b n v chuy n d ch cơ c u ngành kinh t ..........................10 Chương II: Th c tr ng chuy n d ch cơ c u kinh t ............................... 31 I. Nh ng phương hư ng chuy n d ch cơ c u ngành kinh t trong th i kỳ 1996-2000.................................................................................... 31 1. Nông nghi p....................................................................................................31 2. Công nghi p....................................................................................................33 3. Chương trình phát tri n kinh t d ch v .........................................................35 II. Th c tr ng qúa trình chuy n d ch cơ c u ngành kinh t th i kỳ 1996-2000 .................................................................................. 36 1. Th c tr ng qúa trình chuy n d ch cơ c u ngành kinh t th i kỳ 1996-2000 ......36 2. Th c tr ng cơ c u ngành kinh t năm 2001 ..................................................40 3. Nh ng thu n l i và khó khăn cho nh ng năm ti p theo.................................44 4. Ngu n l c ch y u cho qúa trình chuy n d ch cơ c u ngành trong th i kỳ 2001-2005 .................................................................................46 Chương III: K ho ch chuy n d ch cơ c u ngành th i kỳ 2001-2005 .................................................................. 48 I. Quan i m: ..................................................................................................................... 48 II. nh hư ng chuy n d ch cơ c u ngành kinh t .......................................................... 53 1. nh d ng cơ c u và l a ch n m t s ngành tr ng i m, mũi nh n .............53 2. nh hư ng chuy n d ch cơ c u các ngành ..................................................56 -3-
3. nh hư ng phát tri n các ngành d ch v ......................................................62 III. Các gi i pháp: ................................................................................................................ 63 1. Gi i pháp nâng cao ch t lư ng các quy ho ch, chương trình d án phát tri n ngành .............................................................................................63 2. V v n u tư:.................................................................................................64 3. ào t o ngu n nhân l c:................................................................................65 4. Gi i pháp v th trư ng: .................................................................................66 5. Chính sách thúc y, h tr chuy n d ch cơ c u ngành: ...............................67 6. Xác nh các bư c i cho qúa trình chuy n d ch: ..........................................68 k t lu n ............................................................................................... 70 Tài li u tham kh o.......................................................................................... 71 -4-
M u Xây d ng m t các ngành kinh t h p lý, hi u qu cao là v n h t s c quan tr ng n n kinh t phát tri n v i t c cao và b n v ng. Chuy n d ch cơ c u kinh t theo xu hư ng công nghi p hoá, hi n i hoá, phù h p v i yêu c u và bư c i trong ti n trình h i nh p c a n n kinh t khu v c và th gi i là m t trong nh ng n i dung cơ b n c a ư ng l i i m i n n kinh t t nư c do ai h i l n th VII, VIII và IX c a ng ra. M c tiêu ph n u n năm 2005 nư c ta có cơ c u GDP theo ngành là: t tr ng nông nghi p kho ng 20-21%, t tr ng công nghi p và xây d ng kho ng 40-41%, t tr ng các ngành d ch v kho ng 41-42%. t ư c m c tiêu ra trên ây, góp ph n th c hi n ch trương l n c a ng và Nhà nư c trong th i kỳ công nghi p hoá, hi n i hoá; m i nhóm ngành ph i tt c tăng trư ng: nông nghi p kho ng 4,3%, công nghi p và xây d ng 10,8%, d ch v 6,2%; tăng trư ng GDP bình quân 7,5%. Trong nh ng năm qua cơ c u kinh t chuy n d ch ch m, mang tính t phát, chưa th t s ch ng, còn nhi u b p bênh, r i ro; hi u qu s n xu t th p d n n không t ư c k ho ch tăng trư ng kinh t ra. Nó là v n b c xúc nh t hi n nay, ang là v n trung tâm trong các cu c nghiên c u,th o lu n c a Qu c h i và Chính ph . Ngày nay, th gi i có nh ng bi n i sâu s c, ngày càng nhi u nh ng bi n ng khó lư ng, nhi u y i t tác ng n s phát tri n kinh t . án nghiên c u theo phương hư ng chuy n d ch cơ c u ngành m t cách ch ng, linh ho t phù h p v i nh ng bi n ng c a trong và ngoài nư c. án nghiên c u "K ho ch hoá chuy n d ch cơ c u ngành kinh t th i kỳ 2001-2005 Vi t Nam và các gi i pháp th c hi n". Em xin chân thành c m ơn ã nhi t tình giúp em nghiên c u hoàn thành án này. m c dù ã h t s c c g ng trong qúa trình nghiên c u, nhưng do trình , kinh nghi m còn h n ch và th i gian ng n chưa nghiên c u ư c sâu s c v n nên bài vi t không tránh kh i nh ng h n ch và thi u sót. Mong ư c s góp ý c a các th y, các cô và b n bè em có th hi u sâu s c hơn v n . -5-
Chương I M ts v n lý lu n v s chuy n d ch cơ c u ngành kinh t I. Cơ c u kinh t và phân lo i cơ c u kinh t 1. Khái ni m cơ c u kinh t Trong các tài li u kinh t có nhi u cách ti p c n khác nhau v khái ni m cơ c u kinh t . Các cách ti p c n này thư ng b t u t khái ni m “cơ c u”. Là m t ph m trù tri t h c, khái ni m cơ c u ư c s d ng bi u th c u trúc bên trong, t l và m i quan h gi a các b ph n h p thành c a m t h th ng. Cơ c u ư c bi u hi n như là nh ng m i quan h liên k t h u cơ, các y u t khác nhau c a m t h th ng nh t nh. Cơ c u là thu c tính c a m t h th ng. Do ó, khi nghiên c u cơ c u ph i ng trên quan i m h th ng. ng trên quan i m duy v t bi n ch ng và lý thuy t h th ng có th hi u: cơ c u kinh t là m t t ng th h p thành b i nhi u y u t kinh t c a n n kinh t qu c dân, gi a chúng có nh ng m i liên h h u cơ, nh ng tương tác qua l i c v s lư ng và ch t lư ng, trong nh ng không gian và i u ki n kinh t -xã h i c th , chúng v n ng hư ng vào nh ng m c tiêu nh t nh. Theo quan i m này, cơ c u kinh t là m t ph m trù kinh t , là n n t ng c a cơ c u xã h i và ch xã h i. M t cách ti p c n khác thì cho r ng: cơ c u kinh t hi u m t cách y là m t t ng th h th ng kinh t bao g m nhi u y u t có quan h ch t ch v i nhau trong nh ng không gian và th i gian nh t nh, trong nh ng i u ki n kinh t - xã h i nh t nh, ư c th hi n c v m t nh tính l n nh lư ng, c v s lư ng l n ch t lư ng, phù h p v i m c tiêu ư c xác nh c a n n kinh t . Nhìn chung các cách ti p c n trên ã ph n ánh ư c m t b n ch t ch y u c a cơ c u kinh t . ó là các v n : -6-
- T ng th các nhóm ngành, các y u t câú thành h th ng kinh t c a m t qu c gia. - S lư ng và t tr ng các nhóm ngành và các y u t c u thành h th ng kinh t trong t ng th n n kinh t t nư c. - Các m i quan h tương tác l n nhau gi a các nhóm ngành, các y u t ...hư ng vào các m c tiêu ã xác nh. Cơ c u kinh t còn là m t ph m trù tr u tư ng; mu n n m v ng b n ch t c a cơ c u kinh t và th c thi các gi i pháp nh m chuy n d ch cơ c u kinh t m t cách có hi u qu c n xem xét t ng lo i cơ c u c th c a n n kinh t qu c dân. 2. Phân lo i cơ c u kinh t 2.1. Cơ c u ngành kinh t Trong bàI vi t chú tr ng nghiên c u cơ c u ngành kinh t . Cơ c u ngành c a n n kinh t là t p h p t t c các ngành hình thành lên n n kinh t và các m i quan h tương i n nh gi a chúng. Các ch tiêu ánh giá: - Lo i ch tiêu d nh lư ng th nh t:t tr ng các ngành so v i t ng th các ngành c a n n kinh t . - Ch tiêu nh lư ng th hai:Có th mô t ư c ph n nào m i quan h tác ng qua l i gi a các ngành kinh t , ó là các h s trong b ng can i liên ngành (c a h MPS) hay b ng Vào- Ra (I/O)(c a h SNA). Cơ c u ngành ph n ánh ph n nào trình phân công lao ng xã h i chung c a n n kinh t và trình phát tri n c a l c lư ng s n xu t. Thay i m nh m cơ c u ngành là nét c trưng c a các nư c ang phát tri n. Khi phân tích cơ c u ngành c a m t qu c gia ngư i ta thư ng phân tích theo 3 nhóm ngành (khu v c): + Nhóm ngành nông nghi p: bao g m các ngành nông, lâm, ngư nghi p. + Nhóm ngành công nghi p:bao g m các ngành công nghi p và xây d ng. + Nhóm ngành d ch v : bao g m các ngành thương m i, bưu i n, du l ch... Trong công nghi p c n chú ý n các h s liên h phía “thư ng ngu n” và các h s liên h phía “h ngu n”. -7-
* Các ngành công nghi p “thư ng ngu n”:là nh ng ngành công nghi p t o nguyên li u và s n ph m trung gian, òi h i v n u tư cao và công ngh cơ b n, công ngh cao. * Các ngành công nghi p “h ngu n”:là nh ng ngành công nghi p s n xu t ra s n ph m cu i cùng cho tiêu dùng, thư ng òi h i v n u tư ít, s d ng nhi u lao ng, có th có quy mô s n xu t v a và nh . Nh ng ngành công nghi p thư ng ngu n và h ngu n nêu trên có m i quan h d c r t ch t ch . Trong m t chuyên ngành nh t nh có th có m t hình th c t ch c khép kín t công nghi p thư ng ngu n n h ngu n c a m t qu c gia hay theo s phân công lao ng qu c t (theo thương m i hay h p ng gia công) gi a các qu c gia. 2.2. Cơ c u lãnh th N u cơ c u kinh t hình thành t s phân công lao ng xã h i và chuyên môn hoá s n su t thì cơ c u kinh t lãnh th l i ư c hình thành ch y u t vi c b trí s n xu t theo không gian a lý. Cơ c u lãnh th và cơ c u a lý th c ch t là hai m t c a m t th th ng nh t và u là s bi u hi n c a s phân công lao ng xã h i. Cơ c u lãnh th hình thành g n li n v i cơ c u ngành và th ng nhát trong vùng kinh t . Trong cơ c u lãnh th , có s bi u hi n c a cơ c u ngành trong i u ki n c th c a không gian lãnh th . Xu hư ng phát tri n kinh t lãnh th thư ng là phát tri n nhi u m t, t ng h p, có ưu tiên m t vài ngành và g n li n s hình thành phân b dân cư phù h p v i các I u ki n, ti m năng phát tri n kinh t c a lãnh th . Vi c chuy n d ch cơ c u lãnh th ph i m b o s hình thành và phát tri có hi u qu c a các ngành kinh t , các thành ph n kinh t theo lãnh th và trên ph m vi c nư c, phù h p v i c I mt nhiên ngành kinh t xã h i, phong t c t p quángành truy n th ng c a m i vùng, nh m khai thác tri t th m nh c a vùng ó. 2.3. Cơ c u thành ph n kinh t N u như phân công lao ng xã h i ã là cơ s hình thành cơ c u ngành và cơ c u lãnh th , thì ch s h u là cơ s hình thành cơ c u thành ph n kinh t . M t cơ c u thành ph n kinh t h p lý pháI d a trên cơ s h th ng t ch c kinh t v i -8-
ch s h u có kh năng thúc y s phats tri n c a l c lư ng s n xu t, thúc y phân công lao ng xã h i...Theo nghĩa ó, cơ c u thành ph n kinh t cũng là m t nhân t tác ng n cơ c u ngành kinh t và cơ c u lãnh th . S tác ng ó là m t bi u hi n sinh ng c a m i quan h gi a các lo I cơ c u trong n n kinh t . Ba b ph n cơ b n h p thành cơ c u kinh t là cơ c u ngành kinh t , cơ c u thành ph n kinh t , cơ c u lãnh th có quan h ch t ch v i nhau. Trong ó cơ c u ngành kinh t có vai trò quan tr ng hơn c . Cơ c u ngành và thành ph n kinh t ch có th ư c chuy n d ch úng n trên ph m vi không gian lãnh th và trên ph m vi c nư c. M t khác, vi c phân b không gian lãnh th m t cách h p lý có ý nghĩa quan tr ng thúc y phát tri n các ngành và thành ph n kinh t trên lãnh th . II. Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t 1. Khái ni m chuy n d ch cơ c u kinh t Khái ni m: S thay i c a cơ c u kinh t t tr ng thái này sang tr ng thái khác cho phù h p v i môi trư ng phát tri n ư c coi là s chuy n d ch cơ c u kinh t . * Khái ni m chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Chuy n d ch cơ c u ngành kinh t là quá trình chuy n cơ c u ngành kinh t t d ng này sang d ng khác phù h p v i trình phát tri n c a phân công lao ng xã h i, s phát tri n c a l c lư ng s n xu t và các nhu c u v kinh t -xã h i c a t nư c. Chuy n d ch cơ c u em tính khách quan thông qua thông qua nh ng nh n th c ch quan c a con ngư i, trong quá trình chuy n d ch cơ c u ã hình thành các khái ni m: - i u ch nh cơ c u: ó là quá trình chuy n d ch cơ c u trên cơ s thay i m t s m t, m t s yéu t cơ c u, làm cho nó thích ng v i i u ki n khách quan t ng th i kỳ không t o ra s thay i t bi n, t c th i. - C I t cơ c u: ó là quá trình chuy n d ch cơ c u cơ c u trên cơ s thay i m t s m t b n ch t so v i th c tr ng cơ c u ban u, nhanh chóng t o ra s t bi n. -9-
Cơ c u kinh t nói chung và cơ c u ngành kinh t nói riêng luôn thay i theo t ng th i kỳ phát tri n b i các y u t h p thành. ó là s thay i v s lư ng các ngành ho c s thay i t l gi a các ngành do s xu t hi n ho c s bi n m t c a m t s ngành và và s tăng trư ng gi a các y u t c u thành là không ng u. ây không ch ơn thu n là s thay i v trí, mà còn là s bi n i c v lư ng và ch t trong n i b cơ c u. Vi c chuy n d ch cơ c u ngành ph i d a trên cơ s m t cơ c u hi n có, do ó n i dung c a chuy n d ch cơ c u là c I t o cơ c u cũ l c h u ho c chưa phù h p xây d ng cơ c u m i tiên ti n, hoàn thhi n và b sung cơ c u cũ nh m bi n cơ c u cũ thành cơ c u m i hi n i và phù h p hơn. 2. S c n thi t chuy n d ch cơ c u ngành kinh t Cơ c u ngành kinh t luôn luôn bi n i cùng v i qúa trình phát tri n c a n n kinh t . M i th i kỳ, v i nh ng i u ki n c th các ngành kinh t tăng trư ng v i t c khác nhau d n n cơ c u ngành thay i. Các i u ki n này v a có nh ng tác ng tích c c v a có tiêu c c n tăng trư ng kinh t . Vì v y, c n ch ng chuy n d ch cơ c u ngành phát huy nh ng thu n l i và h n ch nh ng khó khăn do i u ki n hi n t i t ra thúc y phát tri n kinh t nhanh và b n v ng là v n d t ra i v i t t c các qu c gia t t c các giai o n phát tri n. 3. Nh ng lý lu n cơ b n v chuy n d ch cơ c u ngành kinh t 3.1. Nh ng y u t cơ b n có liên quan n xu th phát tri n kinh t c a t nư c a. Quy lu t tiêu th s n ph m c a E.Engel Ngay t u th k 19, nhà kinh t h c ngư i c E.Engel ã nh n th y r ng khi thu nh p c a gia ình tăng lên thì t l chi tiêu c a h cho lương th c, th c ph m gi m i. Do ch c năng chính c a khu v c nông nghi p là s n xu t lương th c, th c ph m nên có th suy ra là t t ng nông nghi p trong toàn b n n kinh t s gi m i khi thu nh p tăng lên. Quy lu t c a E.Engel ư c phát hi n cho tiêu dùng lương th c, th c ph m nhưng nó có ý nghĩa quan tr ng trong vi c nh hư ng cho vi c nghiên c u tiêu dùng các lo i s n ph m khác. Các nhà kinh t h c g i lương th c, th c ph m là các s n ph m thi t y u, hàng công nghi p là s n ph m tiêu dùng lâu b n, và vi c cung - 10 -
c p d ch v là s tiêu dùng cao c p. Qua qúa trình nghiên c u, h phát hi n ra xu hư ng chung là khi thu nh p tăng lên thì t l chi tiêu cho hàng tiêu dùng lâu b n tăng phù h p v i tăng thu nh p, còn chi tiêu cho tiêu dùng cao c p tăngnhanh hơn t c tăng thu nh p. Như v y, quy lu t tiêu th s n ph m c a E.Engel ã làm rõ tính xu hư ng c a vi c chuy n d ch cơ c u kinh t trong qúa trình phát tri n. b. Quy lu t tăng năng su t lao ng c a A.Fisher Năm 1935, trong cu n “Các quan h kinh t c a ti n b k thu t”, A. Fisher ã gi i thi u kháI ni m vi c làm khu v c th nh t, th hai, th ba. A. Fisher quan sát th y r ng, các nư c có th phân theo t l phân ph i t ng lao ng c a t ng nư c vào ba khu v c. Khu v c th nh t bao g m s n xu t nông nghi p, lâm nghi p và theo m t s quan i m còn bao g m c khai thác m . Khu v c th hai bao g m công nghi p ch bi n và xây d ng. Khu v c th ba g m có v n t i, thông tin, thương nghi p, d ch v nhà nư c, d ch v tư nhân. Theo A.Fisher, ti n b k thu t ã có tác ng n s phân b lao ng vào ba khu v c này. Trong qúa trình phát tri n, vi c tăng cư ng s d ng máy móc và các phương th c canh tác m i ã t o i u ki n cho nông dân nâng cao năng su t lao ng. K t qu là, b o m lư ng lương th c, th c ph m c n thi t cho xã h i thì không c n n lư ng lao ng như cũ và do v y, t l c a l c lư ng lao ng trong nông nghi p gi m. D a vào s li u th ng kê thu th p ư c, A. Fisher cho r ng t l gi m này có th gi m t 80% i v i các ngành ch m phát tri n nh t xuóng 11-12 % các nư c công nghi p phát tri n và trong i u ki n c bi t có th xu ng t i 5%. Ngư c l i, t l lao ng ư c thu hút vào khu v c th hai và khu v c th ba ngày càng tăng do tính co giãn v nhu c u s n ph m c a hai khu v c này và kh năng h n ch hơn c a vi c áp d ng ti n b k thu t, c bi t là i v i khu v c th ba. c. Vai trò c a khoa h c vai trò ngh trong thúc y chuy n d ch cơ c u Khoa h c và công ngh có vai trò c bi t quan tr ng trong qúa trình chuy n d ch cơ c u kinh t , nh t là trong b i c nh hi n nay khi mà n n kinh t th gi i ang chuy n t n n kinh t công nghi p sang n n kinh t tri th c. S phát tri n c a khoa h c và công ngh không ch y nhanh t c phát tri n c a các ngành mà còn làm phân công lao ng xã h i tr nên sâu s c và ưa n s phân chia các ngành thành - 11 -
nhi u ngành nh hơn, xu t hi n nhi u ngành, nhi u lĩnh v c kinh t m i, t ó làm thay i cơ c u, v trí gi a các ngành, hay thúc y các ngành chuy n d ch cơ c u kinh t theo hư ng: + Các ngành s n xu t v t ch t (nông nghi p, công nghi p) u tăng lên v s n lư ng tuy t i, nhưng v t tr ng trong GDP so v i các ngành s n xu t phi v t ch t (d ch v ) l i gi m tương i. + Cơ c u kinh t trong, n i b m i ngành cũng bi n i theo hư ng ngày càng tăng m nh quy mô s n xu t các ngành có hàm lư ng k thu t, công ngh cao. d. Xu th kinh t th gi i * Xu th hoà bình h p tác Nhìn t ng quát, có th d báo xu th hoà bình h p tác phát tri n trên th gi i và khu v c ti p t c gia tăng i ôi v i nh ng c sát u tranh, c nh tranh ngày càng gay g t, có th có nh ng bùng n khó lư ng. Các nư c l n, các trung tâm phát tri n l n ang và s gi ng co, tranh giành nh hư ng, l n át kinh t i v i các nư c khác. Bên c nh ó, trình phát tri n ngày càng cao c a l c lư ng s n xu t cũng như kinh t nói chung c a th gi i ã t o ra nh ng cơ h i h p tác, h i nh p khai thác các ngu n l c qu c t ph c v cho nhu c u phát tri n qu c gia. M i nư c v i trình phát tri n khác nhau u tìm th y l i th c a mình qua các quan h kinh t qu c t và có th tham gia opj tác phát tri n dưói nhi u hình th c. * Tác ng c a cách m ng khoa h c và công ngh Trong th k XXI, v i d báo cách m ng khoa h c và công ngh s có nh ng nh y v t khó lư ng, yêu c u m i và cũng là kh năng m i trong i u ki n nhân lo i ang b oc vào n n kinh t tri th c. Trong i u ki n ó, công nghi p hoá, hi n i hoá t nư c ph i tri n khai theo tư duy m i, phù h p v i giai o n m i. Vi t Nam có nh ng l i th so sánh v tài nguyên thiên nhiên và d i dào v ngu n nhân l c, n u ư c phát huy s là nhân t tích c c ti p nh n khoa h c và công ngh gây d ng năng l c n i sinh. * Toàn c u hoá và khu v c hoá Là xu th khác quan ngày càng tác ng m nh, th m chí chi ph i phát tri n kinh t c a các nư c. Trong b i c nh ó, chúng ta c n th y h t m t tích c c, thu n - 12 -
l i, c m t tiêu c c, khó khăngành thách th c và có chi n lư c thích ng và l i d ng qúa trình này có hi u qu nh t. Dòng v n u tư tr c ti p nư c ngoài(FDI) n các nư c ang phát tri n: T nh ng năm u c a th p k 90, toàn c u hoá và khu v c hoá ã t o i u ki n cho các dòng v n FDI n v i các n n kinh t ang phát tri n. Ngu n v n này tăng liên t c qua các năm, tuy có suy gi m do tác ng c a kh ng ho ng kinh t năm 97. Dòng v n h tr chính th c v i các i u ki n ưu ãi (ODA) n các nư c ang phát tri n có xu hư ng gi m d n. Qu c t hoá thương m i, v n và s n xu t. B n mươi năm qua kim ng ch thương m i hàng hoá c a toàn th gi i ã tăng 6%/năm trong khi ó s n xu t hàng hoá ch tăng 3,7%. M c m c a c a các nư c tăng. Sau thương m i v n u tư cũng ã nhanh chóng ư c qu c t hoá. C nh tranh thương m i và thu hút u tư trên th gi i di n ra ngày càng m nh m . 3.2. Các lý thuy t phát tri n V i tư các là lo I lý thuy t ch y u nghiên c u các con ư ng hay các mô hình phát tri n kinh t c a các nư c ch m phát tri n hi n ang n l c ti n hành công nghi p hoá, các lý thuy t phát tri n tr c ti p ho c gián ti p u bàn t i m t trong nh ng n i dung cơ b n nh t c a công nghi p hoá là chuy n d ch cơ c u ngành. Song, do b n thân th gi i ch m phát tri n bao g m nhi u qu c gia v i các c I m c thù khác nhau, do xu t phát t các quan i m và các góc nghiên c u khác nhau nên cách gi I quy t v n chuy n d ch cơ c u ngành trong qúa trình công nghi p hoá c a các lo I lý thuy t phát tri n cũng r t khác nhau. Có th th y I u này qua m t s lý thuy t phát tri n ch y u sau. a. Lý thuy t phân kỳ phát tri n kinh t Tư tư ng cơ b n c a ngư i ch xư ng lý thuy t này Walt Rostow cho r ng, qúa trình phát tri n kinh t c a b t kỳ qu c gia nào cũng u tr I qua 5 giai o n tu n t như sau: 1/ Xã h i truy n th ng: V i c trưng là nông nghi p gi vai trò th ng tr trong i s ng kinh t , năng su t lao ng th p và xã h i kém linh ho t. - 13 -
2/ Giai o n chu n b c t cánh: V i nh ng thay i quan tr ng là trong xã h i ã xu t hi n t ng l p ch xí nghi p có kh năng i m i, k t c u h t ng s n xu t, nh t là giao thông ã phát tri n. B t u hình thành nh ng khu v c u t u có tác ng lôI kéo n n kinh t phát tri n. 3/ Giai o n c t cánh: v i nh ng d u hi u quan tr ng như t l u tư so v i thu nh p qu c dân t m c 10%, xu t hi n nh ng ngành công nghi p ch bi n có t c tăng trư ng cao, có nh ng chuy n bi n m nh m trong th ch xã ho i, thu n l i cho s phát tri n c a khu v c s n xu t hi n ai và kinh t i ngo i. 4/ Giai o n chuy n t i s chín mu i kinh t là giai o n mà t l u tư trên thu nh p qu c dân t m c cao(t 10-20%) và xu t hi n nhi u c c tăng trư ng m i. 5/ K nguyên tiêu dùng hàng lo t:là giai o n kinh t phát tri n cao, s n xu t a d ng hoá, th trư ng linh ho t và có hi n tư ng suy gi m nh p tăng trư ng. Theo lý thuy t phân kỳ phát tri n này h u h t các nư c ang phát tri n ang ti n hànhcông nghi p hoá hi n nay n m giai o n 2và 3, tuỳ theo m c phát tri n c a t ng nư c. NgoàI nh ng d u hi u kinh t - xã h i khác, v m t cơ c u,ph i b t u hình thành m t s ngành công nghi p ch bi n có kh năng lôi kéo toàn b n n kinh t tăng trư ng. ng th i, cùng v i s chuy n ti p t giai o n 2 sang 3 là s thay i c a nh ng lĩnh v c óng vai trò u tàu. Nghĩa là trong chính sách cơ c u c n xét n tr t t ưu tiên phát tri n nh ng lĩnh v c có th m trách vai trò ó qua m i giai o n phát tri n c th . Do ti p c n v n góc khái quát l ch s c a nhi u nư c, lý thuy t phân kỳ phát tri n kinh t không mô t sâu nh ng khía c nh c thù c a t ng nư c hay t ng nhóm nư c, song nh ng nh n xét khái quát chung y có th xem như nh ng g i ý r t có ý nghĩa iv n chuy n d ch cơ c u trong qúa trình công nghi p hoá c a t ng nư c ang phát tri n hi n nay. b. Lý thuy t nh nguyên Lý thuy t nh nguyên do A. Lewis (gi i thư ng Nobel năm 1979) kh i xư ng, ti p c n v n t i s ng kinh t c a các nư c ang phát tri n. Ông ã có nh ng ki n gi i khá c th v s chuy n d ch cơ c u ngành kinh t trong th i kỳ công nghi p háo hi n nay. Lý thuy t nh nguyên cho r ng các n n kinh t này có hai - 14 -
khu v c kinh t song song t n t i: khu v c kinh t truy n th ng, ch y u là s n xu t nông nghi p và khu v c kinh t công nghi p hi n i, du nh p t bên ngoài. Khu v c truy n th ng có c I m là trì tr , năng su t lao ng th p và dư th a lao ng. Vì th , có th chuy n m t ph n lao ng t khu v c này sang khu v c công nghi p hi n I mà không nh hư ng n s n lư ng nông nghi p. Do có năng su t cao nên khu v c công nghi p hi n I có th t tích lu m r ng s n xu t m t cách c l p mà không ph thu c vào nh ng i u ki n chung c a toàn b n n kinh t . K t lu n ương nhiên rút ra t nh ng nh n nh này là thúc y phát tri n kinh t c a nh ng nư c ch m phát tri n, c n ph i b ng m i cách m r ng khu v c s n xu t công nghi p hi n i càng nhanh càng t t mà không c n quan tâm t i khu v c nông nghi p truy n th ng. S gia tăng c a khu v c công nghi p hi n i t nó s rút d n lao ng t khu v c nông nghi p sang và bi n n n s n xu t nông nghi p xã h i t tr ng thaí nh nguyên thành m t n n kinh t công nghi p phát tri n. Ph I nói răng nh ng k t lu n c a lý thuy t nh nguyên ã gây ư c n tư ng m nh m i v i các qu c gia ch m phát tri n ang mong mu n y m nh quá trình công nghi p hoá. Trên th c t , chính sách công nghi p hoá và cơ c u kinh t nhi u qu c gia ch m phát tri n t sau Chi n tranh th gi i l n th II n th i gian g n ây ã ít nhi u ch u nh hư ng c a lý thuy t này. Lý thuy t kinh t nh nguyên còn ư c nhi u nhà kinh t (J. Fei, G.Raní, Haris, Todaro,...)ti p t c nghiên c u và phân tích. Lu n I m phát tri n c a h là kh năng phát tri nvà thu n p lao ng c a khu v c công nghi p hi en i. Khu v c này có nhi u kh năng l a ch n k thu t, trong ó có nh ng lo I k thu t có h s s d ng lao ng cao, nên v nguyên t c, có th thu hút ư c lao ng dư th a t khu v c nông nghi p truy n th ng. Nhưng vi c di chuy n lao ng ư c gi nh là do s chênh l ch v m c thu nh p c a lao ng t hai khu v c kinh t trên quy t nh. Có nghĩa là, khu v c công nghi p hi n i ch có th thu hút lao ng t khu v c nông nghi p trong trư ng h p ang có n n nhân mãn khi nó có m c lương cao hơn m c thu nh p khi h còn nông thôn. Nhưng kh năng duy trì s chênh l ch này s c n d n cho n khi ngu n lao ng dư th a nông thôn không còn n a. n lúc ó, vi c ti p t c di chuy n lao ng t nông nghi p sang công nghi p s làm cho s n lư ng nông nghi p gi m i, khi n cho giá c hành hoá nông ph m tiêu dùng tăng - 15 -
lên, kéo theo m c tăng lương tương ng trong khu v c s n xuát công nghi p. Chính s tăng lương c a khu v c s n xu t công nghi p s t ra gi i h n v m c c u tăng thêm v lao ng c a b n thân nó. Như v y m c dù v m t k thu t- công ngh khu v c công nghi p hi n i có th có kh năng thu d ng không h n ch nhân l c, nhưng v m t thu nh p và co dãn cung c u nhân l c c a hai khu v c thì s c thu n p lao ng t khu v c nông nghi p c a công nghi p là có h n. M t hư ng phát tri n khác d a trên lý thuy t nh nguyên là phân tích kh năng di chuy n lao ng t nông thôn ra khu v c công nghi p- thành th . Quá trình d ch chuy n lao ng ch trôi ch y khi “ t ng cung” v lao ng t nông nghi p phù h p v i “t ng c u” khu v c công nghi p. S di chuy n này không ch ph thu c vào s chênh l ch thu nh p mà còn ph thu c vào sác xu t tìm ư c vi c làm iv i nh ng ngư i lao ng nông nghi p. Khi ưa thêm y u t “ sác xu t tìm ư c vi c làm” vào phân tích, ngư i ta th y xu t hi n các tình hu ng làm y u i kh năng di chuy n lao ng gi a hai khu v c như sau: - S năng ng c a b n thân khu v c công nghi p:V m t này, so v i n n công nghi p các nư c phát tri n, khu v c g i là ” công nghi p hi n “ các nư c ch m phát tri n y u kém hơn r t nhi u. Vì v y, v a có kh năng c nh tranh v i n n công nghi p nư c ngoài khác, v a làm u tàu lôi kéo s tăng trư ng c a toàn b n n kinh t thì khu v c công nghi p ph I hư ng t i nh ng ngành k thu t cao. Nhưng nh ng ngành này c n tăng hàm lư ng v n u tư hơn là tăng hàm lư ng lao ng. Vì th , khu v c “công nghi p hi n I” các nư c ch m phát tri n cũng có nguy cơ g p ph i v n dư th a lao ng ch không riêng gì khu v c nông nghi p. - Kh năng áp ng nhu c u v k thu t c a ngư i lao ng nông nghi p khi chuy n sang lĩnh v c công nghi p. V m t này, m t th c t là lao ng nông thôn có trình h c v n th p hơn nhi u so v i lao ng thành th , th m chí chưa quen v i môi trư ng lao ng công nghi p. Vi c ào t o lao ng công nghi p k năng cao ch ng nh ng òi h i nhi u th i gian mà ph i có u tư l n, n m c ngư i ta xem như m t trong nh ng lĩnh v c u tư quan tr ng nh t i v i m t n n kinh t . V i nh ng phân tích trên, ngư i ta th y r ng xác su t tìm ư c vi c làm m i khu v c công nghi p i v i ngư i nông dân r i b ru ng ng là có gi i h n. - 16 -
Tóm l i, khi phân tích s chuy n d ch cơ c u kinh t c a hai lĩnh v c s n xu t v t ch t quan tr ng nh t c a các n n kinh t ch m phát tri n trong th i kỳ công nghi p hoá, các lý thuy t nh nguyên ã i t ch cho r ng ch c n t p trung vào phát tri n công nghi p mà không chú ý t i nông nghi p n ch ch ra nh ng gi i h n c a chúng và vì th , c n quan tâm thích áng t i nông nghi p trong qúa trình chuy n d ch cơ c u kinh t này c. Lý thuy t phát tri n cân i liên ngành Nh ng ngư i ng h quan i m này như R. Nurkse, P.Rosenstein-Rodan..., cho r ng nhanh chóng công nghi p hoá, c n thúc y phát tri n ng u t tc m i ngành kinh t qu c dân. H ch y u d a trên nh ng lu n c sau: - Trong qúa trình phát tri n, t t c các ngành kinh t liên quan m t thi t v i nhau trong chhu trình “ u ra” c a ngành này là “ u vào” c a ngành kia. Vì th s phát tri n ng u và cân i chính là òi h i s cân b ng cung c u trong s n xu t. - S phát tri n cân i gi a các ngành như v y giúp tránh ư c nh hư ng tiêu c c c a nh ng bi n ng c a th trư ng th gi i và h n ch m c ph thu c vào các n n kinh t khác, ti t ki m ngu n ngo i t v n r t khan hi m và thi u h t. - M t n n kinh t d a trên cơ c u cân i hoàn ch nh như v y chính là n n t ng v ng ch c mb os c l p chính tr c a các nư c thu c th gi i th ba ch ng l i ch nghĩa th c dân. Lý cu icùng t ra r t h p d n i v i nhi u qu c gia ch m phát tri n m i giành ư c c l p v chính tr nh ng năm sau i chi n th gi i l n th hai. Vì th , mô hình phát tri n theo cơ c u cân i khép kín-mô hình công nghi p hoá “hư ng n i” hay thay th “nh p kh u” ã tr thành trào lưu ph bi n th i kỳ ó. Tuy nhiên, th c t ã d n d n cho th y nh ng y u I m r t l n c a mô hình lý thuy t này. ây có hai v n c n c bi t c n ư c xem xét là: - Th nh t, vi c phát tri n m t cơ c u kinh t cân i, hoàn ch nh ã ưa n n kinh t n ch khép kín và khu bi t v i th gi i bên ngoài. i u này ch ng nh ng ngư c v i xu hư ng chung c a t t th y m i n n kinh t trong i u ki n hi n i là khu v c háo và toàn c u hoá, mà trong lúc ngăn ng a nh ng ac ng tieu c c cua th trư ng th gi i, ã b qua nh ng nh hư ng tích c c do bên ngoài em l i. - 17 -
- Th hai, các n n kinh t ch m phát tri n không kh năng v nhân tài, v t l c có th th c hi n ư c nh ng m c tiêu cơ c u t ra ban u. C hai y u t này u góp ph n làm cho s chuy n d ch cơ c u ngành theo hư ng công nghi p hoá g p khó khăn, b i l cách ti p c n trên ã làm phân tán các ngu n l c phát tri n r t có h n c a các qu c gia, khi n cho ngay c vi c s a ch a l i di s n cơ c u kinh t què qu t c a th i kỳ thu c a cũ cũng b tr ng i. Chính vì th , ch sau m t th i kỳ tăng trư ng, các n n kinh t theo u i mô hình cơ c u cân i này ã nhanh chóng rơi vào tình tr ng thi u năng. d. Lý thuy t phát tri n cơ c u ngành cân i hay các “c c tăng trư ng” Ngư c l i v i quan i m phát tri n n n kinh t theo m t cơ c u cân i khép kín nêu trên, lý thuy t phát tri n cơ c u ngành không cân i (A.Hirschman, F.Perrons, G.Destanne de Bernis...)cho r ng không th và không nh t thi t ph i m b o tăng trư ng b n v ng cách duy trì cơ c u cân i liên ngành iv im i qu c gia, v i nh ng lu n c ch y u sau: - Vi c phát tri n cơ c u không cân i gây lên áp l c, t o ra s kích thích u tư. Trong m i tương quan gi a các ngành, n u cung b ng c u thì s tri t tiêu ng l c khuy n khích u tư nâng cao năng l c s n xu t. Do ó, n u có nh ng d án u tư l n hơn vào m t s lĩnh v c thì thì áp l c u tư s xu t hi n b i c u l n hơn cung lúc u và sau ó thì cung l n hơn c u m t s lĩnh v c. Chính nh ng d án ó có tác d ng lôi kéo u tư theo ki u lý thuy t s nhân. - Trong m i giai o n phát tri n c a th i kỳ công nghi p hoá, vai trò “c c tăng trư ng” c a các ngành trong n n kinh t là không gi ng nhau. Vì th , c n t p trung nh ng ngu n l c khan hi m cho m t s lĩnh v c trong m t th i i m nh t nh. - Do trong th i kỳ u ti n hành công nghi p hoá, các nư c ang phát tri n r t thi u v n, lao ng k thu t, công ngh và th trư ng nên không i u ki n cùng m t lúc phát tri n ng b t t c các ngành hi n i. Vì th , vi c phát tri n cơ c u không cân i là m t s l a ch n b t bu c. Lúc u lý thuy t này t ra không h p d n l m vì dư ng như nó b qua nh ng l l c xây d ng m t n n kinh t c l p có cơ c u ngành cân i ch ng l I ch nghĩa th c dân. M t khác, ng sau cách d t v n xây d ng m t cơ c u không cân - 18 -
i và m c a ra bên ngoài là ch p nh n s ph thu c l n nhau gi a các n n kinh t -mà thư ng thì các n n kinh t ch m phát tri n g p ph i nhi u b t l i hơn. Song, do nh ng h n ch ngày càng tr nên rõ ràng c a ý tư ng th c hi n mô hình công nghi p hoá hư ng n i có cơ c u ngành cân i hoàn ch nh và nh ng thành công “th n kỳ” c a m t s nư c i tiên phong, i n hình là nhóm NICs ông á,lý thuy t phát tri n cơ c u ngành không cân i hay các c c tăng trư ng ngày càng ư c th a nh n r ng rãi. Trên th c t , mô hình công nghi p m c a, hư ng ngo i ã tr thành m t xu hư ng chính y u các nư c ch m phát tri n t th p niên 1980 tr l i ây. e. Lý thuy t phát tri n theo mô hình “ àn nh n bay” T s phân tích th c t l ch s phát tri n kinh t c a các qu c gia và d a trên lý thuy t l i th so sánh trong quan h kinh t qu c t , ngư i kh i xư ng lý thuy t này, giáo sư Kaname Akamatsu ã ưa ra nh ng ki n gi iv quá trình “ u i k p” các nư c tiên ti n nh t c a các nư c kém phát tri n hơn. Trong nh ng ý tư ng v s “ u i k p” này, v n cơ c u ngành có ý nghĩa c bi t quan tr ng. Xét trên góc phát tri n c a toàn b n n công nghi p, t ng phân ngành hay th m chí t ng l ai s n ph m riêng bi t, qúa trình “ u i k p”v m t kinh t và k thu t c a chúng ư c chia thành 4 giai o n sau: Giai o n1:Các nư c kém phát tri n nh p hàng công nghi p ch bi n t các nư c phát tri n hơn và xu t kh u m t s s n ph m th công c bi t.Giai do n này x y ra s phân bi t hay phân công lao ng qu c t ngay trong lòng các nư c kém phát tri n-chuyên s n xu t m t s s n ph m th công c bi t bán và nh p kh u hàng tiêu dùng công nghi p khác t các nư c công nghi p phát tri n. Giai o n 2:Các nư c ch m phát tri n nh p s n ph m u tư t các nư c công nghi p phát tri n t ch t o l y hàng hoá công nghi p tiêu dùng trư c ây v n ph I nh p. ây là giai o n các nư c kém phát tri n b t u tích lu tư b n (v n) và ph ng theo (b t chư c) công ngh ch t o t các nư c công nghi p phát tri n. Ngoài vi c nâng c p và m r ng m t s ngành công nghi p s n xu t hàng xu t kh u, nhìn toàn c c giai o n 2 mang dáng d p c a mô hình công nghi p hoá “thay th nh p kh u” i v i nhi u ngành s n xu t công nghi p hàng tiêu dùng.Vì th , nh ng ngành công nghi p s n xu t hàng tiêu dùng thay th nh p kh u phát tri n m nh trong giai o n này. Song, nh ng i u ch nh cơ c u kinh t vĩ mô l i ư c - 19 -
giành ưu tiên cho các ngành công nghi p tr giúp (k t c u h t ng kinh t )cho nh ng công nghi p s n xu t hàng tiêu dùng phát tri n như i n, nư c và giao thông v n t i. Giai o n 3:là giai o n mà nh ng s n ph m công nghi p thay th nh p giai o n 2 ã có th tr thành s n ph m xu t kh u. Nh ng s n ph m u tư trư c ây ph i nh p gi ây ã có th d n d n thay th b ng ngu n khai thác và s n xu t trong nư c. Như v y, kho ng cách k thu t gi a các nư c i sau các nư c công nghi p phát tri n (trư c h t là trong lĩnh v c ch t o hàng tiêu dùng) không còn xa cách bao nhiêu. Vì v y mà s lư ng và quy mô m t hàng xu t kh u ngày càng m r ng. Cơ c u công nghi p ã tr nên a d ng hơn cho ch có nhi u kh năng hơn v k thu t l a ch n và l i d ng các l i th so sánh so v i trư c ây. Giai o n 4: Là giai o n vi c xu t kh u hàng công nghi p tiêu dùng b t u gi m xu ng, như ng ch cho vi c xu t kh u các lo i hàng hoá u tư v n ã b t u phát tri n giai o n 3. V m t k thu t, n n công nghi p ã t m c ngang b ng v i các nư c kém phát tri n hơn. Mô hình “ àn nh n bay” v n ti p t c di n ra theo phương th c này, m c dù có s d ng s thay i v trí m t s qu c gia nh t nh. Như v y v i vi c phân chia qúa trình công nghi p hoá c a các nư c “ i sau”thành 4 giai o n trong m i liên quan v i n n kinh t khác theo mô hình “ àn nh n bay”, quan i m chuy n d ch cơ c u ngành c a lý thuy t phát tri n này có nhi u i m tương ng v i lý thuy t phát tri n cơ c u ngành “không cân i” hay các “c c tăng trư ng”. Cũng gi ng như trong lý thuy t phát tri n “không cân i”, các “c c tăng trư ng” ây cũng thay i theo t ng giai o n và nhân t có ý nghĩa quy t nh s thay i này là l i th so sánh trong quan h ngo i thương. Ngoài ra, i u c n lưu ý n a là vi c “ u i k p” các nư c công nghi p phát tri n di n ra nhanh hay ch m m t ph n r t l n ph thu c vào vi c l a ch n các “c c tăng trư ng” trong m i giai o n nh t nh. M i lo i lý thuy t trên ây u có nh ng m t m nh không th ch i cãi, song cũng luôn t ra không ph i có th áp d ng thành công m i nơi m i lúc. Tuy nhiên, có th t ng h p l i thành nh ng i u mà ã c p nv n chuy n d ch cơ c u ngành trong qúa trình phát tri n (hay công nghi p hoá) như sau: - 20 -