Đôi điều về vấn đề quản lý sinh hoạt mỹ thuật

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

99
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lâu nay, hầu như ai cũng đồng ý là: a) mỹ thuật Việt Nam khá lạc hậu; hơn nữa b) có vẻ như càng ngày càng lạc hậu (các cuộc triển lãm gần đây có vẻ kém hẳn năm mười năm trước!) (1) Vấn đề: nguyên nhân do đâu? Giả thuyết: a) Do nghệ sĩ: tài năng kém; không được đào tạo đến nơi đến chốn; không quyết tâm với nghệ thuật; dễ bị dư luận và thị trường lung lạc, v.v… (2) b) Do quần chúng: kém hiểu biết về nghệ thuật; không đóng vai trò kẻ tiêu thụ tranh...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đôi điều về vấn đề quản lý sinh hoạt mỹ thuật

Đôi điều về vấn đề quản lý sinh hoạt mỹ thuật * Lâu nay, hầu như ai cũng đồng ý là: a) mỹ thuật Việt Nam khá lạc hậu; hơn nữa b) có vẻ như càng ngày càng lạc hậu (các cuộc triển lãm gần đây có vẻ kém hẳn năm mười năm trước!) (1) Vấn đề: nguyên nhân do đâu? Giả thuyết: a) Do nghệ sĩ: tài năng kém; không được đào tạo đến nơi đến chốn; không quyết tâm với nghệ thuật; dễ bị dư luận và thị trường lung lạc, v.v… (2) b) Do quần chúng: kém hiểu biết về nghệ thuật; không đóng vai trò kẻ tiêu thụ tranh để thúc đẩy sáng tác; không biết đặt yêu sách cho nghệ sĩ, v.v… (3) Tuy nhiên, một lý do quan trọng hơn hết, theo tôi, là: vấn đề quản lý. Tôi chỉ giới hạn vấn đề quản lý ở cấp ngành, ban, hội. Tôi không đề cập đến vấn đề quản lý của nhà nước. Bởi, cho đến nay, về phương diện lý thuyết, chúng ta thấy nhà nước đề cao nghệ thuật, trong đó có
mỹ thuật khá cao; về phương diện thực tiễn, nhà nước cũng bỏ tiền cho giới mỹ thuật khá nhiều. Nhưng chúng ta đã sử dụng sự đánh giá cao và số tiền lớn ấy như thế nào? (4) Câu trả lời: thất bại: Hãy thử xem, những khoảng tiền đầu tư lớn nói trên, bao năm qua, đã mang lại những kết quả gì? Bao nhiêu tiền đầu tư cho sáng tác, nhưng có ra nổi một tác phẩm “nghệ thuật cách mạng” bất hủ nào không? Tất cả, đều là những thứ tầm tầm, bày ra một lần rồi đưa về đâu đó, có mặt mà vẫn cứ như không, không lưu lại trong tâm trí ai một chút gì cho dù chỉ như một khái niệm. Còn các trại sáng tác, cho dù được khoác cho bao nhiêu mỹ từ-nào “về nguồn”, nào “đi vào thực tế đời sống” v.v…- và đầu tư tốn kém, nhưng qua các triển lãm tổng kết, quay qua, quay lại cũng lẩn quẩn những tác phẩm ghi chép tự nhiên hay ấn tượng chủ nghĩa cũ xì, hay, thể hiện một lối tư duy tượng trưng chủ nghĩa-thực ra, phần lớn là minh họa ý niệm-thô thiển. Nếu lấy số lương “tác phẩm” có được làm tiêu chuẩn đánh giá, thì các trại sáng tác này thành công. Nhưng trong nghệ thuật, số lượng có ý nghĩa gì đâu! Không biết có ai đã làm công việc phân tích, tổng hợp các thành phần tham gia và kết quả các trại sáng tác này một cách hệ thống chưa. Nhưng nếu có ai đó đã làm, tôi tin chắc, sẽ chỉ còn biết thở dài. Tôi đã từng nghe loáng thoáng từ ai đó: “các trại sáng tác, chỉ là để hợp thức hóa chuyện mấy ông trốn vợ đi chơi!”. Đùa, nhưng không hẳn không có chút sự thực
nào. Nói chung, đầu tư như thế chẳng khác nào đem muối bỏ biển. Riêng đối với tổ chức Hội thì cũng chỉ như truyền nước biển cầm hơi! Không làm cho mỹ thuật Việt Nam mạnh lên, đó chỉ là một phản ứng, một dấu hiệu của sự bất lực và, bất cập (thời thế).(5) Cách đầu tư - thực chất là quản lý - như thế - xuất phát từ những cách nhìn lạc hậu về nghệ thuật. Những kiểu khuyến khích, kêu gọi, đề cao (đã nói ở trên) như vậy, chỉ có tác dụng nghiêm trọng hóa các vấn đề nội dung tư tưởng, khóa chặt nghệ thuật trong các quan hệ hiện thực với tính cách lãng mạn chủ nghĩa (thậm chí niêm chặt họa sĩ trong lối tư duy minh họa ý niệm đã lỗi thời từ lâu). . Điều đó, thực sự, đã cản trở mọi ý hướng đổi mới. Không chỉ vậy, cản trở luôn sự định hình và phát triển của nền văn minh thị giác Việt Nam-không biết có ai đã bao giờ tự đặt câu hỏi là tại sao các lãnh vực mỹ thuật ứng dụng ở Việt Nam đã không phát triển nổi chưa? Nếu có, người đó chắc sẽ tìm thấy ngay câu trả lời: tiếc thay, đa số họa sĩ Việt Nam là những kẻ “ngọai đạo” trước ngôn ngữ tạo hình! Họ là những người biết vẽ, khéo tay, có thể có nhiều ý tưởng hay, nhưng không hiểu gì về hội họa!...(6) Đặc điểm của cách nhìn làm nền tảng cho cung cách quản lý hoàn toàn không hiệu quả ấy là gì? Theo tôi, có hai đặc điểm chính:
Thứ nhất, đó là cách nhìn gắn liền với tư duy thời chiến: Nó vừa đơn giản hóa vấn đề vừa đậm màu sắc duy ý chí. Thời chiến tranh, để giành chiến thắng, chúng ta phải huy động mọi nguồn lực nhằm cấu thành một lực lượng mạnh, thống nhất. Người nghệ sĩ lúc này cũng là chiến sĩ, là cán bộ. Nhiệm vụ của họ là góp phần thuyết phục, liên kết các thành phần cơ bản làm nên lực lượng mạnh và thống nhất đó; góp phần hướng tâm trí mọi người vào những vấn đề lớn, chung và kêu gọi sự hy sinh bản thân. Nghệ thuật ở đây, trong một mức độ nhất định, đồng nghĩa với nghệ thuật tuyên truyền, cổ động. Nó phải đi vào cuộc sống, phải dễ hiểu với số đông công chúng, phải có nội dung tư tưởng sáng rõ, và cần thông qua các hình tượng mang tính điển hình. Mọi mong muốn tìm tòi, thể nghiệm đổi mới nghệ thuật về hình thức và ngôn ngữ là lý tưởng, là nhu cầu tự nhiên nơi người nghệ sĩ đành phải tạm gác lại. Và đồng thời, yêu cầu phổ cập kiến thức nghệ thuật, nâng cao trình độ nhận thức nghệ thuật nơi số đông công chúng, cũng chỉ dừng lại ở múc độ thích ứng với nhiệm vụ tuyên truyền, cổ động của nghệ thuật… Cho đến ngày nay, chúng ta cần phải tỉnh táo và thẳng thắn thừa nhận điều kiện bất thường của cuộc sống thời chiến đã đòi hỏi nghệ thuật phải tồn tại khác thường. Đó chỉ là giải pháp tình thế, là khả chấp trong điều kiện thời chiến… Giải pháp này, không thể kéo dài trong bối cảnh hòa bình dựng xây đất nước đang cần huy động mọi nguồn lực sáng tạo hiện nay. Bối cảnh mới đòi hỏi một tư duy thích ứng. Cần trả nghệ thuật về với đời sống bình thường của nó và cần nhìn nhận nó đúng theo các khả năng và
các chiều quan hệ tự nhiên của nó. Chúng ta cần một cái nhìn cởi mở và rộng mở. Thứ hai, nó gắn liền với tư tuy bao cấp thời trước đổi mới: lối tư duy này xuất phát từ cách nhìn độc đoán, biến cán bộ quản lý thành những kẻ có vai trò lãnh đạo tối thượng về nghệ thuật. Theo đó, ông thủ trưởng một cơ quan là kẻ am hiểu nghệ thuật sành nhất, có viễn kiến về nghệ thuật cao nhất, một trọng tài đáng tin cậy nhất về cái đẹp, v.v… Để hoạch định chính sách nghệ thuật, người ta mời thủ trưởng. Để đánh giá tranh, người ta cũng mời thủ trưởng, v.v… Trong lối tư duy bao cấp ấy không có chỗ đứng của những chuyên gia. Thử nhìn lại xem, - Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình nghiên cứu xã hội học nào về công chúng mỹ thuật Việt Nam đương đại chưa? Câu trả lời chắc chắn là chưa - Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình lý luận nào biện biệt sự tác động qua lại giữa cái nghệ thuật là với cái nghệ thuật làm căn cứ trên các thành tựu trí tuệ của nhân lọai cho đến ngày nay, làm cơ sở cho sự định hướng sáng tác và phê bình… hay chưa? Câu trả lời chắc chắn cũng là chưa.
- Cho đến nay, ở Việt Nam, đã có một công trình nghiên cứu nào về các lý thuyết nghệ thuật của nhân loại cho đến ngày nay mà các ứng dụng của nó đang ảnh hưởng rất nhiều đến các họa sĩ Việt Nam… để làm cơ sở chọn lọc cho sự tiếp thu, học hỏi hay chưa? Câu trả lời chắc chắn cũng là chưa. - Oái oăm hơn, ngay cả một công trình mỹ thuật sử Việt Nam hiện đại cho tử tế cũng không có. Điều đó có nghĩa, là cũng mơ hồ về điều vẫn hay nói: sự phát triển. Với sự mơ hồ như vậy, không biết đâu là mốc, sẽ không ai biết thế nào là mới, thế nào là cũ. Khái niệm “đương đại”, do đó, cũng mơ hồ (bởi vậy mà không ít họa sĩ đã nhầm lẫn đương đại là những gì mới nhất ở những đâu đâu…). thậm chí, ngay cả khái niệm “bản sắc”, do đó, cũng mơ hồ nốt (chẳng lạ gì, không ít người nghe nói về “bản sắc” là bấu ngay vào nghệ thuật dân gian, vào cái gọi là “văn hóa làng” này nọ…) - V.v… và v.v… Những chuyên gia trong lãnh vực mỹ thuật là ai? Có nhiều. Nhưng nổi bật nhất là: a) các lý thuyết gia về nghệ thuật và mỹ học b) các nhà phê bình c) các nhà lịch sử mỹ thuật và d) các curators.
Quản lý theo tư duy thời chiến và tư duy bao cấp như vậy bóp chết con đường của các lý thuyết gia, gây khó khăn cho các nhà phê bình, làm nản lòng các nhà lịch sử nghệ thuật và quan trọng nhất, ngăn chận sự xuất hiện và lớn mạnh của các curators.(7) Có thể nói, về phương diện sinh hoạt và quản lý, điều chúng ta thiếu nhất hiện nay là các curators. (8) Để cho dễ hình dung, chúng ta hãy cứ so sánh các thiệp mời triển lãm hội hoạ của Việt Nam và nước ngoài mà xem. Ở các thiệp mời triển lãm ở nước ngoài hầu như bao giờ người ta cũng ghi rõ tên của curator. Ở Việt Nam thì không; hay nếu có, thì rất hoạ hoằn, như những ngoại lệ thật hiếm hoi. Ở nước ngoài, curator là một trong những người chịu trách nhiệm chính về sự thành công hay thất bại về phương diện nghệ thuật của một cuộc triển lãm. Vinh quang của một cuộc triển lãm thành công không những chói sáng ở góc người nghệ sĩ đang đứng mà còn toả sáng cả ở chỗ người curator đang hiện diện. Thất bại cũng thế. Hơn nữa, ở nước ngoài, curator không phải chỉ xuất hiện ở các cuộc triển lãm mà còn xuất hiện ở nhiều nơi khác nhau. Tất cả các viện bảo tàng và các phòng triển lãm đều có curator riêng làm việc toàn thời.
Hơn nữa, một số công ty, đại học hay các bệnh viện lớn cũng có curator chuyên nghiệp làm việc toàn thời. Tại sao ư? Lý do đơn giản: tất cả các nơi ấy đều trưng bày rất nhiều tranh ảnh trên tường hay trong văn phòng. Do đó nhất định cần có người chuyên môn để đánh giá tranh, lựa chọn chủ đề cho từng nhóm tranh, chọn không gian cho tranh, v.v… Vai trò của curator là một vấn đề mới mẻ và phức tạp, rất khó trình bày hết trong một bài phát biểu. Xin dành một dịp khác. Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây là: nếu cách quản lý lâu nay đã chứng tỏ là thất bại thì để thay đổi, chúng ta cần khôi phục vai trò của các chuyên gia nghệ thuật, trong đó có vai trò của các curator. * Bài phát biểu trong Hội thảo về Mỹ Việt Nam đương đại, do Viện Mỹ thuật-trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội tổ chức trong tháng 6, 2005.