Đổi mới giáo dục và đào tạo - xây dựng những người hạnh phúc: phần 2 - phan dũng

Chương VII: Một số việc làm liên quan đến xây dựng những người hạnh<br /> phúc ở Việt Nam và một số kết quả<br /> <br /> 141<br /> <br /> Chương VII: Một số việc l{m liên quan đến xây dựng<br /> những người hạnh phúc ở Việt Nam và một số kết<br /> quả<br /> VII.1.<br /> <br /> Du nhập, phổ biến và phát triển PPLSTVĐM (TRIZ)<br /> ở Việt Nam<br /> <br /> Có s|u người Việt Nam tốt nghiệp Học viện công cộng sáng tạo sáng chế (Public<br /> Institute of Inventive Creativity), thành phố Baku, nước cộng hòa Azerbaigian, Liên<br /> Xô.<br /> Đấy là các anh Nguyễn Văn Ch}n, Nguyễn Văn Thông v{ tôi l{ người viết (khóa<br /> 1971-1973), Dương Xu}n Bảo, Thái Bá Cần và Nguyễn Văn Thọ (khóa 1973-1975).<br /> Nếu xét về nhiệm vụ chính trị được Đảng v{ Nh{ nước giao cho: anh Dương<br /> Xuân Bảo v{ tôi được phân công học vật lý, các anh Nguyễn Văn Ch}n, Nguyễn Văn<br /> Thông và Thái Bá Cần – học toán, anh Nguyễn Văn Thọ học địa chất tại Đại học tổng<br /> hợp quốc gia Azerbaigian chứ không phải học PPLSTVĐM. Việc học thêm Học viện<br /> công cộng sáng tạo sáng chế xuất phát từ ý thích, sự say mê cá nhân chứ không<br /> phải là nhiệm vụ bắt buộc. Do vậy, chúng tôi đ~ được nhắc nhở không xao nhãng<br /> nhiệm vụ chính trị. Rất may, chúng tôi đ~ ho{n th{nh tốt cả hai nhiệm vụ: nhiệm vụ<br /> chính trị và nhiệm vụ tự đề ra.<br /> Học viện tuyển sinh những người đ~ tốt nghiệp đại học (phần lớn là các kỹ sư),<br /> đ~ có những thành tích sáng tạo. Cùng học với chúng tôi có những người có trong<br /> tay cả chục patent. Chúng tôi lúc đó chỉ là những sinh viên, được nhận vào học như<br /> những trường hợp thử nghiệm, ngoại lệ. Còn khi vào học thì không có sự phân biệt<br /> đối xử nào.<br /> Học viện công cộng sáng tạo sáng chế không chỉ đ{o tạo các nhà sáng chế<br /> chuyên nghiệp, sáng tạo bằng các phương ph|p khoa học, m{ còn đ{o tạo các cán<br /> bộ giảng dạy, nghiên cứu PPLSTVĐM, c|c c|n bộ tổ chức các hoạt động sáng tạo,<br /> sáng chế.<br /> Ở Học viện công cộng sáng tạo sáng chế, chúng tôi được học lý thuyết giải các<br /> bài toán sáng chế (TRIZ), algôrit giải các bài toán sáng chế (ARIZ), hầu hết các<br /> phương ph|p s|ng tạo của phương T}y v{ nhiều môn học liên quan kh|c như<br /> patent học, lý thuyết thông tin, lý thuyết hệ thống, điều khiển học, lý thuyết ra<br /> quyết định, tâm lý học sáng tạo, môn học phát triển trí tưởng tượng sáng tạo…<br /> Triết học biện chứng được coi l{ đ~ học trong trường đại học nên không đưa v{o<br /> <br /> Giáo dục và đào tạo: xây dựng những người hạnh phúc<br /> <br /> 142<br /> nữa.<br /> <br /> Chúng tôi đ~ vô cùng may mắn được học trực tiếp thầy G.S. Altshuller. Sự may<br /> mắn thể hiện ở chỗ thầy G.S. Altshuller là tác giả TRIZ, có nghĩa, chúng tôi được học<br /> với người sáng lập ra một lý thuyết rất mạnh trong PPLSTVĐM. Nói c|ch kh|c,<br /> chúng tôi được học với sư tổ, học tận gốc. Dễ dầu gì có ai được học cơ học cổ điển<br /> với Newton, thuyết tương đối với Einstein, tin học với những người sáng lập ra<br /> ngành tin học… Một số trong chúng tôi sau khi học còn giữ liên lạc, được thầy<br /> Altshuller cung cấp các sách, tài liệu TRIZ mới nhất cho đến khi thầy Altshuller bị<br /> bệnh nặng, rồi qua đời năm 1998.<br /> Một may mắn nữa cần nhấn mạnh l{, khi chúng tôi đi học thêm ở Học viện công<br /> cộng sáng tạo sáng chế, Liên Xô l{ nước xã hội chủ nghĩa v{ học không phải đóng<br /> học phí. Nếu bây giờ tôi mới đi học PPLSTVĐM thì cũng phải bó tay vì giá trung<br /> bình trên thế giới l{ v{i trăm USD cho một người, một ngày học.<br /> Nếu xem du nhập một khoa học, một môn học vào một đất nước không đơn<br /> giản chỉ là nhập khẩu sách, tài liệu v{o đất nước đó m{ phải là du nhập kiến thức,<br /> kỹ năng của khoa học, môn học đó v{o đầu và trở th{nh h{nh động của người bản<br /> xứ, thì thời điểm du nhập PPLSTVĐM v{o Việt Nam được tính l{ năm 1973,<br /> khi nhóm ba người đầu tiên tốt nghiệp khóa một Học viện công cộng sáng tạo sáng<br /> chế.<br /> 1) Phổ biến và phát triển phương pháp luận sáng tạo và đổi mới<br /> (PPLSTVĐM) ở Việt Nam: các kịch bản<br /> Thông thường, sau giai đoạn du nhập một c|i gì đó từ nước ngoài về, người ta<br /> thực hiện c|c giai đoạn tiếp theo là nhân giống, truyền nghề, phổ biến và phát triển<br /> nó ở trong nước. Ví dụ, sau khi du nhập giống lúa mới, người ta tiến hành nhân<br /> giống, để khi có đủ số lượng thì phổ biến trồng đại tr{, đồng thời, người ta cải tiến,<br /> hoàn thiện việc gieo trồng, chăm sóc, cao hơn nữa, cải tiến chính giống lúa nhập về.<br /> Không ai nhập thóc giống về để ăn.<br /> Có thể có một số “kịch bản” liên quan đến việc phổ biến và phát triển<br /> PPLSTVĐM ở Việt Nam.<br /> Kịch bản 1<br /> PPLSTVĐM được du nhập thông qua s|u người Việt Nam đi học ở Liên Xô về.<br /> Giả sử, cả s|u người đều không có ý định phổ biến PPLSTVĐM ở Việt Nam mà chỉ<br /> dùng riêng cho mình. Điều này có thể hiểu được vì động cơ ban đầu đến với<br /> <br /> Chương VII: Một số việc làm liên quan đến xây dựng những người hạnh<br /> phúc ở Việt Nam và một số kết quả<br /> <br /> 143<br /> <br /> PPLSTVĐM l{ do sự ham thích, say mê của từng cá nhân.<br /> Thêm nữa, lúc này, không ai, kể cả các cán bộ quản lý, l~nh đạo khoa học, giáo<br /> dục Việt Nam đặt vấn đề và tạo điều kiện để s|u người phổ biến kiến thức, kỹ năng<br /> môn học PPLSTVĐM cho nhiều người biết.<br /> Nếu kịch bản này xảy ra thì có chuyện du nhập PPLSTVĐM nhưng không có<br /> chuyện nhân giống, truyền nghề, phổ biến, lại càng không có chuyện phát triển<br /> PPLSTVĐM ở Việt Nam.<br /> Thực tế cho thấy, có anh Dương Xu}n Bảo ở Hà Nội và người viết ở TP. Hồ Chí<br /> Minh có ý định phổ biến PPLSTVĐM v{ triển khai nó trong xã hội.<br /> Kịch bản 2<br /> Năm 1975, ba người tốt nghiệp khóa hai Học viện công cộng sáng tạo sáng chế<br /> về nước. Lúc này, tất cả s|u người đ~ học PPLSTVĐM đều có mặt ở Việt Nam.<br /> Một hôm, những người quản lý chúng tôi mời chúng tôi lên và nói:<br /> “Trong lý lịch các anh có viết, các anh học thêm Học viện công cộng sáng tạo<br /> sáng chế, ở đó dạy môn khoa học PPLSTVĐM. Vậy các anh có thể làm một hoặc vài<br /> seminar để chúng tôi biết nó (PPLSTVĐM) l{ c|i gì không?”.<br /> Được lời như cởi tấm lòng vì cả s|u người chúng tôi đều có ý định phổ biến,<br /> phát triển PPLSTVĐM ở Việt Nam. Chúng tôi tích cực chuẩn bị và các buổi seminar<br /> đ~ diễn ra một cách tốt đẹp.<br /> Sau các seminar một thời gian ngắn, chúng tôi được thông b|o, c|c cơ quan có<br /> trách nhiệm thấy đ}y l{ khoa học cho tương lai nên quyết định đầu tư ở cấp nhà<br /> nước cho việc phổ biến và phát triển PPLSTVĐM ở nước ta.<br /> Công việc được triển khai, trước hết là nhân giống: từ chúng tôi, đ{o tạo ra<br /> những người có khả năng giảng dạy và nghiên cứu PPLSTVĐM. Những người này sẽ<br /> là các thầy, cô giáo dạy môn PPLSTVĐM khi PPLSTVĐM được đưa v{o trường học<br /> các cấp.<br /> Môn PPLSTVĐM đầu tiên sẽ đưa v{o c|c trường đại học. Khi chuẩn bị đầy đủ<br /> người dạy, giáo trình phù hợp với kiến thức, độ tuổi, môn học PPLSTVĐM sẽ đưa<br /> xuống trung học phổ thông (cấp 3), trung học cơ sở (cấp 2), tiểu học (cấp 1), thậm<br /> chí đến mẫu giáo.<br /> Bạn đọc thử tưởng tượng, nếu mọi c|i đi theo kịch bản n{y, PPLSTVĐM được<br /> đầu tư ngay từ năm 1975 đến nay (2017) thì 42 năm vừa qua PPLSTVĐM đ~ được<br /> <br /> 144<br /> <br /> Giáo dục và đào tạo: xây dựng những người hạnh phúc<br /> <br /> phổ biến và phát triển đến đ}u?<br /> Nh}n đ}y, người viết nói về đầu tư cho PPLSTVĐM: chi phí đầu tư cho<br /> PPLSTVĐM chỉ tương đương với đầu tư cho môn Ngữ văn – tiếng Việt trong trường<br /> học các cấp. Nói c|ch kh|c, chi phí đầu tư rất ít. Bởi vì, PPLSTVĐM không cần trang<br /> thiết bị, máy móc, hóa chất, nguyên vật liệu, năng lượng, thậm chí, không cần mỗi<br /> người học phải có một máy tính. Chưa kể, PPLSTVĐM không có chất thải gây ô<br /> nhiễm môi trường. Người đi học mang máy tính (bộ óc) của mình đến lớp học. Dạy<br /> và học PPLSTVĐM l{ nạp phần mềm tiên tiến nhất về tư duy s|ng tạo vào máy tính<br /> (bộ óc) có sẵn, được cha mẹ cho không mất tiền mua.<br /> Còn ích lợi thì sao? Ích lợi vô cùng lớn. Người học, về nguyên tắc, chỉ học đầy<br /> đủ chương trình PPLSTVĐM một lần và dùng nó suốt cuộc đời để giải quyết tốt các<br /> vấn đề của mình và góp phần giải quyết tốt các vấn đề của cộng đồng, xã hội, hướng<br /> tới những người hạnh phúc, dân tộc hạnh phúc.<br /> Rất tiếc, kịch bản lý tưởng n{y đ~ không xảy ra.<br /> Kịch bản 3<br /> Một số trong chúng tôi có ý định phổ biến và phát triển PPLSTVĐM ở Việt Nam<br /> không chờ đợi hơn được nữa, quyết định tìm gặp các vị quản lý, l~nh đạo liên quan<br /> để chủ động trình b{y PPLSTVĐM l{ gì v{ đề nghị được giúp đỡ.<br /> Sau nhiều lần gặp, sau khi gặp được nhiều vị, cuối cùng, các vị quản lý, l~nh đạo<br /> có trách nhiệm bị thuyết phục và ra quyết định đầu tư nhân giống, truyền nghề,<br /> phổ biến và phát triển PPLSTVĐM ở cấp độ nh{ nước. Phần tiếp theo sẽ đi theo<br /> kịch bản 2, chỉ có khác, thời điểm ra quyết định ủng hộ không phải l{ năm 1975 m{<br /> muộn hơn.<br /> Rất tiếc kịch bản n{y đ~ không xảy ra, mặc dù tôi v{ anh Dương Xu}n Bảo đ~<br /> gặp nhiều vị quản lý, l~nh đạo chính quyền, khoa học-công nghệ, giáo dục-đ{o tạo ở<br /> địa phương cũng như ở trung ương.<br /> Kịch bản 4<br /> Nếu như chi phí đầu tư cho phổ biến, phát triển PPLSTVĐM ít thì tại sao chính<br /> chúng tôi không tự lực cánh sinh: tự đầu tư, tự trang trải về mặt tài chính mà không<br /> được nhận kinh phí của nh{ nước. Trong khi, là các viên chức nh{ nước, lương<br /> chúng tôi chỉ thuộc loại ba cọc ba đồng. Nếu l{m được như vậy thì bằng việc làm<br /> chứng minh được những điều sau:<br /> <br /> Chương VII: Một số việc làm liên quan đến xây dựng những người hạnh<br /> phúc ở Việt Nam và một số kết quả<br /> <br /> 145<br /> <br />  Quả thật chi phí đầu tư cho phổ biến, phát triển PPLSTVĐM rất ít.<br />  Nhiều người thuộc mọi thành phần kinh tế, xã hội đi học chứng tỏ môn học<br /> này cần cho xã hội, suy rộng ra, cho đất nước, cho dân tộc.<br />  PPLSTVĐM mang lại nhiều ích lợi cho người học, cho cộng đồng, xã hội thể<br /> hiện qua các thu hoạch mà các học viên phản ánh lại.<br /> Tất cả những kết quả nói trên được chúng tôi gởi tới các vị quản lý, l~nh đạo<br /> liên quan, làm các vị “động lòng” v{ ra quyết định đầu tư ở cấp nh{ nước cho<br /> PPLSTVĐM.<br /> Kịch bản n{y đ~ v{ đang tiếp tục xảy ra phần đầu nhưng chưa đến được phần<br /> sau: đến nay vẫn không có quan chức n{o động lòng.<br /> Kịch bản 5<br /> Kịch bản 5 tương tự kịch bản 4 ở phần đầu còn phần sau (các quan chức “động<br /> lòng”) không bao giờ xảy ra.<br /> Lúc này, những người thực hiện việc phổ biến, phát triển PPLSTVĐM đều đ~<br /> già, rồi lần lượt ra đi theo quy luật tự nhiên. PPLSTVĐM dần quên lãng ở Việt Nam<br /> và tự khai tử. Tuy nhiên, trên con đường phát triển, Việt Nam không thể bỏ qua<br /> PPLSTVĐM. Đến một lúc n{o đó, Việt Nam sẽ phải bắt đầu lại PPLSTVĐM. Đ}y sẽ là<br /> điều vô cùng đ|ng tiếc.<br /> Đ}y l{ kịch bản xấu nhất, nhưng tôi có cảm giác xác suất xảy ra kịch bản 5 này<br /> không nhỏ.<br /> Ngoài ra còn có những kịch bản kh|c m{ tôi không đưa v{o đ}y.<br /> Dưới đ}y l{ những gì đ~ xảy ra trong thực tế 44 năm qua (từ năm 1973 đến<br /> năm 2017) liên quan đến phổ biến và phát triển PPLSTVĐM ở Việt Nam theo cách<br /> tự lực cánh sinh.<br /> 2) Phổ biến và phát triển PPLSTVĐM ở Việt Nam trước và từ khi thành<br /> lập Trung tâm Sáng tạo Khoa học-kỹ thuật (TSK)<br /> Trong thời gian học ở Học viện công cộng sáng tạo sáng chế, thấy được ích lợi<br /> to lớn của PPLSTVĐM đem đến cho những người học, người viết bắt đầu nung nấu<br /> ý định phổ biến những kiến thức học được cho càng nhiều người Việt Nam biết<br /> càng tốt. Bởi vì người viết nhận ra rằng, PPLSTVĐM thực sự cần cho sự<br /> phát triển của đất nước, của dân tộc. Trước khi về nước, người viết đem ý kiến<br /> n{y trao đổi với thầy G.S. Altshuller v{ được thầy ủng hộ, khuyến khích việc thực<br /> <br />