Đổi mới mô hình đào tạo giáo viên tiểu học trong các trường sư phạm

H. N. Hải / Đổi mới mô hình đào tạo giáo viên tiểu học trong các trường sư phạm<br /> <br /> ĐỔI MỚI MÔ HÌNH ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN TIỂU HỌC<br /> TRONG CÁC TRƯỜNG SƯ PHẠM<br /> Hoàng Nam Hải<br /> Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng<br /> Ngày nhận bài 23/10/2017, ngày nhận đăng 15/12/2017<br /> Tóm tắt: Trên cơ sở tham khảo mô hình đào tạo giáo viên tiểu học của các nước<br /> Nhật Bản, Cộng hòa Liên bang Đức, Anh và Úc; từ nhiệm vụ đổi mới giáo dục Việt<br /> Nam theo xu hướng tiếp cận năng lực, bài báo đề xuất mô hình mới về đào tạo giáo<br /> viên tiểu học trong các trường sư phạm trọng điểm quốc gia nhằm đáp ứng nguồn nhân<br /> lực chất lượng cao, chuẩn bị cho nhiệm vụ giảng dạy chương trình giáo dục phổ thông<br /> mới sau năm 2018.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Để đáp ứng nhiệm vụ đổi mới căn<br /> bản toàn diện giáo dục theo xu hướng tiếp<br /> cận năng lực học sinh (HS), đòi hỏi người<br /> giáo viên (GV) phổ thông phải có các kỹ<br /> năng xây dựng và phát triển chương trình;<br /> vận dụng linh hoạt, sáng tạo nội dung,<br /> phương pháp, hình thức tổ chức dạy học<br /> khác nhau. Có thể nói GV là yếu tố chủ<br /> chốt mang lại thành công khi thực hiện đề<br /> án đổi mới chương trình, sách giáo khoa<br /> giáo dục phổ thông. Nếu không quan tâm<br /> đặc biệt đến đội ngũ thầy giáo, cô giáo thì<br /> đổi mới giáo dục sẽ không thành công [2].<br /> Do đó, để đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ GV<br /> đáp ứng yêu cầu đổi mới đòi hỏi sự<br /> chuyển biến tích cực bắt đầu từ các<br /> trường sư phạm. Với những đổi mới trong<br /> chương trình giáo dục phổ thông, đòi hỏi<br /> GV cần được trang bị nhiều năng lực mới.<br /> Vì vậy, chương trình đào tạo của các<br /> trường sư phạm có thể chia thành hai<br /> nhóm: a) đào tạo GV có khả năng dạy<br /> kiến thức tích hợp và phân hóa; b) đào tạo<br /> GV dạy các môn chuyên biệt [1].<br /> Bên cạnh việc bồi dưỡng đội ngũ giáo<br /> viên tiểu học (GVTH) đáp ứng nhiệm vụ<br /> giảng dạy theo chương trình giáo dục phổ<br /> thông mới, các trường sư phạm trọng<br /> .<br /> <br /> Email: hnhai@ued.udn.vn<br /> <br /> 12<br /> <br /> điểm quốc gia cần thiết kế, xây dựng lại<br /> mô hình đào tạo cử nhân sư phạm nói<br /> chung và cử nhân sư phạm tiểu học nói<br /> riêng nhằm đào tạo ra những GV tương<br /> lai có đầy đủ các năng lực và phẩm chất<br /> nghề nghiệp đáp ứng nhiệm vụ giảng dạy<br /> sau năm 2018.<br /> 2. Một số mô hình đào tạo giáo viên<br /> tiểu học trên thế giới<br /> 2.1. Mô hình đào tạo giáo viên tiểu<br /> học tại Nhật Bản<br /> Ở Nhật Bản, chương trình đào tạo GV<br /> gồm ba phần: Giáo dục đại cương; giáo<br /> dục chuyên nghiệp và kiến thức về nghề<br /> dạy học. Các trường đại học (ĐH) quốc<br /> lập, tư thục đều có thể tham gia đào tạo<br /> GV. Để trở thành GV, người học phải<br /> hoàn thành một chương trình đào tạo ĐH<br /> hoặc thạc sĩ và phải hoàn thành chương<br /> trình đào tạo GV được quy định trong<br /> Luật Chứng chỉ nhân sự giáo dục và tham<br /> gia kì thi cấp chứng chỉ dạy học do Hội<br /> đồng giáo dục các tỉnh, thành phố tổ chức.<br /> Các chứng chỉ này được chia thành ba<br /> hạng: cao cấp, hạng nhất và hạng nhì tùy<br /> thuộc vào trình độ của ứng viên. Chứng<br /> chỉ dạy tiểu học cho phép dạy tất cả các<br /> môn học. Trong hệ thống các trường đào<br /> tạo GV, các trường cao đẳng cấp chứng<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 12-17<br /> <br /> chỉ hạng hai; các trường ĐH có khoa giáo<br /> dục cấp chứng chỉ hạng nhất; các trường<br /> ĐH có đào tạo thạc sĩ cấp chứng chỉ cao<br /> Tốt nghiệp 1 ĐH<br /> hoặc thạc sĩ<br /> <br /> cấp cho việc giảng dạy mầm non, tiểu<br /> học, trung học phổ thông và trung học<br /> nghề [4].<br /> <br /> Chương trình đào tạo GVTH lấy chứng chỉ<br /> <br /> Sau 10 năm<br /> <br /> Cao cấp (thạc sĩ):<br /> <br /> 8 tc chuyên môn<br /> Khóa gia hạn cao cấp<br /> 41 tc sư phạm<br /> do trường ĐH cấp<br /> 34 tc bổ sung<br /> Hạng nhất (đại học): 8 tc chuyên môn<br /> 41 tc sư phạm<br /> 10 tc bổ sung<br /> Hạng hai (cao đẳng): 4 tc chuyên môn<br /> 31 tc sư phạm<br /> 2 tc bổ sung<br /> Sơ đồ 1: Mô hình đào tạo giáo viên của Nhật bản [4]<br /> <br /> 2.2. Mô hình đào tạo giáo viên tiểu<br /> học tại Đức<br /> Chính phủ Đức quy định thời gian đào<br /> tạo để trở thành GVTH chia làm 2 giai<br /> đoạn:<br /> - Giai đoạn đào tạo trong trường ĐH,<br /> bao gồm:<br /> + Đào tạo cử nhân (Bachelor of<br /> Education) kéo dài 6 học kì, với 180 tín<br /> chỉ (tc), trung bình 30 tc/ học kì, 1 tc tương<br /> đương 30 giờ làm việc bao gồm cả giờ lên<br /> lớp và giờ tự học;<br /> <br /> + Đào tạo thạc sĩ (Master of<br /> Education) kéo dài từ 2-4 học kì, tương<br /> đương 60-120 tc.<br /> - Giai đoạn đào tạo tập sự:<br /> Sau khi nhận được bằng thạc sĩ, để trở<br /> thành GV thì SV cần đăng kí đào tạo tập<br /> sự tại bộ giáo dục của bang. Thời gian đào<br /> tạo tập sự phổ biến là 1 năm, ở một số<br /> bang là 1,5-2 năm. Thời gian này SV chủ<br /> yếu làm công tác thực tập giảng dạy tại<br /> trường phổ thông và sau đó sẽ tham gia kì<br /> thi quốc gia để trở thành GV tại các trường<br /> phổ thông [5].<br /> <br /> GIÁO DỤC TIỂU HỌC<br /> Môn 1<br /> 33 tc<br /> <br /> Môn 2<br /> 33 tc<br /> <br /> Giáo dục<br /> tiểu học<br /> 87 tc<br /> <br /> Khoa học<br /> giáo dục<br /> 18 tc<br /> <br /> Bachelor<br /> 180 tc<br /> <br /> 9 tc Luận văn Bachelor<br /> Môn 1<br /> 24 tc<br /> <br /> Môn 2<br /> 24 tc<br /> <br /> Giáo dục<br /> tiểu học<br /> 12 tc<br /> <br /> Khoa học<br /> giáo dục<br /> 18 tc<br /> <br /> 24 tc Thực tập trường học<br /> <br /> Master<br /> 120 tc<br /> <br /> 18 tc Luận văn Master<br /> <br /> Sơ đồ 2: Mô hình đào tạo GVTH của CHLB Đức ([5], [6])<br /> <br /> 13<br /> <br /> H. N. Hải / Đổi mới mô hình đào tạo giáo viên tiểu học trong các trường sư phạm<br /> <br /> Thực tập trong giai đoạn Bachelor<br /> - Thực tập định hướng: Thực hiện<br /> trong suốt học kì 1, thời gian 3 tuần, mỗi<br /> tuần sinh viên (SV) đến trường tiểu học 1<br /> buổi để được trải nghiệm thực tiễn; công<br /> việc chính là dự giờ. Trong đợt thực tập<br /> này, SV quan sát giờ học với tư cách là<br /> nhà sư phạm, từ quan sát này họ có thể<br /> soi rọi vào bản thân. Trong giai đoạn này,<br /> mỗi SV có thể chọn cho mình một trọng<br /> tâm, chẳng hạn SV tập trung quan sát xem<br /> GV mở bài, giải quyết các tình huống sư<br /> phạm như thế nào. Mỗi quan sát đều được<br /> SV ghi chép lại, sau đó giải thích bằng<br /> kiến thức lí luận. Mục tiêu quan trọng<br /> trong giai đoạn này là phát triển tâm lí<br /> nghề nghiệp cho SV. Năng lực được hình<br /> thành trong đợt thực tập này là năng lực<br /> quan sát.<br /> - Thực tập sư phạm - tâm lý học: Có<br /> thể tổ chức từ học kì 3 - học kì 5, thời<br /> gian thực tập là 3 tuần. Trong thời kì này,<br /> SV chưa dạy nhưng phải tiến hành một<br /> hoạt động sư phạm, chẳng hạn như lãnh<br /> đạo một nhóm hoạt động âm nhạc hoặc<br /> thể thao, hoặc đến nhà HS để thực hiện<br /> các công tác giáo dục, hoặc hỗ trợ HS giải<br /> quyết các bài tập về nhà. Sản phẩm là báo<br /> cáo thực tập và một bài trình bày. Năng<br /> lực được hình thành là tự tổ chức và chịu<br /> trách nhiệm về tổ chức một hoạt động sư<br /> phạm.<br /> - Thực tập về lý luận dạy học chuyên<br /> ngành: Đợt thực tập này thường được tổ<br /> chức trong các học kì cuối của khóa học<br /> Bachelor. Mỗi tuần trong học kì, SV đến<br /> trường phổ thông 1 ngày; mỗi nhóm gồm<br /> 3 SV, khi 1 SV dạy thì 2 SV còn lại dự<br /> giờ cùng GV hướng dẫn, sau đó sẽ tiến<br /> .<br /> <br /> 14<br /> <br /> hành đánh giá và rút kinh nghiệm. Như<br /> vậy trong đợt này, lần đầu tiên SV được<br /> chuẩn bị phác thảo kế hoạch dạy một bài<br /> học và chuẩn bị những tình huống ngoài<br /> kế hoạch, thực hiện và đánh giá một giờ<br /> học. Năng lực trọng tâm được hình thành<br /> trong giai đoạn này là năng lực nghề<br /> nghiệp.<br /> Thực tập trong giai đoạn Master<br /> - Thực tập chẩn đoán tâm lý được tổ<br /> chức trong thời gian 1 tuần thuộc kì đầu<br /> của giai đoạn Master. SV không chỉ dự<br /> giờ mà còn phải có khả năng chẩn đoán<br /> tâm lý HS qua tiếp xúc ngoài giờ. Năng<br /> lực trọng tâm được hướng đến trong đợt<br /> thực tập này là năng lực quan sát HS,<br /> năng lực sử dụng các câu hỏi và trao đổi<br /> để chuẩn đoán tâm lí của HS.<br /> - Thực tập giảng dạy tại trường tiểu<br /> học: Đợt thực tập này được tổ chức trong<br /> kì 3 của giai đoạn Master, thời gian thực<br /> tập là 14 tuần. Trong đợt thực tập này, SV<br /> sẽ dự giờ, thực hiện các giờ dạy với sự chỉ<br /> đạo của GV hướng dẫn là giảng viên ĐH<br /> và cuối cùng là tự thực hiện các giờ dạy.<br /> Mỗi SV phải dạy 2 môn với 30 giờ cho<br /> mỗi môn và phải trình bày hồ sơ mô tả về<br /> tiến trình thực tập. Năng lực trọng tâm<br /> được hướng tới là tập luyện một cách<br /> phức hợp 5 lĩnh vực năng lực của GV.<br /> .<br /> <br /> 2.3. Mô hình đào tạo giáo viên tiểu<br /> học tại Anh và Úc [7]<br /> Chương trình đào tạo GVTH ở Úc<br /> được thiết kế trong 4 năm học, khoảng<br /> 450-500 điểm tc (1 tc trị giá 15 điểm tc).<br /> Chương trình đào tạo của Anh được thiết<br /> kế 3 năm, mỗi năm chỉ khoảng 5 học<br /> phần, nhưng mỗi học phần có từ 10 đến<br /> 20 tc.<br /> <br /> Trường Đại học Vinh<br /> <br /> Tạp chí khoa học, Tập 46, Số 4B (2017), tr. 12-17<br /> <br /> Bảng 1: Mô hình đào tạo giáo viên tiểu học của một số trường đại học ở Anh và Úc<br /> Northumbia Greenwich<br /> - Anh<br /> - Anh<br /> Kiến<br /> thức cơ<br /> sở<br /> Kiến<br /> thức<br /> chuyên<br /> ngành<br /> Kiến<br /> thức<br /> nghiệp<br /> vụ SP<br /> <br /> Western<br /> Sydney Úc<br /> <br /> QueenslandÚc<br /> <br /> Latrobe<br /> Úc<br /> <br /> Trung<br /> bình tỷ<br /> lệ %<br /> Úc<br /> <br /> Không có<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 0%<br /> <br /> 4 HP<br /> 60 điểm<br /> tc<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 3 HP<br /> 45 điểm<br /> tc<br /> <br /> 8%<br /> <br /> Không có<br /> <br /> 2 HP<br /> 40 điểm tc<br /> <br /> 4%<br /> <br /> 2 HP<br /> 30 điểm<br /> tc<br /> <br /> Không có<br /> <br /> Không<br /> có<br /> <br /> 2%<br /> <br /> 12 HP<br /> 360 điểm tc<br /> <br /> 18 HP<br /> 360 điểm<br /> tc<br /> <br /> 82%<br /> <br /> 20 HP<br /> 300 điểm<br /> tc<br /> <br /> 26 HP<br /> 390 điểm tc<br /> <br /> 29 HP<br /> 360<br /> điểm tc<br /> <br /> 75%<br /> <br /> Thực tập<br /> SP<br /> <br /> 3 đợt<br /> 60 điểm tc<br /> <br /> Tổng<br /> cộng<br /> <br /> 15 HP<br /> 420 tc<br /> <br /> Kiến thức cơ sở<br /> Anh<br /> Úc<br /> <br /> Trung<br /> bình tỷ<br /> lệ %<br /> Anh<br /> <br /> 3 đợt, 8<br /> tuần/đợt<br /> 60 điểm tc<br /> 23 HP<br /> 460 tc<br /> <br /> 14%<br /> 100%<br /> <br /> KT chuyên ngành<br /> <br /> 5 đợt<br /> 75 điểm tc<br /> 31 HP<br /> 465 tc<br /> <br /> Nghiệp vụ sư phạm<br /> <br /> 4 đợt<br /> 75 điểm<br /> tc<br /> 35 HP<br /> 480 tc<br /> <br /> 15%<br /> 100%<br /> <br /> Thực tập SP<br /> <br /> 0%<br /> 4%<br /> 84%<br /> 14%<br /> 8%<br /> 2%<br /> 75%<br /> 15%<br /> Sơ đồ 3: Mô hình đào tạo giáo viên tiểu học của Anh và Úc [7]<br /> <br /> 3. Xu hướng đổi mới giáo dục tiểu<br /> học<br /> <br /> 4 đợt<br /> 60 điểm<br /> tc<br /> 30 HP<br /> 450 tc<br /> <br /> Nhiều công trình nghiên cứu về thực<br /> trạng đào tạo GV của các nước trên thế<br /> giới cho thấy sự mất cân đối giữa đào tạo<br /> kiến thức chuyên ngành với nghiệp vụ,<br /> giữa lý thuyết với thực hành. Thời gian<br /> cho thực tập sư phạm trong đào tạo GV<br /> cũng khác nhau, chẳng hạn Nhật bản quy<br /> định 3 tuần, Trung Quốc 6 tuần, Hàn<br /> Quốc 4 tuần, Singapore 10 tuần, Đài Loan<br /> 3 tuần; Việt Nam 10 tuần. Do đó, xu thế<br /> xây dựng một chương trình đào tạo đến<br /> đảm bảo sự cân đối hài hòa giữa lý thuyết,<br /> thực hành và rèn luyện nghiệp vụ sư<br /> phạm trở nên đặc biệt quan trọng trong<br /> bối cảnh hiện nay.<br /> Đổi mới giáo dục trên thế giới đang<br /> <br /> diễn ra theo các xu hướng: dạy học lấy<br /> HS làm trung tâm; chuyển từ truyền thụ<br /> kiến thức sang phát triển năng lực người<br /> học; ứng dụng công nghệ thông tin vào<br /> dạy học, đặc biệt trong bối cảnh cuộc<br /> cách mạng 4.0 đang diễn ra mạnh mẻ;<br /> giáo dục vì sự phát triển bền vững, đặc<br /> biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa.<br /> Đổi mới giáo dục phổ thông nói<br /> chung, giáo dục tiểu học nói riêng là một<br /> nhiệm vụ quan trọng của ngành giáo dục<br /> Việt Nam. Để đào tạo một thế hệ GVTH<br /> đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo<br /> dục phổ thông tổng thể mới, cần phải xây<br /> dựng lại chương trình đào tạo GVTH phù<br /> hợp với chuẩn mới của họ. Chương trình<br /> đào tạo mới vừa kế thừa truyền thống,<br /> vừa đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn<br /> <br /> .<br /> <br /> 15<br /> <br /> H. N. Hải / Đổi mới mô hình đào tạo giáo viên tiểu học trong các trường sư phạm<br /> <br /> diện giáo dục, chuyển từ tiếp cận nội<br /> dung sang tiếp cận năng lực người học.<br /> <br /> tiêu chí; Tiêu chuẩn 6: Năng lực đánh giá<br /> trong giáo dục, gồm 4 tiêu chí; Tiêu<br /> chuẩn 7: Năng lực hoạt động xã hội, gồm<br /> 3 tiêu chí; Tiêu chuẩn 8: Năng lực phát<br /> triển nghề nghiệp, gồm 4 tiêu chí. Ngoài<br /> ra, SV còn phải đảm bảo chuẩn đầu ra B1<br /> về ngoại ngữ và tin học ứng dụng cơ bản.<br /> <br /> 4. Mô hình đào tạo cử nhân sư<br /> phạm tiểu học<br /> 4.1. Chuẩn đầu ra của chương trình<br /> đào tạo<br /> Chuẩn đầu ra (CĐR) của chương<br /> trình đào tạo cử nhân sư phạm tiểu học,<br /> bao gồm 8 tiêu chuẩn với 39 tiêu chí. Tiêu<br /> chuẩn 1: Phẩm chất, đạo đức nhà giáo,<br /> gồm 3 tiêu chí; Tiêu chuẩn 2: Năng lực<br /> tìm hiểu người học và môi trường giáo<br /> dục, gồm 5 tiêu chí; Tiêu chuẩn 3: Năng<br /> lực giáo dục, gồm 8 tiêu chí; Tiêu chuẩn<br /> 4: Năng lực dạy học, gồm 10 tiêu chí;<br /> Tiêu chuẩn 5: Năng lực giao tiếp, gồm 3<br /> <br /> 4.2. Mô hình đào tạo cử nhân sư<br /> phạm tiểu học<br /> Từ mô hình đào tạo GVTH của một<br /> số nước tiên tiến trên thế giới, từ xu<br /> hướng đổi mới giáo dục, chương trình<br /> giáo dục phổ thông tổng thể mới và chuẩn<br /> đầu ra, chúng tôi đề xuất mô hình đào tạo<br /> cử nhân sư phạm tiểu học đáp ứng nhiệm<br /> vụ trong giai đoạn mới của giáo dục Việt<br /> Nam sau năm 2018 như sau:<br /> <br /> .<br /> <br /> Bảng 2: Mô hình đào tạo cử nhân sư phạm tiểu học sau 2018<br /> Năm<br /> Năm 1<br /> Học kì<br /> 1<br /> 2<br /> Kiến thức<br /> 0<br /> 7tcBB<br /> chung<br /> Kiến thức cơ<br /> 17tcBB 14tcBB<br /> sở và chuyên<br /> 4tcTC<br /> ngành<br /> Kiến thức<br /> nghiệp vụ<br /> 0<br /> 0<br /> sư phạm<br /> Thực tập<br /> 2 tuần<br /> sư phạm<br /> GDTC<br /> 1tc<br /> 1tc<br /> GDQP<br /> 4 tuần<br /> Tổng<br /> 17tc<br /> 25tc<br /> <br /> 3<br /> <br /> Năm 2<br /> 4<br /> <br /> 5<br /> <br /> 6<br /> <br /> Năm 4<br /> 7<br /> 8<br /> <br /> 9tcBB<br /> <br /> 2tcBB<br /> <br /> 3tcBB<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 21tcBB<br /> <br /> 8tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 2tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 4tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 2tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 6tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 53tcBB<br /> 14tcTC<br /> <br /> 4tcBB<br /> 2tcTC<br /> <br /> 17tcBB 12tcBB 12tcBB<br /> 4tcTC 2tcTC<br /> 2 tuần<br /> <br /> 6 tuần<br /> <br /> 1tc<br /> <br /> 1tc<br /> <br /> 1tc<br /> <br /> 25tc<br /> <br /> 27tc<br /> <br /> 23tc<br /> <br /> Tỷ lệ: TTSP 4,4%; Kiến thức chung:<br /> 15,6%; Kiến thức cơ sở và chuyên ngành:<br /> 43%; Kiến thức nghiệp vụ sư phạm: 37%;<br /> Học phần tự chọn (TC): 20,8%. Tỷ lệ<br /> giữa lý thuyết và thực hành trong các học<br /> phần: 60-40. Tổng thời gian đào tạo 4<br /> năm gồm 135 tc, trong đó 125 tc bắt buộc<br /> (tcBB), 10 tcTC.<br /> Trong quá trình thực tập sư phạm<br /> năm thứ nhất và thứ 2, chủ yếu SV quan<br /> <br /> 16<br /> <br /> Năm 3<br /> <br /> 16tc<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 45tcBB<br /> 6tcTC 14tcTC<br /> 10 tuần<br /> <br /> 8tc<br /> <br /> 6tc<br /> <br /> 6tcBB<br /> 5tcBB<br /> 4 tuần<br /> 153<br /> <br /> sát thực tiễn dạy học ở trường tiểu học,<br /> sản phẩm là bản báo cáo thu hoạch. Thực<br /> tập năm 3 có thêm công tác chủ nhiệm,<br /> giảng dạy 1-2 tiết, sản phẩm là bản báo<br /> cáo thu hoạch, đánh giá của GV hướng<br /> dẫn. Thực tập năm 4 chủ yếu là hoạt động<br /> giáo dục, chủ nhiệm và giảng dạy 10-15<br /> tiết, sản phẩm là bản báo cáo thực tập và<br /> đánh giá xếp loại của trường tiểu học. 4<br /> tuần đầu, mỗi tuần SV đến trường tiểu<br /> <br />