Đổi mới đào tạo giáo viên trong các trường đại học sư phạm đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0

HNUE JOURNAL OF SCIENCE<br /> DOI: 10.18173/2354-1075.2019-0032<br /> Educational Sciences, 2019, Volume 64, Issue 2A, pp. 146-154<br /> This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn<br /> <br /> ĐỔI MỚI ĐÀO TẠO GIÁO VIÊN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM<br /> ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương<br /> Viện Nghiên cứu Sư phạm, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội<br /> Tóm tắt. Trong vài năm trở lại đây tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đã<br /> làm thay đổi nhanh chóng và sâu rộng các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội,… trong<br /> đó có giáo dục. Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động đến giáo dục, làm thay đổi mục<br /> tiêu giáo dục, đặt ra cho giáo dục phải làm thế nào để đào tạo ra nguồn nhân lực đáp<br /> ứng yêu cầu của cuộc cách mạng này. Trong đó có một vấn đề cấp thiết đặt ra cho các<br /> cơ sở giáo dục đại học nói chung và các trường đại học sư phạm (ĐHSP) nói riêng<br /> phải đổi mới mô hình đào tạo để tạo ra thế hệ giáo viên 4.0 đáp ứng yêu cầu cuộc<br /> cách mạng công nghiệp lần thứ tư này. Bài báo đề cập đến vấn đề chung nhất của nền<br /> giáo dục 4.0 tác động đến các xu hướng học tập của sinh viên trong nền giáo dục 4.0;<br /> sự thay đổi của môi trường giáo dục và yêu cầu của cơ sở giáo dục đáp ứng yêu cầu<br /> cách mạng công nghiệp 4.0. Qua đó, đề xuất đổi mới mô hình đào tạo giáo viên trong<br /> các trường ĐHSP đáp ứng yêu cầu cách mạng 4.0 từ việc chuyển đổi mô hình đào<br /> tạo; xây dựng chuẩn đầu vào, đầu ra sinh viên tốt nghiệp; tổ chức quá trình đào tạo,<br /> cũng như công tác đầu tư nguồn lực và vật lực.<br /> Từ khóa: Cách mạng công nghiệp 4.0, đào tạo giáo viên, mô hình đào tạo, chuẩn đầu<br /> vào, chuẩn đầu ra.<br /> <br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Chúng ta đang sống trong thế kỉ XXI với xu hướng hội nhập và toàn cầu hoá, cùng<br /> với đó cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra nhanh chóng và đã tác động đến các<br /> quốc gia, đến các lĩnh vực trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo [1, 4]. Một trong<br /> những yêu cầu của cách mạng công nghiệp lần thứ tư là cải thiện nguồn lực con người để<br /> đáp ứng các yêu cầu liên tục thay đổi trong môi trường lao động mới với những tố chất và<br /> năng lực khác hoàn toàn so với cuộc cách mạng công nghiệp các lần trước. Điều này đã<br /> đặt ra cho giáo dục và đào tạo sứ mệnh to lớn là chuẩn bị đội ngũ nhân lực để đáp ứng<br /> yêu cầu phát triển của đất nước, giúp phát triển năng lực, thúc đẩy đổi mới và sáng tạo,<br /> đáp ứng yêu cầu của công dân thế kỉ XXI [1].<br /> Giáo dục 4.0 là một hệ quả từ nhu cầu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, nơi con<br /> người và công nghệ được liên kết để giúp tạo ra các khả năng mới [4]. Mục tiêu giáo dục<br /> Ngày nhận bài: 1/2/2019. Ngày sửa bài: 19/2/2019. Ngày nhận đăng: 2/3/2019.<br /> Tác giả liên hệ: Hà Thị Lan Hương. Địa chỉ e-mail: huonghtl@hnue.edu.vn<br /> 146<br /> <br /> Đổi mới đào tạo giáo viên trong các trường đại học sư phạm đáp ứng yêu cầu cách mạng…<br /> <br /> 4.0 là phát triển nguồn nhân lực đáp ứng các yêu cầu của nền kinh tế, công nghiệp 4.0 với<br /> các ưu tiên về các năng lực và phẩm chất như năng lực sáng tạo, sáng nghiệp, công dân<br /> kĩ thuật số, các năng lực sử dụng các thiết bị công nghệ thực ảo, làm việc trong môi<br /> trường thực ảo, công dân toàn cầu, năng lực tự học, hợp tác và xúc cảm xã hội.<br /> Giáo dục 4.0 đòi hỏi có các chương trình mở, thích ứng nhanh chóng với các nhu cầu<br /> mới của thị trường lao động và việc làm, chương trình học cho phép người học học trên<br /> các thiết bị di động, lưu trữ và truy cập từ mọi nơi trên các phần mềm điện toán đám mây,<br /> học bằng các trò chơi để hấp dẫn người học. Các nhà giáo dục và lãnh đạo giáo dục nhấn<br /> mạnh một trong những thay đổi quan trọng của giáo dục 4.0 là dạy học tích hợp liên môn<br /> - kết hợp các chuyên ngành, môn học để giúp học sinh phát triển năng lực kết nối các lĩnh<br /> vực; cung cấp nguồn nhân lực cho các lĩnh vực ngành nghề mới; đào tạo và nuôi dưỡng<br /> tài năng [5, 7, 9, 10]. Chính những vấn đề này đặt ra cho các trường ĐHSP những thách<br /> thức về đổi mới công tác đào tạo giáo viên để sau khi tốt nghiệp ra trường, giáo viên có<br /> thể đảm đương được trách nhiệm giáo dục và dạy học học sinh để có thể học lên hoặc đi<br /> vào cuộc sống lao động với những phẩm chất và năng lực nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu<br /> nguồn nhân lực 4.0.<br /> <br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Các giai đoạn phát triển khác nhau của giáo dục dưới sự ảnh hưởng của các<br /> cuộc cách mạng<br /> - Giáo dục 1.0: Muốn học phải đến trường.<br /> Ở giai đoạn này, việc học của người học và việc dạy của giáo viên theo lối truyền thu<br /> một chiều. Giáo viên đọc/giảng và người học chủ yếu là ghi chép; tài liệu học tập của<br /> người học chủ yếu từ bài chép và sách giáo khoa mà rất ít có các nguồn tư liệu khác.<br /> - Giáo dục 2.0: Được đánh dấu bởi việc dùng mạng<br /> Ở giai đoạn này, mạng internet mở rộng không gian đào tạo qua trực tuyến giúp cho<br /> việc dạy và học có thể thực hiện ở mọi lúc mọi nơi. Giáo viên tăng cường việc sử dụng<br /> các công nghệ cũng như tài liệu giảng dạy có trên mạng. Việc sử dụng thông tin trên<br /> mạng đã giúp bổ sung tài liệu học tập từ giáo viên và sách giáo khoa trở nên bình<br /> thường. Việc học được mở rộng qua sự tương tác giữa người học với nhau chứ không chỉ<br /> từ giáo viên.<br /> - Giáo dục 3.0: (hiện tại) Phục vụ cho nền kinh tế tri thức<br /> Giáo dục 3.0 được đánh dấu bởi sự hình thành các hệ thống MOOC (Massive Open<br /> Online Courses) như Coursera, Udacy, edX, Udemy, Khan Academy,… nên giáo dục<br /> được xã hội hóa toàn cầu, không giới hạn đối tượng. Triết lí về phương pháp dạy và học<br /> cũng có sự thay đổi lớn từ truyền thống qua phương pháp học tập hỗn hợp và lớp học đảo<br /> ngược. Phương pháp học tập hỗn hợp kết hợp hài hòa giữa trực diện và trực tuyến để việc<br /> dạy và học được hiệu quả tối đa về thời gian cũng như không gian. Lớp học đảo ngược<br /> thay đổi toàn diện quy trình đào tạo truyền thống. Người học học kiến thức căn bản ngoài<br /> lớp học từ các tài liệu trên hệ thống trực tuyến của trường, các hệ thống kết nối mở<br /> MOOC, Wikipedia, Youtube,... Trong lớp thì người học học cách ứng dụng kiến thức để<br /> phản biện, giải quyết vấn đề qua trao đổi với giáo viên và với nhóm. Vai trò của giáo viên<br /> 147<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương<br /> <br /> cũng thay đổi đáng kể; giáo viên đứng ở vai trò hướng dẫn và hỗ trợ quá trình học để qua<br /> đó tự chiếm lĩnh kiến thức.<br /> - Giáo dục 4.0: Phục vụ cho nền kinh tế sáng tạo<br /> Giáo dục 4.0 sẽ được đánh dấu bởi thay đổi lớn trong mục tiêu đào tạo, chuyển từ<br /> truyền thụ kiến thức cho số đông qua khai lực (khai phóng tiềm lực, năng lực và động lực)<br /> đồng thời trao quyền sáng tạo (empowering innovation) cho từng cá nhân. Trong khi việc<br /> cá nhân hóa đào tạo ngày càng nâng cao thì sứ mệnh của đào tạo vượt khỏi ranh giới quốc<br /> gia để phục vụ cho nhân loại [4].<br /> <br /> 2.2. Các xu hướng học tập của sinh viên đại học trong nền giáo dục 4.0<br /> Cách mạng công nghiệp 4.0 đã tác động và ảnh hưởng đến giáo dục làm cho giáo dục<br /> thay đổi để phục vụ cho sự phát triển của cuộc cách mạng này [3]. Trong nền giáo dục 4.0,<br /> có thể kể đến một số xu hướng học tập của sinh viên đại học như sau:<br /> - Học tập có thể được thực hiện bất cứ lúc nào bất cứ nơi nào. Các công cụ học trực<br /> tuyến mang lại cơ hội tuyệt vời cho việc học tập từ xa, và tự học của sinh viên.<br /> - Việc học sẽ được cá nhân hóa cho từng sinh viên và sinh viên sẽ được giao các<br /> nhiệm vụ khó hơn chỉ sau khi đạt được một mức độ thành thạo nhất định.<br /> - Sinh viên có một sự lựa chọn trong việc xác định cách họ muốn học. Mặc dù kết<br /> quả học tập của khóa học được thiết lập bởi các tổ chức/cơ quan chịu trách nhiệm về tài<br /> liệu giáo khoa nhưng học sinh vẫn được tự do lựa chọn các công cụ hoặc kĩ thuật học tập<br /> mà họ thích.<br /> - Sinh viên sẽ được tiếp xúc với nhiều bài học dựa trên dự án. Họ được yêu cầu phải<br /> áp dụng kiến thức và kĩ năng của mình trong việc hoàn thành một vài dự án ngắn hạn.<br /> Bằng cách tham gia vào các dự án, họ thực hành các kĩ năng tổ chức, cộng tác và quản lí<br /> thời gian hữu ích trong sự nghiệp học tập suốt đời trong tương lai của mình.<br /> - Sinh viên sẽ được tiếp xúc với thực hành nhiều hơn nữa thông qua kinh nghiệm<br /> thực địa như thực tập, các dự án cố vấn và các dự án hợp tác.<br /> - Sinh viên sẽ được tiếp xúc với dữ liệu lớn, trong đó họ được yêu cầu áp dụng kiến<br /> thức lí thuyết của mình để đưa ra những suy luận logic liên quan đến dữ liệu đó; và máy<br /> tính sẽ thực hiện phân tích thống kê, dự đoán các xu hướng trong tương lai được phân tích<br /> rút ra từ tập dữ liệu.<br /> - Sinh viên sẽ được đánh giá theo những tiêu chuẩn khác nhau và việc đánh giá sẽ<br /> vận dụng những tiêu chuẩn mới so với các tiêu chuẩn cũ đang áp dụng. Kiến thức thực tế<br /> của sinh viên có thể được đánh giá trong quá trình học tập, nhưng việc đánh giá năng lực<br /> vận dụng kiến thức của sinh viên có thể được kiểm tra khi họ thực hiện các dự án học tập<br /> trong thực tiễn.<br /> - Ý kiến của sinh viên sẽ được xem xét trong việc thiết kế và cập nhật giáo trình hàng<br /> năm. Việc thiết kế và cập nhật giáo trình còn phụ thuộc đầu vào của sinh viên vì căn cứ<br /> vào chất lượng đầu vào của sinh viên có thể thiết kế nội dung mới, phù hợp với trình độ<br /> của họ hơn cho từng năm học.<br /> - Sinh viên sẽ trở nên độc lập hơn trong việc học tập của chính mình, do đó buộc<br /> giảng viên phải đảm nhận một vai trò mới với tư cách là người hướng dẫn.<br /> 148<br /> <br /> Đổi mới đào tạo giáo viên trong các trường đại học sư phạm đáp ứng yêu cầu cách mạng…<br /> <br /> Các xu hướng của giáo dục 4.0 cho thấy sự thay đổi vai trò của cả sinh viên và giảng<br /> viên, trong đó giảng viên đóng vai trò người hướng dẫn để hỗ trợ quá trình chuyển đổi và<br /> vấn đề này đã được nhiều nghiên cứu cho rằng đây không phải là mối đe dọa đối với việc<br /> giảng dạy ở đại học mà nó mở ra một trang mới cho giáo dục đại học hướng tới đào tạo<br /> nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0 [6, 8].<br /> <br /> 2.3. Sự thay đổi môi trường giáo dục và yêu cầu đối với các cơ sở giáo dục đại học<br /> đáp ứng yêu cầu cách mạng công nghiệp 4.0<br /> Xu hướng toàn cầu hoá, hội nhập quốc tế và tác động của cách mạng công nghiệp 4.0<br /> đã làm thay đổi căn bản môi trường giáo dục trong các trường đại học.<br /> Quá trình thay đổi môi trường giáo dục từ giáo dục 1.0 đến giáo dục 4.0 đã được<br /> Johnson Ong Chee Bin, cố vấn của tổ chức mạng lưới các trường đại học khu vực Đông<br /> Nam Á phân tích đưa ra trong bảng dưới đây:<br /> Bảng 1. Sự thay đổi môi trường giáo dục [2]<br /> Đặc điểm<br /> <br /> Giáo dục 1.0<br /> <br /> Giáo dục 2.0<br /> <br /> Giáo dục 3.0<br /> <br /> Mục tiêu<br /> <br /> Giáo dục<br /> <br /> Khả năng có Kiến thức, sức Đột phá và tạo ra<br /> việc làm<br /> sáng tạo<br /> giá trị<br /> <br /> Chương<br /> trình học<br /> <br /> Đơn ngành<br /> <br /> Đa ngành<br /> <br /> Công nghệ<br /> <br /> Giấy và bút Điện tử viễn Internet và điện Internet vạn vật<br /> chì<br /> thông và máy thoại di động<br /> tính xách tay<br /> <br /> Liên ngành<br /> <br /> Giáo dục 4.0<br /> <br /> Kết hợp nhiều<br /> ngành cùng giải<br /> quyết vấn đề<br /> <br /> như Giống<br /> như Giống<br /> như Công dân kĩ thuật<br /> Mức độ am Giống<br /> người nhập cư người bản xứ<br /> số<br /> hiểu<br /> kĩ người tị nạn<br /> thuật<br /> Một chiều<br /> Hai chiều<br /> Đa chiều<br /> Ở khắp mọi nơi<br /> Dạy học<br /> lượng Chất<br /> lượng Hỏi đáp dựa trên Hỏi đáp dựa trên<br /> Đảm<br /> bảo Chất<br /> đào tạo<br /> những quy tắc những nguyên lí<br /> chất lượng học vấn<br /> sẵn có<br /> sẵn có<br /> dựng Không gian Xây dựng bằng Xây dựng như<br /> Trường học Xây<br /> bằng gạch và vật<br /> lí<br /> và mạng kết nối một hệ sinh thái<br /> vữa<br /> (môi không gian ảo (internet)<br /> (bao gồm rất<br /> trường vật lí)<br /> nhiều thứ)<br /> Đầu ra<br /> <br /> Người<br /> lao Người<br /> lao Người<br /> động có kĩ động có kiến xuất/sáng<br /> năng<br /> thức<br /> kiến thức<br /> <br /> sản Người đột phá,<br /> tạo khởi nghiệp, tự<br /> lập<br /> <br /> Nhìn vào Bảng 1 chúng ta thấy rằng trong thời đại cách mạng 4.0 tất cả các đặc trưng<br /> của môi trường giáo dục đã thay đổi. Trong đó công nghệ và yêu cầu của sản phẩm đầu ra<br /> có thể coi là các yếu tố khách quan mà tất cả các trường đại học bắt buộc phải chấp nhận.<br /> 149<br /> <br /> Hà Thị Lan Hương<br /> <br /> Các đặc điểm còn lại là mục tiêu, chương trình, phương thức tổ chức đào tạo, cơ sở vật<br /> chất, đội ngũ giảng viên là những yếu tố nội lực mà các trường cần phải thay đổi để<br /> hướng tới việc hoàn thiện và thích ứng.<br /> Vậy nên, các cơ sở giáo dục đại học phải chuyển đổi mô hình đào tạo, xây dựng<br /> chuẩn đầu vào và chuẩn đầu ra cho sinh viên tốt nghiệp, phát triển chương trình và tổ<br /> chức quá trình đào tạo hướng tới việc đào tạo ra con người đáp ứng yêu cầu nguồn nhân<br /> lực 4.0, nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên và hoàn thiện cơ sở vật chất đảm bảo môi<br /> trường dạy học hiệu quả.<br /> <br /> 2.4. Đổi mới mô hình đào tạo giáo viên 4.0 trong các trường đại học sư phạm<br /> Như trên đã phân tích, các trường ĐHSP muốn đào tạo ra đội ngũ giáo viên để có thể<br /> dạy học trong môi trường giáo dục 4.0 phải nhanh chóng thích ứng và chuyển đổi công<br /> tác đào tạo, cụ thể như sau:<br /> 2.4.1. Chuyển đổi mô hình đào tạo giáo viên<br /> Đứng trước xu thế giáo dục 4.0, các trường ĐHSP phải chuyển đổi sang mô hình phát<br /> triển năng lực người học, tổ chức một nền giáo dục mở, linh hoạt và đa dạng; chuyển từ<br /> phát triển đào tạo chủ yếu theo số lượng sang việc chú trọng cả chất lượng và hiệu quả;<br /> chuyển từ chú trọng giáo dục nhân cách sang kết hợp giáo dục nhân cách với phát huy<br /> tiềm năng tối đa của mỗi cá nhân. Có thể áp dụng mô hình kĩ thuật sư phạm kiểu mới đảm<br /> bảo 4 yếu tố: Hoạt động học tập (chương trình và kế hoạch môn học); Hình thức học tập<br /> (lí thuyết, thực hành, thực nghiệm, thực tập thực ảo,…); Công cụ hỗ trợ (phòng học,<br /> phòng máy tính, phần mềm, bảng tương tác,…); Tư thế học tập (đứng, ngồi, đối diện, bàn<br /> tròn,…).<br /> 2.4.2. Xây dựng chuẩn đầu vào và chuẩn đầu ra sinh viên tốt nghiệp đại học sư phạm<br /> a) Xây dựng chuẩn đầu vào sinh viên sư phạm<br /> Yếu tố chuẩn đầu vào các trường ĐHSP trước đến giờ chưa được quan tâm đúng mức.<br /> Hiện nay, các cơ sở giáo dục đại học trên thế giới khi tuyển sinh viên đầu vào ngoài việc<br /> kiểm tra kiến thức, kĩ năng còn quan tâm đến đánh giá phẩm chất năng lực người dự<br /> tuyển. Trong bối cảnh cách mạng 4.0, các trường ĐHSP muốn đào tạo đội ngũ giáo viên<br /> 4.0 càng cần phải quan tâm đến yếu tố đầu vào. Nghĩa là muốn trở thành sinh viên sư phạm<br /> ngoài việc kiểm tra kiến thức, kĩ năng bắt buộc còn phải có các phẩm chất năng lực như:<br /> - Có khả năng chủ động sáng tạo;<br /> - Có kiến thức về công nghệ thông tin và kĩ thuật số;<br /> - Có khả năng giao tiếp;<br /> - Có khả năng làm việc cộng tác;<br /> - Có khả năng thích nghi;<br /> - Có tư duy phân tích phản biện;<br /> - Có khả năng kết nối và tương tác cao;<br /> - Có khả năng làm nhiều việc một lúc;<br /> - Có khả năng học tập suốt đời;<br /> - Công dân toàn cầu;<br /> - Yêu nghề, yêu trẻ, cống hiến cho sự nghiệp giáo dục…<br /> 150<br /> <br />