Đời sống tôn giáo thế giới những năm gần đây: Một số vấn đề thực tiễn

§êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi nh÷ng n¨m gÇn ®©y:<br /> Mét sè vÊn ®Ò thùc tiÔn<br /> <br /> NguyÔn ThÞ Lª(*)<br /> Ph¹m Thu Trang(**)<br /> <br /> <br /> I. Kh¸i qu¸t t×nh h×nh ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi Håi gi¸o, Ên §é gi¸o, PhËt gi¸o, Nho<br /> nh÷ng n¨m gÇn ®©y gi¸o vµ Do Th¸i gi¸o. Bªn c¹nh nh÷ng<br /> t«n gi¸o truyÒn thèng, sù xuÊt hiÖn cña<br /> T«n gi¸o lµ mét hiÖn t−îng x· héi<br /> c¸c t«n gi¸o míi ngµy cµng nhiÒu, ch¼ng<br /> tån t¹i l©u dµi vµ thay ®æi cïng víi sù<br /> h¹n nh− ë Mü (3.000) vµ ch©u Phi<br /> thay ®æi cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ,<br /> (8.000). HÖ qu¶ cña viÖc ra ®êi nhiÒu t«n<br /> x· héi. Mét t«n gi¸o cã thÓ xuÊt hiÖn,<br /> gi¸o míi, ®Æc biÖt lµ nh÷ng t«n gi¸o<br /> ph¸t triÓn vµ suy tµn, thËm chÝ mÊt ®i<br /> ph¶n v¨n hãa, kú bÝ, dÞ ®oan vµ cùc<br /> nh−ng t«n gi¸o nãi chung l¹i vÉn lu«n<br /> ®oan, lµ sù c¹nh tranh, l«i kÐo tÝn ®å<br /> song hµnh cïng víi ®êi sèng cña nh©n<br /> cña nhau g©y ra m©u thuÉn vµ xung ®ét<br /> lo¹i. Vµ ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi ch−a<br /> t«n gi¸o, thËm chÝ ®· c−íp ®i bao sinh<br /> bao giê l¹i ®a d¹ng vµ nhiÒu mµu s¾c<br /> m¹ng con ng−êi. §ã lµ t«n gi¸o §Òn thê<br /> nh− hiÖn nay. MÆc dï cßn nhiÒu ý kiÕn<br /> MÆt trêi (Solar Temple) ë ch©u ¢u,<br /> kh¸c nhau vÒ viÖc dù ®o¸n t−¬ng lai cña<br /> nh÷ng tÝn ®å cña t«n gi¸o nµy cïng<br /> t«n gi¸o, song cã mét thùc tÕ kh«ng thÓ<br /> nhau sèng th¸c lo¹n råi tù s¸t. Hay gi¸o<br /> phñ nhËn lµ t«n gi¸o thÕ giíi ®ang biÕn<br /> ph¸i Aum Shinrikyo ë NhËt B¶n, hä<br /> ®éng víi nhiÒu h×nh thøc phøc t¹p, víi<br /> ®ang t©m dïng chÊt ®éc sarin ®Ó tÊn<br /> nh÷ng tèc ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau ë<br /> c«ng tµu ®iÖn ngÇm ë thñ ®« Tokyo vµo<br /> tõng t«n gi¸o, trong tõng thêi kú lÞch sö,<br /> ngµy 20/3/1995 lµm 5.000 ng−êi nhiÔm<br /> còng nh− ë mçi quèc gia, ch©u lôc.<br /> ®éc vµ 20 ng−êi chÕt. Hay gi¸o ph¸i<br /> Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè l−îng t«n Rael ë Ph¸p víi trß lõa bÞp vÒ nh©n b¶n<br /> gi¸o trªn thÕ giíi kh«ng ngõng gia t¨ng, ph«i ng−êi...… (*)(**)<br /> cã t«n gi¸o chØ ho¹t ®éng trong mét Bªn c¹nh ®ã, sè l−îng tÝn ®å c¸c t«n<br /> vïng ®Þa lý h¹n chÕ nh−ng còng cã gi¸o còng gia t¨ng nhanh chãng. Theo<br /> nh÷ng t«n gi¸o cã thÓ gäi lµ t«n gi¸o thÕ nh÷ng thèng kª gÇn ®©y, hiÖn cã<br /> giíi víi hµng triÖu tÝn ®å ë kh¾p n¬i. kho¶ng 87% d©n sè thÕ giíi ®ang g¾n bã<br /> Trong sè kho¶ng 20.000 t«n gi¸o hiÖn víi Ýt nhÊt mét t«n gi¸o vµ chØ cã<br /> nay, t«n gi¸o cã sè l−îng tÝn ®å 1 triÖu<br /> ng−êi trë lªn lµ kho¶ng 2.000 vµ nh÷ng (*)<br /> ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> t«n gi¸o lín ph¶i kÓ ®Õn lµ Kit« gi¸o, (**)<br /> ThS., ViÖn Th«ng tin KHXH.<br /> 36 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> kho¶ng 13% lµ kh«ng theo mét t«n gi¸o 14% d©n sè, cßn ë Mü tõ n¨m 1990 ®Õn<br /> nµo. Kit« gi¸o lµ t«n gi¸o cã sè l−îng tÝn nay, sè l−îng ng−êi kh«ng thuéc tæ chøc<br /> ®å ®«ng nhÊt thÕ giíi víi kho¶ng 2,1 tû t«n gi¸o gia t¨ng lµ 7% n¨m 1990,<br /> tÝn ®å, tËp trung chñ yÕu ë B¾c Mü, Mü 14,1% n¨m 2001 vµ kho¶ng 16% n¨m<br /> Latinh vµ ch©u ¢u; tiÕp ®Õn lµ Håi gi¸o: 2009 (TrÝch theo NguyÔn Xu©n NghÜa,<br /> 1,2 tû tÝn ®å, phÇn lín ë Trung §«ng, 2010, tr.9-10).<br /> B¾c Phi vµ Trung ¸; Ên §é gi¸o: 786<br /> Tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy,<br /> triÖu; PhËt gi¸o: 362 triÖu vµ c¸c t«n<br /> bøc tranh vÒ ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi<br /> gi¸o míi: 102 triÖu tÝn ®å (Theo Niªn<br /> nh÷ng n¨m gÇn ®©y thùc sù ®a d¹ng,<br /> gi¸m Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt Nam,<br /> nhiÒu mµu s¾c vµ diÔn biÕn phøc t¹p.<br /> 2005, tr.180).<br /> Trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn mét sè vÊn ®Ò næi<br /> Song, hiÖn t−îng sè tÝn ®å t«n gi¸o bËt nh− vai trß cña Kit« gi¸o ë ph−¬ng<br /> rót ra khái tæ chøc t«n gi¸o vµ sè thµnh T©y trong bèi c¶nh hiÖn nay, nh÷ng vô<br /> viªn x· héi kh«ng tham gia tæ chøc nµy scandal ®×nh ®¸m liªn quan tíi Tßa<br /> còng kh«ng ngõng t¨ng lªn, lµm cho sè th¸nh Vatican, chñ nghÜa khñng bè liªn<br /> thµnh viªn cña nhiÒu tæ chøc t«n gi¸o quan tíi Håi gi¸o cùc ®oan,v.v...<br /> gi¶m xuèng. Ch¼ng h¹n ë Mü tõ n¨m II. Mét sè vÊn ®Ò næi bËt cña ®êi sèng t«n gi¸o thÕ<br /> 1965 ®Õn n¨m 1979, sè ng−êi thuéc c¸c giíi hiÖn nay<br /> gi¸o héi T©n gi¸o chiÕm ®Þa vÞ chñ ®¹o ë<br /> 1. Sù suy gi¶m Kit« gi¸o ë ph−¬ng T©y<br /> n−íc nµy ®Òu gi¶m ®i râ rÖt: Héi Tr−ëng<br /> l·o gi¶m 23,7%, Héi Kit« gi¸o liªn hîp Ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn<br /> gi¶m 14,6%... Së dÜ nh− vËy lµ v× ë mét m¹nh mÏ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ,<br /> sè gi¸o khu vèn cùc kú thµnh tÝn, ng−êi ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con<br /> ta ®· chuyÓn tõ theo ®uæi h¹nh phóc n¬i ng−êi ®−îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Tuy<br /> thiªn quèc sang theo ®uæi h¹nh phóc n¬i nhiªn, ®©y l¹i lµ nguyªn nh©n khiÕn cho<br /> trÇn thÕ. ChÝnh v× vËy mµ mét sè häc gi¶ t«n gi¸o bÞ suy gi¶m vai trß d−íi nhiÒu<br /> ph−¬ng T©y ®¸nh gi¸ ®Õn n¨m 2025, tû h×nh th¸i kh¸c nhau. Sù suy gi¶m nµy<br /> lÖ tÝn ®å c¸c n−íc ph¸t triÓn ph−¬ng T©y diÔn ra víi nhiÒu møc ®é vµ ë nh÷ng<br /> trong tæng sè tÝn ®å ë Kit« gi¸o sÏ gi¶m quèc gia, khu vùc kh¸c nhau. §iÒu nµy<br /> xuèng kh«ng ®Çy 1/4 (Vâ Kim Quyªn cã thÓ ®−îc minh chøng qua t×nh h×nh<br /> (chñ biªn), 1998, TËp 3, tr.3-4). Sè tÝn t«n gi¸o ë T©y ¢u nh− Anh, Ph¸p, BØ...<br /> ®å tu©n thñ c¸c nghi thøc t«n gi¸o còng T¹i c¸c n−íc nµy, sù suy gi¶m Kit« gi¸o<br /> gi¶m m¹nh. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra ë biÓu hiÖn râ nhÊt trong lÜnh vùc thùc<br /> Ph¸p n¨m 2007, chØ cßn 51% d©n sè tù hµnh t«n gi¸o: ®i lÔ vµ tu©n thñ mét sè<br /> nhËn lµ C«ng gi¸o, 5% lµ Kit« h÷u vµ nghi lÔ, niÒm tin gi¶m sót (nh¹t ®¹o,<br /> 3% lµ Tin Lµnh. Sè linh môc n¨m 1970 thËm chÝ kh« ®¹o). Tuy Kit« gi¸o lµ t«n<br /> lµ 45.059 ®Õn 2004 chØ cßn 22.185 (TrÝch gi¸o lín nhÊt thÕ giíi vµ ®ang duy tr× bé<br /> theo NguyÔn Xu©n NghÜa, 2010, tr.5). m¸y truyÒn gi¸o khæng lå, nh−ng l¹i<br /> §Þa vÞ t«n gi¸o trong t©m trÝ ng−êi d©n kh«ng ®¹t ®−îc møc t¨ng tr−ëng nh−<br /> kh«ng ngõng h¹ thÊp, ¶nh h−ëng cña nã c¸c t«n gi¸o kh¸c còng nh− kh«ng theo<br /> ®èi víi ®êi sèng ng−êi d©n còng gi¶m ®i kÞp tèc ®é gia t¨ng d©n sè thÕ giíi. Møc<br /> râ rÖt. Ch¼ng h¹n, ë Ph¸p hiÖn nay sè t¨ng tr−ëng tÝn ®å cña Kit« gi¸o chØ<br /> ng−êi tù nhËn lµ v« thÇn chiÕm kho¶ng kho¶ng 1,12%, trong khi d©n sè toµn<br /> §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 37<br /> <br /> cÇu t¨ng 1,25% mçi n¨m (Kit« gi¸o, vµ nghi thøc tèng t¸ng ®Òu chØ ®−îc ®a<br /> http://vi.wikipedia.org/wiki/...). sè ng−êi d©n thùc hiÖn theo thãi quen<br /> T¹i Anh, n¨m 1851 cã kho¶ng 40% truyÒn thèng trong gia ®×nh mµ th«i. Vµ<br /> d©n chóng ®i lÔ nhµ thê ngµy chñ nhËt, ®ã d−êng nh− chØ lµ ®iÒu cßn sãt l¹i cña<br /> nh−ng ®Õn n¨m 1951 (sau mét thÕ kû), ngän löa Kit« gi¸o cßn nhen nhãm ë<br /> sè ng−êi ®i lÔ nhµ thê ngµy nµy chØ cßn Ph¸p hiÖn nay.<br /> kho¶ng gÇn 10% (Julian Pettifer vµ T¹i Mü, t×nh h×nh suy gi¶m Kit«<br /> Richard Bradley, 1991, tr.244). Mét sè gi¸o t−¬ng tù còng ®ang diÔn ra(*). Theo<br /> chuyªn gia cßn cho r»ng, sè ng−êi B¶n Kh¶o s¸t vÒ B¶n s¾c T«n gi¸o cña<br /> th−êng xuyªn ®i lÔ nhµ thê thùc tÕ chØ ng−êi Mü n¨m 2009 (2009 American<br /> lµ 4%. Tíi n¨m 1986, 1/5 trong sè 2.870 Religious Identification Survey), tû lÖ<br /> nhµ thê Tin Lµnh ë London chØ cã céng nh÷ng ng−êi Mü tù nhËn m×nh lµ mét<br /> ®ång tÝn ®å d−íi 25 tÝn ®å; 3/4 cã d−íi Kit« h÷u ®· tôt 10% trong hai thËp kû<br /> 100 tÝn ®å. Trªn kh¾p n−íc Anh, nhiÒu võa qua, tõ 86% xuèng cßn 76%. D©n sè<br /> nhµ thê hoÆc bÞ bá hoang hoÆc bÞ c¶i Do Th¸i gi¸o lµ 1,2%; Håi gi¸o 0,6%.<br /> biÕn thµnh c¸c c¬ së dÞch vô th−¬ng m¹i Mét bµi viÕt trªn Pew Forum ®· x−íng<br /> kiÕm lêi nh− nhµ cho thuª, nhµ kho hay häa l¹i nh÷ng kÕt qu¶ cña b¶n Kh¶o s¸t<br /> nhµ hµng. Êy, cho thÊy r»ng tû lÖ nh÷ng ng−êi tù<br /> nhËn m×nh kh«ng hÒ tham gia vµo bÊt<br /> Kit« gi¸o ë Ph¸p, mét mÆt tá ra<br /> cø lo¹i ®øc tin cô thÓ nµo ®· t¨ng ®Õn<br /> hïng m¹nh, chi phèi sinh ho¹t v¨n hãa<br /> 16%, nghÜa lµ gÊp ®«i trong nh÷ng n¨m<br /> vµ nghÖ thuËt, song mÆt kh¸c ng−êi ta<br /> gÇn ®©y; trong ph¹m vi bÇu cö, nhãm<br /> thÊy Kit« gi¸o hÇu nh− biÕn mÊt: c¸c<br /> nµy ®· t¨ng tõ 5% (n¨m 1988) ®Õn 12%<br /> th¸nh ®−êng hÇu nh− trèng v¾ng tÝn<br /> (n¨m 2008) - gÇn b»ng tû lÖ c¸c ®¹i biÓu<br /> h÷u tham dù. Thanh niªn kh«ng tha<br /> cö tri ng−êi Mü gèc Phi (75% nh÷ng cö<br /> thiÕt víi lý t−ëng sèng ®êi gi¸o sÜ phôc<br /> tri kh«ng theo mét t«n gi¸o nµo ®· bÇu<br /> vô c¸c gi¸o xø hay sèng ®êi tu tr×. Giíi<br /> cho Barack Obama - mét ng−êi Kit«<br /> truyÒn th«ng b¸o chÝ l¹i th−êng döng<br /> gi¸o). Trong khi ®ã, con sè nh÷ng ng−êi<br /> d−ng hoÆc ch©m biÕm lËp tr−êng cña<br /> tù nhËn m×nh lµ v« thÇn hoÆc theo<br /> Gi¸o héi. §iÒu nµy ®−îc tr×nh bµy kh¸<br /> thuyÕt bÊt kh¶ tri ®· t¨ng gÇn 4 lÇn tõ<br /> râ trong nghiªn cøu “Tù do hay thÇn<br /> n¨m 1990 ®Õn 2009, nghÜa lµ tõ 1 triÖu<br /> t−îng” (La LibertÐ ou les idoles?) vÒ ®øc<br /> ng−êi lªn 3,6 triÖu ng−êi. Còng theo<br /> tin Kit« gi¸o trong x· héi Ph¸p ngµy<br /> kh¶o s¸t nµy th× ®«ng ®¶o ng−êi d©n<br /> nay cña §øc cha Hippolyte Simon - mét<br /> theo ®¹o C«ng gi¸o nay ®· chuyÓn ra<br /> gi¸m môc Ph¸p. Còng trong nghiªn cøu<br /> khái khu vùc §«ng B¾c ®Ó vÒ vïng T©y<br /> nµy, ng−êi Ph¸p ngµy cµng cã xu h−íng<br /> Nam n−íc Mü.<br /> cho r»ng ngµy nghØ lÔ Phôc sinh chØ ®¬n<br /> thuÇn lµ nh÷ng ngµy nghØ “mïa xu©n”. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh cña thêi<br /> Nh÷ng ngµy nghØ lÔ Gi¸ng sinh lµ ®¹i c«ng nghiÖp vµ c«ng nghÖ ph¸t<br /> nh÷ng ngµy nghØ lÔ cuèi n¨m vµ cµng triÓn, c¸c t«n gi¸o ®Òu cã nh÷ng chÝnh<br /> ngµy ng−êi ta cµng chän nh÷ng tªn tuæi<br /> (*)<br /> trong c¸c truyÖn trªn ®µi truyÒn h×nh Xem thªm: Jon Meacham (2009), Meacham:<br /> The end of Chistian America,<br /> Hoa Kú ®Ó ®Æt tªn cho con ch¸u. Cßn ®èi http://www.newsweek.com/meacham-end-<br /> víi nh÷ng buæi lÔ röa téi, lµm phÐp c−íi christian-america-77125, ngµy 13/4.<br /> 38 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> s¸ch thay ®æi ®Ó thÝch øng víi t×nh h×nh kh«ng râ sè l−îng c¸c linh môc ®ång<br /> vµ phÇn lín ®Òu cã chñ tr−¬ng héi nhËp tÝnh nãi chung vµ ®Æc biÖt trong Gi¸o<br /> v¨n hãa d©n téc trªn nh÷ng quy m« triÒu t¹i Roma nãi riªng, nh−ng theo dù<br /> kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n nh− C«ng gi¸o ®o¸n tû lÖ nµy lµ kh«ng nhá, theo mét<br /> chuyÓn h−íng sang truyÒn gi¸o ë ch©u −íc tÝnh lµ kho¶ng 20 - 60% tæng sè<br /> ¸ mµ kh«ng ph¶i ë ch©u ¢u hay ch©u l−îng c¸c linh môc (Vatican vµ vÊn ®Ò<br /> Phi. Anh gi¸o chÊp nhËn truyÒn chøc ®ång tÝnh, http://kenh14.vn/...).<br /> linh môc cho c¶ n÷ giíi. Tin Lµnh theo TiÕp ®Õn lµ hµng lo¹t vô ¸n, ®iÒu<br /> s¸t c¸c nhµ ®Çu t−, kinh doanh ®Ó tra, truy tè, xÐt xö vµ nh÷ng c¸o buéc<br /> truyÒn ®¹o,v.v... vÒ l¹m dông t×nh dôc trÎ em ®èi víi rÊt<br /> 2. Nh÷ng vô scandals liªn quan tíi nhiÒu linh môc C«ng gi¸o vµ mét sè<br /> Tßa th¸nh Vatican thµnh viªn cÊp cao cña Gi¸o héi C«ng<br /> gi¸o La M· mét c¸ch cã hÖ thèng trªn<br /> §øc tin t«n gi¸o suy gi¶m phÇn nµo<br /> ph¹m vi toµn thÕ giíi. Theo c¸o buéc,<br /> lµ do niÒm tin cña con ng−êi gi¶m sót<br /> c¸c linh môc C«ng gi¸o Roma ®· l¹m<br /> tr−íc sù gian dèi, lîi dông vµ suy ®åi<br /> dông t×nh dôc trÎ em ë kh¾p n¬i trªn<br /> ®¹o ®øc. Cã lÏ v× thÕ nªn sÏ kh«ng cã g×<br /> thÕ giíi, trong ®ã x¶y ra nhiÒu ë ch©u<br /> ng¹c nhiªn nÕu cã ý kiÕn cho r»ng viÖc<br /> ¢u vµ ch©u Mü. T¹i Mü, sè vô viÖc l¹m<br /> Gi¸o hoµng Benedict XVI tuyªn bè tõ<br /> dông bÞ phanh phui, c¸o buéc nhiÒu vµ<br /> chøc trong n¨m 2013 võa qua lµ do<br /> xuÊt hiÖn trªn diÖn réng t¹i nhiÒu bang,<br /> nh÷ng bª bèi g©y rung ®éng d− luËn cña<br /> thµnh phè vµ c¸c ®Þa ®iÓm kh¸c. ë Chile<br /> Gi¸o héi C«ng gi¸o. Tr−íc hÕt lµ vô<br /> cã Ýt nhÊt h¬n 200 khiÕu n¹i vÒ l¹m<br /> Vatileaks liªn quan trùc tiÕp ®Õn Tßa<br /> dông t×nh dôc trong c¸c tr−êng cao ®¼ng<br /> th¸nh Vatican x¶y ra vµo ®Çu n¨m<br /> C«ng gi¸o (Nh÷ng vô ¸n Êu d©m cña<br /> 2012. B¾t ®Çu b»ng viÖc ng−êi qu¶n gia<br /> Gi¸o héi C«ng gi¸o R«ma,<br /> Paolo Gabriele cña Gi¸o hoµng Benedict<br /> http://vi.wikipedia.org/wiki/...).<br /> XVI, ng−êi tõng cã lóc ®−îc coi lµ th©n<br /> tÝn nhÊt cña Gi¸o hoµng, bÞ b¾t v× t×nh Cã thÓ nãi, ®øc tin cña ng−êi C«ng<br /> nghi lµm rß rØ tµi liÖu mËt, tiÕt lé nh÷ng gi¸o ®· phÇn nµo bÞ t¸c ®éng tr−íc<br /> chuyÖn th©m cung bÝ sö vÒ n¹n tham nh÷ng vô bª bèi nµy, nh−ng ng−êi ta cã<br /> nhòng, bÌ ph¸i, chia rÏ, tranh giµnh thÓ hy väng vÞ Gi¸o hoµng thø 266 cña<br /> quyÒn lùc trong néi bé Vatican vµ sù Gi¸o héi C«ng gi¸o Francis I - vÞ Gi¸o<br /> thiÕu minh b¹ch vÒ tµi chÝnh cña c¬ hoµng ®Çu tiªn cña Mü Latinh, vÞ Gi¸o<br /> quan Tßa Th¸nh. Gi¸o héi C«ng gi¸o hoµng ®Çu tiªn lµ tu sÜ dßng Tªn, vÞ<br /> nh÷ng n¨m qua cßn khiÕn d− luËn thªm Gi¸o hoµng ®Çu tiªn lÊy tªn hiÖu cña vÞ<br /> bøc xóc víi ho¹t ®éng m«i giíi t×nh dôc th¸nh cã ®êi sèng khã nghÌo - sÏ ®em<br /> ®ång giíi ngay trong trung t©m tÝn l¹i mét søc sèng míi cho Gi¸o héi C«ng<br /> ng−ìng Thiªn Chóa gi¸o. C¸c gi¸m môc gi¸o nh− khëi nguån, mét Gi¸o héi<br /> vµ gi¸o sÜ cã quyÒn lùc cao ë Vatican ®· h−íng vÒ ng−êi nghÌo nh− tinh thÇn<br /> hîp thµnh mét tæ chøc bÝ mËt, cßn gäi lµ cña Th¸nh Francis thµnh Assisi: ®em<br /> Gay lobby. Hä kh«ng c«ng khai tæ chøc yªu th−¬ng vµo n¬i o¸n thï, ®em tha<br /> häp mÆt, do quan niÖm cña x· héi vÒ thø vµo n¬i l¨ng nhôc, ®em an hßa vµo<br /> vÊn ®Ò ®ång tÝnh, nh−ng l¹i ©m thÇm n¬i tranh chÊp vµ ®em ch©n lý vµo n¬i<br /> n¾m ®−îc mäi ho¹t ®éng cña nhau. Tuy lçi lÇm.<br /> §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 39<br /> <br /> 3. Sù næi lªn cña c¸c phong trµo t«n hîp chñ nghÜa thÇn bÝ ph−¬ng §«ng víi<br /> gi¸o míi nh©n tè t©m lý hiÖn ®¹i, lÊy ®iÒu trÞ<br /> T«n gi¸o ë ph−¬ng T©y suy gi¶m b»ng tÝn ng−ìng lµm chÝnh (TrÇn NghÜa<br /> nh−ng nh×n chung t«n gi¸o, tÝn ng−ìng Ph−¬ng, 2001).<br /> ë nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt lµ ë c¸c n−íc Trong quan hÖ x· héi, nh÷ng t«n<br /> ®ang ph¸t triÓn l¹i ®ang phôc håi vµ gi¸o nµy cã sù ph©n ho¸ theo hai cùc,<br /> ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Sè l−îng tÝn ®å cña mét lo¹i t¸ch biÖt h¼n víi ®êi sèng x·<br /> c¸c t«n gi¸o lín nh− PhËt gi¸o, Kit« gi¸o héi, thùc hµnh chÕ ®é c«ng x· Utopia<br /> vµ c¸c t«n gi¸o míi gia t¨ng. MÆc dï (kh«ng t−ëng) vµ lÊy gi¸o chñ lµm h¹t<br /> nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ nh©n, nh− gi¸o ph¸i Ng«i ®Òn nh©n d©n,<br /> khiÕn t«n gi¸o suy tµn, nh−ng còng gi¸o ph¸i David..., lo¹i kh¸c kÕt hîp mËt<br /> chÝnh nã lµm xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn thiÕt víi ®êi sèng x· héi, tÝch cùc tham<br /> nhiÒu t«n gi¸o míi. Bëi ®»ng sau sù tiÕn gia vµo ®êi sèng hiÖn thùc, triÓn khai<br /> bé Êy, nh©n lo¹i ®ang ph¶i g¸nh chÞu ®èi tho¹i víi c¸c t«n gi¸o kh¸c, víi chÝnh<br /> nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ nh− t×nh tr¹ng trÞ x· héi nh− Gi¸o héi Thèng nhÊt,<br /> « nhiÔm m«i tr−êng, tµi nguyªn bÞ suy Soka Gakkai,v.v... Trong ®êi sèng hiÖn<br /> tho¸i do ph¸ rõng, tÇng ozon bÞ “thñng” thùc, c¸c t«n gi¸o nµy ®· cã nh÷ng<br /> vµ tr¸i ®Êt nãng dÇn lªn, nhiÒu bÖnh thµnh c«ng nhÊt ®Þnh vµ cã ¶nh h−ëng<br /> dÞch míi xuÊt hiÖn... Tr−íc sù mÊt c©n quan träng trªn c¸c lÜnh vùc thÕ tôc nh−<br /> ®èi nghiªm träng vÒ hÖ sinh th¸i, thiªn kinh tÕ, chÝnh trÞ,v.v... XÐt vÒ tÝnh chÊt<br /> nhiªn nµy, lêi tiªn tri vÒ “n¹n hång ®Æc thï cña c¸c gi¸o ph¸i cã thÓ chia ra<br /> thñy”, “ngµy tËn thÕ”,... trë nªn Ýt hoang lµm 4 lo¹i: (1) Phong trµo thê cóng<br /> t−ëng vµ cã dÞp ph¸t triÓn. (cult); (2) Phong trµo Th¸nh linh míi<br /> Lo¹i h×nh c¸c “hiÖn t−îng t«n gi¸o gi¸ng l©m; (3) Phong trµo tµ gi¸o ®−¬ng<br /> míi” rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. XÐt vÒ ®¹i; (4) Phong trµo tu luyÖn th©n t©m.<br /> nguån gèc, c¸c t«n gi¸o míi cã quan hÖ Thùc ra, nh×n mét c¸ch chung nhÊt,<br /> mËt thiÕt víi diÔn biÕn cña c¸c t«n gi¸o th× nh÷ng hiÖn t−îng t«n gi¸o míi xuÊt<br /> truyÒn thèng. Bëi vËy, vÒ mÆt lo¹i h×nh, hiÖn trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, nh−<br /> cã thÓ ph©n chia c¸c t«n gi¸o nµy ra thÕ tôc hãa, “phong trµo t«n gi¸o míi”<br /> thµnh 5 nhãm: Nhãm thø nhÊt lµ nh÷ng ®Òu cã chung mét nguån gèc x· héi, mét<br /> t«n gi¸o míi n¶y sinh tõ Kit« gi¸o bèi c¶nh lÞch sö chung, ®ã lµ x· héi c«ng<br /> truyÒn thèng; Nhãm thø hai lµ nh÷ng nghiÖp hãa, thµnh thÞ hãa, hiÖn ®¹i hãa<br /> t«n gi¸o míi tho¸t thai tõ Islam gi¸o vµ cao ®é (Vâ Kim Quyªn (chñ biªn), 1998,<br /> cã ¶nh h−ëng lín lµ ®¹o B'hai; Nhãm TËp 3, tr.8-11). Nh÷ng mÆt tiªu cùc cña<br /> thø ba, trong nh÷ng gi¸o ph¸i thÇn bÝ sù ph¸t triÓn to lín cña lùc l−îng s¶n<br /> chñ nghÜa cã quan hÖ víi Ên §é gi¸o, xuÊt vµ khoa häc - kü thuËt, phæ cËp<br /> ®¹o XÝch vµ mang s¾c th¸i trÇm t− cña gi¸o dôc, sù n©ng cao m¹nh mÏ n¨ng lùc<br /> t«n gi¸o ph−¬ng §«ng, cã gi¸o ph¸i cña con ng−êi trong viÖc c¶i t¹o vµ<br /> Hare Krisna; Nhãm thø t− lµ nh÷ng t«n khèng chÕ hiÖn t−îng tù nhiªn, sù t¨ng<br /> gi¸o míi t¸ch ra tõ PhËt gi¸o, ThÇn ®¹o c−êng vµ më réng vai trß cña lý tÝnh<br /> gi¸o: Soka Gakkai, Reiyukai, Rissho trong ®êi sèng x· héi lµ nguyªn nh©n vµ<br /> Kosei-Kai, Aum Shinrikyo; Nhãm thø ®éng lùc chñ yÕu lµm n¶y sinh “phong<br /> n¨m lµ nh÷ng ®oµn thÓ t«n gi¸o dung trµo t«n gi¸o míi”. Bªn c¹nh nguyªn<br /> 40 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> nh©n chung bao trïm ®ã, th× m«i tr−êng ®¸nh ®ång Håi gi¸o víi chÝnh trÞ vµ xa<br /> x· héi, vËn mÖnh lÞch sö, chÝnh s¸ch t«n h¬n n÷a lµ víi chñ nghÜa khñng bè vèn<br /> gi¸o cña mçi n−íc, ®Æc biÖt lµ Mü vµ kh«ng ph¶i lµ c¸ch lµm ®óng.<br /> NhËt B¶n n¬i phong trµo t«n gi¸o míi Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña phong<br /> thÓ hiÖn næi bËt nhÊt, lµ nh©n tè trùc trµo (hay lµ chñ nghÜa) Håi gi¸o cùc<br /> tiÕp lµm cho c¸c t«n gi¸o míi n¶y në ®oan vµ lý do Håi gi¸o cùc ®oan chèng<br /> m¹nh mÏ. Mü vµ nÒn v¨n hãa ¢u Mü xuÊt ph¸t tõ<br /> Nh− vËy, cã thÓ thÊy trµo l−u thÕ tôc nhiÒu nguyªn nh©n.<br /> hãa vµ sù næi lªn cña c¸c hiÖn t−îng t«n Mét lµ do cuéc xung ®ét gi÷a hai<br /> gi¸o míi nh×n chung ®· ph¶n ¸nh ®−îc nÒn v¨n hãa. Tr−íc sù x©m l¨ng v¨n<br /> nh÷ng xu thÕ chÝnh cña ®êi sèng t«n gi¸o hãa cña nÒn v¨n hãa ¢u Mü, nh÷ng<br /> trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. Dï gia t¨ng hay n−íc Håi gi¸o tin t−ëng tuyÖt ®èi vµo<br /> suy gi¶m th× sù tån t¹i cña t«n gi¸o trong Kinh Koran vµ thùc hiÖn nghiªm ngÆt<br /> thÕ giíi hiÖn ®¹i, vai trß cña nã kh«ng luËt lÖ Sa-ri-at ®· h×nh thµnh xu h−íng<br /> thÓ nµo mÊt ®i vµ kh«ng cã h×nh thøc bµi trõ v¨n hãa vµ lèi sèng ¢u Mü.<br /> tinh thÇn nµo cã thÓ thay thÕ ®−îc.<br /> Hai lµ mét sè n−íc Håi gi¸o r¬i vµo<br /> 4. Chñ nghÜa khñng bè liªn quan tíi t×nh tr¹ng m©u thuÉn néi bé, thËm chÝ<br /> Håi gi¸o cùc ®oan cßn x¶y ra néi chiÕn sau khi giµnh ®−îc<br /> Nh÷ng biÕn ®æi trong ®êi sèng kinh ®éc lËp.<br /> tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ nh÷ng m©u Ba lµ, sù tranh chÊp khu vùc Trung<br /> thuÉn diÔn ra trong c¸c lÜnh vùc ®ã cËn §«ng gi÷a Israel víi Palestine vµ c¸c<br /> ngµy cµng cã xu h−íng gia t¨ng. Kho¶ng n−íc Håi gi¸o. §ã lµ, n¨m 1947, Mü vµ<br /> c¸ch giµu nghÌo ngµy cµng lín gi÷a c¸c Anh dùa vµo Liªn Hîp Quèc khai th¸c<br /> quèc gia trªn thÕ giíi vµ khu vùc. TrËt nguyÖn väng vµ t©m lý phôc quèc cña<br /> tù thÕ giíi ®ang x¸o trén, khã ®Þnh nh÷ng ng−êi Do Th¸i sèng trªn thÕ giíi<br /> tr−íc, t«n gi¸o bÞ lîi dông ®Ó phôc vô ®Ó ®−a hä trë vÒ lËp nhµ n−íc Israel. LËp<br /> nh÷ng môc ®Ých chÝnh trÞ, mét sè l−îng quèc n¨m 1947, ngay sau ®ã tõ 1948,<br /> nhá c¸c tÝn ®å Håi gi¸o cùc ®oan ®· lîi Israel liªn tôc g©y hÊn víi c¸c n−íc xung<br /> dông nh©n danh t«n gi¸o ®Ó tiÕn hµnh quanh theo Håi gi¸o. Do vËy, m©u thuÉn<br /> c¸c cuéc khñng bè, tµn s¸t hßng ®¹t gi÷a Israel víi thÕ giíi Håi gi¸o Trung<br /> ®−îc môc ®Ých chÝnh trÞ cña m×nh. cËn §«ng chÝnh lµ thu nhá m©u thuÉn<br /> Nh÷ng sù kiÖn, xung ®ét x¶y ra cã yÕu gi÷a Mü víi thÕ giíi Håi gi¸o.<br /> tè t«n gi¸o, liªn quan ®Õn t«n gi¸o lµ<br /> Bèn lµ, Mü ®ang t×m c¸ch thao tóng<br /> mét trong nh÷ng ®iÓm nãng, cã t¸c ®éng<br /> xu h−íng toµn cÇu hãa ®Ó chi phèi c¸c<br /> rÊt lín trong ®êi sèng chÝnh trÞ quèc tÕ.<br /> n−íc trªn thÕ giíi, trong ®ã cã c¸c n−íc<br /> Tr−íc hÕt, cÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng Håi gi¸o. Mü cho r»ng, sau khi Liªn X«<br /> chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan kh«ng bao vµ c¸c n−íc x· héi chñ nghÜa §«ng ¢u<br /> giê vµ kh«ng khi nµo cã thÓ nh©n danh sôp ®æ, ®èi thñ chÝnh cña hä lóc nµy<br /> hay ®¹i diÖn cho Håi gi¸o nãi chung. Håi kh«ng ph¶i lµ ai kh¸c mµ chÝnh lµ c¸c<br /> gi¸o lµ mét t«n gi¸o lín - mét t«n gi¸o ®· n−íc Håi gi¸o. Do ®ã, Mü ®· gia t¨ng<br /> ®ãng gãp rÊt nhiÒu vµo kho tµng v¨n hãa c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, ngo¹i giao theo<br /> - v¨n minh cña nh©n lo¹i. Bëi vËy, viÖc h−íng cùc ®oan, o Ðp vµ ¸p ®Æt ®èi víi<br /> §êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi… 41<br /> <br /> c¸c n−íc Håi gi¸o. §iÒu ®ã g©y ph¶n lo¹i vÒ chñ nghÜa khñng bè toµn cÇu mµ<br /> øng chèng Mü cña nhiÒu n−íc Håi gi¸o chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan lµ nßng cèt.<br /> (NguyÔn Cao Thanh, 2013).<br /> III. KÕt luËn<br /> Bèn nguyªn nh©n trªn ®· h×nh<br /> C¸c diÔn biÕn trªn ®· thÓ hiÖn râ sù<br /> thµnh t− t−ëng chèng Mü, biÕn mét bé<br /> phøc t¹p trong ®êi sèng t«n gi¸o thÕ giíi<br /> phËn Håi gi¸o trë thµnh chñ nghÜa Håi<br /> víi nhiÒu xu thÕ diÔn ra ®an chÐo rÊt<br /> gi¸o cùc ®oan, biÕn mét sè tÝn ®å Håi<br /> khã ph©n ®Þnh ngay trong b¶n th©n<br /> gi¸o trë thµnh lùc l−îng chÝnh trÞ. Chñ<br /> tõng t«n gi¸o. Tuy nhiªn, cã thÓ quy vµo<br /> nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan ®ang cã xu<br /> bèn xu thÕ sau ®©y: thø nhÊt, lµ xu thÕ<br /> h−íng liªn minh c¸c n−íc Håi gi¸o l¹i<br /> toµn cÇu hãa t«n gi¸o víi viÖc c¸c t«n<br /> thµnh lùc l−îng ®Ó thùc hiÖn cuéc “thËp<br /> gi¸o kh«ng ngõng më réng ph¹m vi t¸c<br /> tù chinh” chèng Mü vµ ph−¬ng T©y.<br /> ®éng vµ ¶nh h−ëng cña m×nh ë nhiÒu<br /> Sau khi Liªn X« rót qu©n, Taliban ph−¬ng diÖn. Thø hai, lµ xu thÕ ®a d¹ng<br /> giµnh l¹i vÞ thÕ cai qu¶n ®Êt n−íc, hãa, ph¶n ¸nh nguyªn t¾c cña thêi ®¹i:<br /> nh÷ng chiÕn binh Håi gi¸o cµng cã dÞp thèng nhÊt trong ®a d¹ng, ®ã lµ sù song<br /> cñng cè lùc l−îng. Nh©n c¬ héi Mü vµ hµnh tån t¹i cña c¸c t«n gi¸o trong ®êi<br /> ®ång minh NATO tiÕn ®¸nh sèng hiÖn ®¹i còng nh− sù tån t¹i cña<br /> Afghanistan tiªu diÖt Taliban, c¸c chiÕn c¸c t«n gi¸o trong mét con ng−êi; vµ sù<br /> binh Håi gi¸o ®· tiÕn hµnh nh÷ng cuéc cïng tån t¹i cña c¸c gi¸o ph¸i trong<br /> ®¸nh bom khñng bè chèng l¹i Mü vµ cïng mét t«n gi¸o. Thø ba lµ xu thÕ thÕ<br /> ®ång minh quyÕt liÖt vµ d÷ déi h¬n. §©y tôc hãa, víi h−íng chñ yÕu lµ nh÷ng<br /> còng lµ thêi kú tæ chøc Al Qaeda ra ®êi. hµnh vi nhËp thÕ cña mäi t«n gi¸o b»ng<br /> Al Qaeda kh«ng chØ ho¹t ®éng ë c¸ch tham gia vµo nh÷ng ho¹t ®éng<br /> Afghanistan mµ cßn lan sang c¸c n−íc trÇn tôc phi t«n gi¸o nh− x· héi, ®¹o<br /> Trung §«ng, B¾c Phi råi T©n C−¬ng, ®øc, gi¸o dôc, y tÕ... nh»m gãp phÇn cøu<br /> Trung Quèc, miÒn Nam Thailand vµ nh©n ®é thÕ. Vµ cuèi cïng lµ xu thÕ d©n<br /> Indonesia. ë nh÷ng n−íc nµy, nh÷ng téc hãa víi biÓu hiÖn lµ h−íng trë vÒ víi<br /> cuéc ®¸nh bom ®Ém m¸u th−êng x¶y ra. c¸c t«n gi¸o d©n téc mang tÝnh truyÒn<br /> Chñ nghÜa Håi gi¸o cùc ®oan cßn lµ thèng, phæ biÕn ë c¸c n−íc ®ang ph¸t<br /> nguyªn nh©n g©y ra c¸c cuéc b¹o lo¹n ly triÓn, lan réng sang c¶ ch©u ¢u.<br /> khai ë miÒn Nam Thailand vµ T©n<br /> Cho dï t«n gi¸o ®ang tr¶i qua nh÷ng<br /> C−¬ng, Trung Quèc...<br /> biÕn ®éng vµ ®i theo xu thÕ nµo ®i ch¨ng<br /> Vµo ®ªm ngµy mång 1, r¹ng s¸ng n÷a th× ng−êi ta vÉn cã thÓ thÊy r»ng ®êi<br /> ngµy 2/5/2011, c¶ thÕ giíi ®· chÊn ®éng sèng t«n gi¸o lu«n lu«n diÔn ra hÕt søc<br /> sau tuyªn bè chÝnh thøc cña Tæng thèng phøc t¹p, ph¶n ¸nh sù tån t¹i vµ ph¸t<br /> Mü Barack Obama r»ng, trïm khñng bè triÓn kh«ng ngõng cña t«n gi¸o. Nã cã<br /> quèc tÕ Osama Bin Laden ®· bÞ lùc thÓ suy tµn ë mét møc ®é nµo ®ã nh−ng<br /> l−îng ®Æc nhiÖm cña H¶i qu©n Mü tiªu sÏ kh«ng bao giê mÊt ®i, mµ lu«n gi÷ mét<br /> diÖt t¹i thµnh phè Abbottabad cña vai trß quan träng trong ®êi sèng tinh<br /> Pakistan. Tuy tªn trïm khñng bè ®· bÞ thÇn cña con ng−êi
<br /> tiªu diÖt, nh−ng tæ chøc AlQaeda vÉn Tµi liÖu tham kh¶o<br /> tån t¹i vµ cßn ®ã nçi ¸m ¶nh cña nh©n<br /> 42 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2014<br /> <br /> <br /> 1. Julian Pettifer, Richard Bradley 6. NguyÔn Cao Thanh (2013), “T×m<br /> (1991), The Missionaries, BBC hiÓu chñ nghÜa Håi gi¸o vµ nh÷ng<br /> Books. ho¹t ®éng khñng bè”, T¹p chÝ C«ng<br /> 2. NguyÔn Xu©n NghÜa (2010), “T«n t¸c T«n gi¸o, sè 5.<br /> gi¸o thÕ kû XXI: c¸c tranh luËn vµ<br /> 7. http://kenh14.vn/doc-cham/vatican-<br /> kÞch b¶n cã thÓ x¶y ra”, T¹p chÝ<br /> va-van-de-dong-tinh<br /> Nghiªn cøu t«n gi¸o, sè 12.<br /> 3. Niªn gi¸m Gi¸o héi C«ng gi¸o ViÖt 8. http://www.adherents.com/Na/Na_1<br /> Nam (2005), Nxb. T«n gi¸o, Hµ Néi. 73.html<br /> 4. TrÇn NghÜa Ph−¬ng (2001), “VÊn ®Ò<br /> 9. http://www.adherents.com/Religions<br /> “t«n gi¸o míi” trong c¸c c«ng tr×nh<br /> _By_Adherents.html<br /> nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc<br /> Trung Quèc”, T¹p chÝ Nghiªn cøu 10. http://vi.wikipedia.org/wiki/Kit«_gi¸o<br /> t«n gi¸o, sè 5.<br /> 5. Vâ Kim Quyªn (chñ biªn) (1998), T«n 11. http://vi.wikipedia.org/wiki/Nh÷ng_v<br /> gi¸o vµ ®êi sèng hiÖn ®¹i, TËp 3, ô_¸n_Êu_d©m_cña_Gi¸o_héi_C«ng_<br /> Th«ng tin KHXH-chuyªn ®Ò, Hµ Néi. gi¸o_R«ma<br /> <br /> <br /> (TiÕp theo trang 10)<br /> <br /> TµI LIÖU tham kh¶o 5. Niklas Luhmann (1990), The<br /> paradox of System Differentiation<br /> 1. Emile Durkheim (2012), C¸c quy t¾c and the Evolution of Society, Trong:<br /> cña ph−¬ng ph¸p x· héi häc, Nxb. Jeffrey C. Alexander and Paul<br /> Tri thøc, Hµ Néi. Colomy (Editors), Differentiation<br /> 2. Lª Ngäc Hïng (2013), Lý thuyÕt x· Theory and Social Change:<br /> héi häc hiÖn ®¹i, Nxb. §¹i häc Quèc Comparative and historical<br /> gia Hµ Néi. perspectives, Columbia University<br /> Press, New York.<br /> 3. Niklas Luhmann (1977),<br /> Differentiation of society, Trong:<br /> Canadian Journal of Sociology. Vol 6. Niklas Luhmann (1991), System as<br /> 2, No. 1. difference, In Organization, Volume<br /> 4. Niklas Luhmann (1984), Social 13(1) (§©y lµ b¶n dÞch tiÕng Anh tõ<br /> systems, Translated by John Bednarz, bµi gi¶ng cña Luhmann ë tr−êng §¹i<br /> Jr., with Dirk Baecker, Stanford häc Bielefeld n¨m 1991 in trong tËp<br /> University Press, Stanford, California, c¸c bµi gi¶ng cña Luhmann xuÊt b¶n<br /> 1995, 628 pages (XuÊt b¶n lÇn ®Çu b»ng tiÕng §øc lÇn thø 2 n¨m 2004).<br /> b»ng tiÕng §øc n¨m 1984, Soziale<br /> Systeme: GrundriB einer allgemeinen<br /> Theorie, B 1984 Suhrkamp Verlag 7. Thomas Kuhn (2008), CÊu tróc c¸c<br /> Frankfurt am Main). cuéc c¸ch m¹ng, Nxb. Tri thøc,<br /> Hµ Néi.<br />