Dự báo biến động giá cà phê – Giải pháp ứng dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon Tum

DỰ BÁO BIẾN ĐỘNG GIÁ CÀ PHÊ – GIẢI PHÁP ỨNG DỤNG MÔ HÌNH<br /> QUYỀN CHỌN ĐỂ PHÒNG NGỪA RỦI RO BIẾN ĐỘNG GIÁ CÀ PHÊ TẠI<br /> TỈNH KON TUM<br /> <br /> TS Nguyễn Thị Mỹ Linh & ThS Bùi Ngọc Toản1<br /> Tóm tắt<br /> Nhằm dự báo xu hướng biến động giá cà phê trong tương lai cũng như đưa ra các giải<br /> pháp phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê một cách hữu hiệu nhất, các tác giả đã tiến<br /> hành nghiên cứu thực nghiệm dựa trên mô hình GARCH với dữ liệu về giá cà phê được<br /> thu thập trên địa bàn tỉnh Kon Tum trong giai đoạn 04/01/2010 – 31/12/2013. Kết quả<br /> nghiên cứu cho thấy, giá cà phê tại tỉnh Kon Tum biến động khá nhiều qua các năm và bị<br /> tác động mạnh nhất bởi sự biến động về diễn biến giá cà phê trong quá khứ, kế tiếp là bởi<br /> những biến đổi bất thường (những cú sốc) về giá cà phê trong quá khứ. Trên cơ sở đó,<br /> các tác giả đã dự báo xu hướng biến động giá cà phê trong tương lai và đưa ra giải pháp<br /> ứng dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon<br /> Tum.<br /> Từ khóa: Dự báo, biến động giá, rủi ro, giá cà phê, quyền chọn, phòng ngừa rủi ro, tỉnh<br /> Kon Tum.<br /> <br /> ORCASTING FLUCTUATION OF COFFEE PRICES – SOLUTIONS BASED<br /> OPTIONAL MODELING TO HEDGE RISKS OF EVOLVING THESE PRICES<br /> IN KONTUM PROVINCE<br /> <br /> Abstract<br /> GARCH model is used to forecast the fluctuating trend of coffee prices in the future and<br /> introduce solutions to hedge risks of evolving these prices effectively with data collected<br /> in Kon Tum province from 04/01/2010 – 21/12/2013. As the results, coffee prices in this<br /> area have significantly fluctuated for years and been effected strongly by themselves as<br /> well as fairly unexpected shocks in the past. From this conclusion, writers make some<br /> assumptions for their trends in the future and solutions based optional modeling to<br /> manage risks of evolving coffee prices in Kon Tum province.<br /> <br /> Keywords: Forecasting, price fluctuations, risks, coffee prices, option, risk management,<br /> Kon Tum province.<br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Cà phê được coi là cây chủ lực trong các loại cây công nghiệp của tỉnh Kon Tum. Có thể<br /> nói, cây cà phê đã góp phần quan trọng trong việc giải quyết công ăn việc làm và tăng thu<br /> nhập, cải thiện đời sống người dân tại tỉnh Kon Tum. Bên cạnh những thuận lợi mang lại<br /> <br /> 1<br /> Trường Đại học Công Nghiệp Tp.Hồ Chí Minh.<br /> <br /> 1<br /> cho phát triển kinh tế xã hội của Tỉnh, thì vấn đề mà các chủ thể liên quan quan tâm đến<br /> chính là sự biến động của giá cà phê bán ra. Không chỉ vậy, rủi ro biến động giá cà phê<br /> cũng thường là chủ đề trung tâm của nhiều diễn đàn, hội thảo trong và ngoài nước trong<br /> thời gian qua. Xu hướng biến động giá cà phê thường rất khó lường trước, những biến<br /> động này có thể ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển kinh tế xã hội, người nông dân, các<br /> thương lái, các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu cà phê. Do đó, việc dự báo xu hướng<br /> biến động giá cà phê trong tương lai cũng như đưa ra các giải pháp phòng ngừa rủi ro<br /> biến động giá cà phê một cách hiệu quả là hết sức cần thiết. Nghiên cứu này tập trung dự<br /> báo xu hướng biến động giá cà phê trong tương lai thông qua mô hình GARCH và đưa ra<br /> giải pháp ứng dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại<br /> tỉnh Kon Tum. Ở các nước phát triển, có khá nhiều công cụ để phòng ngừa rủi ro biến<br /> động giá cà phê, trong đó phổ biến nhất là ứng dụng các công cụ phái sinh. Tuy nhiên,<br /> với các công cụ phái sinh thông thường như: hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi, hợp<br /> đồng tương lai,… người nông dân có thể sử dụng để phòng ngừa rủi ro khi giá giảm, tuy<br /> nhiên những công cụ này đều hạn chế lợi nhuận tiềm năng khi giá tăng. Với hợp đồng<br /> quyền chọn, đây là một công cụ bảo vệ người mua trước những dao động giá bất lợi trong<br /> khi vẫn tạo cơ hội tìm kiếm lợi nhuận khi giá thay đổi theo chiều hướng có lợi. Do đó,<br /> hợp đồng quyền chọn là công cụ phái sinh thích hợp nhất mà người nông dân cũng như<br /> các chủ thể liên quan tại Kon Tum có thể sử dụng để phòng ngừa rủi ro cà phê.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu và dữ liệu nghiên cứu<br /> 2.1 Phương pháp nghiên cứu<br /> Bài nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng dựa trên cơ sở thống kê mô<br /> tả, phân tích mô hình GARCH (Generalised Autoregressive Conditional<br /> Heteroskedasticity) để dự báo rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon Tum, công cụ được<br /> chọn sử dụng là phần mềm phân tích thống kê Stata.<br /> 2.2 Dữ liệu nghiên cứu<br /> Dữ liệu được sử dụng trong bài nghiên cứu là chuỗi dữ liệu về giá cà phê bình quân theo<br /> tuần tại tỉnh Kon Tum, được thu thập từ nguồn của Công ty Xuất nhập khẩu cà phê Đắk<br /> Hà.<br /> Thời gian nghiên cứu trong giai đoạn 04/01/2010 – 31/12/2013 với 208 quan sát.<br /> 3. Xây dựng và kiểm định mô hình dự báo biến động giá cà phê<br /> 3.1 Xây dựng mô hình nghiên cứu<br /> Gọi giá cà phê tại thời điểm t là St, khi đó lợi suất của cà phê trong khoảng thời gian một<br /> chu kỳ nắm giữ từ thời điểm (t-1) đến thời điểm t sẽ là:<br /> S t  S t 1<br /> Yt  với t  1 .<br /> S t 1<br /> Vì thế, ta có thể phân tích chuỗi giá cà phê St thông qua việc phân tích chuỗi Yt.<br /> <br /> 2<br /> Mô hình GARCH được xây dựng để lập mô hình và dự báo về phương sai có điều kiện.<br /> Mô hình GARCH(p,q) có dạng sau đây:<br /> Y t = β 1 + β 2 X t + ut (*)<br /> u t  N 0, ht <br /> ht   0   i 1  i ht  i   j 1  j u t2 j<br /> p q<br /> (**)<br /> Trong đó:<br /> p: Bậc của mô hình GARCH. .<br /> q: Bậc của mô hình ARCH.<br /> Yt: Biến phụ thuộc (lợi suất của cà phê trong khoảng thời gian một chu kỳ nắm giữ từ<br /> thời điểm (t-1) đến thời điểm t).<br /> Xt: Các biến giải thích, có thể bao gồm các biến trễ của Yt và các biến giải thích khác có<br /> ảnh hưởng đến Yt.<br /> Ut: hạng nhiễu.<br /> Ở đây, phương trình (*) được gọi là phương trình ước lượng giá trung bình của cà phê;<br /> phương trình (**) là phương trình ước lượng giá trị phương sai (sự biến động về giá cà<br /> phê), phương trình này nói lên rằng phương sai ht bây giờ phụ thuộc vào cả giá trị quá<br /> khứ của những cú sốc, đại diện bởi các biến trễ của hạng nhiễu bình phương; và các giá<br /> trị quá khứ của bản thân ht đại diện bởi các biến ht-i .<br /> 3.2 Kiểm định mô hình nghiên cứu<br /> 3.2.1. Thống kê mô tả dữ liệu<br /> Dữ liệu nghiên cứu được thu thập từ Công ty Xuất nhập khẩu cà phê Đắk Hà, Kon Tum<br /> giai đoạn từ 04/01/2010 đến 31/12/2013 với 208 quan sát, được thống kê các thông số<br /> như sau:<br /> Bảng 1: Thông số thống kê mô tả<br /> Đơn vị tính: đồng/kg<br /> Chỉ tiêu thống kê Giá cà phê<br /> Trung bình 37.252,5<br /> Độ lệch chuẩn 7.059,5<br /> Giá trị nhỏ nhất 21.985<br /> Giá trị lớn nhất 50.325<br /> Tổng số quan sát 208<br /> Nguồn: Công ty Xuất nhập khẩu cà phê Đắk Hà<br /> Nhìn chung, giá cà phê tại Kon Tum biến động khá mạnh qua các năm và đạt giá trị trung<br /> bình là 37.252,5 đồng/kg, đạt mức thấp nhất vào khoảng 21.985 đồng/kg vào tháng<br /> 2/2010 và đạt mức cao nhất vào khoảng 50.325 đồng/kg vào tháng 6/2011.<br /> <br /> 3<br /> 3.2.2. Kiểm định tính dừng<br /> Theo Nguyễn Trọng Hoài và các cộng sự (2009), một chuỗi thời gian dừng có các đặc<br /> điểm sau đây:<br />  Dữ liệu dao động xung quanh một giá trị trung bình cố định trong dài hạn.<br />  Dữ liệu có giá trị phương sai xác định không thay đổi theo thời gian.<br />  Dữ liệu có một giản đồ tự tương quan với các hệ số tự tương quan sẽ giảm dần khi độ<br /> trễ tăng lên.<br /> Cũng theo Nguyễn Trọng Hoài và các cộng sự (2009), nếu Yt là một chuỗi không dừng,<br /> thì sai phân bậc một của nó có thể là một chuỗi dừng vì một chuỗi thời gian sau khi lấy<br /> sai phân bậc một thì nó đã loại trừ yếu tố xu thế hoặc ngẫu nhiên. Điều này rất có ý nghĩa<br /> trong việc phân tích và dự báo các chuỗi thời gian không dừng, cụ thể là nhà dự báo có<br /> thể biến một chuỗi không dừng thành một chuỗi dừng nhằm phục vụ cho quá trình dự báo.<br /> Để kiểm định một chuỗi thời gian dừng hay không dừng, kiểm định nghiệm đơn vị là một<br /> kiểm định được sử dụng khá phổ biến.<br /> Ta có giả thuyết H0: Yt là chuỗi không dừng.<br /> Với chuỗi dữ liệu về giá cà phê tại tỉnh Kon Tum, kết quả kiểm định cho thấy chuỗi dừng<br /> ở sai phân bậc một, cụ thể như sau:<br /> Bảng 2: Kiểm định tính dừng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tính toán tổng hợp của các tác giả<br /> Với mức ý nghĩa alpha là 1%, kiểm định cho kết quả là: P-value = 0,0000 (nhỏ hơn 1%)<br /> nên bác bỏ giả thuyết H0 và kết luận Yt là chuỗi dừng ở sai phân bậc một. Việc lấy sai<br /> phân giúp chuỗi giá cà phê dừng vì đã loại trừ yếu tố xu thế hoặc ngẫu nhiên, điều này có<br /> ý nghĩa rằng chuỗi dữ liệu phù hợp để đưa vào phân tích ở những bước tiếp theo và dự<br /> báo biến động giá cà phê.<br /> 3.2.3. Kiểm định hiện tượng phương sai có điều kiện của chuỗi giá cà phê thay đổi<br /> theo thời gian<br /> Các tác giả kiểm định hiện tượng phương sai có điều kiện của chuỗi giá cả thay đổi theo<br /> thời gian bằng kiểm định hiệu ứng ARCH.<br /> Ta có giả thiết H0: Không tồn tại hiệu ứng ARCH<br /> Với bộ dữ liệu hiện có, kết quả kiểm định như sau:<br /> Bảng 3: Kiểm định hiện tượng phương sai có điều kiện của chuỗi giá cà phê thay đổi<br /> theo thời gian<br /> 4<br />  Nguồn: Tính toán tổng hợp của các tác giả<br /> Với mức ý nghĩa alpha là 1%, kiểm định cho kết quả là: Prob = 0,0000.<br /> Vậy, với Prob < 0,01 nên bác bỏ giả thuyết H0 và kết luận tồn tại hiệu ứng ARCH trong<br /> mô hình. Kết quả kiểm định hiệu ứng ARCH có ý nghĩa rất quan trọng vì giúp chúng ta<br /> có thể kết luận rằng chuỗi giá cà phê có thể tồn tại hiệu ứng ARCH hay không. Nói cách<br /> khác, ta có thể sử dụng hiệu ứng ARCH để xác định phương trình ước lượng giá trị<br /> phương sai (sự biến động về giá cà phê), phương trình ước lượng này sẽ cho ta thấy diễn<br /> biến về giá cà phê sẽ bị tác động mạnh nhất bởi sự biến động về diễn biến giá cà phê<br /> trong quá khứ hay chịu tác động bởi những biến đổi bất thường (những cú sốc) về giá cà<br /> phê trong quá khứ.<br /> 3.3 Thảo luận kết quả nghiên cứu<br /> Bảng 4: Kết quả mô hình GARCH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Nguồn: Tính toán tổng hợp của các tác giả<br /> Dựa vào bảng kết quả trên, ta thấy phương trình ước lượng giá trị phương sai (sự biến<br /> động về giá cà phê) phù hợp và kết quả có thể sử dụng được, với:<br /> - Hiệu ứng ARCH trong mô hình có ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 5%, với hệ số hồi<br /> quy là 0,2806. Điều này cho thấy, diễn biến về giá cà phê ở hiện tại bị tác động bởi giá trị<br /> quá khứ của những cú sốc (những biến đổi bất thường của giá cà phê trong quá khứ). Kết<br /> quả này có nghĩa rằng, khi có một sự biến đổi bất thường về giá cà phê trong quá khứ thì<br /> sẽ tác động làm cho giá cà phê ở hiện tại có nguy cơ cũng sẽ biến đổi bất thường theo.<br /> - Hiệu ứng GARCH trong mô hình có ý nghĩa thống kê ở mức ý nghĩa 1%, với hệ số hồi<br /> quy là 0,4802. Điều này nói cho thấy, diễn biến về giá cà phê ở hiện tại bị tác động bởi<br /> những biến động về giá cà phê trong quá khứ. Kết quả này có nghĩa rằng, diễn biến giá cà<br /> phê trong quá khứ biến động nhiều sẽ làm cho giá cà phê ở hiện tại cũng biến động theo.<br /> <br /> 5<br /> Vậy, giá cà phê tại tỉnh Kon Tum biến động khá nhiều qua các năm và bị tác động mạnh<br /> nhất bởi sự biến động về giá cà phê trong quá khứ do tác động của yếu tố mùa vụ, diễn<br /> biến thời tiết theo quy luật tự nhiên. Ngoài ra, diễn biến về giá cà phê ở hiện tại còn chịu<br /> tác động bởi những biến đổi bất thường (những cú sốc) về giá cà phê trong quá khứ do<br /> các hiện tượng biến đổi bất thường của thời tiết, hiện tượng El Nino, mưa cục bộ tại một<br /> số địa phương, thời tiết khô hạn đột biến, hoặc những biến đổi bất thường do khủng<br /> hoảng kinh tế,… nhưng mức độ thấp hơn. Có thể nhìn thấy sự biến động giá cà phê qua<br /> các năm rõ hơn ở biểu đồ dưới (Hình 1)<br /> Đơn vị tính: đồng/kg<br /> <br /> Giá cà phê<br /> <br /> <br /> 60,000<br /> <br /> <br /> 50,000<br /> <br /> <br /> 40,000<br /> VND/ Kg<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 30,000 Giá cà phê<br /> <br /> <br /> 20,000<br /> <br /> <br /> 10,000<br /> <br /> <br /> -<br /> 04-01-10 - 10-01-10<br /> <br /> 22-03-10 - 28-03-10<br /> <br /> 07-06-10 - 13-06-10<br /> <br /> 23-08-10 - 29-08-10<br /> <br /> 08-11-10 - 14-11-10<br /> <br /> 24-01-11 - 30-01-11<br /> <br /> 11-04-11 - 17-04-11<br /> <br /> 27-06-11 - 03-07-11<br /> <br /> 12-09-11 - 18-09-11<br /> <br /> 28-11-11 - 04-12-11<br /> <br /> 13-02-12 - 19-02-12<br /> <br /> 30-04-12 - 06-05-12<br /> <br /> 16-07-12 - 22-07-12<br /> <br /> 01-10-12 - 07-10-12<br /> <br /> 17-12-12 - 23-12-12<br /> <br /> 04-03-13 - 10-03-13<br /> <br /> 20-05-13 - 26-05-13<br /> <br /> 05-08-13 - 11-08-13<br /> <br /> 21-10-13 - 27-10-13<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Ngày<br /> <br /> <br /> Nguồn: Công ty Xuất nhập khẩu cà phê Đắk Hà<br /> Hình 1: Diễn biến giá cà phê tại Kon Tum giai đoạn 2007 - 2013<br /> <br /> Nông dân là người chịu thiệt đầu tiên. Khi thời tiết thuận lợi được mùa thì thu nhập ổn<br /> định, tuy nhiên điều này cũng làm cho giá bán cà phê trên thị trường có thể giảm, tạo lợi<br /> ích cho người tiêu dùng nhiều hơn. Khi thời tiết xấu, dịch bệnh hoành hành thì sẽ mất<br /> mùa, thu nhập của người nông dân giảm xuống, cùng với tình trạng thiếu hụt hàng hóa sẽ<br /> làm cho giá bán cà phê trên thị trường tăng cao, người nông dân sẽ được bù đắp. Tuy<br /> nhiên, trong thực tế thì chỉ một phần nhỏ khoản tiền tăng thêm từ việc tăng giá sẽ đến tay<br /> người nông dân, còn phần lớn lại rơi vào tay của các nhà thương lái trung gian, những<br /> người môi giới. Chính vì thế, đời sống của người nông dân vẫn gặp nhiều khó khăn.<br /> Cũng như người nông dân, các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh cũng chịu rủi ro lớn khi<br /> giá cà phê giảm. Những biến động bất thường không thể dự đoán trước được của giá cà<br /> <br /> 6<br /> phê không chỉ ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh mà còn ảnh hưởng đến thị phần, sức<br /> cạnh tranh, uy tín với đối tác và thậm chí là cả sự tồn tại của doanh nghiệp.<br /> Căn cứ vào kết quả nghiên cứu trên, chúng ta có thể dựa vào diễn biến giá cà phê ở hiện<br /> tại để dự báo sự biến động về giá cà phê trong tương lai, cụ thể như sau:<br /> Dự báo xu hướng biến động giá cà phê trong ngắn hạn:<br /> Căn cứ vào kết quả nghiên cứu ở trên, ta thấy rằng giá cà phê chịu sự tác động mạnh nhất<br /> bởi diễn biến thời tiết hàng năm theo quy luật tự nhiên, bởi sự biến động về giá cà phê<br /> (chịu tác động trực tiếp bởi cung cầu) trong quá khứ do tác động của yêu tố mùa vụ (đại<br /> diện thông qua hệ số của hiệu ứng GARCH). Ngoài ra, diễn biến về giá cà phê ở hiện tại<br /> còn chịu tác động bởi những biến đổi bất thường (những cú sốc) về giá cà phê trong quá<br /> khứ nhưng ở mức độ thấp hơn do các hiện tượng biến đổi bất thường của thời tiết hoặc<br /> những biến đổi bất thường do khủng hoảng kinh tế (đại diện thông qua hệ số của hiệu<br /> ứng ARCH). Do vậy, nghiên cứu dự báo trong ngắn hạn giá cà phê sẽ có xu hướng tăng<br /> do nguồn cung trong nước và thế giới giảm, các nhà xuất khẩu ở những nước sản xuất cà<br /> phê cũng đang hạn chế lượng bán ra (Theo thông tin của Hiệp hội Cà phê – Cacao Việt<br /> Nam (Vicofa)). Ngoài ra, giá cà phê được dự báo có xu hướng tăng do báo động của hiện<br /> tượng El Nino - có khả năng sẽ tăng nhiệt độ hơn bình thường (những cú sốc bất thường)<br /> tại một số vùng trồng cà phê trọng yếu của Việt Nam cũng như trên thế giới (Theo thông<br /> tin dự báo của Trung tâm Thông tin AGROINFO).<br /> Dự báo xu hướng biến động giá cà phê trong dài hạn:<br /> Trong dài hạn, nhu cầu về cà phê được dự báo vẫn sẽ tăng. Trong khi đó, nguồn cung về<br /> cà phê có xu hướng giảm do tác động của những diễn biến theo quy luật tự nhiên và<br /> những biến động bất thường của thời tiết (Theo thông tin của Hiệp hội Cà phê – Cacao Việt<br /> Nam (Vicofa)). Căn cứ vào kết quả nghiên cứu ở trên, giá cà phê chịu sự tác động mạnh<br /> nhất bởi diễn biến về giá cà phê (chịu tác động trực tiếp bởi cung cầu) trong quá khứ, kế<br /> tiếp là những biến động bất thường (những cú sốc) do các hiện tượng biến đổi bất thường<br /> của thời tiết hoặc do khủng hoảng kinh tế. Vì vậy, giá cà phê trong dài hạn vẫn được kỳ<br /> vọng sẽ có xu hướng biến động theo chiều hướng tăng.<br /> 4. Ứng dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại<br /> tỉnh Kon Tum<br /> Theo Frederic S. Mishkin & Stanley G. Eakins (2012), hợp đồng quyền chọn là hợp đồng<br /> cung cấp cho người mua sự lựa chọn, quyền để mua hoặc quyền để bán các công cụ cơ sở<br /> ở một mức giá quy định, được gọi là giá thực hiện, trong một thời gian nhất định (thời<br /> điểm đáo hạn). Hợp đồng quyền chọn có thể được sử dụng như một công cụ bảo hiểm<br /> hiệu quả đối với các rủi ro do sự biến động về giá cả. Khi nhà đầu tư có dự định mua<br /> hàng hóa và kỳ vọng giá của hàng hóa đó sẽ tăng lên trong tương lai thì họ sẽ phòng ngừa<br /> rủi ro bằng cách mua một quyền chọn mua. Đến thời điểm đáo hạn của hợp đồng quyền<br /> <br /> 7<br /> chọn, nếu giá hàng hóa cơ sở lên cao như dự đoán thì người sở hữu quyền chọn sẽ thực<br /> hiện hợp đồng và hàng hóa cơ sở theo giá đã thoả thuận tại thời điểm ký hợp đồng; nếu<br /> giá hàng hóa diễn biến ngược lại so với dự đoán thì người sở hữu quyền chọn sẽ không<br /> thực hiện hợp đồng và chỉ chịu một khoản lỗ giới hạn bằng với khoản phí mua quyền<br /> chọn. Ngược lại, khi nhà đầu tư đang sở hữu hàng hóa và họ dự đoán trong tương lai giá<br /> hàng hóa sẽ giảm thì sự lựa chọn để phòng ngừa cho rủi ro về giá đối với hàng hóa đang<br /> sở hữu là mua một quyền chọn bán. Đến thời điểm đáo hạn của hợp đồng quyền chọn,<br /> nếu giá hàng hóa xuống thấp như dự đoán thì người sở hữu quyền chọn sẽ thực hiện hợp<br /> đồng và bán hàng hóa theo giá đã thoả thuận tại thời điểm ký hợp đồng; nếu giá hàng hóa<br /> diễn biến ngược lại so với dự đoán thì người sở hữu quyền chọn sẽ không thực hiện hợp<br /> đồng và chỉ chịu một khoản lỗ giới hạn bằng với khoản phí mua quyền chọn. Chính vì<br /> vậy, hợp đồng quyền chọn là một công cụ phòng ngừa rủi ro giá cà phê rất hữu hiệu và<br /> được các nước phát triển sử dụng khá phổ biến.<br /> Song, nhằm thực hiện bài nghiên cứu này, một cuộc điều tra được tiến hành trên địa bàn<br /> với 185 hộ nông dân và 18 doanh nghiệp được khảo sát chủ yếu tại các huyện Đăk Hà,<br /> Kon Rẫy và thành phố Kon Tum. Kết quả điều tra cho thấy: 100% nông hộ và doanh<br /> nghiệp được khảo sát tại địa bàn tỉnh Kon Tum đều không sử dụng công cụ này trong<br /> phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê. Nhận thức được hạn chế này, các tác giả đề xuất<br /> nên áp dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon<br /> Tum. Tuy nhiên, với những hạn chế khách quan tại địa phương mà chúng ta chưa thể<br /> nóng vội thành lập Sở giao dịch quyền chọn ngay được do: (1) Trình độ nhận thức của<br /> nông dân, doanh nghiệp và các thành phần kinh tế về quyền chọn vẫn còn khá hạn chế;<br /> (2) Đồng thời, cơ sở pháp lý còn nhiều bất cập sẽ hạn chế sự phát triển của thị trường<br /> phòng ngừa rủi ro biến động giá bằng mô hình quyền chọn. Do đó, nghiên cứu đề xuất<br /> việc ứng dụng mô hình quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh<br /> Kon Tum nên thực hiện theo hai giai đoạn như sau:<br /> 4.1 Giai đoạn 1: Xây dựng tiền đề để hình thành thị trường phòng ngừa rủi ro biến<br /> động giá cà phê bằng mô hình quyền chọn<br /> Đây là giai đoạn mà thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá cần phải xây dựng những<br /> tiền đề, nền tảng vững chắc để chuẩn bị mở cửa thị trường theo lộ trình cam kết hội nhập<br /> WTO và cũng là để chuẩn bị cho giai đoạn tiếp theo. Công việc thực hiện cho giai đoạn<br /> này bao gồm:<br /> - Thứ nhất, mô hình phòng ngừa rủi ro biến động giá phù hợp cho thị trường đối với<br /> mặt hàng cà phê tại địa bàn tỉnh Kon Tum trong giai đoạn này là sử dụng quyền chọn bán<br /> có sự tham gia của Chính quyền tỉnh Kon Tum, trong đó Chính quyền tỉnh Kon Tum<br /> đóng vai trò hỗ trợ nông dân thanh toán phí mua quyền chọn bán và mua hợp đồng quyền<br /> chọn bán trên thị trường quốc tế phù hợp. Sử dụng hợp đồng quyền chọn bán là giải pháp<br /> <br /> 8<br />  áp dụng theo đúng qui luật thị trường nhằm tránh tình trạng rớt giá, đồng thời vẫn tạo cơ<br /> hội tìm kiếm lợi nhuận khi giá tăng. Đồng thời, giúp người nông dân có thể làm quen dần<br /> với việc sử dụng quyền chọn bán cà phê trong phòng ngừa rủi ro biến động giá. Với mô<br /> hình này, sự hỗ trợ của Chính quyền tỉnh Kon Tum chỉ nên được sử dụng trong giai đoạn<br /> đầu, trong điều kiện nông dân sản xuất quy mô nhỏ, thiếu kiến thức và năng lực cần thiết.<br /> Thông qua việc thực hiện mô hình này, Chính quyền tỉnh Kon Tum sẽ tạo nên văn hóa,<br /> thói quen phòng ngừa rủi ro cho toàn xã hội, cho người nông dân, cho những người có<br /> nguy cơ đối diện với rủi ro. Từ đó, người nông dân sẽ tích lũy kiến thức, nguồn lực, năng<br /> lực và có kinh nghiệm hơn trong việc sử dụng hợp đồng quyền chọn để phòng ngừa rủi ro<br /> biến động giá cà phê. Điều quan trọng hơn hết là sẽ thay đổi nhận thức của các bên liên<br /> quan và thực thi kế hoạch phát triển dài hạn thị trường cà phê tỉnh Kon Tum.<br /> Mô hình và qui trình giao dịch quyền chọn trong giai đoạn 1:<br /> Mô hình sử dụng quyền chọn bán có sự tham gia của Chính quyền tỉnh Kon Tum để<br /> phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê trên địa bàn tỉnh Kon Tum trong giai đoạn này<br /> được minh họa như sau:<br /> NÔNG DÂN TRUNG<br /> TÂM GIAO<br /> (1) DỊCH SÀN<br /> QUYỀN GIAO<br /> CHỌN DỊCH<br /> TRANG TRẠI, BÁN CÀ KỲ<br /> HTX, DOANH PHÊ KON HẠN<br /> (3)<br /> NGHIỆP SẢN TUM QUỐC<br /> XUẤT CÀ PHÊ (2) TẾ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2: Mô hình phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê bằng quyền chọn bán có sự<br /> tham gia hỗ trợ của chính quyền địa phương<br /> (1) Dưới sự hướng dẫn, tuyên truyền và tư vấn của Hiệp hội ngành, nông dân trồng cà<br /> phê trên địa bàn tỉnh Kon Tum có nhu cầu phòng ngừa rủi ro về giá sẽ đến Trung tâm<br /> giao dịch quyền chọn bán cà phê Kon Tum mua hợp đồng quyền chọn bán cà phê. Tùy<br /> theo giá mà nông dân thỏa thuận ký kết với Trung tâm giao dịch quyền chọn bán mà<br /> nông dân có thể không thanh toán hoặc thanh toán phần chênh lệch phí mua quyền chọn<br /> bán như sau:<br /> i.Mua quyền chọn bán cà phê với giá thực hiện nhỏ hơn hoặc bằng giá bán mục tiêu (giá<br /> sàn) thì người nông dân không phải thanh toán phí mua quyền cho Trung tâm giao dịch<br /> quyền chọn bán cà phê Kon Tum, vì Chính quyền địa phương tỉnh Kon Tum đã thanh<br /> 9<br />  toán hộ nông dân phí mua quyền chọn bán này. Giá bán mục tiêu (giá sàn) là giá do Sở<br /> công thương và Sở tài chính tỉnh Kon Tum xác định sao cho với mức giá này người nông<br /> dân có thể bù đắp được chi phí sản xuất nông sản và đảm bảo được mức sống tối thiểu.<br /> ii.Mua quyền chọn bán cà phê với giá thực hiện cao hơn giá bán mục tiêu (giá sàn) thì<br /> người nông dân sẽ phải thanh toán khoản phí tương ứng với phần chênh lệch giữa giá<br /> mong muốn thực hiện và giá mục tiêu (giá sàn).<br /> (2) Trang trại, hợp tác xã, doanh nghiệp và các thành phần kinh tế tỉnh Kon Tum có nhu<br /> cầu phòng ngừa rủi ro do biến động giá bán cà phê dưới sự tư vấn của Hiệp hội ngành<br /> mua hợp đồng quyền chọn bán cà phê với giá thực hiện, thời hạn sẽ được thỏa thuận trên<br /> hợp đồng với Trung tâm giao dịch quyền chọn bán cà phê Kon Tum và thanh toán phí<br /> mua quyền.<br /> (3) Trung tâm giao dịch quyền chọn bán cà phê Kon Tum là một tổ chức tài chính phi lợi<br /> nhuận, được thành lập và hoạt động dựa trên nguồn ngân sách của tỉnh Kon Tum cấp.<br /> Trung tâm giao dịch quyền chọn bán cà phê Kon Tum ngoài việc bán quyền chọn bán<br /> cho nông dân và các thành phần kinh tế có nhu cầu phòng ngừa rủi ro, cũng có thể tham<br /> gia phòng ngừa rủi ro trên thị trường quốc tế bằng cách mua quyền chọn bán trên các Sàn<br /> giao dịch kỳ hạn quốc tế (có thể mua quyền chọn bán thông qua công ty môi giới của Sàn<br /> giao dịch kỳ hạn quốc tế), như: Sàn NYSE Liffe (London), Sàn ICE (New York),…. Nếu<br /> giá bán cà phê trên thị trường hàng thực tăng cao hơn giá thực hiện trên hợp đồng, nông<br /> dân và các thành phần kinh tế mua quyền không thực hiện quyền. Nếu giá bán cà phê trên<br /> thị trường hàng thực thấp hơn giá thực hiện trên hợp đồng, nông dân và các thành phần<br /> kinh tế mua quyền thực hiện quyền chọn bán, lúc đó Trung tâm giao dịch quyền chọn bán<br /> cà phê Kon Tum phải mua hàng theo số lượng và chất lượng đã cam kết, đồng thời thực<br /> hiện quyền chọn bán trên sàn giao dịch quốc tế.<br /> - Thứ hai, hoàn thiện khung pháp lý về thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá và<br /> các công cụ phái sinh cũng như hợp đồng quyền chọn để chuẩn bị hình thành và vận hành<br /> thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê.<br /> - Thứ ba, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, cơ sở hạ tầng để chuẩn bị hình thành và vận<br /> hành thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê.<br /> - Thứ tư, tăng cường giáo dục, tuyên truyền, phổ biến kiến thức về các công cụ phái<br /> sinh cũng như hợp đồng quyền chọn, lợi ích của việc sử dụng công cụ này trong việc<br /> phòng ngừa rủi ro về giá cho nông dân, các doanh nghiệp cũng như toàn thể các thành<br /> phần kinh tế trên địa bàn tỉnh Kon Tum.<br /> - Thứ năm, chuẩn bị đội ngũ nguồn nhân lực để vận hành thị trường phòng ngừa rủi ro<br /> biến động giá.<br /> <br /> <br /> 10<br /> 4.2. Giai đoạn 2: Phát triển Sở giao dịch quyền chọn và hình thành thị trường phòng<br /> ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon Tum<br /> - Thứ nhất, mô hình phòng ngừa rủi ro biến động giá phù hợp cho thị trường cà phê<br /> trên địa bàn tỉnh Kon Tum trong giai đoạn này là phát triển thị trường giao dịch quyền<br /> chọn theo qui luật thị trường nhằm tạo điều kiện cho nông dân và các thành phần kinh tế<br /> phòng ngừa rủi ro biến động giá một cách hiệu quả nhất. Trong giai đoạn này, chúng ta<br /> nên tập cho nông dân và các thành phần kinh tế chủ động sử dụng công cụ quyền chọn để<br /> phòng ngừa rủi ro mà không cần sự hỗ trợ phí mua quyền chọn như ở giai đoạn 1.<br /> Mô hình sử dụng quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê trên địa bàn tỉnh<br /> Kon Tum trong giai đoạn này được minh họa như sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 11<br />  Chủ thể có nhu cầu SỞ GIAO Chủ thể có nhu cầu phòng ngừa<br /> phòng ngừa giá giảm: DỊCH HÀNG giá tăng:<br /> - Nông dân HÓA KON - Doanh nghiệp xuất khẩu<br /> TUM<br /> - Trang trại - Doanh nghiệp chế biến<br /> <br /> - Hợp tác xã - Doanh nghiệp thu mua<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> b<br /> 1 5 6<br /> a 5<br /> a<br /> CÔNG TY CÔNG TY b<br /> MÔI GIỚI MÔI GIỚI<br /> <br /> <br /> 2 2 Chủ thể đầu tư:<br /> a b - Các nhà đầu tư<br /> SỞ GIAO DỊCH 2c CÔNG TY 1c - Công ty tài chính<br /> QUYỀN CHỌN MÔI GIỚI<br /> KON TUM - Ngân hàng<br /> 5c -<br /> 3<br /> a<br /> KẾT QUẢ GIAO DỊCH<br /> (Bảng Điện)<br /> 4 4c<br /> 4<br /> a<br /> b<br /> <br /> 3<br /> b<br /> <br /> TRUNG TÂM THANH TOÁN BÙ TRỪ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3: Mô hình giao dịch quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê<br /> trên Sở giao dịch theo qui luật thị trường<br /> <br /> <br /> 12<br /> (1a): Các chủ thể (như nông dân, các hợp tác xã, trang trại và các doanh nghiệp sản xuất<br /> cà phê) có nhu cầu phòng ngừa rủi ro giá cà phê có thể đến gặp các công ty môi giới để<br /> mua quyền chọn bán cà phê. Trước hết, họ phải mở một tài khoản giao dịch quyền chọn<br /> tại một công ty môi giới, một tài khoản thanh toán tại ngân hàng và trước khi giao dịch<br /> họ phải nộp cho công ty môi giới chứng chỉ hàng hóa do Hiệp hội ngành hàng cấp, để<br /> đảm bảo năng lực giao dịch, chất lượng và qui mô hàng hóa giao dịch. Sau đó, họ đặt<br /> lệnh cho công ty môi giới tiến hành thực hiện mua quyền chọn bán với khối lượng hàng<br /> hóa xác định và một mức giá thực hiện nhất định hoặc giá đang niêm yết trên sở.<br /> (1b): Các chủ thể (doanh nghiệp xuất khẩu, doanh nghiệp chế biến, doanh nghiệp thu<br /> mua,…) có nhu cầu phòng ngừa rủi ro do cà phê tăng giá vào thời điểm mua hàng. Họ<br /> đến gặp các công ty môi giới để mua quyền chọn mua cà phê. Công ty môi giới yêu cầu<br /> họ phải mở một tài khoản giao dịch quyền chọn, một tài khoản thanh toán tại ngân hàng.<br /> Sau đó, họ đặt lệnh cho công ty môi giới tiến hành thực hiện mua quyền chọn mua với<br /> khối lượng hàng hóa xác định và một mức giá thực hiện nhất định hoặc giá đang niêm yết<br /> trên sở.<br /> (1c): Chủ thể đầu tư (gồm các nhà đầu tư, các công ty tài chính, ngân hàng, quỹ đầu<br /> tư,…) có nhu cầu tham gia bán quyền chọn mua hoặc chọn bán cà phê, nhà đầu phải mở<br /> một tài khoản giao dịch quyền chọn tại một công ty môi giới, tài khoản thanh toán tại<br /> ngân hàng và trước khi giao dịch nhà đầu tư phải ký quỹ tương ứng, sau đó ra đặt lệnh<br /> cho công ty môi giới tiến hành thực hiện bán quyền chọn mua hoặc chọn bán với khối<br /> lượng hàng hóa xác định và một mức giá thực hiện nhất định hoặc giá đang niêm yết trên<br /> sở. Chủ thể đầu tư có thể phòng ngừa rủi ro bằng cách mua quyền chọn mua hoặc chọn<br /> bán trên các Sở giao dịch kỳ hạn quốc tế.<br /> (2a), (2b), (2c): Các công ty môi giới sau khi nhận được lệnh của các chủ thể phòng ngừa<br /> rủi ro giá và các nhà đầu tư quyền chọn, sẽ tiến hành kiểm tra, đối chiếu với số dư tài<br /> khoản của nhà đầu tư và nếu phù hợp với các điều kiện qui định thì nhập lệnh và chuyển<br /> lệnh vào hệ thống giao dịch của Sở giao dịch quyền chọn Kon Tum. Các công ty môi giới<br /> có thể tiến hành giao dịch trực tiếp tại quầy, qua điện thoại hoặc giao dịch qua internet<br /> giống như giao dịch mua bán chứng khoán hiện nay.<br /> (3a), (3b): Các lệnh mua bán quyền chọn được các công ty môi giới chuyển đến máy chủ<br /> của Sở giao dịch quyền chọn Kon Tum sẽ được hiển thị trên bảng điện của Sở giao dịch.<br /> Kết quả giao dịch sẽ được thông báo về Trung tâm thanh toán bù trừ.<br /> (4a), (4b), (4c): Trung tâm thanh toán bù trừ sẽ thanh toán bù trừ tài khoản của các công<br /> ty môi giới với nhau và chuyển kết quả này về cho các công ty môi giới.<br /> (5a), (5b), (5c): Các công ty môi giới thông báo kết quả giao dịch cho khách hàng đặt<br /> mua hoặc bán quyền chọn. Các công ty môi giới sẽ trừ phí mua quyền của các khách<br /> <br /> 13<br /> hàng đặt lệnh mua quyền chọn, chuyển phí bán quyền cho các khách hàng đặt bán quyền<br /> chọn, đồng thời thu phí môi giới mua bán quyền chọn.<br /> (6): Đến ngày đáo hạn của hợp đồng quyền chọn, nếu người mua quyền quyết định thực<br /> hiện hợp đồng sẽ thông báo cho công ty môi giới. Công ty môi giới sẽ thông báo ngay<br /> cho Sở giao dịch quyền chọn Kon Tum. Sở giao dịch quyền chọn Kon Tum kết hợp với<br /> Sở giao dịch hàng hóa Kon Tum để tiến hành các thủ tục cần thiết như nộp tiền và giao<br /> nhận hàng hóa tương ứng với số lượng và giá cả trong hợp đồng quyền chọn.<br /> - Thứ hai, tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý về thị trường phòng ngừa rủi ro biến động<br /> giá với hợp đồng quyền chọn để vận hành thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá cà<br /> phê.<br /> - Thứ ba, tiếp tục xây dựng, kiện toàn cơ sở vật chất kỹ thuật và cơ sở hạ tầng để vận<br /> hành thị trường phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê.<br /> - Thứ tư, tiếp tục tuyên truyền, phổ biến kiến thức về hợp đồng quyền chọn, lợi ích của<br /> việc sử dụng hợp đồng quyền chọn trong việc phòng ngừa rủi ro biến động về giá cho<br /> nông dân, các doanh nghiệp cũng như toàn thể các thành phần kinh tế trên địa bàn tỉnh<br /> Kon Tum.<br /> - Thứ năm, củng cố đội ngũ nguồn nhân lực để vận hành thị trường phòng ngừa rủi ro<br /> biến động giá.<br /> Kết luận<br /> Bài nghiên cứu đã đạt được mục tiêu phân tích, dự báo được xu hướng biến động giá cà<br /> phê trong tương lai thông qua mô hình GARCH và đưa ra giải pháp ứng dụng mô hình<br /> quyền chọn để phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê tại tỉnh Kon Tum một cách hiệu<br /> quả nhất. Hy vọng rằng, giải pháp trên sẽ góp phần hạn chế rủi ro biến động giá cà phê tại<br /> tỉnh Kon Tum. Hạn chế của nghiên cứu này là chưa đề xuất được việc ứng dụng một số<br /> công cụ khác (ngoại trừ hợp đồng quyền chọn) có sử dụng tại các nước phát triển vào<br /> phòng ngừa rủi ro biến động giá cà phê, đây cũng là hướng gợi ý cho các nghiên cứu tiếp<br /> theo.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> 1. Anderson, R. W., & Danthine, J. P. (1983). The time pattern of hedging and the<br /> volatility of futures prices. Review of economics , 50, 249-266.<br /> 2. CBOT. (1998). An introduction to futures and options. Student manual.<br /> 3. Chính phủ (2011), Quyết định 581/QĐ-TTg ngày 20/04/2011, phê duyệt Qui hoạch<br /> tổng thể phát triển kinh tế xã hội tỉnh Kon Tum đến năm 2020.<br /> 4. Công ty Xuất nhập khẩu cà phê Đắk Hà (2014), Diễn biến giá cà phê tại Kon Tum<br /> giai đoạn 2007 - 2013.<br /> <br /> 14<br /> 5. Edwards, F. R., & Ma, C. W. (1992). Futures and options. Oxford: McGraw-Hill<br /> series in Finance.<br /> 6. Frederic S. Mishkin and Stanley G. Eakins (2012), Financial markets & institutions.<br /> The Prentice Hall series in finance<br /> 7. Fontenay, Patrick de và Leung, Suiwah (2001), Managing Commodity Price<br /> Fluctuations in Vietnam’s Coffee Industry, National Centrefor Development Studies,<br /> Australian National University.<br /> 8. Hà Ban (2008), UBND tỉnh Kon tum, Phát triển bền vững nông nghiệp tỉnh Kon tum:<br /> triển vọng và thách thức, Tạp chí khoa học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng, số 4 (27)<br /> 2008.<br /> 9. John C Hull (2006), Options, Futures and Other Derivatives, New Jersey: Prentice<br /> Hall.<br /> 10. Patwari D.C. and Bhargava A.(2006), Options and Futures An IndianPerspective,<br /> Jaico Publishing, Mumbai.<br /> 11. UBND tỉnh Kon Tum (2013), Báo cáo số 868/BC - SCT về "Tình hình thực hiện Nghị<br /> quyết số 03-NQ/TU, ngày 27/7/2011 của tỉnh ủy Khóa XIV về xây dựng, phát triển các<br /> ngành kinh tế mũi nhọn và sản phẩm chủ lực", ngày 08/09/2013.<br /> 12. UBND tỉnh Kon Tum (2010), Đề án “Xây dựng và phát triển các ngành kinh tế mũi<br /> nhọn và sản phẩm chủ lực của tỉnh Kon Tum đến năm 2020”.<br /> 13. UBND tỉnh Kon Tum (2011), Quy hoạch tổng thể phát triển ngành Công thương tỉnh<br /> Kon tum giai đoạn 2011 – 2015, định hướng đến năm 2025.<br /> 14. UNCTAD (2002), Farmers and farmers’ associations in developing countries and<br /> their use of modern financial instruments, UNCTAD/ITCD/COM/35.<br /> 15. UNCTAD (2009), Development Impacts of Commodity Exchanges in Emerging<br /> Markets, UNCTAD/DITC/COM/2008/9.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 15<br />