Ebook Khí phách người chiến sĩ cách mạng vĩ đại trong lời văn, ý thơ của Hồ Chí Minh: Phần 2

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:284

Thêm vào BST

Báo xấu

4
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách "Khí phách người chiến sĩ cách mạng vĩ đại trong lời văn, ý thơ của Hồ Chí Minh" tiếp tục trình bày các nội dung kiến thức về: Nhật ký trong tù - một tâm hồn tự do, một tấm lòng nhân đạo cao cả, một tinh thần thép của người tù cộng sản Hồ Chí Minh; Khí phách người chiến sĩ cách mạng qua những áng văn. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Khí phách người chiến sĩ cách mạng vĩ đại trong lời văn, ý thơ của Hồ Chí Minh: Phần 2

Chitcfng III N H A T KY T R O N G TU - M Q T T A M H O N T l/ DO, M Q T T A M LO N G N H A N D A O C AO C A , M Q T TIN H T H A N THEP C U A NGt/Cfl TU C 0 N G S AN HO CHI' M INH Nhat ky trong tu tren hanh trinh th
ngirài tìmg trài và giàu tình càm lón nhu Bàc có thè làm tha. Nhung tha - truc tiép cho cóng chùng dông bào, dó là dièu, do càch bue vê không gian, nèn Bàc không de có hoàn cành thirc hièn. Con tho - cho mình, nhu mot càch ngu tàm su, phò dien tình càm, thì hoàn cành mòt nguòi càch mang chú không phài nhà tha chuyèn nghièp - hàn Bàc thày có bao nhiêu viêc cân thiêt han. Già dây dà dén lúe Bác có thè và câp bàch phài vê nuóc. Ô dja dâu Tô quôc, vào ngày lieh sú 8/2/1941, nêu có giây phút dâu tiên, Bác hôn lên nàm dât, thi à nhùng ngày, nhùng tháng tiép dó là càm húng và non xanh nuàc biêc quê nhà. Phài nói càm xúc dó là nông nàn, nên mài nhanh chóng có duac, sau bao nàm không làm tha, hai bài túc cành vê Pác Bó; cùng sau dó it làu bài tha chú Hán dàu tiên, bài Thitong Son, khi ca quan rôi vê Lüng Dé. Ây là nhùng bài hiêm hoi ghi nhân duac cái phong thài ung dung, thich thàng, nhu mot chût “xà hai” - nêu duac phép nói vây - sau ba mucri nàm bon tâu trên hàng chuc van dàm duàng... Biét bao viêc trong dai cùa dât nuóc, cûa càch mang dà dôn dên, dang chó dai Bác. Trong v¡ tri Tòng chi huy toàn bó các lue luomg cách mang cúa dán toe, nhàm xóc tói ngày tòng khói nghìa, Bác ván tiép tue sú dung vù khi tiéng nói. Nhung tiéng nói dó vào lúe này là à thu Kính các dông bào, sách Cách dánh du kích, phép dùng binh, cách huân luyçn cho quân dôi, là à nhùng trang djeh Lieh sù Dàng công sàn Liên Xô, cùng các diên ca ljch sù và dja lÿ nuóc nhà. Dông thöi, cùng phài dên lúe này, tha lai dên vói Bác nhu mot phuang tiên hiêu quà dê chuyên chó noi dung cách mang. Chi khoàng han mot nàm, Bàc dà làm dên mây chuc bài tha trong dang tuyên truyên có dông dê kêu goi các tâng lóp dông bào. Nguôi dà viêt bàng nhiêu thù tiêng nuóc ngoài, tra cùu hàng tram cuôn sácli lia i c á c trung tâm van lió a ló n , rôi dây c ù n g së là lig u a i b ic t c á cli cliun lo i, chon chù sao cho dan giàn nhât, dê môi nguôi dân it chù hoàc mù chù cúng có thè hiêu duac. Và do yêu câu dó nên bào chi càng là phuang tiçn tich eue dê phô bién tha vàn. Sè là vàn ngàn gon ai doc cùng hiêu; và së là tha trong các thè dang dân gian quen thuçc dê cho ai nghe cúng nhô, và luu truyên. Thê mà giùa lue công viêc cách mang hêt sùc bê bon, khân truang, và niêm tâm nguyên viêt cho dông bào vùa mài thurc hiên và có hiçu quà, thi Bác bi bât. Rôi cuôc hành trinh gian khô, suôt muài bon tháng trai trên phân dât Quàng Tây Trung Quôc lai së là hoàn cành cho ra dôi Nhât kÿ trong tu, vói trên mot tràm bài tha chù Hán. Vây là có mot hoàn cành khách quan và chù quan rât dàng chù y dà thôi thùc Bác làm tha vào buôi dâu nhùng nàm bon mucri. Và tha dà xuât hiên vói mot dô cao - mây chuc bài tha và diên ca bàng tiêng Viçt, viêt cho dông bào, và trên tram bài tha chù Hán ducmg nhu chù yêu viêt cho minh. 139
De nhân rô mot diêu không binh thuông. Dô là cài hoàn cành “dôi” Bàc phài cô tho, hoàc gcri thi húng nhiêu nhât noi con ngucri tho cùa Bàc lai là mot hoàn cành thât su càng thàng và khàc nghiêt. Cô thê nói dô là nhùng nàm thàng Bàc phài sông gian khô và nguy hiêm nhât. Dà dành lúe r.ày Bàc có hanh phùc duac vè trong long Tô quôc, cùng dông chi dông bào truc tiêp chung, lo viçc 1cm... dà dành cài nhîn cùa Bàc bao già cùng là cài nhîn lac quan, dê thây “cuçc deri càch mang” vôi cành sàng tôi vào ra ncri hang núi, cùng “chào be rau màng” là “sang”... Nhimg rô ràng, so veri moi tînh cành truóc dây, dâu là ngucri phu bêp trên tàu, ngucri quét tuyêt à Luân Don, nguôi tim viçc làm ncri ngô hèm Công poanh, ngucri rong ruôi trên càc truc ducmg hàng van dàm xuyên hai dai lyc Âu Á, hoàc ngucri tù cùa thuc dân Anh à Hucmg Càng... thi sir vât và, thiéu thôn, hiêm nguy lúe này côn cô phân hem. Rôi së dên vôi Bàc tinh cành gian truân gâp bçi khi sa vào tay bon Tuông. Càm thông vôi ông Phan Nhuân, muôn cô mot bàn djeh lot tà duçrc tinh thân Nhât kÿ trong tù, ngày ngày dên ngyc Xàng-tê dê lây “không khf’, dê cô dip càm nhân bàng da thit nôi khô cùa ngucri tù. Nhung tinh cành cùa tù Tuông thi khô cô noi dâu so sánh duac. Thê nhung chinh trong hoàn cành dô, chinh vào lúe gian khô nhât vè v$t chât, và càng thàng nhât vê tinh thân, Bàc lai cô tho. Vây tinh huông gi dà xày ra à dây? Tinh huông gî dà tao nên, trong vài muai thàng treri, sy tuôn chày dào dat cùa cà mot nguôn tho dô vè hai huông, dê roi dôn tu vào bién cà tho ca càch mang? Hai phucmg diên cô thê xét dên, nhu là nguyên cô tryc tiép dé hiéu hoàn cành tha dà dén vôi Bàc vào lúe này. Truôc hét, dây chinh là lúe nhà càch mang và nhà tho Nguyên Ai Quôc dà cô diêu kiçn tiêp xùc tryc tiêp vôi quân chúng, dông bào. Nguôi mà tâm tri luôn luôn nhu chiéc kim dja bàn nhây bén và kiên dinh quay trô vê dân tôc, nguôi luôn luôn dàt ô hàng dàu phuong châm: Viét cho ai? Hàn së tràn dây mçt niêm càm dçng và húng khôi khi cô dip tryc tiép chuyçn trô, tâm sy vôi mçi tâng lôp nhân dân vê cái ván dé sinh tú nhât là giành lai cho hç quyên sông, com ào, và tu do. Và ó mot phuong diên khàc, khi mach tho dang tuôn chày ay bi ngàt quàng, vi cành tù dày; khi su càch bûc vôi công chúng cy thê khién Ngucri không cô hoàn cành và không côn duçrc tu do trô chuyçn... thi mçt tinh thé tho khàc dà xuât hiçn. Mot tinh thê “kép”, vùa phài, “dôi phô” hét súc khôn khéo vôi mçt ngoai cành eue kÿ nguy hiêm, vùa phài “thôa màn” nhu eau phô dièn chân thyc nhùng trang huông moi cùa càm xùc, và dôi thoai vôi chinh minh. Nôi dçng tàc “dôi phô” là dê chi sy vân dung sách luçc dôi vôi càc loai kê thù, là nôi nhàn 140
iài cùa nhà chinh tri. Nhirng diêu dó lai không dugc gày càn trò cho yêu càu >hô diên chân thuc thè gicri noi tâm, và càm xúc cùa nhà tho. Và cà hai, nhu ta hay, dà tìm duac su hòa hop noi Nhât kÿ trong tù. Su chon dùng ngôn ngù Hàn Viêt cùng tho luât Ducmg khiên cho ta nghï làn chàc Bàc không nham viêt cho mot công chùng cu thè nào. Và dó là diêu Jiàc truóc, cùng có thê là mot “ngoai le” trong dcri viêt cùa Nguôi. Nhung :hông nhàm vào mot công chùng eu thê, không có nghîa là tho. Nguài không ;àn vói mçt bôi cành dàc biçt cùa theri cuôc. Nêu dôi vói bàn thân Bàc - nguèri ù, dày là lue moi nôi gian truân, hiêm nguy cùng lue dôn dên, nô là phân “hiên hue” không thé không vang vong, không luu lai dâu ân trong dang nhât kÿ - ha; thì doi vói dât nuôc, dày lai là lúe tinh hinh dang chuyên biên tùng ngày dê îuông vào cao trào càch mang; dê nhanh chông giành doat theri ca khài nghîa nà Nguôi tùng tiên doàn tù cuòi nàm 1941, trong dòng cuòi diên ca Lie h su ivàc ta. Chinh theri ca càch mang dang nhen nhóm, dang tra thành hiên thuc, vôn là cêt quà cùa cà mot khoa hçc tuyên truyên, vân dông, tô chùc càch mang hêt sùc /ï dai mà Dàng ta dà tiên hành, hàn là nên cành, là niêm thôi thúc, gôp phân giùp ta càt nghîa nguôn tha lán cùa Nhât kÿ trong tù. Nguèri tù tàc già han tram bài tha ra dèi trong khoàng thài gian và không gian chât hçp kia, çùng chinh là Nguòri dà góp công lón nhât, dà dành tron ba mueri nàm, di khàp chàn tròri góc biên, dê tìm kiêm và tao dung nên tình thè càch mang dà sàng bùng lên ò chàn trai qué huang. Ngiròri tù - ngircri dang phài chili moi su dày ài. nguòri dang trài nhùng tâm trang bue bpi, bât lyc, buòn thuomg, xót xa, cay dàng, và có lùc bi thàm nùa, cùng là nguòi dang tòa rông lòng mình dê dòn nhân moi tin hiêu dên tù phia ành sàng cùa ngày mai; và do vây sao không hùng khôi, lac quan, tràn dây niêm sinh thú, truóc viên cành cùa viçc trông cây sàp dên ngày hài quâ. Nhu vây dôi vói Bàc, tinh huông vào tù lúe này không phài là su bô tay, mà chi là mot su chuyên dôi môi truemg hành dông. Vân nguòi càch m^ing, nhung hoàn cành dà thay dôi. Nhung trong su thay doi cùa hoàn cành, con nguòri cùa ÿ chi, nghj lue và niêm tin van là mçt dâu hiêu nhât quàn. Khòi phài nói lai tât cà sy dây doa mà chê dô nhà tù Tucmg dà dòn cho Bàc: tù cành muôi rçp, ghé là, àn dôi màc rét, bj giài tòri giài lui trên ba chuc nhà lao cùa huyçn xà, rôi ôm dau bçnh tât, sùc khôe suy kiçt... mà mçt phân nhô, nhà 141
vào hình thùc tha - nhàt ky ta có thè thày qua Nhàt ky trong tù. Qua hiém có tàp tha nào nói duge nhièu “su thàt” dèn thè. Su that vè mót trang huòng xà hòi, và su that vè nói dày doa cho mót con nguói. Nhung duòng nhu “su that” dó khòng phài là dièu mà tàp tha muòn dat, và tàc già muòn khai thàc càn kè. Nói càch khàc, chàt “nhàt ky” ghi vièc hàng ngày khòng chèn lan chàt tha. Phàn sàu dàm vàn là toàt lèn tù mòt thè giói khàc. Sau càn cành: ... Bi trói chàn tay hoàc: Lùng läng chàn treo tua giào hình là bòi cành: Chim ca rön nùi, huong bay ngàt rùng (Trén duòng) và: Làng xóm ven song dóng due thè Thuyén càu rè sóng nhe thènh thènh (Giùa duòng dàp thuyén di Ung Ninh) Mót thè dòi xùng tha quen thuòc nhu vày có thè tìm thày ó nhièu bài trong Nhàt ky trong tù. Tói khòng muòn nói cài khia canh läng man và lac quan càch mang cùa nói dung, toàt lèn tù su tuomg phàn nhu trèn, có ó rat nhièu bài tha mà ai efing rò. Tói muòn nói: mòt hoàn cành sòng dày vò, dày doa con nguòi dén nhu Bàc phài chju dung, van khóng càn Bàc làm tha. Và dó chinh là bièu hièn cùa y chi tu do, cùa sue manh tinh than, cùa khà nàng làm chù ngoai cành và làm chù bàn than cyc ky manh me noi Bàc. Bàc làm tha, vi dó là dièu mà hoàn cành tù - dau tàn bao dèn dàu - cùng khòng ngàn càn Bàc duge; và vi ó vào hoàn cành tù, nguòri tù khòng có thè làm gì khàc duge ngoài làm tha. Có càn nói thèm: trong hình thùc nhàt ky - tha, thì nói dung nhàt ky, ghi vièc hàng ngày, là dièu mòt so nguòi càch mang dà làm. Nhung cho nó mòt hình thùc tha, và tao duge chàt tha thuc su cho nó, trong mòt hoàn cành nhu cùa Bàc - có khàc vói nhièu chi si càch mang truóc dày - thì quà là dièu khòng de. 142
Nhung nhtrng kho âi vât chât, dâu lóri, vân không phài là chuyên dày vô Bâc nhièu nhat. Noi khô chinh à Bâc vân là su mât tu do, à su câm tù, trong khi tinh thê cách mang dang cân su cô mât cûa minh: Cay dang chi bäng mât tit do (Cành binh khiêng lem cùng di) Chinh noi khô dó mài là nguyên nhàn chinh, tao nên nhùng càu tho lúe bue doe, càu kinh: Tràng sì dua nhau ra mât trän Hoàn câu lùa rue bòc trai xanh Trong nguc ngucri nhàn, nhàn quà dòi Chi cao mà chàng dàng dóng trinh (Buòn bue) Lúe da dièt, uu tu: Ngày di tiên ban dên bên sông Hen ban vê khi lúa dò dông Nay gät dà xong, cày dà khàp Qué nguòi tôi vân chôn lao lung (Nhó ban) Thâm chi có lúe bi thàm: Nghìn dàm bâng khuàng hón nuóc cù Muòn to vuemg vân mông sàu nay Ö tù nàm tron thàn vò tói Hòa lé thành tho tà nói này. (Dem thu) Giùa bao nhiêu tâm trang trái nguçc mâu thuân nhu vây. Bâc vân làm tha. Và dó tiêp tue là diêu la. Lo nghï bao nhiêu viêc lcrn, nêu duoc tu do nhu truâc, hoâc ngay lue này, nêu duoc tu do, hân Bâc së tiêp tue làm tha nhu mot hành dông huóng ngoai, huông vê quân chúng dông dáo, vi dó mai chinh là công viêc câp bách cûa cách mang; là diêu hop vói sô nguyên cûa Bác, sau bao nâm mong dai, chú không phài là tinh trang “nhàn rôi”. 143
Ngày dài ngâm rigai cho khuây... Thè nhimg, nêu vi hoàn cành không may mà nguòi cách mang bj tù tôi và buôc chi có thè làm tha thôi, nhu là mot hành dông tu do không ai ngàn câm duçrc, thi nôi dung tha së phài là su tâm nguyçn, su tiêp tue cùa nghi lue và y chi, nhàm khâng dinh nhân cách, bât châp hoàn cành tàn bao cùa nhà tù. Thay vi nhùng bài tha viêt cho dông bào, Bâc së có tha nhu mot cách ngu tâm su. Bên canh nhùng bài nói noi bue dpc hoäc uu tu, do su bât lue, bi “trói tay chàn”, cà nghïa bóng và nghìa den, së có nhùng bài Bàc làm nhu mpt cách tu nhàc nhù, tu dông vièn: Gao dem vào già bao dau dòn Gao già xong rói träng tua bong CNghe tiêng già gao) nhu mot su due rùt kinh nghiçm: Phài nhìn cho róng suy cho ky Kiên quyêt không ngung thè tiên còng (Hqc dành cà) Tôi không nghì dó là nhùng bài, nhùng càu Bàc làm nhàm giào due nguòi khàc; nhùng bài, nhùng câu mà hôm nay hiên nhièn dà tra thành càm nang cho su tu duòng cùa moi chung ta, dà thành nguòn sùc manh cho cà mpt nèn tha chiên dàu, mpt nèn tha có thép Viçt Nam. Bàc chi nhàm viêt cho mình. Vi dôi vói Bác, cûng nhu dôi vói bât cù nhà cách mang và nhà tha chân chinh nào, tha là mot hinh thùc ho^t dpng cùa càm xùc và tri tuç, tha là su thôa mân nhu câu tinh thàn cùa con nguòi hành dpng. Ö hoàn cành bj tù dày, nhu càu hành dpng có khi chi là mot cupc dpc thoai bên trong, mpt cupc dôi thoai vói chinh minh. Nguòi cách mang, ngay cà nhùng dai diçn tuyçt vói nhu Bác cùng luôn luôn dät yêu câu tu duông, ty vân, t\r ràn minh. Không có nhùng phàm chât tu nhiên mà có. Hoäc có mpt lân rôi nguyên vçn mai: Hiên, du phài dâu là tinh sân Phân nhiêu do giâo duc mà nên {Nùa dêm) 144
Sau 14 tháng trai bi dày ài, Bác mài duac trà lai tu do; và phài hem mot näm ùa Bác mài vê tói nuóc. Biêt bao chuyên bân rôn, cäng thäng dê chuân b¡ cho hai ca giâi phóng “chi à trong mot näm hoäc näm ruai nùa”1khiên Bác dà quên àp tha. Cùng vói công tâc lành dao, tô chûc, tuyên truyên cách mang, Bác vân iêp tue viêt, nhung là viêt các chi thi, viêt Lcri kêu goi tông khài nghîa, và tiêp tô, bât tay vào soan thào Tuyên ngôn dôc lâp. Nhu vây Nhât kÿ trong tù có su hình thành và tuôi tho 14 tháng, rôi lai tiêp uc cuôc sông im läng cûa nó, vi chäc tác già cúa hàng tram bài tha kia không hê ighì dó là áng vän cân dua cho moi nguòi; và vi, nhu tâc già nói, trong mot vài lip sau này, dó là mot cách dê “tiêu khiên”, hoäc “giêt thôi gian”. Mot tâp tha ducmg nhu ngâu nhiên mà ra dôi, rôi ngâu nhiên bi quên; thê mà ìgót hai muai näm sau, lai gây mot su kiên vang dôi. Mot su kiên không ngâu îhiên. Biêt bao nguòi, trong dó có không it nhà vän hóa lón, hoäc nghê sï tên :uôi ò trong nuóc và trên thè giói dà nói vê già tri lón cùa tâp tha. Và già dày, >ià thù néu thiêu di Nhât kÿ trong tù, nêu vi mot su säp xêp nào khác cùa lieh ;ù, dê không có tâp tha, hän ta së thây mot su trông thiêu rô rêt biêt chùng nào. Mêu hinh dung cà cuôc dôi nhu mot dòng sông lón chày tù nguôn ra biên, thi Nhât kÿ trong tù phài chäng có thê xem là mot khùc sông läng truác lúe dô ra iai duong. Mot khùc läng, có xoáy ngâm, nhung trong suôt tân dày, dê cho ta soi mà nhân ra chân dung Bác, và qua Bác, mà nhân ra guang mât dân toc. Dê thây nhu mot ban tha nuóc ngoài, vói Nhât kÿ trong tù “không có mot dinh cao nào mà con nguòi lai không vuern tói duac2. Ba muai näm Bác xa tô quôc, trong thân phân nguòi dân mot dât nuóc con b¡ nô lç, và trong nhùng gian lao nguòi cách mang phài ném trài, phài thay tên dôi ho hàng träm lân, Bác không muôn dê lai dâu vêt gì vê minh. O tât cà các bài báo, thu tù, tiêu phâm... Bác không hê có y nghï làm vän chuang càng không có chù dinh miêu tà hoäc tu hoa... Thê rôi có lúe, Bác dà làm viêc dó, mçt cách không có chù dinh, không có chuân bi... Có diêu, vân dê quan trong không phài Bác dà là nhà tha lern tù näm 1943 khi có Nhât kÿ trong tù, hojc phài cher dên näm 1960, khi tâp tha duçrc phât hiçn. Dôi vói Bác, truóc sau Bác dêu khéo léo không nhân minh là nhà tha. Dièu quan trong là, vói tat cà phâm chat cùa mpt tâc phâm nghç thuât 1 Thu giri dòng bào toàn quôc, tháng 10/1944, Hô Chi Minh tuyên t$p, Nxb Sy th$t; 1980; tr.344. 2 Phôich Pita Rôdri ghêt: Nghiên citu hçc tçp tha vân Hô Chi Minh', Nxb Khoa hçc xâ hpi; 1979; tr.545. 145
lem Nhât kÿ trong tù dâ sông cuôc sông xùng dàng cùa nó, dà gieo trông duge nhùng già tri vân minh và nhân dao cao nhât vào dai sông tinh thân cüa dân tôc và nhân loai tiên bô, tù mây chuc nâm qua. Và Nhât kÿ trong tù hôm nay vân tiêp tue công viêc gieo trông do mot cách rue rô, nhu chinh tên tuôi và su nghiêp cùa nguòi dâ sinh thành ra nó, hay nói cho phù hop hom, dà “hái lugm” duge nó, nhu mot su ngâu nhiên trên lô trình gian nan và vi dai cùa dai mình. Phong Lê (tapchisonghuong.com.vn) Sir bat hü cüa Nhât ky trong tù 70 nâm Nhât kÿ trong tù, doc lai tha Bâc, quâ duge thây “xich xiêng không khóa nôi loi ca”, tha Bâc trùm lên tâm hôn ta mot bóng cây dai thu và hiên hiên duòng bay cùa mot cành chim bàng tu do. Bâc bi bât và viét Nhât kÿ trong tù nhu- thé nào? Ngày 28/1/1941, vào dùng mông 2 Têt Tân Ty, Nguyên Ai Quôc vê nuôc. Thàng 5/1941, Nguòi chù tri Hôi nghj Trung uang 8, xàc dinh mue tiêu cùa Cách mang: ‘Trong lúe này nêu không giài quyêt duge vân dê dân tôc giâi phông, không dôi duge dôc lâp, tu do cho toàn thê dân tôc, thi châng nhùng toàn thê quôc gia dân tôc con chiù mài kiêp ngira trâu, mà quyên lgi cùa bô phân, giai câp dên van nâm cùng không dòi lai duge”. Trung uang quyêt dinh thành lâp Mât trân Viêt Nam Dôc lâp dông minh hôi (Viêt Minh), chuân bi khài nghîa vu trang giành chinh quyên. Dê bâo dâm su thàng lgi cùa cách mang, ngoài viêc xây dung, cùng có các lue lugng trong nuóc; cân eó sir giùp dò quôc tê. Lành tu Nguyên Ài Quôc truc tiêp thirc hiên sù mçnh này. Nhùng mâu chuyên vê dôi hoat dông cùa Hô Chù tich cùa Trân Dân Tiên, mçt bût danh cùa Bâc Hô, viêt vê su kiên này nhu sau: “Lúe bây già các nuóc Dông minh dang gap khó khan. Dùc và Nhât làm mua làm gió. Nhung ông Nguyên doán truóe mot cách ehâe chán: Dông minh së thàng. Nh£t và Phàp à Dông Duang chông chây së bàn nhau. Viçt Nam së giành duge dgc lâp. Chiên tranh du kich do Viçt Minh lành dao dân dân phât triên vài nhùng vu khi thô sa, guam, giáo mâc, và mpt sô it khâu súng cuàp duge cùa giác. Dén lúe cân tranh thù thêm sy giùp dô cùa Dong minh. 146
Dong minh gan nhat va co quan he nhat den viec chong Nhat a Viet Minh la Trung Quoc. Vi vay, pliai tim den Trung Quoc. Trong nhung ngucri cach mang a Viet Nam, ong Nguyen la nguoi hieu biet ve Trung Quoc va nguoi Trung Quoc hon het. Vi vay moi ngucri dong thanh cu ong Nguyen di Trung Quoc. Di bo den Trung Khanh khong phai la mot viec de dang. Nhung ong Nguyen nhan lcri ra di. De danh lac hucmg bon mat tham, ong Nguyen lay ten la Ho Chi Minh. Va tir do, nguoi ta goi ong Nguyen la Cu Ho. Di lien mudi dem va nam ngay, Cu Ho denmot thi tran Trung Quoc, chua kip nghi chan thi chieu horn do Cu bj bat”. Do la ngay 29/8/1942. Dia diem bi bat la pho Tuc Vinh, thi tran Thien Bao, tinh Quang Tay (Tuc Vinh ma de ta mang nhuc - Nhat ky trong tii). Bai The lo nan trong Nhat ky trong tu noi ve nguyen nhan Bac bi bat la do bj tinh nghi la “Han gian”, trong khi duong duong la: “Du nguyen dai bieu Viet Nam dan/ Nghi dao Trung Hoa kien yeu nhan” (Ta la dai bieu cua nhan dan Viet Nam, Den Trung Hoa gap cac nhan vat quan trong (cua phe Dong minh) de hoi dam chong phat-xit va ung ho cach mang Viet Nam). Nguyen do cu the viec Bac bj bat, theo Tran Dan Tien, chinh la do Truong Cong Boi (nguoi Viet, quan nam trong quan dpi Tirdng), Nguyen Hai Than (sau khi xa roi Phan Boi Chau thucmg xem tir vi kiem song) trong to chirc Viet Nam cach mang dong minh hoi (Viet cach), mot to chirc nup bong Tuong Gioi Thach vu cho Bac sang de pha to chuc cua ho. Va Bac bi giam trong cac nha tu Tuong Gioi Thach den ngay 10/9/1943 moi dupe tha. Nhat ky trong tu duoc sang tac trong giai doan nay. Ve ban goc cua Nhat ky trong tu, nha bao Hong Khanh ghi lai loi ke cua Ta Quang Chien cho biet: “Mot hom, vao khoang giua nam 1955..., tai Van phong giup viec cho Bac, dong chi Ta Quang Chien dang ngoi nhan so cong van cac noi gui den thi thay trong so do c6 mpt phong bi day cpm hon cac phong bi cong van khac. Ngoai phong bi com com nay khong de ten ai gui ma chi biet tir Cao Bang gui,den ghi la: “Giri VSn phong Chu tjch phu de tnnh len Bdc Ho”. Khi b6c phong bi ra thay mot cuon so nho viet bang chu Han... Cam cuon s6 nho nay xem qua mpt lupt, niem vui cua Bac hien ra ro tren net mat. Bong Bac nam ch^t tay dong chi Ta Quang Chien n6i: “Bac cam on chu”. Lang giay lit, Bdc noi tiep rat cam dong vcri dai y: Qua khang chien chin nam, Bac tuong no that 147
lac dâu roi. Bâc chi nhó mang máng khi ò Cao Bäng, công viêc cách mang cuôn hút khân truong, Bác gùi lai giät nó trên mài tranh cûa mot nhà dông bào. Rôi Bâc nói là Vân phông nên cô thu càm cm và thircmg cho nguòi giù nó và chuyên dên dây tài lieu này” (Niêm vui cùa Bâc Hô khi nhân lai bàn thào Nhât kÿ trong tù - Bào Nhân dân, sô ra ngày 17/5/2003). Sau khi nhân dupe cuon sô, Bâc dâ dua cho Viên Bào tàng Cách mang Viêt Nam, Viên Bào tàng dem ra trung bày lân dâu tai triên làm cài cách ruông dât. Nhà bào Phan Quang dà ghi lai su kiên này trên Bào Nhân dân sô ra ngày 13/9/1955 nhu sau: “Chùng tôi cô dupe xem cuon sô tay Nhât kÿ trong tù cùa Ho Chû tich ghi tù ngày 29/8/1942 dén 10/9/1943, trong khi Nguòi tù chiên khu Viêt Bâc trò ra nuoc ngoài hoat dông và bi dê quôc giam giù hon mot nàm”. Nhât kÿ trong tù duoc djeh và xuât bàn lân dâu vào nam 1960 do Viên Vân hoc thuc hiên, Nhà xuât bàn Vân hoa xuât bàn. Trong lân xuât bàn này, vi nhtrng lÿ do khâc nhau, nguòi ta dâ gâc lai 19 bài nhu Hâu Chù nhiêm tàng nhât bô thu (Chù nhiêm ho Hâu tàng mot bô sách), Vân thoai (Lòi hôi), Nhai thuçmg (Trên duàng phô), Da bàn vân khôc phu (Nùa dêm nghe tiêng khôc chông), Kÿ Ni Lô (Gùi Nêru), Chinh tri bô câm bé that (Nhà giam cùa Cue chinh tri), Dvong Dào bênh trong (Duong Dào ôm nàng), Ngü khoa trvâng, Hoàng khoa viên (Khoa truông ho Ngü, Khoa viên ho Hoàng), Dôc Tuông công huân tù (Doc loi giào huán cùa ông Tuông), Kêt luân... Qua nhiêu lân bô sung, dên nàm 1990, Nhât kÿ trong tù moi duoc công bô tron ven nguyên tâc gôm 133 bài, công vói 4 câu mô dâu “Thân thê tai ngue trung/ Tinh thân tai ngue ngoai/ Due thành dai su nghiêp/ Tinh thân cánh yêu dai” và bài Tân xuât ngue hoc âàng son là 135 bài. Nhùng nguòi dich, cho xuât bàn Nhât kÿ trong tù lân dâu nay dêu dâ mât nên khô biêt dich xác vi sao phài gác lai mot sô bài. Chùng tôi dông tinh vói phông doàn cùa GS Phong Lê trong bài Su trò lai cùa mot kich thuùc lân trên Website Vân Viçt Nam.net cùa Hpi Nhà vân Viçt Nam: Mot là, cô mot sô bài ehi ghi lai chuyçn sinh ho^t thuông ngày không ngu y gì sâu säe vi nhu Nhân lúe dói bung (Nhân dô ngä): “Ngày ngày tù truóc com dua sóm/ Búa bùa giò dây cù châm hoài/ Huông nùa thài gian không nhât djnh/ Muòi giò, muài mot hoàc muòi hai”. Hai là, viêc truc tiêp ca ngpi mot sô nhân vât trong chinh quyên Tuòng Giói Th^ch, mà tù khi Tuông Giói Thach sang Dài Loan, chúng ta coi ké thù, là phe dói lâp. Viçc bô lai mpt so bài näm 1960 có lÿ cùa nhùng nguòi bièn soan. Viêc lân luprt dua dây dù càc bài theo nguyên tác cùa Bác, càng cho thây su chàn thành và àn tình cùa Nguòi trong cupe sông, môi quan hç rpng rài và nhùng suy nghl mang tinh triét hpc sâu säe, vupt lên hoàn cành ljch sù cy thê. Duong Dào là 148
mot nông dân Quàng Tây, do viêc dân duàng cho Hô Chi Minh nên dà cùng bi bat, sau dô không lâu bi bênh lao. Bài Duong Dào ôm nàng là mot bài tho càm dông: “Sóng dây dât bang hôi có sao/ Dây anh vào nguc, anh Duong Dào/ Chây thành lây va buôn khôn xiêt/ Nay lai thuang anh mâc chúng lao”. Näm 1963, Bác Hô dâ moi Duong Thäng Cuàng, em ruôt Duong Dào (lúe này Duong Dào dâ mât) cùng 6 nguài khác o hai huyên Tinh Tây và Na Pha có công giúp cách mang Viêt Nam sang thâm nuôc ta dê tri ân. Mot truàng hop khác là ông ho Hâu, Chù nhiêm Cue Chinh tri Chiên khu IV (Quàng Tây) cüa Tucmg Giôi Thach. Sau khi hiêu rô ngon nguôn và càm phuc, trân trong mot chiên sï dâu tranh không met moi cho tu do cùa dân tôc minh, ông ta dà ân cân chàm sóc Bác trong tù, tàng nhiêu sách và cho Nguài doc và cuôi cùng theo lênh Tuàng Giôi Thach dâ trà lai tu do cho Bác. Bác có hai bài tho càm ta nguài này, trong dó có bài Kêt luân, bài tho cuôi cùng cùa Nhât kÿ trong tù: “Sàng suôt, nhà an Hâu Chù nhiêm/ Tu do trà lai vôi minh rôi/ Nguc trung nhât kÿ tù dây dût/ Tài tao an sâu, càm ta nguài”. Nhüng già tri Ion lao cùa Nhât kÿ trong tù Mot tâc phâm van hoc làn, truàc hêt là tâc phâm phàn ành duac nhùng nét bàn chât nhât cùa hiên thuc xâ hôi, thê hiên duac khât vong cùa câ mot dân tôc, mot thài dai; mot hinh mâu nhân vât tiêu biêu cho tuang lai. Hiên thuc làn nhât cûa nuôc ta lúe dô là tinh thân cách mang suc soi; khât vong thiêt tha nhât cùa dân tôc ta lúe dô Dôc lâp. Nhât kÿ trong tù dàc biêt dà thê hiên duac hinh ânh mot nguài chiên si tu do mang trái tim yêu nuôc bông chây, tinh thân dân thân vi su nghiêp giài phông dân tôc cùa chinh tâc già, lânh tu cùa công cuôc giâi phông dô. “Mot ngày tù, nghin thu ö ngoài”, bàn thân Bác chiu biét bao dau kho cay eue, nhiêu lúe Bác tu khóc thuang minh và khiên nguài doc cùng rai lê; nhung dau xôt nhât cùa Bác vân là cânh lâm than cùa dân tôc: “Ngoai càm trài Hoa can nông lanh/ Nôi thuang dât Viêt cânh lâm than” (Ôm nàng). Üu tâm nhiêu nhât vân là công viêc cách mang: Mot canh, hai canh lai ba canh/ Trän troc, bän khoàn, giâc chäng thành/ Canh bon, canh näm vùa chop mât/ Sao vàng näm cânh mông hôn quanh. Long long trong Nhât kÿ trong tù là hinh ânh cüa mot con nguài tu do, mot khát vong tu do. Tu do, dô là mot già tri dâu tiên và cân bàn nhât cùa dài sông con nguài. Phài nôi ràng, không ai hiêu và phât biêu vê tu do mot cách nhât quán và sâu säe nhu Chù tich Hô Chi Minh. Trong Lôi kêu goi dông bào và chiêr sïcà nuôc ngày 17/7/1966, Nguài trinh trong tuyên bô: “... Chiên tranh có thê kéo dài 5 näm, 10 näm, 20 näm hoäc lâu hon nùa. Hà Nôi, Hài Phông và mot sô thinh phô, xi nghiêp có thê bi tàn phà, song nhân dân Viêt Nam quyêt không 149
sa! Không có gì quÿ han dôc lâp, tu do! Dên ngày thäng lai, nhân dân ta së xây dung dát nuác ta dàng hoàng han, to dep han!”. “Không có gì quÿ hon Dôc lâp, Tu do” ! Loi nói dâ thành chân lÿ, thành ÿ chi và sue manh cûa cà dân tôc trong nhung ngày dánh Mÿ và cho dên muôn sau. Do hoat dông cách mang, Nguài dâ hai lân bj câm tù, hem mot lân b¡ truy bûc, Nguài hiêu sâu säe räng “Trên dài ngàn van diêu cay däng/ Cay däng chi bäng mât tu do” (Cânh binh khiêng Ion cùng di)-, “Mçt hùu tu do chân thông khô” (Mât tu do, thât là mot diêu thông kho - Han che). Có thè giam câm duac thân thè nhung không giam duac tu tuóng, Hô Chi Minh vân luôn thây mình là nguài tu do: ‘T u do tiên khách trên trài, Biêt dâu trong ngue có nguài khâch tiên” (Quà trim). Bi giài di sàm, trong cânh binh minh, Bâc nghî dên ngày thäng loi cách mang dang dên gân: “Phuang Dông màu träng chuyên sang hông/ Bóng tôi dêm tàn quét sach không/ Hai âm bao la trùm vü tru/ Nguài di thi húng bông thêm nông”. Chinh tinh thân lac quan, ung dung tu tai thè hiên qua nhung bài tha này, dâ tao câm húng cho Tô Hüu viêt: “Lai thucmg nôi doa dày thân Bâc/ Muai bon träng tê tài gòng cùm/ Oi chân yêu, mät mô, toc bac/ Mà tha bay cánh hac ung dung”. Nhäc dên Hô Chi Minh là nhäc dên tu do, vi thê, Tap chi Time cûa Mÿ, sô thàng 10/2010 dà xêp Nguài là mot trong muai chiên sï dâu tranh cho tu do nôi tiêng nhât trong moi thói dai. Và nhu vây, Nguài cüng là biêu tuçmg cho tinh yêu tu do và công lÿ cùa dân tôc Viêt Nam! Mot tâc phâm vân hoc lón con là mot tâc phâm thê hiên tinh yêu thuang con nguài. Nêu “chât thép” - “Muôn nên su nghiêp lón/ Tinh thân càng phài cao” là mçt già tri cho su tu duông ÿ chi, thi tinh yêu thuang con nguài mênh mông cùa Bâc dôi vài mçi sô phân tù dôi va chông nguài trong song sät, nguài ngoài song sät nhà tù dên em bé nùa tuôi trong lao; tù cânh nghèo dôi cùa nhân dân vùng Long An - Dông Chinh dên mot nguòi tù cà bac bi chêt có già tri cho con nguài ùng xù vài con nguài thât su nguài han... Nêu su tó cáo ché dò hà khäc trong tù và su bât công trong cuôc sông là mçt già tri khiên nguòi ta bât binh, vùng lên dê dâu tranh; thi su ghi nhân nhùng vé dep tinh câm, vè dep cùa nhùng già tri cuôc sông khiên nguài ta tin tuóng, hy vong là mot già tri khâc không kém phàn quan trong. Nhiêu màng hiçn thuc trong Nhât kÿ trong tù là nhùng bùc tranh tuyçt säe duac vë nên không chi bäng su tài hoa mà côn bäng cà mot tâm hon yêu sông mânh liêt: ‘T ài dây khi lúa con con gài/ Gät hái hôm nay quá nùa rôi/ Khäp chôn nông dân cuòi hón hó/ Dông qué vang dây tiêng ca vui” (Cánh âông nôi). Nhât kÿ trong tù không hê là tiêng nói mot chiêu. Già tri nhân bàn dô làm nên tinh vînh häng cho tâc phâm. Nghê thuât tha trong Nhât kÿ trong tù là mot nghê thuât trác viêt. Trong các 150
nhà tha Vièt Nam cùa thè ky XX, khóng ai làm tha chù Hán hay và diéu luyèn nhu Hò Chi Minh. Chi nhùng bàc tue nho mài có thè làm tha tàp có, tire là dira vào mòt bài tha có dièn dé phàt trièn nhùng y mài. Bài Thanh minh trong Nhàt ky trong tù dira theo bài Thanh minh cùa Dò Muc, mòt nhà tú tuyèt noi tièng thòi Vàn Duòng. Nhung nèu nhu Dò Muc nói chuyèn ruau, thì Bàc nói chuyèn tu do. Càu kèt thàt là sàng tao “Tà vàn tu do hà xù hùu/ Ve binh dao chi bièn còng mòn” (Tu do thù hòi dàu là, Linh canh tró lói thàng ra còng duòmg). Càu tha da nghla, sàu cay và trào long bièt bao! Chi có bon ngói trong còng duòng mài có tu do! Chinh vi bon ngòi trong còng ducmg mà khóng ai có tu do! Ngoài mòt sò bài tha mang tàm chièn lugc cùa mòt cuòc cách mang hay mòt chièn dich quàn su thièt thuc cho còng vièc giài phóng dàn toc lúe bày giò nhu Hoc dành cà - và chinh bài tha này cùng mang chàn ly phò quàt - thì trong Nhàt ky trong tù con có vò sò nhùng càu tha là su tòng kèt nhùng quy luàt cùa cuòc sòng. Tù nhùng tòng kèt dó, có thè dem lai tinh thàn lac quan, su rèn luyèn, tu duòng tinh cách nhu trong bài Tu khuyèn minh: “Vi khóng có cành dòng tàn/ Thì dàu có cành huy hoàng ngày xuàn,/ Nghi minh trong buóc gian truàn/ Tai uang rèn luyèn tinh thàn thèm hàng”; hay bài Già gao: “Gao dem vào già bao dau dòn/ Gao già xong ròi tràng tua bóng/ Sòng ó trèn dói nguói cùng vày/ Gian nan rèn luyèn mài thành còng”. Su vT dai cùa Nhàt ky trong tù con là mòt cái nhìn phàt hièn ra su vi dai trong nhùng cái tàm thuòmg nhàt, tù cày gay, còt cày sò dèn tièng gà gáy... Vièt vè mòt cày gay, cùng ménh mòng tinh Bàc: “Suót dòri ngay thàng lai kièn cuòmg/ Dìu dàt nhau di mày tuyèt suemg/ Gian ké gian kia gay cách bièt/ Hai ta dàng dàc nói buòn thircrng”. Tinh càm lón ày làm nón tàm vóc, làm ncn su khdc bièt Hó Chi Minh. Nhàt ky trong tù chi có 133 bài tha ngàn mà chùa dyng ràt nhièu nói dung, nhièu dè tài; trong dó có dè tài phu nù và tré em ràt dáng chù y; có ràt nhièu phong cách: phong cách trù tinh hòa le thành tha khièn nguói doc có thè càm thuang nhó le hoàc hung phàn truóc nhùng vè dep bao la, nóng àm, có phong cách trào lòng, nhièu+)ài có thè xèp vào hang nhàt cùa dòng vàn hoc này: “Dành bac ó ngoài quan bàt tói/ Trong tù dành bac ducrc còng khai/ Bj tù con bac àn nàn mài/ Sao truóc khòng vò quàch chón này”. Bài Càm hùt thuóc cùng vày “Nó thì kéo tàu tha hò hùt/ Anh hùt, còng dày, ghé tay vào!”. Thì ra moi thù dèu là tuong dòi, có thè dành trào duoc; mà tuang dòi nhàt, dè dành trào nhàt lai là luàt phàp! Diéu cuòi cùng tòi muòn nói là khi doc, khi hoc Nhàt ky trong tù càng bàm sàt duoc nguyèn tàc thì càng thày duoc cái hay, cái tinh túy, cái nghè thuàt tha 151
già dän cüa Bác. Chi duy nhât có mot bài tho do chính Bàc dich, dó là bài Mài ra tù tàp leo núi. Nguyên tác và bàn dich dêu hay. Bác kê lai trong Vita âi âitàng vita kê chuyén nhu sau: “Khi duoc thà ra, mat Bác nhin kém, chân buôc không duoc. Bác quyêt tâm tâp di, môi ngày 10 buôc. Dù dau mà phài bô, phài lêt, cüng phài duçtc 10 buóc môi thôi. Cuòi cùng Bác chäng nhüng di vùng mà con trèo duoc núi. Lân dâu tiên lên dên dinh núi, Bác cao húng làm mot bài tho chù Hán nhu sau: “Vân ùng trùng som, som ùng vân/ Giang tâm nhu kinh, tmh vó trän/ Bòi hôi dôc bô Tây phong lïnh/ Nam vong trùng duong ùc cô nhán”. Bác chi nhó duoc bài tho dó. Chúng tôi hêt sue chi tarn djch duoc thê này: “Mây ôm núi, núi ôm mây/ Long sông sach, chäng mây may bui hông/ Bùi ngùi dao buóc Tây phong/ Trông vê cô quôc, chanh lòng nhó ai.” Dâ 70 näm, qua nhiêu lân sùa chùa, hiêu dinh nhung cô nhiêu bài vân cân thiêt duoc dich lai. Dây là diêu mà cô GS Lê Tri Viên dâ tùng dê xuât. Chäng han, câu “Nguc trung hôt thính tu huong khùc” (Trong tù chçrt nghe tiêng sào thôi dieu Nhó quê) trong bài Nan hüu xuy dich mà dich là “Bong nghe trong nguc sáo vi vu” nhu cûa Nam Trân thì chù “vi vu” vui quà, vô duyên quà, không nhâp vào chù “thê luong”, chù “sâu” ó câu ngay sau dó. O bàn dich cùa Nguyên Huê Chi, nêu tam châp nhân duoc câu dâu thi câu thù tu “Lên lâu ai dó, chón phông khuê” thiêu chât tho quà, không sánh duoc nùa phân cái hay cüa nghê thuât, cái näng cüa tinh trong nguyên tác: “Thiên lÿ quan hà vô han càm/ Khuê nhân cánh thuông nhât täng lâu”. Ö bài Lô thuçmg (Trên duông) Nam Trân djch khá hay nhung ‘T u do làm thuông” mà dich “vui say” thi vân có nguôi cô y kiên không dông tinh. Tuy nhiên, theo y riêng tôi, chù “vui say”, ân di chù ngâm cành, nói duoc long yêu thiên nhiên cüa Bác, cüng khá däc dja; các bàn djch môi không bäng duoc! Chù “hoan hi” trong bài Cành bâo mà cà Nam Trân và Huê Chi dêu dich là “khoái” thi chua ôn. Cà “hoan hi” và “khoái” dêu là tù Hán Viêt, cô nghïa khâc nhau rô ràng. Dên bài Chiêt tu thi cà bàn djch nghïa lân bàn dich tho thi muôi phân may chi duoc vài phân ! Quâch Mat Nhuoc (1892-1978), Viên truông Viên KHXH dâu tiên cùa CHND Trung Hoa, mot hoc già nói tiêng thè giói, dánh già vê Nhât kÿ trong tù không don thuân là mot tâp tho mà là mot bô sù thi. Nhà tho Viên Ung (Trung Quôc) khi doc Nhât kÿ trong tù cho räng: “Không nhùng chúng ta duoc thây lai bô mât tàn khôc den tôi cüa nhà tù Trung Quôc mà chúng ta con duoc gâp mot tâm hôn vi dai cüa mçt nhà âi quôc, mot tâm hôn vï dai cüa bâc dai tri, dai nhân, dai düng (Tap chi Vân nghê, sô 5-1960). Trong Loi tua cho bàn in Nhât kÿ trong tù bang tiêng Nga, Pa-ven An-tô- côn-xki viêt: “Dâu hiêu cüa su khôe khoân vê mât tinh thân và cüa sue manh vè 152
mât dao dure cùa tâc già là chât hài huôc”. Câc nhà phê binh van hoc dêu nhân thây tho Bâc trong nhu ânh sang và cùng nhu ânh sâng, không chi có mot màu tràng; nhu cây dàn bâu chi mot dây dông mà rung lên cà thè giói âm thanh. 70 nâm Nhât kÿ trong tù, doc lai tho Bâc, quà duoc thây “xich xiêng không khóa nôi loi ca”. Tho Bâc trùm lên tâm hôn ta mot bóng cây dai thu và hiên hiên duòng bay cùa mot cânh chim bâng tir do nhu nùa thê kÿ trucrc nhà tho Hoàng Trung Thông tùng càm nhân. Mac dù chi là thê nhât kÿ, không it bài con so sài nhu mot kièu ghi nhó, chép viêc; tâc già không có theri gian và chù ÿ dung công tu chinh, nhung vói mòt tài tho lón, mot tâm vóc vuot qua moi khuôn thuóc, Hô Chi Minh dà làm cho Nhât kÿ trong tù có duoc sir bât hù cùa mot tâc phâm vàn chuomg lón. Nguòi xûng dàng là mòt nhà tho lón cùa thè kÿ XX. TS. Nguyen Sì Dai (baohatinh.vn) Nhât kÿ trong tù, tho1bay trên dôi cânh ty do Sau chàn song sàt cùa nhà tù Tuóng Giói Thach, bâu trói tir do bât chot hiên lên rông râi trong dêm lanh lèo xû nguói. Bài tho thir 118 cùa Nguc trung nhât kÿ (Nhât kÿ trong tù) dâ duçrc Hô Chi Minh viêt ra trong nôi thao thùc cùa mot dêm không ngù. Phiên âm: Bat miên dp Mang mang tnrcmg da bât nâng miên, Ngâ tô tù thi bâch kÿ thiên; Tô liêu nhât thiên thircmg câc but, Tong lung mon vong tir do thiên. Dich nghïa: Dêm không ngù Dêm dài mênh mang không ngù dupe, Ta làm tho tù dà hon tram bài; Làm xong môi bài thuòng gâc but, 153
Trông qua cira tù, ngóng tròi tur do. Djch tho: Näm canh thao thùc không näm, Tho tù ta viêt hon tram bài rôi; Xong bài, gác but nghì ngoi Nhòm qua eira nguc, ngóng tròi tir do. (Nam Trän djch) Bàu tròi tu do ày, truóc hêt dó là uóc mong cùa mot tù nhân yèu nuóc cflng là khât khao mânh liêt cùa dàn toc mình, dóng bào mình. Vi muòn dem lai dòc lap tu do hanh phùc cho dàt nuóc và nhân dân mà nhùng nguói nhu Ho Chi Mình da không quàn gian khô hy sinh trèn con duóng câch mang. Diêu ây dä duçc minh chúmg hùng hôn qua cà cuôc dòi vi nuóc vi dân cùa Nguói. Bài tho có y nghîa rong lón hon rât nhiêu lân nêu không muôn nói nó näm ngoài câu chuyên không ngù duçc trong mot dêm tù. Không gian tho cùng vây, nó vuot qua nhùng bùc tiròng và chân song sät den dùa cùa nhà tù dê mó ra bao la vói hinh tuong bâu trai tir do. Tù ô cùa nguc, vut bay lên mot ành nhin bât ngât, cham tói bao la thiên hà. Tu do chua thành hiên thuc cho minh và dân toc minh nhimg dâ là vâng sâng vây goi tha thiêt nhùng sô kiêp lâm than, bi âp bùc vuon toi. Cüng muôn nói thêm rang, dây không phài là lân dâu tiên nhà câch mang - nhà tha Hô Chi Minh “Tòng lung mon vong tu do thiên”. Huóng tói nên tu do cho Tô quôc và Nhân dân, duang nhiên có cà tu do cùa minh là dièu khâc sâu trong tâm tri NguOi. Trong lao tù, khât vong tu do càng bùng lên mânh liét và tinh thân ây tràn dây trong nhiêu bài tho cùa Hô Chi Minh. Truóc dây, cùng trong nhà tù, Bâc dà trài qua cành: “Mot canh... hai canh... lai ba canh/ Trän troc bän khoän giâc chäng thành/ Canh bon, canh näm vùa chop mât/ Sao vàng näm cânh mông hôn quanh”. Nguyên do làm cho Nguói thao thùc dâu chi là chuyên riêng tu mà chù yêu là lo vê viêc Nuóc, viêc Dân. Biêu tuong cùa mot Viêt Nam mói: Sao vàng näm cánh hiên lên trong giâc mông cùa Bâc. Tô quôc, Nhân dân luôn ó trong trâi tim Nguói. Sau này, ó chién khu Viêt Bâc vào nhùng näm khâng chiên chông thirc dân Phâp quyét liêt, Bâc cùng dà có nhùng dêm không ngù duoc nhu Nguói dä viêt trong bài tho Cành khuya: “Tiêng suôi trong nhu tiêng hât xa / Trâng long cô thu, bóng lông hoa/ Cành khuya nhu vè nguói chua ngù/ Chua ngù vi lo noi nuóc nhà”. Tám lòng sâu näng vói Nuóc vói Dân cú tro di tro lai nhiêu làn trong tho Hô Chi Minh nhu thê. Hoàn cành khâc nhau nhung tinh càm yêu Nuóc thuong Dân cùa Bâc 154
thì bao già cùng vây, dây dân, sâu läng. Dó là tình câm trong sáng cüa mòt con ngirài vT dai nhu nhà tho TÔ HCru dà càm nhàn sau này: “Bàc chäng buòn dàu, Bàc chi dau/ Nói dau dan niràc, nói näm châu/ Chi lo muôn môi nhir lòng me/ Cho hóm nay và cho mai sau...” (Bàc ai!) Boc lai Nhàt ky trong tìt, tói thay tinh thàn tu do xuyèn suót trong tap tho cùa Bác. Tinh thàn tu do cao cá thè hièn trong thài dò, khí phách, cách úng xù, loi sông... cùa Nguói. Gòng cùm, song sät khóng trói buôc, khóa côt lai duoc tir do. Bày là mòt tuyèn ngón vè tir do duoc vièt bäng tho cùa Ho Chi Minh: “Than thè ò trong lao/ Tinh thàn ò ngoài lao/ Muón nèn su nghièp lón/ Tinh thân càn phài cao”. Vuot qua duoc hoàn cành éo le dè sóng và tièp tue chiên dàu, cóng hièn cho su nghièp lón (càch mang) là sir lira chon chính dáng. Trong cánh “Tú nguyèt phi nhàn loai sinh hoat/ Sù du tièu tuy thàp nièn da” (Sông chäng ra nguói vùa bón thäng/ Khién mình tièu tuy con hon muói näm) vói nhùng khó khän nhu: “Bón thàng än khóng no,/ Bón thàng ngù khóng yèn,/ Bón tháng khóng thay ào,/ Bón thàng khóng täm rúa” và vi thè nèn: “Rang rung mât mot chiêc,/ Toc bac thêm mây phân,/ Gây den nhu quÿ dôi,/ Ghé là moc dây thân”, Hó Chi Minh van “Kiên tri và nhan nai,/ Không chju lùi mot phân,/ Vât chât tuy dau khô,/ Khóng nao núng tinh thân”. Lòng yêu tu do, khât vong tir do dâ giùp Bâc không chùn buóc truóc cam go, không sa ngâ truóc câm dô, không nghiêng ngâ truóc thú thâch dê bât dông dao tinh thân luôn giù vúng khi tiêt, phâm già cùa minh. Tinh thân tu do vùa là khât vong, vùa là nôi lire trong con nguói Hô Chi Minh. Bó là khi phâch, tâm hôn cùa mot nguói luôn làm chù dupe minh trong moi tinh thè. Rât nhiêu bài tho ó Nhât kÿ trong tù nói lên dupe diêu này mot câch nghê thuât. Hô Chi Minh quên minh dê dupe hôa dông vào nhûng cài rông lón hon nhu thiên nhiên, Bât nuôc và Nhân dân. Nhân dân nên hiêu à nghïa rông lón hon là dông bào minh và tât cà nhùng nguói lao dông bi áp búc, dôi khô, dày ài trên thè gian này. Qua tho, Hô Chi Minh có nhûng càm thông, chia sé rât nhân âi vói nhûng nguài cùng khô, nhûng sô phân hâm hiu. Bây là nhûng tiêng kêu xót xa, thuong càm cùa mot trâi tim nhân hâu vói nhûng kiêp lâm than trong coi nguài khôn khô, dây rây bât công, âp bue. Vói nguói làm duóng, Bâc viêt: “Bài nâng dâm mua chäng nghi ngoi/ Phu duóng vât và läm ai ai/ Ngira xe hành khâch thuóng qua lai/ Biêt càm on anh có mây nguói”. Thiêt nghï, chäng con gì gân hern thè, that han thè su dông càm cùa con nguói vói nhau. Hô Chi Minh nghe duoc trong tièng khóc cùa em bé theo me vào tù bòi bó trón linh nhùng nói oan khuât túc tuoi cùa nhân gian: “Oa...oa...oa.../ Cha trôn không di linh nuóc nhà/ Nên nói thàn em vùa nùa tuoi/ Phài theo me dèn ó nhà pha”. 155
Nhùng câu tha xé long nhir thê dâu viêt ra tù các nam 42 - 43 cüa thê kÿ truóc vân làm cho ta vô cùng xùc dông. Sir tàn bao ngir tri khâp moi noi, nói thông khô oan khuât cùa dân lành dâu dâu cùng cô, thi ca không thê vô tâm thành thoi ngâm vinh thù tac dupe. Vói Bâc, tho là cuôc sông, là tâm long, là sir nâng diu, an ùi nhùng con nguói dau khô. Bài tho Ban tù thôi sâo là mot trong nhùng thi phâm hay cùa Hô Chi Minh: “Bông nghe trong nguc sâo vi vu/ Khüc nhac tinh quê chuyên dieu sâu/ Muôn dâm quan hà khôn xiêt nói/ Lên lâu ai dó ngông trông nhau”. Tiêng sâo vi vu mang giai dieu quê huang thân quen tha thiêt ó trong cành tù toi, chia câch cùng phâi chuyên dieu sâu thê luong. Ô noi xa, nguòi vo hình nhu dâ nghe duoc dieu sâu ây, buòn bâ buôc lên thêm mot bâc cao nùa dê ngông trông vê nguòi chông yêu dâu cùa minh. Quâ là mot thi ành dây âm ânh, ân tuong. Doc câu tho này, bông dung tôi bòi hôi nhó tói dáng nhùng hòn Vong phu ó Viêt Nam, mot dât nuóc trài qua rât nhiêu cuôc chiên tranh khôc liêt và nhiêu làm nhùng câch xa, ngông trông, cho dpi. Hô Chi Minh, thât dúng nhu Feli Pita Rodriguez, nhà tho Cu Ba ca ngpi: “Bòi vi Nguòi dâ dói moi con dói ngày xua/ Vi Nguòi dâ chèt hai triêu làn näm dói bon nâm khùng khiêp/ Bòi vi Nguòi dâ mac lên moi tâm áo xác xa/ Dà di chân dât vói môi dôi chân trân cùa nguòi dân dât nuóc/ Bòi vi Nguòi dà chùa chât nói tùi nhuc cùa moi nguòi cùng eue/ Bòi vi Nguòi dà tùng chiù dau nói roi vot dânh vào dân tôc...”.Tôi nghì räng, khi ò trong nhà tù Tuòng Giói Thach, He Chi Minh khôn nguòi nhó tói Dât nuóc, Nhân dân minh. Nhân vàt cu thè cùa nhùng bài tha trong Nguc trung nhât kÿ cùa Bâc chù yêu là nguòi Trung Hoa (co em xóm nui xay ngô tôi, ban tù thôi sâo, phu làm duòng, em bé theo me dèn nhà pha...) nhung trong dó có hình bóng cùa nhùng nguòi dân Viêt Nam nô lé lâm than dau khô. Dó là hình ành nhùng nông dân, công nhân, binh sï, phu nù. tré em Viêt Nam dupe Hô Chi Minh dua vào tha truóc dó và sau này. Nhùng con nguòi b¡ âp bùc bóc lôt cân duoc giài phong, phâi dupe giâi phông. Ho câr tir do nhu cân com än nuóc uông; ho vi tir do cùa dân toc và cùa mình mà dà thè hi sinh tât câ chù nhât dinh không chiù mât nuóc, nhât djnh không chju làm nc le, ho dà thè räng hè con mot tên xàm lupe trên dât nuóc ta thi ta con phâi tiêp tue chiên dâu quét sach nó di nhu nhùng lòri hiêu triêu cùa Chù tich Ho Chi Minh trong câc cuôc kháng chiên chông quân xâm lupe. Khi tho trong Nhât kÿ trong tù thâm sâu tinh thân tir do cao câ. Tu do châp cành cho tho Hô Chi Minh vupt thoàt ra khôi tù nguc, dây trôi, xiêng xich. Ung dung, tir tai chinh dó là biêu hiên cùa tu do. Tu do, làm cho Nguòi bay dên vó thiên nhiên, hòa vào nuóc non, träng sao, cây cò muôn trùng.Tinh yêu thiêr nhiên trong tho Bâc chinh là thông diêp cùa tu do. Trong mot làn chuyên nhà tù 156
têm hôm khuya khoât, cât buôc trên duông xa, gió thu tùng can, tùng can lanli èo thôi nhu táp vào mât, Hô Chi Minh vân trâi long minh vói tiêng gà gây canh nôt “Nhât thù kê dê da v¡ lan”, van nguôc mât nhìn chôm sao nâng vâng trâng ên dinh nùi mùa thu “Quân tinh ùng nguyêt thiróng thu san” và du câm duoc )inh minh (cà nghîa den: ban som lân nghîa bóng: sir thành công cüa câch -nang) dang dên rât gân: “Phuang dông màu trâng chuyên sang hông/ Bóng tôi iêm tàn, som sach không;/ Hoi âm bao la trùm vü tru,/ Nguôi di, thi húng bông :hêm nông”. Sir rung dông ây, không nghi ngó gì nùa, chinh là sir rung dông dây nhay câm cùa thi nhân. Le ra, khi bi xiêng xich trói buôc, bi giài di hêt nhà tù này dên nhà tù khâc, nguôi ta không nghî ngçi duoc gì han ngoài thân phân tù dày cùa minh. Con nguôi bj dày ài khó thây nói ca eue nào lôn han nói ca eue cùa minh dang mang vâc và dâu dê dê tâm hôn dành cho thiên nhiên nhùng cung bâc thân thiên yêu thuang. Hô Chi Minh lai khâc, Nguôi tim thây trong thiên nhiên tiêng hât tu do bât ngât cùa minh; sông nui trâng Sao hoa eô là ban bâu tri âm và thât dieu kÿ nhùng trói buôc, phiên toài dâ bi vô hiêu hêt. Bòi thê, soi dây gai trói tù nhân thành “Rông uôn quanh chân vói tay/ Trông nhu quan vô cuôn tua vai” và ghé lô moc dây thân thi trông nhu hoa gâm... Tôi muôn dùng lai lâu hem mot chût ó bài tho Vorig nguyêt (Ngâm trâng) trong tâp Nhât kÿ trong tù: “Nguc trung vô tùu diêc vô hoa/ Dôi thù luong tiêu nai nhuac hà?/ Nhân huóng song tiên khân minh nguyêt,/ Nguyêt tóng song khich khân thi già”. Bài tho mang vè dep trong sâng tinh khiêt vô cùng. Trong tù không rugu cùng không hoa, dây là hoàn cành thirc. Mà xua nay, thi ruçu và hoa vân là nhùng thù tao men, gây hùng cho thi nhân làm tho vào nhùng dêm trâng dçp. Bài thê, nhà tho Hô Chi Minh mai dât mot câu hoi: Tnrôo cành dçp dêm nay biêt làm thé nào? CÚ tuông râng, cù ngô rang châng có gì cà. Nguôi trong lao tù tôi tâm, trâng trên bâu trôi vâng vâc cù thè vói vai xa nhau. Không! Tiêng hât tu do dà vùt bay lên, thè mai có cành tuong rât dep này: Nguôi huóng ra truóc song ngâm trâng sâng và Tù ngoài khe cùa, trâng ngâm nhà tho. Nguôi vói trâng - trâng vói nguôi bât châp hoàn cành dâ tim vê nhau, xich lai gân nhau trong môi dông câm tri âm không tà hêt. Nguôi huóng vê trâng, trâng ngâm nguôi - mot nhà tha, do là môi quan hê bâu ban dây thâu hiêu, thông tô. Không côn mçt rào cân, ngân câch nào nùa giùa hai dôi tuong. Tâm hôn nhà tho dâ duçc giài phóng hoàn toàn, tu do tôa ành sâng diu dàng cà trong và ngoài lao ngyc. Bçc Hô Chi Minh càng rô thêm diêu này, tinh thân tu do không bao già mât di. Dó là cái cao quÿ nhât cùa mot con nguôi và cùa mçt dân tçc. Yêu t\i do, chiên dâu cho tu do là le sông cùa nhùng con nguôi chân chinh. Và, suot cuçc 157