Ebook Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà (1945-2020)

Chia sẻ: Dangnhuy08 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:120

Thêm vào BST

Báo xấu

8
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn sách Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà (1945-2020) gồm các nội dung chính như sau Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Yên Hà; nhân dân xã Yên Hà trong cuộc đấu tranh giành chính quyền và kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược (1945 - 1954); dưới sự lãnh đạo của đảng, nhân dân xã Yên Hà thực hiện nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và tham gia kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược (1954 - 1975); đảng bộ xã Yên Hà lãnh đạo nhân dân xây dựng chủ nghĩa xã hội và góp phần bảo vệ biên giới phía bắc tổ quốc (1975 - 1985). Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà (1945-2020)

ĐẢNG BỘ HUYỆN QUANG BÌNH BAN CHẤP HÀNH ĐẢNG BỘ XÃ YÊN HÀ LỊCH SỬ ĐẢNG BỘ XÃ YÊN HÀ 1945 - 2020 Yên Hà, tháng 8 năm 2020 1
2
LỜI GIỚI THIỆU Yên Hà là xã ở phía Nam của huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang. Trải qua các giai đoạn lịch sử, Yên Hà đã nhiều lần thay đổi về tên gọi và địa giới hành chính. Thời Pháp thuộc nơi đây là xã Mục Hà, đến tháng 12/1949 xã Mục Hà đổi tên thành xã Yên Hà thuộc huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang. Từ tháng 12/2003, huyện Quang Bình được thành lập theo Nghị định 146/NĐ-CP, xã Yên Hà được chia tách trở thành một đơn vị hành chính cấp xã của huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang. Lịch sử xây dựng và phát triển xã Yên Hà là lịch sử nhân dân xã Yên Hà cùng với nhân dân cả nước chung sức, đồng lòng đấu tranh chống giặc ngoại xâm và sự khắc nghiệt của tự nhiên, xây dựng xã Yên Hà ngày càng phát triển. Qua các giai đoạn lịch sử đã bồi đắp cho nhân dân các dân tộc xã Yên Hà truyền thống đoàn kết, đức tính cần cù lao động sản xuất, thật thà, chất phác, sắt son chung thủy và lòng yêu nước nồng nàn. Từ khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời (02/1930), phong trào cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng phát triển mạnh mẽ, khi phong trào cách mạng phát triển đến địa bàn tỉnh Hà Giang và huyện Bắc Quang, nhân dân xã Yên Hà được giác ngộ và cùng nhau đoàn kết đấu tranh, đánh đổ chế độ thực dân phong kiến, giành chính quyền về tay nhân dân. Đặc biệt, từ khi Chi bộ xã Yên Hà được thành lập đã lãnh đạo nhân dân đẩy lùi “giặc đói, giặc dốt”, thực hiện giảm tô, cải cách dân chủ, xây dựng “Ba ngọn cờ hồng”, từng bước cải thiện đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược và bảo vệ biên giới phía Bắc Tổ quốc, con em xã Yên Hà luôn sẵn sàng tòng quân ra trận, không sợ gian khổ, hy sinh, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Trong số những người ra đi ấy có 10 người con của Yên Hà vĩnh viễn nằm lại các chiến trường, 08 người trở về trên thân thể còn đầy thương tích. Những người ở lại quê hương “tay cày, tay súng”, vừa đẩy mạnh thi đua lao động sản xuất, nuôi dưỡng sức dân, chi viện sức người, sức của cho các chiến trường; vừa chiến đấu và phục vụ chiến đấu tại chỗ với tinh thần: “Tất cả cho tiền tuyến, tất cả để đánh thắng”… Những phẩm chất và truyền thống tốt đẹp của Đảng bộ và nhân dân xã Yên Hà tiếp tục được tỏa sáng trong sự nghiệp đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng. Đảng bộ xã Yên Hà năng động, sáng tạo vận dụng chủ trương, đường lối đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đạt được nhiều kết quả. Đặc biệt từ năm 2011, thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, bộ mặt xã Yên Hà đã có nhiều thay đổi, trụ sở làm việc của xã, các trường học, trạm y tế được xây dựng khang trang, từng bước hiện đại; đường xá sạch đẹp, thông thoáng; kinh tế, văn hóa - xã hội thay đổi tích cực, an ninh chính trị, trật tự xã hội ổn định, đời sống vật chất và tinh thần của người dân được nâng lên, nhân dân phấn khởi, ngày càng tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng. 3
Để giữ gìn và phát huy truyền thống tốt đẹp của Đảng bộ và nhân dân xã Yên Hà, rút ra những bài học quý báu trong công tác lãnh, chỉ đạo của Đảng bộ xã tại địa phương, Ban Thường vụ Đảng uỷ xã Yên Hà chỉ đạo biên soạn cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà, 1945 - 2020. Cuốn sách được biên tập trên cơ sở kế thừa, phát triển, chỉnh sửa, bổ sung cuốn “Truyền thống cách mạng của Đảng bộ và nhân dân xã Yên Hà 1945 - 2000”. Tuy nhiên, sự ra đời, phát triển và các kỳ Đại hội Chi bộ xã Yên Hà... diễn ra đã lâu, tài liệu hồ sơ lưu trữ của Chi bộ, Đảng bộ xã trong những năm kháng chiến chống Pháp, Mỹ và chiến tranh biên giới không được đầy đủ, tư liệu khai thác qua các đồng chí nguyên lãnh đạo tỉnh, huyện, Đảng ủy, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội của xã còn thiếu, vì vậy cuốn sách không tránh khỏi thiếu sót, kính mong các đồng chí và bạn đọc tiếp tục đóng góp ý kiến bổ sung để cuốn sách được đầy đủ và hoàn thiện hơn trong các lần tái bản sau. Đảng ủy xã Yên Hà xin chân thành cảm ơn sự quan tâm lãnh, chỉ đạo của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Hà Giang; Thường trực Huyện ủy, Ban Tuyên giáo Huyện ủy Quang Bình; cảm ơn các đồng chí cán bộ lãnh đạo chủ chốt của tỉnh, huyện và lãnh đạo xã Yên Hà qua các thời kỳ, cùng đại diện các ban, ngành, đoàn thể và cán bộ, đảng viên, nhân dân xã Yên Hà đã đóng góp ý kiến, cung cấp thông tin, tư liệu để xây dựng hoàn thành cuốn sách. Trân trọng giới thiệu cuốn Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà, 1945 - 2020 đến cán bộ, đảng viên, nhân dân và bạn đọc. TM. BAN THƯỜNG VỤ BÍ THƯ Hoàng Văn Điều 4
CHƯƠNG I: KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI XÃ YÊN HÀ I. Điều kiện tự nhiên Xã Yên Hà nằm ở phía Nam huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang. Phía Bắc, Tây Bắc giáp xã Bằng Lang; phía Đông giáp xã Hương Sơn; phía Nam và Tây Nam giáp xã Xuân Giang; phía Đông Bắc giáp xã Tân Trịnh (huyện Quang Bình) và xã Việt Hồng (huyện Bắc Quang). Toàn xã có 10 thôn bản; 992 hộ với 4.280 khẩu (Nữ 2.039 khẩu, Nam 2.241 khẩu) có 10 dân tộc anh em cùng sinh sống, trong đó có 5 chủ yếu: Kinh, Tày, Dao, Nùng, Cao Lan. (Ngoài ra còn dân tộc Pà Thẻn, Mông, Cờ Lao, Hoa, Giáy. Số liệu tính đến ngày 30/6/2020) Xã Yên Hà có diện tích tự nhiên là 4.155,88 ha, trong đó diện tích đất nông, lâm nghiệp là 3.410 ha, còn lại là các loại đất khác. Cấu trúc địa hình xã Yên Hà gồm hai loại chính, trong đó phần lớn diện tích là đồi, núi, địa hình bị chia cắt bởi nhiều con suối và thung lũng thuận lợi cho phát triển rừng kinh tế, trồng cây ăn quả và chăn nuôi gia súc. Khu vực thung lũng, vùng đất bằng phẳng dọc các con suối thuận lợi cho phát triển nông nghiệp lúa nước, chăn nuôi gia súc, gia cầm và thủy sản. Từ giữa thế kỷ XX trở về trước, xã Yên Hà là vùng đất rậm rạp nhưng màu mỡ và trù phú. Trên địa bàn xã phần lớn là rừng nguyên sinh và tạp giao xen lẫn nhiều chủng loại thực vật phong phú. Rừng có nhiều loại gỗ quý như lát, đinh, trai, sến… Có nhiều cây cho nhựa phục vụ cho công nghiệp và các loại cây ăn quả như trám, vải, gắm, vạng… Bên cạnh đó, thiên nhiên ưu đãi cho vùng đất này có khí hậu khá thuận lợi, với lượng mưa lớn trong năm, rừng Yên Hà có độ ẩm thích hợp với các loại cây tre, nứa, mai, vầu, lá dong, lá cọ... Rừng vừa là nơi cung cấp nguồn vật liệu cho xây dựng, công nghiệp giấy, cung cấp các lâm, thổ sản quý như nấm hương, mộc nhĩ, sa nhân, mật ong… vừa là kho thuốc quý với các loại cây như huyền sâm, mã tiền, hoàng linh, sâm thục. Trước đây, chim, thú trên rừng ở xã Yên Hà rất phong phú với nhiều loại thú quý, hiếm như hươu, nai, hổ, báo, khỉ, lợn rừng, nhím, trăn, tắc kè… Tuy nhiên, do quá trình khai thác và bảo vệ không hợp lý nên rừng Yên Hà đã bị khai thác cạn kiệt. Hiện nay, cấp ủy, chính quyền xã tuyên truyền, vận động nhân dân khai thác, phát huy thế mạnh từ đất rừng, đối với những đồi, núi cao, vận động nhân dân trồng rừng phòng hộ, rừng kinh tế, đối với vùng đồi tạp cải tạo để trồng cây ăn quả vừa bảo vệ môi trường sinh thái, vừa nâng cao thu nhập cho người dân. Hệ thống sông, suối trên địa bàn xã Yên Hà cũng rất phong phú gồm sông Con và nhiều suối lớn, nhỏ đan xen khắp các thôn trên địa bàn xã. Đây là nguồn cung cấp nước tưới tiêu chủ yếu cho đồng ruộng, tạo thuận lợi cho sản xuất của nhân dân trên địa bàn xã. 5
Thời tiết, khí hậu của xã Yên Hà mang đặc trưng của vùng nhiệt đới, gió mùa, tính chất nóng ẩm với nhiệt độ trung bình từ 22 - 27 oc. Lượng mưa hàng năm từ 4.000 mm - 4.600 mm. Độ ẩm trung bình trong năm là 85%. Tuy nhiên, do lượng mưa phân bố không đều, thường tập trung vào mùa hè đã dẫn đến tình trạng khô hạn về mùa Đông, mưa lũ về mùa Hè gây ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và đời sống của nhân dân. Trong những năm gần đây, do tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết diễn biến bất thường, cực đoan như hạn hán, mưa lũ, rét đậm, rét hại... vừa gây thiệt hại về người và tài sản của nhân dân, vừa tạo môi trường thuận lợi cho các dịch bệnh bùng phát trên người, cây trồng, vật nuôi làm ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và đời sống của nhân dân. Hệ thống giao thông trên địa bàn xã được đầu tư xây dựng cơ bản gồm các tuyến đường liên xã, liên thôn, xóm và đường nội đồng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển kinh tế và đời sống của nhân dân. Trong đó, tuyến giao thông huyết mạch là Tỉnh lộ 196A chạy qua địa bàn xã với chiều dài 12,7 km, từ Yên Hà - Xuân Giang đi huyện Bắc Quang và đường liên xã Yên Hà - Bằng Lang - thị trấn Yên Bình (trung tâm huyện Quang Bình) được rải nhựa; các tuyến đường từ trung tâm xã đi các thôn với chiều dài 12,15 km được xây dựng bê tông hóa; trên 60% đường trục thôn, trục nội đồng, đường ngõ xóm được bê tông hóa với tổng chiều dài 32,8 km, tạo điều kiện thuận lợi cho việc đi lại của nhân dân và giao thương phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội trên địa bàn xã. II. Điều kiện kinh tế - xã hội Trải qua các giai đoạn phát triển, xã Yên Hà đã nhiều lần thay đổi về tên gọi và điều chỉnh địa giới hành chính. Từ đầu thế kỷ XIX, xã Yên Hà (trước đây là Mục Hà) thuộc châu Vị Xuyên, phủ Yên Bình, trấn Tuyên Quang. Từ nửa cuối thế kỷ XIX, xã Yên Hà thuộc Tổng Mục Hà, huyện Vĩnh Tuy, phủ Yên Bình. Đầu thế kỷ XX, xã Yên Hà thuộc Tổng Mục Hà, nằm trong Tiểu quân khu huyện Bắc Quang. Từ năm 1929, xã Mục Hà thuộc Tổng Tiên Yên, châu Bắc Quang gồm các làng: Làng Tràng, Làng Mán, Làng Miệt, Làng Sát và Làng Thẳm. Đến tháng 12/1949, xã Mục Hà đổi tên thành xã Yên Hà thuộc huyện Bắc Quang, toàn xã có 03 thôn đó là: Thôn Chàng Sát, thôn Chàng Thẳm và thôn Mán. Trong mỗi thôn lại chia thành các bản: Thôn Mán gồm bản Mán, bản Luổng, bản Khùng, Nà Thác; thôn Chàng Thẳm gồm có bản Chang, bản Thẳm, Khuổi Toàn; thôn Chàng Sát gồm Pắc Miệc, Pắc Sát, Nà Đinh, Nà Màng. Từ năm 2003, thực hiện Nghị định 146/NĐ-CP, ngày 01/12/2003, huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang được thành lập, xã Yên Hà trở thành đơn vị hành chính cấp xã thuộc huyện Quang Bình, tỉnh Hà Giang. Xã gồm có 09 thôn: Yên Phú, Yên Sơn, Xuân Phú, Chàng Mới, Chàng Thẳm, Trung Thành, Chàng Sát, Khuổi Cuốm và Xuân Hà. Đến năm 2005, thực hiện quyết định của cấp trên, thôn Chàng Thẳm 6
được chia tách thành hai thôn là Chàng Thẳm và thôn Tân Chàng, nâng tổng số thôn trên địa bàn xã lên 10 thôn. (Có 3 thôn đặc biệt khó khăn thuộc 135 gồm thôn Trung Thành, thôn Yên Sơn, thôn Khuổi Cuốm). Trước cách mạng tháng Tám năm 1945, xã Yên Hà có khoảng 1.000 người. Đến năm 2020, xã Yên Hà có 992 hộ, với 4.280 khẩu, 10 dân tộc sinh sống, trong đó dân tộc Tày chiếm 57%, còn lại là các dân tộc Kinh, Dao, Nùng, Cao Lan, Pà Thẻn, Hoa, Mông, Cờ Lao, Giáy. Trong số 10 dân tộc này, có hai dân tộc Tày và Dao là hai dân tộc cư trú từ lâu đời, các dân tộc còn lại từ nơi khác mới chuyển đến sinh cơ, lập nghiệp trên địa bàn xã từ giai đoạn xây dựng kinh tế mới những năm 60 của thế kỷ XX, từ khi xảy ra chiến tranh biên giới phía Bắc năm 1979 và do sự dịch chuyển dân cư tự nhiên. Tuy có lịch sử cư trú không giống nhau nhưng nhân dân các dân tộc xã Yên Hà luôn phát huy truyền thống đoàn kết, yêu nước, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ trong từng giai đoạn và thời kỳ cách mạng. Từ khi thực dân Pháp đến xâm lược và đô hộ nước ta, vùng đất xa xôi này cũng chịu chung số phận của người dân mất nước, mất độc lập, tự do. Trên địa bàn xã Yên Hà không có người Pháp trực tiếp cai trị nhưng chúng đã lợi dụng Chánh tổng, Lý trưởng, địa chủ, phú nông làm tay sai để thu các loại thuế, phí do chúng đặt ra. Chế độ phát canh thu tô, lợi tức nặng nề làm cho người nông dân phải nộp gần hết số lương thực thu hoạch của mình cho Pháp và tay sai. Ngoài ra, bọn đế quốc còn câu kết với địa chủ, phú nông tìm nhiều cách vơ vét tài sản của nhân dân như: Cho vay nặng lãi, bắt dân làm phu phen, tạp dịch không công, tính trung bình mỗi năm, mỗi người dân phải đi phu từ 2 đến 3 tháng để làm đường, xây dựng cầu, cống… Nếu người dân phản kháng bị chúng đánh đập không thương tiếc. Dưới sự cai trị của thực dân Pháp và tay sai, người dân xã Yên Hà có cuộc sống cơ cực, hằng năm có tới trên 90% số dân trong xã thiếu ăn từ 3 - 4 tháng, thiếu quần áo mặc, không có chăn, chiếu, phải đắp chăn sui trong những ngày giá rét. Vào những lúc giáp hạt, nhân dân thường lên rừng đào củ mài, củ đao và củ nâu để ăn chống đói. Sau khi giành được chính quyền từ tay Quốc dân Đảng, Ủy ban hành chính xã Yên Hà được thành lập đã lãnh đạo nhân dân khôi phục và phát triển sản xuất để giải quyết nạn đói và ủng hộ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Sau khi miền Bắc được giải phóng năm 1954, người dân xã Yên Hà phát huy truyền thống cần cù, chịu khó, khéo léo trong lao động sản xuất, thi đua khai hoang, phục hóa, khôi phục sản xuất để giải quyết nạn đói và ủng hộ miền Nam chống đế quốc Mỹ xâm lược. Với sự tập trung cho kinh tế nông nghiệp, nhân dân xã Yên Hà đã giành được nhiều thắng lợi trên mặt trận sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là cây lúa trở thành một trong những cây trồng thế mạnh, mang lại nguồn thu chủ yếu cho nhân dân trên địa bàn xã. Bên cạnh đó, nhân dân còn có một số nghề tiểu thủ công 7
truyền thống như: Nghề rèn, nghề đúc, đan lát mây, tre và dệt thổ cẩm, khai thác lâm, thổ sản chủ yếu phục vụ cho sản xuất và đời sống của nhân dân. Từ khi thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nhất là từ khi thực hiện chủ trương công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển sản xuất hàng hóa... Đảng bộ xã Yên Hà đã lãnh đạo chính quyền, các ngành, đoàn thể chỉ đạo, tuyên truyền, vận động nhân dân phát triển đa dạng cây trồng, vật nuôi như lúa, ngô, lạc, đậu tương, cây ăn quả, phát triển chăn nuôi gia súc, gia cầm như trâu, bò, dê, gà, vịt... Để nâng cao năng suất lao động, Đảng bộ xã lãnh đạo nhân dân mạnh dạn ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, từ việc sử dụng các loại giống cây trồng mới, chất lượng cao đến việc sử dụng máy móc thay thế sức lao động của con người, áp dụng quy trình sản xuất đảm bảo tiêu chuẩn, chất lượng... Vì vậy, trên địa bàn xã đã xây dựng được nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng hiện đại cho thu nhập cao như mô hình trồng cam VietGap, mô hình cánh đồng mẫu lúa, ngô hàng hóa… Đến Yên Hà hôm nay, sẽ thấy cánh đồng vàng ươm lúa chín, những vườn cam xum xuê, trĩu quả vừa nên thơ, duyên dáng, vừa mang lại giá trị kinh tế cho người dân nơi đây. Năng suất lao động và giá trị sản xuất nâng cao, đời sống vật chất của nhân dân được cải thiện đáng kể, từ đói ăn triền miên những năm trước cách mạng tháng Tám năm 1945 và trong giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp, thì sau 35 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhiều hộ gia đình đã vươn lên thoát nghèo, trên địa bàn xã có nhiều hộ khá và giàu tạo động lực và niềm tin để nhân dân tiếp tục thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng. Về mặt xã hội, dưới thời Pháp thuộc nhân dân xã Yên Hà bị chính quyền thực dân, phong kiến làm mê muội, kiệt quệ tinh thần bằng chính sách ngu dân. Trên địa bàn xã không có lớp học nào, gần như 100% dân số mù chữ. Y tế, vệ sinh phòng bệnh không được quan tâm, bệnh tật hoành hành khắp nơi, nhất là bệnh sốt rét. Trẻ em bị suy dinh dưỡng, tỷ lệ trẻ em chết non, chết yểu khá lớn, nhất là ở các thôn có dân tộc Dao cư trú. Trong khi đó, các hủ tục lạc hậu từ lâu đời lại được thực dân, phong kiến khuyến khích phát triển. Nạn rượu chè, cờ bạc, trộm cắp, trai gái, nghiện thuốc phiện… tràn lan khắp làng xã. Chính quyền thực dân, phong kiến khuyến khích hội hè, đình đám… để lợi dụng đua nhau chè chén, bóc lột của cải của nhân dân. Chúng dung túng bọn buôn thần, bán thánh, thầy mo, thầy địa lý reo rắc trong nhân dân tư tưởng định mệnh, tin ở thần linh, ma quỷ, bùa phép, lầm tưởng rằng nghèo khổ tại số, ốm đau do thánh vật, ma làm… Thâm hiểm hơn nữa là chính sách “chia để trị” của bọn thực dân, chúng tìm mọi cách khoét sâu sự xích mích, chia rẽ giữa các dân tộc để nhân dân các dân tộc nghi kỵ, oán ghét lẫn nhau mà quên kẻ thù chính là bọn cướp nước và bọn bán nước. Chúng dựng nên những chuyện hoang đường nói người này có ma gà, người kia có ma cà rồng, phân biệt dòng họ, phân biệt giàu, nghèo gây thù hằn, chia rẽ giữa các dân tộc... Bằng những thủ đoạn đó, 8
thực dân, phong kiến đã vây hãm đời sống của nhân dân xã Yên Hà vào vòng tối tăm, cùng cực, mâu thuẫn bao trùm đòi hỏi cần phải giải quyết cấp bách là mâu thuẫn giữa đồng bào các dân tộc trên địa bàn xã với bọn đế quốc xâm lược và bè lũ phong kiến tay sai. Chính vì thế, đông đảo nhân dân xã Yên Hà căm thù sâu sắc bọn thống trị, sẵn sàng cùng nhân dân cả nước đứng lên đấu tranh giải phóng quê hương khỏi áp bức, bóc lột giành lấy cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc. Từ khi giành được chính quyền, các lĩnh vực văn hóa - xã hội luôn được quan tâm. Phát huy truyền thống hiếu học, cấp ủy, chính quyền xã luôn chăm lo đến công tác giáo dục, nâng cao trình độ dân trí cho nhân dân, nếu như trước cách mạng tháng tám gần 100% dân số trên địa bàn mù chữ do ảnh hưởng chính sách ngu dân của thực dân Pháp thì đến năm 2020, xã Yên Hà đã đạt được nhiều thành tích trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, tỷ lệ huy động trẻ trong độ tuổi đến trường hằng năm đạt 99%, xã có 02/03 trường học trên địa bàn xã đạt chuẩn quốc gia mức độ I, nhiều người dân xã Yên Hà được đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn, nghiệp vụ từ trung cấp, cao đẳng, đại học, thạc sĩ và lý luận chính trị ở trình độ từ sơ cấp đến cao cấp. Đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân được quan tâm, các giá trị văn hóa truyền thống như Lễ hội Lồng Tông cầu an, các làn điệu Hát Cọi, Hát Yếu, Dậm Thuông nổi tiếng của dân tộc Tày đang từng bước được khôi phục và phát huy. Tình trạng mê tín, cúng bái, các hủ tục lạc hậu trong ma chay, cưới xin dài ngày tốn kém, nạn tảo hôn, rượu chè, cờ bạc… được thay thế bằng các giá trị văn hóa mới, các phong trào văn nghệ, thể thao quần chúng. Việc sáng tác, quảng bá giá trị văn hóa mới, thơ mới ca ngợi tình yêu lao động sản xuất, ca ngợi quê hương đất nước, sáng tác, quảng bá các tác phẩm văn học nghệ thuật về học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đang trở thành phong trào có tính lan tỏa mạnh mẽ. Ngoài việc giữ gìn văn hóa truyền thống, tiếp thu chọn lọc văn hóa mới, bài trừ các hủ tục lạc hậu, cấp ủy, chính quyền xã rất quan tâm đến việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phát huy vai trò của gia đình, nhà trường và cả hệ thống chính trị trên địa bàn xã, vai trò của người cao tuổi, người có uy tín trong cộng đồng trong việc tuyên truyền, giáo dục, thuyết phục, động viên thế hệ trẻ phát huy truyền thống cha ông trong xây dựng quê hương Yên Hà giàu đẹp. Giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc xã Yên Hà đang được bảo tồn và phát huy đúng hướng, đồng thời những giá trị văn hóa mới được tiếp thu có chọn lọc, môi trường văn hóa lành mạnh... đã góp phần làm cho văn hóa trở thành nền tảng tinh thần vững chắc, là động lực để cán bộ, đảng viên và nhân dân xã Yên Hà thi đua thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Để phát huy những kết quả đạt được, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các dân tộc xã Yên Hà đang chung sức, đồng lòng dưới lá cờ cách mạng, vẻ vang của Đảng, đoàn kết, quyết tâm khai thác các tiềm năng, thế mạnh của xã để phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, xây dựng xã Yên Hà ngày càng phát triển, góp phần thực hiện thắng lợi mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. 9
CHƯƠNG II: NHÂN DÂN XÃ YÊN HÀ TRONG CUỘC ĐẤU TRANH GIÀNH CHÍNH QUYỀN VÀ KHÁNG CHIẾN CHỐNG THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC (1945 - 1954) I. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân xã Mục Hà (nay là xã Yên Hà) tích cực tham gia đấu tranh giành chính quyền và kháng chiến chống thực dân Pháp (1945 - 1950) Ngày 03/02/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập. Từ đây, Đảng lãnh đạo cách mạng Việt Nam theo khuynh hướng cách mạng vô sản vì mục tiêu độc lập dân tộc và đi lên chủ nghĩa xã hội. Sau khi Đảng ra đời, phong trào đấu tranh cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng phát triển mạnh ở các tỉnh đồng bằng và miền xuôi, trong các nhà máy, xí nghiệp. Đến năm 1940, phong trào cách mạng phát triển mạnh đến địa bàn tỉnh Hà Giang. Phát huy truyền thống yêu nước, nhân dân các dân tộc xã Mục Hà đã đoàn kết đi theo tiếng gọi của Đảng, tập hợp trong mặt trận Việt Minh tiến hành đấu tranh chính trị kết hợp với đấu tranh vũ trang chống lại ách áp bức, bóc lột của đế quốc, phong kiến, đánh đuổi các đảng phái phản động. Ngày 22/9/1940, quân Nhật vào Việt Nam, cùng với thực dân Pháp cai trị nhân dân ta. Đến ngày 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp để độc chiếm Đông Dương. Trên địa bàn tỉnh Hà Giang và huyện Bắc Quang, phát xít Nhật đã thiết lập hệ thống tay sai để duy trì bóc lột và cai trị nhân dân. Trên địa bàn xã Mục Hà, Nhật sử dụng tay sai để cai trị, bóc lột nhân dân. Ngay đêm 9/3/1945, Trung ương Đảng đã ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”. Trung ương Đảng chỉ rõ: “Sau đảo chính này phát xít Nhật sẽ là kẻ thù chính, kẻ thù cụ thể trước mắt, duy nhất của nhân dân Đông Dương” vì vậy phải phát động một cao trào kháng Nhật mạnh mẽ dưới nhiều hình thức, làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa và sẵn sàng chuyển sang hình thức tổng khởi nghĩa một khi đã đủ điều kiện. Từ tháng 6 đến tháng 8 năm 1945, phong trào cách mạng đã lan rộng đến hầu hết các xã thuộc huyện Bắc Quang trong đó có xã Mục Hà, cán bộ cách mạng đã vận động, giáo dục, giác ngộ quần chúng, gây dựng cơ sở chính trị. Lực lượng cách mạng đi đến đâu cũng được quần chúng ủng hộ, Ủy ban hành chính kháng chiến, các đội tự vệ, các đoàn thể cứu quốc được thành lập ở nhiều xã. Thực hiện lệnh Tổng khởi nghĩa của Trung ương Đảng và chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, tháng 8/1945, nhiều địa phương trên cả nước đã giành được chính quyền. 10
Ngày 02/9/1945, tại quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vừa ra đời đã phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thử thách là giặc đói, giặc dốt và nhất là giặc ngoại xâm. Quân đội các nước Đồng minh dưới danh nghĩa giải giáp quân Nhật đã lũ lượt kéo vào nước ta. Đất nước đứng trước tình thế “ngàn cân treo sợi tóc”. Trên địa bàn tỉnh Hà Giang, từ ngày 30/8/1945, quân Tưởng theo đường Thanh Thuỷ vào chiếm đóng thị xã Hà Giang để giải giáp quân Nhật, theo sau quân Tưởng là lực lượng Việt Nam Quốc dân Đảng về nước để chống phá phong trào cách mạng của ta. Sau khi chiếm được thị xã Hà Giang, chúng đưa quân đi chiếm đóng và dựng lên chính quyền tay sai ở các địa phương. Thời kỳ này, xã Mục Hà nằm trong vùng chiếm đóng của Quốc dân Đảng do tên Quản Lộc cầm đầu, thường xuyên lợi dụng việc hòa hoãn giữa ta và Tưởng để áp bức, bóc lột nhân dân. Chúng thường xuyên cướp bóc tài sản, đánh đập nhân dân, kiểm soát việc đi lại, không cho nhân dân tụ tập đông người, kiểm soát thông tin liên lạc, vì vậy mọi chính sách của Đảng và Chính phủ chưa đến được với nhân dân trên địa bàn xã Mục Hà. Trước tình hình khó khăn nhiều mặt, cuối năm 1945, đội vũ trang tuyên truyền gồm 3 đồng chí (Hồng, Xuân, Quang) do đồng chí Quang phụ trách đã bí mật đến xã Xuân Giang. Sau khi tuyên truyền và gây dựng cơ sở ở xã Xuân Giang, đội tuyên truyền của đồng chí Quang tiếp tục đến xã Bằng Lang để gây dựng cơ sở, nhưng bị tay sai của Quốc dân Đảng phát hiện nên mọi hoạt động của đội bị bại lộ và bị quân Quốc dân Đảng phục kích, trước tình thế bất ngờ và nguy cấp, đồng chí Quang đã chỉ huy đội rút theo hai hướng: Đồng chí Quang rút về xã Mục Hà, đồng chí Hồng và đồng chí Xuân chạy ngược về Xuân Giang nhưng bị quân Quốc dân Đảng bao vây, chúng lùng sục và kêu gọi các đồng chí của ta ra hàng. Sau khi bắt được hai đồng chí Hồng, Xuân chúng giết hại, chặt đầu đem bêu ở trung tâm xã Xuân Giang và bắt dân chúng đến xem để cảnh cáo. Đồng chí Quang vào địa bàn xã Mục Hà an toàn nhưng quân Quốc dân Đảng thường xuyên truy lùng gắt gao nên không thể hoạt động được phải bí mật chuyển đi nơi khác. Sau vụ giết hại hai cán bộ Việt Minh, nhân dân xã Mục Hà càng hiểu rõ hơn bản chất tàn ác của quân Quốc dân Đảng. Nguyện vọng đi theo Đảng giải phóng quê hương đã thôi thúc nhiều người dân của xã Mục Hà đi theo tiếng gọi của Việt Minh, những người dân tiêu biểu của xã Mục Hà như Lý Văn Tài, Lý Văn Võ, Nông Văn Tình, Nguyễn Văn Thọ và ông Xiêm được giác ngộ và tham gia vào đội quân cách mạng, dẫn đường đưa bộ đội về giải phóng xã Mục Hà. Ngày 05/5/1946, một đại đội bộ đội do đồng chí Liên - Đại đội trưởng chỉ huy từ Hương Sơn đã đến bản Thẳm, xã Mục Hà nhằm xây dựng lực lượng. Đến 11
ngày 12/5/1946, một trung đội của đơn vị này do đồng chí Hoàng Long làm đội trưởng đã tiến đánh quân quốc dân Đảng ở thôn Chì xã Xuân Giang. Trong trận đánh này có Đặng Văn Còm và Hoàng Văn Hồng là người xã Mục Hà đã trực tiếp tham gia. Trận đánh diễn ra ác liệt vì lúc này quân địch còn mạnh, quân ta hy sinh ba người trong đó có Đặng Văn Còm là người xã Mục Hà. Để bảo toàn lực lượng ta chủ động rút quân về Nà Thác xã Mục Hà. Ngày 14/5/1946, địch kéo quân đến Nà Thác truy lùng lực lượng của ta. Trung đội của đồng chí Hoàng Long tiếp tục chặn đánh địch tại đây. Trong trận này, trung đội hy sinh hai đồng chí là đồng chí Chanh và đồng chí Sói, đồng chí Hoàng Long đã cho đơn vị rút về Khuổi Toàn, xã Mục Hà để bảo toàn lực lượng. Ngày 20/5/1946, trung đội của đồng chí Hoàng Long (trong đó có hai chiến sĩ người Yên Hà là Hoàng Văn Hồng và Hoàng Văn Chức) vào đến thôn Mán xã Xuân Giang, bị quân Quốc dân Đảng phát hiện, chúng kéo quân từ thôn Chì, xã Xuân Giang đến hòng tiêu diệt lực lượng của ta. Đồng chí Hoàng Long đã chỉ huy đơn vị anh dũng chiến đấu buộc quân địch phải rút về thôn Chì. Sau khi hiệp ước Hoa - Pháp được thực thi, quân Tưởng rút khỏi miền Bắc Việt Nam để quân Pháp thay thế giải giáp quân Nhật, lúc này quân Quốc dân Đảng và tay sai ở Hà Giang mất chỗ dựa dần dần suy yếu. Trước tình hình đó, thực hiện sự chỉ đạo của cấp trên, Uỷ ban lâm thời xã Xuân Giang đã cử người bí mật đón bộ đội ở xã Tiên Yên về đóng quân ở xóm Then (thôn Quyền). Bộ đội đã giúp xã Xuân Giang gây dựng cơ sở cách mạng, xây dựng lực lượng vũ trang, thành lập được 04 tiểu đội du kích gồm 48 người. Phong trào cách mạng ở các xã trong vùng, nhất là khí thế xây dựng lực lượng ở xã Xuân Giang đã ảnh hưởng lớn đến người dân của xã Mục Hà. Nhân dân đã hiểu hơn về cán bộ cách mạng, về Việt Minh và tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân thêm gắn bó, thương yêu, quý trọng bộ đội, tự nguyện giúp đỡ bộ đội xây dựng đội du kích vững mạnh. Tháng 9/1946, giữa lúc quân Quốc dân Đảng đang hoang mang, lúng túng, bộ đội và du kích xã Xuân Giang đã phối hợp chớp thời cơ tiến công tiêu diệt gọn quân Quốc dân Đảng, giải phóng xã Xuân Giang. Trước khí thế thắng lợi đó, bộ đội và du kích đã tiếp tục tiến quân về xã Mục Hà, quân Quốc dân Đảng ở đây đã hoảng hốt bỏ chạy. Lực lượng bộ đội và du kích đã vào tiếp quản xã Mục Hà. Nhân dân trong xã đã rất vui mừng, phấn khởi đón chào cán bộ và bộ đội Việt Minh. Như vậy, sau mấy chục năm bị các thế lực thực dân, phong kiến và quân Quốc dân Đảng thay nhau chiếm đóng, cai trị, áp bức, bóc lột, nhân dân xã Mục Hà đã giành được chính quyền từ tay Quốc dân Đảng. Tháng 9/1946, xã Mục Hà được giải phóng, Ủy ban hành chính lâm thời xã Mục Hà được thành lập, ông Nông Văn Tình được cử làm Chủ tịch, ông Lý Văn Võ làm phó Chủ tịch. Thắng lợi này đã 12
đánh dấu kết thúc giai đoạn đấu tranh giành chính quyền trên địa bàn xã. Từ đây, người dân xã Mục Hà có điều kiện phát huy quyền làm chủ trong việc xây dựng xã hội mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chính phủ. Cuối năm 1946, quan hệ giữa ta và Pháp hết sức căng thẳng, thực dân Pháp âm mưu cướp nước ta một lần nữa. Sau khi tranh thủ thời gian hòa hoãn để xây dựng, củng cố lực lượng, đêm 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc lời kêu gọi “Toàn quốc kháng chiến”. Thực hiện chỉ thị “Toàn dân kháng chiến” của Trung ương Đảng và lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch, cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược trong tư thế khẩn trương nhưng bình tĩnh, với niềm tin tất thắng vì có Đảng, Chính phủ và Bác Hồ lãnh đạo. Lúc này, xã Mục Hà mới được giải phóng, lực lượng chưa mạnh, đời sống vật chất còn nhiều khó khăn nhưng tinh thần sẵn sàng với khí thế của người dân vừa giành quyền làm chủ được phát huy cao độ. Được sự chỉ đạo trực tiếp và sát sao của cán bộ Việt Minh, Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà và các đoàn thể quần chúng như Ban Việt Minh, Thanh niên, Phụ nữ, Nông hội cứu quốc đã được thành lập và tích cực hoạt động. Xác định việc thực hiện sáu nhiệm vụ cấp bách do Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra, trong đó có nhiệm vụ diệt giặc đói, diệt giặc dốt và giặc ngoại xâm là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, Ban Việt Minh xã Mục Hà đã phân công cán bộ đến các thôn hướng dẫn tổ chức thực hiện những nhiệm vụ của chính quyền, giải thích những chủ trương, biện pháp của Trung ương Đảng và Chính phủ để nhân dân ta có ý thức kiến thiết đất nước, ổn định đời sống và chuẩn bị kháng chiến chống thực dân Pháp. Hưởng ứng khẩu hiệu “diệt giặc đói” của Hồ Chủ tịch, tỉnh Hà Giang và huyện Bắc Quang đã phát động phong trào “cứu giúp lẫn nhau”, thành lập tiểu ban cứu tế xã hội. Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà đã tổ chức vay thóc, vay tiền của nhà giàu, xây dựng quỹ đoàn thể để cứu giúp những người nghèo đói. Đồng thời, để triệt để giải quyết nạn đói, Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà đã chỉ đạo Ban Việt Minh và các đoàn thể xã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nhân dân tăng gia sản xuất, thực hiện khai hoang, phục hóa, tận dụng diện tích đất để cấy lúa và các loại hoa màu. Những cố gắng đó của chính quyền và nhân dân trên địa bàn xã đã góp phần từng bước đẩy lùi nạn đói, cuộc sống của nhân dân dần ổn định. Để hưởng ứng phong trào xóa nạn mù chữ, nâng cao trình độ dân trí, Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà đã phát động phong trào “Bình dân học vụ” với khẩu hiệu “Đi học là yêu nước” được nhân dân hưởng ứng nhiệt tình. Bên cạnh đó, phong trào xây dựng đời sống mới lành mạnh, tươi vui, bài trừ mê tín dị đoan trong ma chay, cưới xin và khám chữa bệnh bằng cúng bói... được tuyên truyền rộng rãi trong nhân dân. Chính quyền, Ban Việt Minh và các đoàn thể cũng khéo léo kết hợp tuyên truyền, phổ biến, giáo dục kịp thời đường lối kháng chiến toàn dân, toàn diện, 13
trường kỳ và tự lực cánh sinh của Đảng cho nhân dân trên địa bàn xã. Do đó, người dân càng nhận thức rõ trách nhiệm của mình trước vận mệnh đất nước, quê hương, thực sự đoàn kết, quyết tâm chống thực dân Pháp xâm lược. Để sẵn sàng ứng phó với hành động của địch, xã Mục Hà đã chủ trương củng cố, kiện toàn các đội du kích, tự vệ xã, tổ chức luyện tập theo giới, theo lứa tuổi, tuân thủ những quy định chung của xã, nhất là đối với thanh niên, phụ nữ buổi sáng đi sản xuất, buổi chiều về bãi tập quân sự, tối đi học văn hóa. Thôn nào cũng rèn dao, kiếm, mã tấu trang bị cho dân quân du kích. Toàn xã dấy lên một khí thế sôi sục chuẩn bị đánh Pháp. Để bảo mật phòng gian, việc đầu tiên của tự vệ và dân quân du kích xã Mục Hà là phải làm tốt công tác trật tự trị an, tuần tra canh gác ở các ngả đường quan trọng đi vào xã. Tại đây, dân quân có nhiệm vụ kiểm soát những người lạ mặt, theo dõi, phát hiện kịp thời những phần tử xấu lọt vào địa phương. Sau khi giành được chính quyền vào tháng 9/1946, công tác phát triển đảng viên, thành lập chi bộ Đảng ở xã Mục Hà đã được đặt ra, nhiều quần chúng ưu tú của xã Mục Hà đã tích cực tham gia phong trào cách mạng ở địa phương, nhưng lúc đó xã chưa có đủ điều kiện để bồi dưỡng, kết nạp Đảng. Ngày 15/5/1947, Đảng bộ huyện Bắc Quang được thành lập, đồng chí Phạm Gia Tuân được Tỉnh ủy Hà Giang chỉ định làm Bí thư Huyện ủy. Sau khi thành lập, Huyện ủy đã cử đồng chí Nguyễn Văn Chinh với danh nghĩa là cán bộ Việt Minh đến Tiểu khu Yên Bình trong đó có xã Mục Hà để xây dựng tổ chức đảng. Sau một thời gian điều tra, nắm tình hình, đồng chí đã tuyên truyền, giác ngộ về Đảng, trước hết là cho các đồng chí cán bộ nòng cốt của tiểu khu và đã bồi dưỡng, giới thiệu để Huyện ủy kết nạp một số quần chúng tích cực của Tiểu khu Yên Bình vào Đảng. Cuối năm 1947, Chi bộ tiểu khu Yên Bình được thành lập do đồng chí Hoàng Văn Tạo làm Bí thư, Chi bộ có nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng ở các xã trong Tiểu khu Yên Bình. Sự kiện quan trọng này đã tác động rất sâu sắc tới đời sống chính trị, tinh thần của nhân dân các dân tộc trong tiểu khu, quần chúng nhân dân ngày càng hiểu rõ hơn về Đảng, tin yêu và quyết tâm đi theo Đảng. Cuối năm 1946, kháng chiến toàn quốc bùng nổ, thực dân Pháp với âm mưu đánh nhanh thắng nhanh đã tổ chức hàng loạt các chiến dịch lớn từ đồng bằng rồi kéo quân lên Việt Bắc. Đồng thời, chúng còn đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền chia rẽ phá hoại khối đoàn kết toàn dân với khẩu hiệu: Thổ, Dao, Nùng tự trị nhằm chia rẽ tinh thần đoàn kết chống Pháp của nhân dân các dân tộc. Đầu năm 1948, thực dân Pháp đã chiếm đóng và kiểm soát một số xã lân cận, tiếp giáp với xã Mục Hà. Chúng đã bao vây, khống chế hoạt động kinh tế, chính trị của chính quyền và nhân dân, chia cắt thông tin liên lạc giữa các xã với nhau. Vì vậy, các chỉ thị, nghị quyết của cấp trên đến xã Mục Hà không kịp thời. Tuy nhiên, 14
với sự nhạy bén, chủ động, Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà cùng ban Việt Minh xã luôn chuẩn bị sẵn sàng mọi mặt để khi thực dân Pháp đến là có thể kịp thời triển khai tác chiến. Nhiều người dân ở xã Mục Hà vừa tích cực sản xuất, vừa nâng cao ý thức phòng gian bảo mật, thường xuyên nghe ngóng thông tin, nắm bắt tình hình hoạt động của cán bộ ở các xã lân cận, tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân tin và đi theo cách mạng. Với hoạt động tích cực trong phong trào cách mạng ở cơ sở, tháng 8/1948, Nguyễn Đức Long là quần chúng ưu tú đầu tiên của xã Mục Hà được kết nạp vào Đảng. Tại buổi Lễ kết nạp, Chi bộ Tiểu khu Yên Bình đã phân công đồng chí Nguyễn Đức Long trực tiếp phụ trách phong trào cách mạng ở xã Mục Hà, có nhiệm vụ tuyên truyền, vận động và xây dựng lực lượng cán bộ cách mạng trên địa bàn xã. Mọi nhiệm vụ của Đảng, chính quyền cấp trên được Chi bộ triển khai, đồng chí có trách nhiệm tuyên truyền, vận động để nhân dân biết và thực hiện. Với sự lãnh, chỉ đạo sát sao của Chi bộ Tiểu khu Yên Bình, sự hoạt động tích cực của đồng chí Nguyễn Đức Long, phong trào cách mạng ở xã Mục Hà phát triển ngày càng mạnh mẽ, ngày càng có nhiều người dân được giác ngộ tham gia vào đội quân cách mạng. Đầu năm 1949, phong trào cách mạng ở các xã trong Tiểu khu Yên Bình đều phát triển mạnh, Chi bộ Tiểu khu Yên Bình lớn mạnh cả về số lượng và chất lượng hoạt động, hầu hết các xã trong tiểu khu đều có đảng viên, chi bộ đã từng bước khẳng định, phát huy được vai trò lãnh đạo đối với chính quyền và các đoàn thể quần chúng. Xã Mục Hà đã kết nạp được thêm hai đảng viên là Nguyễn Văn Cống và Hoàng Văn Đửng nâng số đảng viên trong toàn xã lên 03 đồng chí. Để có điều kiện xây dựng và phát triển cơ sở Đảng ở các xã, tiến tới có đủ khả năng trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng ở từng địa phương, cấp trên đã quyết định tách Chi bộ Tiểu khu Yên Bình thành hai Chi bộ: Tô Hiệu và Trần Phú. Chi bộ Tô Hiệu được thành lập gồm đảng viên của hai xã Mục Hà và Xuân Giang, do đồng chí Hoàng Văn Thủy làm Bí thư Chi bộ. Trong những năm 1948 - 1949, xã Mục Hà là vùng tự do, không bị thực dân Pháp đánh chiếm nhưng dưới sự chỉ đạo của Tỉnh ủy Hà Giang, Huyện ủy Bắc Quang, Chi bộ Tô Hiệu đã xác định rõ xã Mục Hà và Xuân Giang lúc này phải là hậu phương hỗ trợ sức người, sức của cho tiền tuyến. Thực hiện chủ trương của chi bộ, Ủy ban kháng chiến hành chính xã Mục Hà cùng với Mặt trận và các tổ chức đoàn thể đã tổ chức, tuyên truyền, vận động nhân dân tích cực tăng gia sản xuất để ổn định đời sống và ủng hộ kháng chiến. Về sản xuất lương thực, xã đã chú trọng đẩy mạnh tăng diện tích cây lúa và các loại cây hoa màu như ngô, khoai, sắn… Ngoài diện tích đã có, vận động nhân dân tiếp tục khai hoang, phục hóa; ở những nơi thuận lợi nước tưới tiêu thì cấy lúa nước, những chân đồi dốc thì cấy lúa nương, 15
các loại hoa màu… Vì vậy, diện tích gieo cấy đều tăng hơn trước. Cùng với đẩy mạnh sản xuất Chi bộ lãnh đạo triển khai thực hiện cuộc vận động “tiết kiệm, cấm nấu rượu gạo, giảm các cuộc ăn uống hoang phí, điều hòa thóc, gạo giữa các vùng”. Đó là các biện pháp tích cực để khắc phục nạn đói trước mắt và có thêm lương thực ủng hộ kháng chiến. Khẩu hiệu “tất cả cho kháng chiến”, “tất cả để chuẩn bị cho tổng phản công” được mọi người dân tích cực hưởng ứng. Phong trào bình dân học vụ tiếp tục được mở rộng nhằm thanh toán nạn mù chữ, nâng cao trình độ văn hóa cho đội ngũ cán bộ chủ chốt trong xã và cho thanh niên. Mặc dù không trực tiếp cầm súng tham gia chiến đấu, đời sống còn nhiều khó khăn, nhưng nhân dân các dân tộc xã Mục Hà đã hăng hái đóng góp sức người, sức của cho kháng chiến. Các phong trào thi đua phục vụ kháng chiến, tham gia kháng chiến ở xã Mục Hà diễn ra rất sôi nổi. Người dân xã Mục Hà rất tự hào với sự đóng góp của địa phương mình vào công cuộc kháng chiến, nhất là trong chiến dịch phục vụ mặt trận Lê Hồng Phong, mặt trận Yên Bình, Nghĩa Đô... Riêng trong năm 1949, xã Mục Hà có hơn 100 người tham gia gánh gạo tiếp tế cho bộ đội ở mặt trận Yên Bình, Nghĩa Đô và làm công tác cứu thương, tải thương… Thanh niên xã Mục Hà tích cực tình nguyện ra chiến trường, trong những năm 1947 - 1948, nhiều thanh niên của xã Mục Hà đã tham gia bộ đội cảnh vệ, bộ đội trung đoàn Sông Lô... Tháng 12/1949, thực hiện quyết định của cấp trên, xã Mục Hà đổi tên thành xã Yên Hà1, thuộc huyện Bắc Quang, tỉnh Hà Giang, toàn xã có 03 thôn là: Thôn Chàng Sát, thôn Chàng Thẳm và thôn Mán. Trong mỗi thôn lại chia thành các bản: Thôn Mán gồm bản Mán, bản Luổng, bản Khùng, Nà Thác; thôn Chàng Thẳm gồm có bản Chang, bản Thẳm, Khuổi Toàn; thôn Chàng Sát gồm Pắc Miệc, Pắc Sát, Nà Đinh, Nà Màng. Sau khi đổi tên thành xã Yên Hà, Ủy ban kháng chiến hành chính xã, Ban Việt Minh và các đoàn thể xã cũng thay đổi tên gọi nhưng không ảnh hưởng đến hoạt động của các tổ chức. Ủy ban kháng chiến hành chính xã Yên Hà tích cực chỉ đạo nhân dân phát triển sản xuất, đồng thời kiện toàn lực lượng dân quân du kích và tự vệ xã, tổ chức huấn luyện sẵn sàng chiến đấu. Ban Thông tin Văn hóa xã Yên Hà được thành lập đã tuyên truyền, phổ biến một số quy định về nếp sống văn hóa mới cho nhân dân. Công tác y tế được đẩy mạnh, trên địa bàn xã tuy chưa có cơ sở khám chữa bệnh nhưng đã có cán bộ y tế xuống các thôn, bản tuyên truyền, vận động nhân dân vệ sinh phòng bệnh, ăn, ở hợp vệ sinh, đưa chuồng nuôi gia súc xa nhà. Ánh sáng của Đảng và nếp sống văn hóa mới đã bước đầu góp phần nâng cao dân trí, đẩy lùi một số tập tục lạc hậu, dần dần làm cho bộ mặt xã Yên Hà từng bước 1 . Trong cuốn Truyền thống Đảng bộ và nhân dân xã Yên Hà ghi: “Xã Mục Hà Sáp nhập với xã Hồng Yên thành xã Yên Hà”, nhưng trong quá trình sưu tầm tư liệu không có xã Hồng Yên, vì vậy tại Hội thảo đánh giá cuốn “Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà, 1945 - 2015” ngày 17/10/2019 nhất trí điều chỉnh thành “Tháng 12/1949, xã Mục Hà đổi tên thành xã Yên Hà”. 16
thay đổi. Dù đời sống vật chất còn nhiều khó khăn, dù cuộc kháng chiến còn nhiều gian khổ, nhưng những nét văn hóa lành mạnh và tươi vui trong đời sống tinh thần của người dân xã Yên Hà đang được khơi dậy, bừng sáng. Với tinh thần vừa xây dựng, củng cố cơ sở vừa tích cực ủng hộ cho kháng chiến, năm 1950, nhân dân xã Yên Hà đã ủng hộ 3 con trâu, rau xanh và 04 lần gói bánh đem đến ủng hộ bộ đội ở mặt trận Nghĩa Đô. Công tác xây dựng Đảng, phát triển đảng viên mới được chi bộ Tô Hiệu quan tâm, qua phong trào của các hội, đoàn thể, nhiều cá nhân ưu tú được bồi dưỡng, giác ngộ, tích cực hoạt động dưới sự lãnh đạo của Đảng, đến cuối năm 1950, có thêm 02 quần chúng ưu tú của xã Yên Hà là Hoàng Văn Ly và Hoàng Văn Hồng được kết nạp vào Đảng. Như vậy, dưới ánh sáng cách mạng của Đảng, tháng 9/1946 nhân dân xã Mục Hà đã giành được chính quyền từ tay Quốc dân Đảng. Ủy ban kháng chiến hành chính xã được thành lập và đặt dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Chi bộ Tiểu khu Yên Bình (từ năm 1947 đến 1949) và Chi bộ Tô Hiệu (từ năm 1949 đến 1950), tích cực chỉ đạo nhân dân tăng gia sản xuất, sẵn sàng chiến đấu và ủng hộ bộ đội chiến đấu, nhiều người con của Yên Hà sẵn sàng lên đường tòng quân đánh giặc, người dân ở hậu phương chắc tay cày, tay súng, nhiều cá nhân tiến bộ đã tham gia hoạt động cách mạng và đóng góp lớn vào giải phóng quê hương. Đồng thời, việc triển khai tích cực các biện pháp diệt “giặc dốt” đã góp phần nâng cao trình độ dân trí cho nhân dân, nếp sống văn hóa mới dần hình thành thay thế cho phong tục tập quán lạc hậu. Tháng 12/1949, xã Mục Hà thay đổi tên gọi thành xã Yên Hà nhưng không ảnh hưởng đến hoạt động của chính quyền, đoàn thể và phong trào quần chúng. Hơn thế nữa, qua các phong trào cách mạng, 05 người con ưu tú của xã Yên Hà đã được vinh dự đứng trong hàng ngũ của Đảng. Đây là động lực thôi thúc để nhân dân xã Yên Hà tiếp tục cố gắng thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, ủng hộ kháng chiến, nỗ lực xây dựng và phát triển đảng viên tiến tới thành lập Chi bộ độc lập để lãnh đạo cách mạng trên địa bàn xã Yên Hà. II. Chi bộ xã Yên Hà được thành lập, lãnh đạo nhân dân tích cực tăng gia sản xuất, ổn định đời sống và tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi (1951 - 1954) Tháng 2/1951, phong trào đấu tranh cách mạng trên địa bàn xã Yên Hà có chuyển biến mang tính chất bước ngoặt đó là Chi bộ xã Yên Hà được thành lập. Từ sự vận động phong trào cách mạng ở hai xã Yên Hà và Xuân Giang cũng như sự phát triển về số lượng và chất lượng đảng viên ở hai xã, Huyện ủy Bắc Quang đã quyết định tách Chi bộ Tô Hiệu thành hai Chi bộ: Chi bộ xã Yên Hà và Chi bộ xã 17
Xuân Giang. Chi bộ xã Yên Hà được thành lập vào ngày 05/02/19512 tại khu rừng Pù Khạo thuộc thôn Mán xã Yên Hà gồm 05 đảng viên là Nguyễn Đức Long, Nguyễn Văn Cống, Hoàng Văn Đửng, Hoàng Văn Ly và Hoàng Văn Hồng. Đồng chí Nguyễn Đức Long được chỉ định làm Bí thư Chi bộ. Sau khi chia tách và thành lập, Chi bộ xã Yên Hà đã phân công nhiệm vụ cho các đồng chí đảng viên của Chi bộ chuẩn bị các điều kiện để tổ chức Đại hội Chi bộ lần thứ I. Đây là kỳ Đại hội đầu tiên sau khi Chi bộ xã Yên Hà được thành lập nên việc đề ra Nghị quyết xác định mục tiêu, phương hướng, nhiệm vụ lãnh đạo phong trào cách mạng ở địa phương trong thời gian trước mắt là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Xác định được nhiệm vụ quan trọng đó nên trong quá trình chuẩn bị, các đồng chí đảng viên của Chi bộ xã Yên Hà đã căn cứ vào chủ trương của cấp trên, bàn bạc những nội dung, mục tiêu, phương hướng, giải pháp cụ thể lãnh đạo nhân dân trên địa bàn xã thực hiện. Cuối tháng 2/1951, Chi bộ xã Yên Hà tổ chức Đại hội lần thứ I, dự Đại hội có 5/5 đảng viên. Đại hội tổng kết, rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc vận dụng đường lối của Trung ương Đảng, của tỉnh, huyện vào điều kiện, hoàn cảnh cụ thể của xã. Đại hội xác định nhiệm vụ trước mắt là tập trung lãnh, chỉ đạo nhân dân xây dựng hậu phương vững chắc, phát triển sản xuất ủng hộ kháng chiến và giải quyết nạn đói trong nhân dân; tuyên truyền, hướng dẫn nhân dân thực hiện nếp sống văn hóa mới và chủ động trong xây dựng lực lượng dân quân du kích tại chỗ. Đồng thời, phát triển và củng cố Chi bộ thật vững chắc, đủ sức lãnh đạo phong trào cách mạng ở địa phương. Xây dựng, củng cố tổ chức và hoạt động của chính quyền và các đoàn thể. Đại hội đã bầu đồng chí Nguyễn Đức Long làm Bí thư Chi bộ. Ngay sau Đại hội, Chi bộ xã Yên Hà đã chủ động triển khai cho đảng viên và nhân dân trên địa bàn nắm chủ trương và Nghị quyết của Đảng cấp trên và Nghị quyết Đại hội Chi bộ xã Yên Hà lần thứ I. Đồng thời, lãnh đạo nhân dân vừa khai hoang, mở rộng sản xuất, vừa xây dựng lực lượng để sẵn sàng chống lại âm mưu, hành động xâm lược, xuyên tạc, chống phá, chia rẽ khối đoàn kết dân tộc của địch. Từ sau Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ II của Đảng (tháng 2/1951), phong trào kháng chiến kiến quốc phát triển mạnh mẽ, quân ta giành thế chủ động trên chiến trường, ta chủ động mở các chiến dịch phá tan âm mưu của Pháp - Mỹ. Sau nhiều lần thất bại trên các chiến trường, phía địch đã tăng cường các hoạt động phá hoại hậu phương của ta, vũ trang cho bọn phản động trong các vùng chiến khu sau lưng Việt Minh hòng làm cho ta phải thay đổi kế hoạch tiến công. Ở vùng cao nơi 2 Mốc thời gian thành lập Chi bộ ngày 05/02/1950 trong cuốn “Truyền thống cách mạng Đảng bộ xã Yên Hà 1945 - 2000”, điều chỉnh thành 05/02/1951 tại cuốn “Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà 1945 - 2015”, được thống nhất tại buổi Hội thảo bổ sung tư liệu Lịch sử Đảng bộ xã Yên Hà, ngày 17/10/2019. 18
giáp biên giới, thực dân Pháp và can thiệp Mỹ còn âm mưu nuôi dưỡng bọn phỉ, thúc đẩy phỉ hoạt động chống phá cách mạng. Đầu năm 1951, bọn phỉ ở xã Yên Hà cấu kết với phỉ ở các xã trên địa bàn lân cận nhằm chia rẽ khối đoàn kết của nhân dân các dân tộc. Chúng tung khẩu hiệu “Liên hiệp miền núi Thổ - Dao - Nùng tự trị”, thủ đoạn tuyên truyền của chúng nhằm gây chia rẽ tình đoàn kết giữa người Kinh với người Tày và các dân tộc khác. Đồng thời, xuyên tạc chính sách của Đảng và Nhà nước như: Chống việc thực hiện chính sách thuế nông nghiệp của Nhà nước, đi dân công làm đường và phục vụ các mặt trận, gây khó khăn cho chính quyền xã trong việc chỉ đạo công cuộc tham gia kháng chiến, kiến quốc. Do trình độ dân trí thấp, chưa nhận thức đầy đủ về chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước nên một bộ phận quần chúng nhân dân và một số đảng viên đã dao động, tin và đi theo chúng chống việc thực hiện chính sách thuế nông nghiệp… Trước tình hình đó, Huyện ủy Bắc Quang đã quyết định cử một đoàn cán bộ xuống các xã làm nhiệm vụ chấn chỉnh cơ sở, đẩy mạnh mọi mặt công tác, ngăn chặn và khống chế không cho bọn phỉ ở Hoàng Su Phì tràn sang. Công tác tuyên truyền, vận động, giác ngộ cho nhân dân được đẩy mạnh giúp cho nhân dân xã Yên Hà nhận thức rõ chủ trương thu thuế nông nghiệp để ủng hộ kháng chiến, đứng về phía chính quyền chống sự xuyên tạc của địch. Do đó, lực lượng phản động ở Yên Hà bị cô lập, suy yếu dần rồi tan rã. Sau khi chống phỉ thành công, chi bộ cũng rút kinh nghiệm sâu sắc trong quá trình lãnh đạo nhân dân thực hiện chủ trương của cấp trên là cần tuyên truyền để nhân dân hiểu rõ chủ trương của Đảng và Chính phủ, có thống nhất về nhận thức và tư tưởng thì khi triển khai thực hiện mới được nhân dân ủng hộ và đạt kết quả tốt. Song song với việc chống phỉ phá hoại, Chi bộ xã Yên Hà lãnh đạo chính quyền, đoàn thể và nhân dân tích cực sản xuất để bồi dưỡng, nâng cao đời sống của nhân dân và chi viện cho kháng chiến. Tuyên truyền, giải thích, động viên các chủ ruộng tự nguyện giảm tô 25%; động viên tinh thần yêu nước, tinh thần đoàn kết các dân tộc để họ cùng chia xẻ khó khăn khi đất nước có chiến tranh. Tạm thời điều chỉnh, chia ruộng cho nông dân nghèo, tạo điều kiện cho mọi người dân đóng góp ngày càng nhiều sức người, sức của cho cuộc kháng chiến. Bước đầu có ruộng đất, quyền lợi lao động được bảo vệ, bà con nông dân phấn khởi, hăng hái hưởng ứng cuộc vận động “Thi đua ái quốc” đẩy mạnh sản xuất. Với sự nỗ lực của các gia đình nông dân và thời tiết thuận lợi nên thu hoạch trong những năm từ 1951 - 1954 ở Yên Hà tương đối khá; chăn nuôi gia súc, gia cầm có bước phát triển, đời sống người dân trên địa bàn xã bước đầu được cải thiện, việc động viên sức người, sức của phục vụ kháng chiến có thêm nhiều điều kiện để thực hiện. 19
Cùng với phát triển sản xuất, giữ vững an ninh, quốc phòng được coi là một trong những nhiệm vụ hàng đầu. Các lực lượng du kích, dân quân tự vệ và công an xã luôn được đặt ở tình trạng sẵn sàng, thường xuyên luyện tập, bám sát địa bàn, vì vậy duy trì tốt an ninh trật tự. Công tác tuyên truyền, động viên con em các dân tộc lên đường tòng quân tham gia kháng chiến được triển khai thực hiện tốt. Bên cạnh đó, xã đã động viên được một lực lượng đông đảo nhân dân các dân tộc đi dân công phục vụ các chiến dịch: Năm 1952 có 32 người đi dân công vận tải vũ khí cho bộ đội ở chiến dịch Lao Hà; năm 1953 có 50 người đi dân công 3 tháng làm đường ra mặt trận, năm 1954 có 145 người dân xã Yên Hà đi dân công gánh thóc lên Hoàng Su Phì để tiếp tế cho mặt trận Điện Biên Phủ... Công tác văn hóa - xã hội, y tế, giáo dục đã được chi bộ và chính quyền địa phương quan tâm lãnh, chỉ đạo thực hiện. Phong trào văn hóa, văn nghệ được tổ chức sôi nổi trong các thôn, xóm, hoạt động văn nghệ tập trung vào tuyên truyền tinh thần sẵn sàng tham gia chống thực dân Pháp, ủng hộ kháng chiến, xây dựng nếp sống văn minh, cổ vũ động viên phong trào lao động sản xuất của nông dân. Những tập tục lạc hậu trong ma chay, cưới xin tốn kém giảm dần, một nếp sống mới lành mạnh, khẩn trương dần hình thành trong toàn xã. Song song với phong trào “bình dân học vụ”, các lớp học phổ thông cũng bắt đầu được mở và đi vào hoạt động đáp ứng nhu cầu học tập của con em trên địa bàn xã. Công tác y tế được đẩy mạnh và phát triển thêm một bước. Năm 1952, Ban y tế xã được thành lập gồm có 05 vệ sinh viên rất tích cực hoạt động, đến các thôn, bản, từng gia đình hướng dẫn nhân dân ăn, ở hợp vệ sinh, phòng, chống dịch bệnh và cách dùng thuốc chữa bệnh thay cho việc bói toán, cúng ma, trừ tà. Hoạt động của chính quyền, Mặt trận Việt Minh và các đoàn thể được đẩy mạnh, thường xuyên tổ chức, phát động các phong trào thi đua sản xuất, chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Đồng thời, tích cực tuyên truyền, vận động nhân dân tin tưởng vào đường lối kháng chiến của Đảng, tạo mọi điều kiện ủng hộ cuộc kháng chiến. Công tác xây dựng và phát triển Đảng được Chi bộ quan tâm, từ năm 1951 Chi bộ mở cửa kết nạp lớp đảng viên mới để củng cố tổ chức đảng, đến năm 1953, Chi bộ đã phát triển thêm được 11 đảng viên, nâng số đảng viên của Chi bộ lên 17 đồng chí. Sau khi được kết nạp, Chi bộ tổ chức tuyên truyền, giáo dục để nâng cao nhận thức cho đảng viên, nhiều đảng viên thể hiện được vai trò chiến sĩ tiên phong trong các phong trào cách mạng. Tuy nhiên, có không ít đảng viên bị ảnh hưởng bởi hoạt động tuyên truyền xuyên tạc của thực dân Pháp, a dua với quần chúng chống việc thực hiện chính sách thuế nông nghiệp. Vì vậy, năm 1953, khi triển khai đợt sàng lọc đảng viên, Chi bộ đã xem xét và quyết định kỷ luật đưa ra khỏi Đảng 03 đảng viên. Ngoài số đảng viên bị kỷ luật, Chi bộ có 01 đảng viên chuyển sinh hoạt, 20