Giải đáp kiến thức các bệnh thường gặp ở gia súc và gia cầm: Phần 2

Chia sẻ: Lộ Minh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

22
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Nối tiếp nội dung phần 1, phần 2 cuốn sách cung cấp cho người đọc các câu hỏi - đáp về bệnh ở dê, cừu, thỏ, gia cầm, đặc điểm sinh học và bệnh ở các loài tôm cá nuôi,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giải đáp kiến thức các bệnh thường gặp ở gia súc và gia cầm: Phần 2

BÖNH ë ONG MËT C©u hái 92: Ong mËt th−êng m¾c bÖnh g×? Tr¶ lêi: Ong tr−ëng thμnh th−êng m¾c c¸c lo¹i bÖnh do virus g©y ra. Ngoμi ra cßn mét sè bÖnh do vi khuÈn, do ký sinh trïng Varroa vμ nÊm. Khi m¾c bÖnh, ®μn ong cã c¸c biÓu hiÖn nh− sau: - Ong kh«ng bay ®−îc, n»m la liÖt quanh tæ hoÆc bay rèi lo¹n kh¸c th−êng. - Sè ong thî gi¶m sót, ong bß lung tung, cã nhiÒu x¸c ong ë ngoμi tæ, cã ph©n ë ®ã, bông ong lÐp xuèng hoÆc c¨ng phång. C©u hái 93: Êu trïng ong th−êng m¾c bÖnh g×? Tr¶ lêi: Êu trïng ong th−êng m¾c c¸c bÖnh do vi khuÈn vμ virus, ngoμi ra còng m¾c c¶ bÖnh do Varroa vμ nÊm. Sau ®©y lμ mét sè bÖnh th−êng gÆp: a) BÖnh thèi Êu trïng ch©u Mü do trùc khuÈn Bacillus larvae g©y ra, l©y lan m¹nh, g©y thiÖt h¹i lín cho c¸c c¬ së nu«i ong. Vi khuÈn cã nha bμo 87
nªn khã diÖt tËn gèc bÖnh. Vi khuÈn lμm Êu trïng bÞ chÕt ë giai ®o¹n duçi dμi vμ tiÒn nhéng. Êu trïng bÞ bÖnh chuyÓn tõ mμu tr¾ng s¸ng sang mμu vμng nh¹t, vμng n©u hay n©u. X¸c Êu trïng dÝnh, cã nhít, co d·n, cã mïi keo da tr©u hoÆc kh« thμnh vÈy mμu ®en dÝnh chÆt vμo lç tæ. Trªn b¸nh tæ, lóc ®Çu mét sè lç tæ n¾p vÝt mμu sÉm bÞ thñng hoÆc lâm xuèng. Sau ®ã c¸c lç tæ ®Òu vÝt n¾p vμ kh«ng vÝt n¾p xen kÏ víi nhau. b) BÖnh thèi Êu trïng ch©u ¢u l©y lan kh«ng m¹nh nh− bÖnh thèi Êu trïng ch©u Mü. Tuæi m¾c bÖnh cña Êu trïng lμ tuæi nhá tõ 3-5 ngμy tuæi. Nguyªn nh©n g©y bÖnh lμ do mét nhãm nhiÒu vi khuÈn g©y nªn nh− liªn cÇu trïng Streptococcus pluton, Streptococus apis vμ trùc khuÈn Bacillus alvei. Trªn b¸nh tæ chØ l¸c ®¸c vμi lç tæ kh«ng vÝt n¾p bªn trong lμ c¸c Êu trïng tuæi nhá hoÆc trøng. Khi trong ®μn bÞ bÖnh nÆng th× kh«ng cã hoÆc Ýt cã nhéng vÝt n¾p, ong thî cã mμu ®en bãng thÓ hiÖn ®ã lμ c¸c ong giμ v× Êu trïng ®· chÕt kh«ng sinh ra ®−îc ong non kÕ tiÕp. Khi ®μn ong bÞ bÖnh nÆng, c¸c Êu trïng chÕt vμ cã mμu tr¾ng råi ng¶ dÇn sang mμu n©u sÉm, thèi r÷a råi tôt xuèng ®¸y lç tæ, kh« ®i thμnh vÈy, kh«ng dÝnh vμo lç vμ mÊt tÝnh ®μn håi. Míi ®Çu bèc mïi chua, sau chuyÓn sang thèi. C¸ch phßng vμ trÞ bÖnh: Sö dông mét trong hai c¸ch sau: 88
- Cho ¨n kh¸ng sinh: dïng mét trong c¸c lo¹i kh¸ng sinh sau hoμ víi Ýt n−íc ®un s«i ®Ó nguéi, khuÊy cho tan ®Òu thuèc råi hoμ lÉn vμo 1 lÝt xir« ®−êng ®Ó ®¹t nång ®é thuèc trong mçi lÝt n−íc: Erythromycin 0,4-0,5 g; Kanamycin 0,4-0,5 g; Streptomycin 0,4-0,5 g. NÕu dïng Erythromycin th× ph¶i hoμ tan thuèc vμo trong 2-3 ml cån cho tan hÕt råi míi hoμ trong xir«. Dïng xir« thuèc cho ¨n 3 tèi liÒn, nÕu mét tuÇn sau ch−a khái l¹i cho ¨n tiÕp 3 tèi n÷a. - Phun thuèc: Th−êng ¸p dông ph−¬ng ph¸p nμy khi s¾p vμo vô lÊy mËt hoÆc quay mËt. Còng dïng mét trong c¸c lo¹i kh¸ng sinh kÓ trªn, pha víi n−íc ®un s«i ®Ó nguéi hoÆc xi r« nh−ng tû lÖ t¨ng gÊp ®«i. VÝ dô: Erythromycin cho ¨n lμ 0,5 g/lÝt th× khi phun pha theo tû lÖ 1 g/lÝt. Dïng b¬m tay b»ng nhùa lo¹i 0,5 lÝt hoÆc 1 lÝt, 2 lÝt cho thuèc vμo råi phun nhÑ nh− s−¬ng mï lªn m×nh ong vμ b¸nh tæ. C¸ch mét ngμy phun mét lÇn. Nhí phun võa ®ñ ®Ó phñ mét líp thuèc máng, tr¸nh phun ®Ém −ít lμm chÕt Êu trïng. c) BÖnh Êu trïng tói do virus g©y nªn, l©y lan kh«ng m¹nh b»ng hai bÖnh trªn. TriÖu chøng cña bÖnh: Trªn b¸nh tæ cã mét sè Ýt n¾p lâm xuèng, mét sè lç bÞ c¾n nham nhë, cã Êu trïng nhän ®Çu nh« lªn miÖng lç. §a sè Êu trïng bÞ chÕt ë giai ®o¹n míi vÝt n¾p vμ tiÒn nhéng. NÕu bÞ 89
bÖnh nμy, c¶ c¸c Êu trïng lín tuæi s¾p vÝt n¾p còng bÞ chÕt. Êu trïng tr¾ng nhît, v¹ch ph©n ®èt kh«ng râ. PhÇn ®u«i Êu trïng h×nh thμnh tói nhá trong suèt hoÆc vμng nh¹t. Th©n Êu trïng cã mμu n©u nh¹t hay n©u x¸m, chãp ®Çu nghiªng vÒ phÝa bông. X¸c Êu trïng chÕt kh«ng cã mïi h«i thèi, khi kh« thμnh v¶y cøng, nh½n h×nh chiÕc thuyÒn, dÔ lÊy ra khái lç tæ. Tr−êng hîp bÖnh nÆng cã ®Õn 90% Êu trïng lín tuæi chÕt vμ ®μn ong sÏ rêi bá tæ bèc bay ®i. NÕu bÖnh nhÑ th× ong kh«ng bèc bay ®i nh−ng ong thî th−a dÇn do sè ong non ra ®êi kh«ng ®«ng b»ng sè ong giμ, ®μn ong lôi dÇn vμ cho n¨ng suÊt mËt thÊp. C¸ch phßng bÖnh: - Thay ong chóa ®Î cña ®μn bÞ bÖnh b»ng ong chóa t¬ hoÆc mò chóa. - Nhèt ong chóa ®Î cña ®μn bÖnh trong lång tõ 5-7 ngμy. Dï dïng c¸ch nμo còng ph¶i tiÕn hμnh song song víi viÖc lo¹i bít cÇu bÖnh cò ®Ó ong phñ kÝn vμ dμy c¸c cÇu ong cßn l¹i. Cho ong ¨n n−íc ®−êng 3-4 tèi cho tíi khi vÝt n¾p. C¸c biÖn ph¸p sinh häc trªn sÏ t¹o ra trong ®μn ong 7-8 ngμy kh«ng cã Êu trïng tuæi nhá mÉn c¶m víi virus, ®ång thêi ®μn ong ®«ng qu©n sÏ tù lμm vÖ sinh lç tæ vμ ®æ ®Çy mËt, chuÈn bÞ cho ong chóa ®Î l¹i. 90
C©u hái 94: Êu trïng vμ ong tr−ëng thμnh hay m¾c bÖnh g×? Tr¶ lêi: a) BÖnh Varroa: lμ mét bÖnh do ve Varroa jacobsoni g©y ra, hay cßn gäi lμ rËn Varroa. Ve nhá ®é 0,2 cm, b¸m trªn bông vμ thùc qu¶n ong, ®Î 7-10 trøng vμo lç tæ ong cã Êu trïng tr−íc khi vÝt n¾p. Thêi gian ®Çu, chØ cã sè Ýt ong bÞ nhiÔm bÖnh th× bÖnh kh«ng thÊy râ. Sau nhiÒu th¸ng khi tû lÖ ong nhiÔm bÖnh cao ®Õn 20-30% th× míi thÊy râ bÖnh. TriÖu chøng cña bÖnh: Ong tr−ëng thμnh gÇy yÕu, gi¶m tuæi thä, søc lÊy mËt gi¶m sót, ong non bÞ côt c¸nh hoÆc xo¨n c¸nh, mét sè ong chÕt, ong chóa ngõng ®Î. Trªn b¸nh tæ cã l¸c ®¸c mét sè lç nhéng giμ bÞ thñng xÑp xuèng. LÊy kÝnh lóp quan s¸t nhéng vμ Êu trïng sÏ thÊy mét sè ve Varroa vμ c¸c con non cña chóng b¸m trªn c¬ thÓ nhéng hoÆc Êu trïng, bß trªn v¸ch lç tæ hay ®¸y tæ. Cã thÓ ®¸nh gi¸ møc ®é trÇm träng cña bÖnh b»ng c¸ch tÝnh tû lÖ cã Varroa cña lç tæ vμ cña ong thî. - NhÑ: lç tæ bÞ nhiÔm Varroa 2%, sè ong thî bÞ nhiÔm d−íi 1%. - Trung b×nh: lç tæ nhiÔm Varroa tõ 2-5%, sè ong thî bÞ nhiÔm tõ 2-3%. - NÆng: lç tæ nhiÔm Varroa lín h¬n 5%, sè ong thî bÞ nhiÔm h¬n 3%. 91
b) BÖnh Tropilaclop BÖnh do mét lo¹i ve nhá h¬n ve Varroa g©y ra. Còng nh− ve Varroa, ve nμy ®Î vμo lç tæ tr−íc khi vÝt n¾p, trøng në thμnh ve hót m¸u Êu trïng vμ nhéng, nh−ng kh¸c víi ve Varroa, ve nμy kh«ng hót m¸u ong tr−ëng thμnh mμ sinh s¶n nhanh h¬n nªn Êu trïng ong bÞ ve ®èt chÕt nhiÒu, ®μn ong gi¶m qu©n nhanh. C¸ch phßng bÖnh: BiÖn ph¸p tèt nhÊt lμ nu«i ®μn ong m¹nh, lu«n cã kh¶ n¨ng chñ ®éng t¹o Êu trïng ong ®ùc ®Ó “bÉy ve”. Khi Êu trïng vÝt n¾p th× lo¹i bá ®Ó diÖt ve nh− sau: - Lo¹i bá cÇu Êu trïng, - Ph©n nhãm ®μn ong ®Ó ch÷a bÖnh, - Dïng cÇu c¸ch ly cho ong chóa ®Î. C©u hái 95: BÖnh nhiÔm trïng cña ong tr−ëng thμnh cã biÓu hiÖn g×? Tr¶ lêi: §©y lμ bÖnh nhiÔm trïng b¹i huyÕt cña ong tr−ëng thμnh do mét sè loμi vi khuÈn Pseudomonas vμ Proteus cã s½n ë ®Êt bÈn vμ Èm thÊp x©m nhËp vμo c¬ thÓ ong. TriÖu chøng cña bÖnh: Ong bÖnh bÞ mÊt kh¶ n¨ng bay, trôi l«ng, bß læm ngæm ë gÇn tæ råi chÕt cøng. C¸c c¬ quan néi t¹ng vμ c¬ cña ong chÕt bÞ ph©n huû rÊt nhanh, tõ 92
mμu tr¾ng hång chuyÓn thμnh mμu n©u, ®en, dÔ n¸t vμ cã mïi thèi. C¸ch ®iÒu trÞ: chuyÓn ®μn ong ®Õn n¬i cao r¸o, s¹ch sÏ vμ cho ¨n mét trong c¸c kh¸ng sinh sau ®©y: Streptomycin, Neomycin. Pha 1 triÖu ®¬n vÞ thuèc vμo 1 lÝt xir« cho ong ¨n theo liÒu 100 ml/1 cÇu/1 tèi. C¸ch phßng bÖnh: nu«i ong ë n¬i kh« r¸o, xa chuång nu«i gia sóc, xa c¸c ®èng ph©n r¸c. Cho ¨n kh¸ng sinh liÒu thÊp b»ng 2/3 liÒu ch÷a. Cho ¨n thªm 0,5 g vitamin C cho mçi cÇu ong. C©u hái 96: Ong cã hay bÞ ngé ®éc kh«ng, biÓu hiÖn thÕ nμo? Tr¶ lêi: Ong cã thÓ bÞ chøng ngé ®éc do thuèc trõ s©u vμ mét sè lo¹i hoa cã chÊt ®éc. a) Ngé ®éc thuèc trõ s©u hoÆc ho¸ chÊt TriÖu chøng cña bÖnh: DÔ nhËn thÊy lμ cã nhiÒu ong chÕt vïng xung quanh tæ ong. Ong chÕt thÌ l−ìi dμi, nhiÒu con cßn mang phÊn vμ mËt. Cã con bß læm ngæm, cã con xoay trßn. Trong thïng ong ph¶ng phÊt mïi thuèc hoÆc ho¸ chÊt l¹, cã nhiÒu ong chÕt ë ®¸y thïng. Sau 2- 3 ngμy th× Êu trïng nhá vμ lín còng chÕt. C¸ch phßng bÖnh: Khi ®· biÕt trong vïng cã phun thuèc trõ 93
s©u cho c©y trång th× chØ cßn c¸ch chuyÓn ong ®i chç kh¸c mét thêi gian míi phßng ®−îc ngé ®éc cho ong. NÕu kh«ng thÓ chuyÓn ®−îc th× ph¶i nhèt ong l¹i, nh−ng cÇn chèng nãng, b¶o ®¶m ®é tho¸ng m¸t vμ cho ong ¨n n−íc ®−êng lo·ng 100 ml/1 cÇu. b) BÖnh ngé ®éc hoa trμ BÖnh x¶y ra khi ®−a ong ®Õn vïng hoa trμ në tËp trung vμo mïa kh« hanh. TriÖu chøng cña bÖnh: Ong thî gi¶m sè lÇn bay ®i lÊy mËt, mét sè ong bay chÖch h−íng, bay kh«ng ch¾c, b¸m vμo v¸n, run rÈy. Êu trïng ong 3-4 ngμy tuæi bÞ chÕt hμng lo¹t ë mäi vÞ trÝ b¸nh tæ. Êu trïng lín tuæi chÕt lón xuèng ®¸y tæ nh−ng kh«ng cã mïi thèi r÷a. C¸ch phßng bÖnh: - NÕu ph¶i ®Æt thïng ong ë vïng cã hoa trμ th× tr−íc ®ã cho ¨n ®Çy ®ñ ®Ó cã mËt dù tr÷. - Nh÷ng ngμy kh« hanh cho ong ¨n thªm n−íc ®−êng lo·ng. Cø mçi lÝt n−íc ®−êng v¾t thªm nöa qu¶ chanh hoÆc 2 g vitamin C cho mçi ®μn ¨n, mçi tèi 200-300 ml trong 3 tèi liÒn. 94
§ÆC §IÓM SINH HäC CñA C¸C LOμI C¸ NU¤I 1. C¸ mÌ tr¾ng C¸ mÌ tr¾ng ViÖt Nam sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ trªn, c¸ −a sèng ë vïng n−íc tÜnh, ®é ch¶y thÊp. §iÒu kiÖn thÝch hîp cho c¸ mÌ sinh tr−ëng vμ ph¸t triÓn lμ nhiÖt ®é n−íc kho¶ng 20-22oC, ®é pH = 7-7,5, hμm l−îng oxy trªn 3 mg/lÝt. C¸ ¨n thùc vËt phï du. C¸ tõ 2,5-3 cm trë lªn ¨n thùc vËt phï du lμ chÝnh. Nu«i dμy trong ao, c¸ mÌ 1 tuæi nÆng 0,5-0,7 kg/con, 2 tuæi nÆng 1,5-2 kg. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi th× thμnh thôc sinh dôc. 2. C¸ mÌ hoa C¸ mÌ hoa thÝch sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ trªn, Ýt nh¶y h¬n c¸ mÌ tr¾ng. Thøc ¨n chñ yÕu lμ ®éng vËt phï du vμ thùc vËt phï du. C¸ mÌ hoa lín nhanh h¬n c¸ mÌ tr¾ng. ë ao hå míi nu«i, c¸ lín nhanh: c¸ 1 tuæi nÆng 2,8 kg, c¸ 2 tuæi nÆng 5 kg. Khi c¸ lín nhÊt cã thÓ ®¹t 35-40 kg. C¸ mÌ hoa thÝch hîp ë c¸c ao hå cã mÆt n−íc lín. C¸ nu«i trong ao nhá th× chËm lín. 95
C¸ mÌ hoa ®Î ë s«ng vμo th¸ng 5-6. Nu«i trong ao c¸ thμnh thôc sinh dôc sím, cã thÓ cho ®Î vμo th¸ng 4, ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi ®· thμnh thôc sinh dôc. 3. C¸ tr¾m cá C¸ tr¾m cá sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ d−íi, thøc ¨n lμ c¸c lo¹i rong ë d−íi n−íc vμ rau cá ë trªn c¹n vøt xuèng. C¸ tõ 2,5-3 cm trë lªn cã thÓ ¨n bÌo tÊm, bÌo trøng, rau bÌo th¸i nhá. C¸ tõ 8-10 cm cã thÓ ¨n rau cá ®Ó nguyªn nh− c¸ lín. Nu«i trong ao, c¸ ¨n t¹p, c¶ nh÷ng thøc ¨n ®éng vËt. NÕu nu«i tèt c¸ 1 tuæi nÆng 1 kg, 2 tuæi nÆng tõ 2-9 kg, 3 tuæi nÆng tõ 9-12 kg. Nu«i trong ao cã thÓ cho ®Î tõ th¸ng 3, ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 3 tuæi ®· thμnh thôc sinh dôc. 4. C¸ chÐp Loμi nu«i phæ biÕn ë n−íc ta lμ c¸ chÐp vÈy, cßn gäi lμ c¸ chÐp tr¾ng. C¸ chÐp th−êng sèng ë tÇng ®¸y vμ gi÷a, cã thÓ chÞu ®−îc l−îng oxy thÊp h¬n c¸ mÌ tr¾ng. C¸ chÐp ¨n ®éng vËt ®¸y lμ chÝnh nh− giun, Êu trïng, c«n trïng, nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c... C¸ còng ¨n c¶ h¹t cñ, mÇm thùc vËt. C¸ chÐp sau 1 n¨m th× thμnh thôc sinh dôc: c¸ ®Î tù nhiªn trong ao, hå, s«ng, ë nhiÖt ®é thÝch hîp 20-22oC, vμ vμo hai vô chÝnh: th¸ng 2-4 vμ th¸ng 8-9. 5. C¸ tr«i C¸ tr«i −a sèng ë tÇng n−íc gi÷a vμ d−íi, thÝch 96
chç n−íc ch¶y, −a ho¹t ®éng. C¸ chÞu l¹nh kÐm, ë nhiÖt ®é 100C c¸ Ýt ho¹t ®éng. C¸ tr«i ¨n mïn b· h÷u c¬, c¸c lo¹i rªu, t¶o ë tÇng ®¸y. Nu«i trong ao c¸ tr«i ¨n t¹p. B×nh th−êng c¸ tr«i 1 tuæi nÆng 100-200 g; c¸ 2 tuæi nÆng 200-230 g, 3 tuæi nÆng 400-600 g, 4 tuæi nÆng 600-800 g. C¸ c¸i 3 tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi th× thμnh thôc sinh dôc. Mïa sinh s¶n tõ th¸ng 5-9, c¸ th−êng ®Î vμo ban ®ªm vμ lóc s¸ng sím. Cho ®Î nh©n t¹o cã n¬i chØ thμnh c«ng vμo th¸ng 6-7, cã n¬i chØ thμnh c«ng vμo th¸ng 8-9. 6. C¸ r« phi C¸ r« phi ph¸t triÓn tèt ë c¶ vïng n−íc ngät vμ n−íc lî, chÞu ®ùng ®−îc ë c¶ vïng n−íc th¶i sinh ho¹t cã hμm l−îng oxy thÊp vμ vïng n−íc chua mÆn. C¸ r« phi chÞu rÐt kÐm, th−êng bÞ bÖnh nÊm vμ chÕt rÐt ë nhiÖt ®é n−íc 10-110C kÐo dμi. NhiÖt ®é thÝch hîp lμ 25-300C. Mïa ®«ng, c¸ th−êng tù ®μo c¸c mμ s©u d−íi ®¸y hå ®Ó tr¸nh rÐt. C¸ ¨n ®éng vËt phï du nh−ng khi lín tõ 1,7-1,8 cm trë lªn chuyÓn sang ¨n mïn b· h÷u c¬, t¶o l¾ng ë ®¸y, c¸c Êu trïng, gi¸p x¸c, thùc vËt thuû sinh mÒm. Nu«i trong hå, ao, c¸ ¨n t¹p vμ rÊt phμm ¨n. C¸ r« phi lín nhanh, c¸ ®ùc lín nhanh h¬n c¸ c¸i. C¸ r« phi v»n 1 tuæi, nu«i tèt nÆng 1 kg/con. C¸ ®Î quanh n¨m trõ c¸c th¸ng rÐt. C¸ khoÐt ®Êt lμm tæ ®Î vμ Êp trøng trong miÖng c¸ mÑ. Th−êng mçi n¨m c¸ ®Î 6-10 løa. 97
7. Tr«i Ên §é (c¸ r« hu) C¸ tr«i Ên §é lμ loμi ¨n t¹p gÇn gièng nh− c¸ tr«i ta. Khi cßn nhá, c¸ ¨n sinh vËt phï du lμ chñ yÕu, cμng lín cμng ¨n nhiÒu mïn b· h÷u c¬, nhÊt lμ mïn b· thùc vËt. Khi nu«i th¶ trong ao, hå c¸ cßn ¨n c¸m g¹o, h¹t ngò cèc, bÌo d©u, bÌo tÊm, rau. C¸ lín nhanh, nÕu nu«i tèt c¸ 1 tuæi nÆng 0,5-1 kg. C¸ c¸i thμnh thôc sinh dôc ë 3 tuæi, c¸ ®ùc 2 tuæi. Mïa sinh s¶n tõ th¸ng 5-9. NhiÖt ®é thÝch hîp ®Ó ®Î trøng tõ 28-300C, thËm chÝ tíi 31-32oC. 8. C¸ Mrigan C¸ cã nguån gèc tõ Ên §é, thuéc hä c¸ tr«i. Khi cßn nhá, c¸ ¨n nguyªn sinh ®éng vËt, c«n trïng, gi¸p x¸c vμ Êu trïng c«n trïng sèng trong n−íc. Khi lín, c¸ sèng ë tÇng ®¸y, ¨n mïn b· h÷u c¬ gièng c¸ tr«i ta. Nu«i 1 n¨m cã thÓ nÆng 0,4- 0,6 kg/con. C¸ 2 tuæi b¾t ®Çu ph¸t dôc, mïa ®Î tõ th¸ng 4-8, tËp trung vμo th¸ng 5-6; nhiÖt ®é ®Î trøng thÝch hîp lμ 28-31oC. 9. C¸ lãc b«ng C¸ th−êng ph©n bè ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long vμ T©y Nguyªn. Th©n c¸ h×nh trô dμi, b×nh th−êng c¸ dμi 25 cm; cã con dμi tíi 75-100 cm. Trªn l−ng vμ ®Çu mμu n©u ®en, xanh ®Ëm, hai bªn s−ên cã mμu vμng, bông tr¾ng, cã hai säc thÉm ch¹y tõ ®Çu ®Õn cuèi v©y ®u«i. Trong 98
thiªn nhiªn, c¸ ®Î ë vïng n−íc cã nhiÒu thùc vËt thuû sinh. ThÞt c¸ th¬m ngon, rÊt Ýt x−¬ng, ®−îc coi lμ thuû ®Æc s¶n n−íc ngät. Mét lång c¸ cì 4 x 8 x 3,5 m nu«i c¸ lãc b«ng cã thÓ cho s¶n l−îng 15-18 tÊn/n¨m. 10. C¸ tai t−îng Lμ loμi c¸ lín nhÊt trong c¸c loμi c¸ sÆc, c¸ r«, cã thÓ ®¹t chiÒu dμi tíi l,8 m, nÆng 50 kg. C¸ tù nhiªn sèng ë th−îng l−u s«ng §ång Nai. C¸ tai t−îng th−êng ®−îc nu«i lμm c¸ c¶nh trong c¸c bÓ kÝnh vμ còng ®−îc nu«i trong c¸c ao, ®×a lμm c¸ th−¬ng phÈm. C¸ tai t−îng thuéc nhãm c¸ ¨n t¹p, tõ n¨m thø 2 lín rÊt nhanh, c¸ 3 n¨m tuæi nÆng 2,5 kg. Lóc cßn nhá, c¸ ¨n ®éng vËt nhá, Êu trïng s©u bä. Khi lín ¨n t¹p, chñ yÕu lμ thùc vËt mÒm nh− rau, c¸. Mïa sinh s¶n b¾t ®Çu khi trêi kh«, Êm. Khi m−a dÇm th¸ng 8 th× ngõng ®Î. Mçi c¸ c¸i mét lÇn ®Î ®−îc 3.000-5.000 trøng. Mïa ®Î c¸ sèng thμnh ®«i, c¸ ®ùc lμm tæ b»ng bät khÝ. 11. C¸ bèng t−îng ë n−íc ta, c¸ bèng t−îng th−êng sèng ë c¸c l−u vùc s«ng Cöu Long, s«ng Vμm Cá vμ s«ng §ång Nai. C¸ −a n−íc Êm, nhiÒu rong cá, hang hèc. C¸ cã thÓ sèng ®−îc ë vïng n−íc nhiÔm phÌn cã ®é pH = 5,5 vμ ë n¬i cã nång ®é muèi d−íi 1,30/00. Hμm l−îng «xy tõ 1 mg/lÝt trë lªn. 99
NhiÖt ®é thÝch hîp lμ 26-32oC, nh−ng ë nhiÖt ®é 15-41oC c¸ vÉn sèng ®−îc. C¸ thÝch ¨n ®éng vËt sèng nh− c¸ nhá, t«m, tÐp, cua, èc vμ c¶ h¹t lóa, c¸m... C¸ ho¹t ®éng r×nh måi m¹nh vÒ ban ®ªm. 12. C¸ trª lai C¸ trª lai hiÖn nay lμ sù lai gièng gi÷a c¸ ®ùc trª phi víi c¸ trª c¸i ®en hoÆc trª c¸i vμng cña n−íc ta b»ng ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o. C¸ cã thÓ sèng ë nhiÖt ®é tõ 7-39,5oC, ®é pH = 3,5- 10,5, ®é muèi 150/00. Do cã c¬ quan thë phô, c¸ cã thÓ thë b»ng oxy cña kh«ng khÝ nªn c¸ cã thÓ sèng ë ao hå cã l−îng oxy thÊp, thËm chÝ sèng ®−îc trªn c¹n vμi giê. Tõ nhá ®Õn lóc cã chiÒu dμi 4-5 cm, c¸ ¨n ®éng vËt nhá nh− giun, bä n−íc, thuû trÇn, bä gËy lμ chñ yÕu... Khi lín, c¸ ¨n t¹p, thÝch ¨n ®éng vËt thèi r÷a, c¶ c¸m, b· bia, t«m, tÐp, giun, c¸ nhá, ph©n. NÕu nu«i tèt mçi th¸ng cã thÓ t¨ng träng 100-150 g. 13. C¸ mÌ Vinh C¸ mÌ Vinh sèng réng r·i trong c¸c s«ng, r¹ch ë c¸c tØnh phÝa nam. KÝch th−íc trung b×nh tõ 10- 20 cm. C¸ thÝch sèng ë n−íc Êm, giíi h¹n tõ 13-33oC, thÝch hîp nhÊt lμ 25-30oC. C¸ sèng ë n−íc ngät nh−ng còng cã thÓ sèng ë n−íc lî cã ®é muèi 70/00, 100
n−íc s¹ch giíi h¹n ®é pH 5,5-9 nh−ng møc thÝch hîp lμ 7-8. C¸ thÝch ¨n thùc vËt lín, ngoμi ra cßn ¨n c¸c lo¹i mïn, b· h÷u c¬ vμ sinh vËt phï du. 14. C¸ ba sa, c¸ tra Hai loμi c¸ nμy sèng tù nhiªn ë l−u vùc s«ng TiÒn vμ s«ng HËu, rÊt s½n ë vïng biªn giíi ViÖt Nam - Campuchia. C¸ sèng ®−îc ë mäi tÇng n−íc, thÝch hîp víi nhiÖt ®é n−íc Êm ë Nam Bé, chÞu ®−îc l−îng «xy thÊp, n−íc phÌn cã ®é pH = 4,5 vμ n−íc lî ®é mÆn 8-100/00. C¸ ¨n t¹p gåm c¸ con, giun, èc, c«n trïng, ph©n h÷u c¬, rau bÌo... C¸ nu«i 1 n¨m ®¹t 1 kg, 2 n¨m ®¹t 3-3,5 kg. HiÖn nay, ë n−íc ta ®· cho sinh s¶n nh©n t¹o ®−îc c¸ tra. Tuy nhiªn, nguån gièng phÇn lín lμ vít c¸ bét trªn s«ng ®em vÒ nu«i. 101
BÖNH ë T¤M, C¸ C©u hái 97: Nu«i t«m, c¸ trong ao, ®Çm cã cÇn ®Çu t− ®Ó phßng vμ trÞ bÖnh kh«ng? Tr¶ lêi: Còng nh− ®éng vËt nu«i trªn c¹n, c¸, t«m cã thÓ m¾c nhiÒu bÖnh vμ cã nh÷ng bÖnh g©y chÕt hμng lo¹t lμm ng−êi nu«i mÊt tr¾ng hoÆc nhÑ th× còng kh«ng cã l·i. V× vËy, phßng vμ trÞ bÖnh cho c¸, t«m lμ vÊn ®Ò rÊt quan träng, kh«ng thÓ coi th−êng. Thêi gian qua, nhiÒu ®Þa ph−¬ng vμ gia ®×nh nu«i t«m, c¸, nhÊt lμ −¬ng c¸, t«m gièng vμ nu«i c¸ lång, c¸ bÌ ®· nhËn râ t¸c h¹i lín cña dÞch bÖnh. VÝ dô, chØ riªng mét lo¹i bÖnh “®èm ®á lë loÐt”, trong nhiÒu n¨m qua ®· l©y lan thμnh bÖnh dÞch ë nhiÒu n¬i, tõ ®ång b»ng Nam Bé ®Õn nhiÒu tØnh vïng miÒn Trung vμ miÒn B¾c nh− Qu¶ng Nam, Qu¶ng Ng·i, §μ N½ng, NghÖ An, Hμ TÜnh, B¾c Ninh, B¾c Giang, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn... lμm c¸c loμi c¸ tr¾m cá, chÐp, mÌ, trª, qu¶... bÞ chÕt hμng lo¹t. Tõ th¸ng 11-1997 ®Õn th¸ng 4-1998 trªn s«ng §μ, trong sè 100 lång c¸ tr¾m cá ®· cã 80 lång xuÊt hiÖn dÞch bÖnh g©y thiÖt h¹i lín cho ng−êi nu«i. Ph¸t hiÖn ®−îc bÖnh ë t«m, c¸ ®· khã nh−ng 102
ch÷a bÖnh cho chóng cßn khã h¬n, ®¬n gi¶n v× c¸ sèng trong n−íc, kh«ng thÓ tiªm thuèc cho hμng v¹n, hμng triÖu con hoÆc b¾t tõng con cho uèng thuèc ®−îc. ChØ cßn c¸ch cho chóng t¾m trong thuèc lμ chñ yÕu. Nh−ng víi liÒu l−îng bao nhiªu th× cã t¸c dông khái bÖnh mμ kh«ng lμm cho t«m, c¸ bÞ ngé ®éc thuèc còng lμ vÊn ®Ò kh«ng dÔ. V× vËy, viÖc phßng bÖnh cho c¸, t«m lμ hÕt søc quan träng. Khi c¸, t«m ®· m¾c bÖnh th× cÇn ph¸t hiÖn kÞp thêi, chÈn ®o¸n ®óng bÖnh, dïng ®óng thuèc míi cã hiÖu qu¶. C©u hái 98: Nh÷ng nguyªn nh©n nμo lμm c¸, t«m ph¸t sinh bÖnh? Tr¶ lêi: C¸, t«m th−êng ph¸t sinh bÖnh do c¸c nguyªn nh©n sau ®©y: - N−íc trong ao, ®Çm cã nhiÒu mÇm mèng g©y bÖnh nh− c¸c lo¹i bμo tö cña nÊm, ký sinh trïng sèng trong n−íc do dän tÈy ao ®Çm kh«ng kü, hoÆc nguån n−íc dÉn vμo ao lÊy tõ n¬i cã c¸ ®· m¾c bÖnh. - Do m«i tr−êng n−íc, thøc ¨n vμ nhiÖt ®é kh«ng thÝch hîp víi ®êi sèng cña c¸, t«m. - Do viÖc nu«i d−ìng, ch¨m sãc kh«ng tèt, ®Ó c¸, t«m gÇy yÕu, gi¶m sót søc ®Ò kh¸ng víi bÖnh. - Do th©n thÓ c¸ bÞ s©y s¸t, vi khuÈn cã ®iÒu kiÖn x©m nhËp vμo vÕt th−¬ng. Nªn biÕt r»ng, vμo ®Çu mïa xu©n thêi tiÕt Èm, 103
vi khuÈn vμ ký sinh trïng ph¸t triÓn dÔ lμm c¸, t«m m¾c bÖnh. HoÆc võa qua mét mïa ®«ng dinh d−ìng kÐm, søc khoÎ gi¶m còng lμm c¸, t«m dÔ m¾c bÖnh. VÒ mïa ®«ng víi c¸ ¨n tÇng ®¸y nh− r« phi chui róc trong bïn ®Ó tr¸nh rÐt th−êng bÞ bÖnh nÊm thuû mi. C¸c loμi c¸ tr«i, chÐp, tr«i Ên §é (r« hu) dÔ bÞ bÖnh bμo tö trïng v× nhiÔm ph¶i bμo nang cña chóng d−íi ®¸y ao. - Khi thêi tiÕt thay ®æi ®ét ngét, oi bøc råi m−a gi«ng lμm m«i tr−êng n−íc thay ®æi, thiÕu oxy vμ xuÊt hiÖn nhiÒu khÝ ®éc lμm c¸ næi ®Çu cã thÓ chÕt hμng lo¹t, dÔ thÊy ë c¸c ao, hå nu«i c¸ b»ng n−íc th¶i. §èi víi c¸ nu«i trong lång mËt ®é dμy ®Æc, khi cã mét vμi con m¾c bÖnh dÔ l©y lan nhanh chãng lμm c¸ chÕt hμng lo¹t. C©u hái 99: C¸c biÖn ph¸p chÝnh phßng bÖnh cho c¸, t«m lμ g×? Tr¶ lêi: N¾m ®−îc c¸c nguyªn nh©n g©y bÖnh cho c¸, t«m nªu ë trªn, ta cÇn thùc hiÖn mét sè biÖn ph¸p phßng bÖnh sau ®©y: - Thùc hiÖn ®óng quy tr×nh kü thuËt nu«i d−ìng tõng loμi c¸, t«m. - Ao cÇn ph¶i ®−îc th¸o n−íc cho kh«, ph¬i n¾ng nhiÒu ngμy, dïng v«i bét r¾c tÈy trïng kü tr−íc khi th¶ c¸. - Kh«ng lÊy n−íc tõ ao c¸ cã bÖnh. 104
- Lo¹i bá nh÷ng con c¸ gièng ®· bÞ s©y s¸t, yÕu søc tr−íc khi th¶ nu«i. Tr−íc khi nhËp c¸ tõ n¬i kh¸c vÒ cÇn ph¶i t×m hiÓu, kiÓm tra bÖnh dÞch ë n¬i ®ã. NÕu kh«ng cã bÖnh míi nhËp c¸ vÒ nu«i. - Ph©n h÷u c¬ tr−íc khi bãn cho c¸ ¨n ph¶i ®−îc ñ nhiÖt kü, cã trén v«i bét ®Ó diÖt trõ vi khuÈn, trøng vμ Êu trïng cña ký sinh trïng g©y bÖnh cho c¸. - §èi víi nu«i c¸ lång, viÖc phßng bÖnh ph¶i ®−îc coi lμ hμng ®Çu. Tr−íc khi th¶ c¸ vμ sau khi thu ho¹ch hÕt c¸ ph¶i ®−a lång lªn c¹n, quÐt kü trong vμ ngoμi lång b»ng n−íc v«i ®Æc råi ph¬i kh« vμi ngμy nÕu lμ lång tre, gç. NÕu lμ lång l−íi ph¶i giÆt s¹ch b»ng xμ phßng, ph¬i kh«, gãi cÊt cÈn thËn. - CÇn t¾m cho c¸ gièng b»ng n−íc muèi, thuèc tÝm lo·ng tr−íc khi th¶. Thøc ¨n xanh cÇn gi÷ t−¬i, non, kh«ng óa thèi, kh«ng cã thuèc trõ s©u hoÆc ph©n ®¹m. Vøt bá hÕt thøc ¨n thõa råi míi cho thøc ¨n míi. Ph¶i cä röa lång l−íi, dông cô chøa thøc ¨n th−êng xuyªn, lu«n gi÷ cho kh« r¸o, s¹ch sÏ. C©u hái 100. Cã thÓ dïng thuèc g× ®Ó phßng bÖnh cho c¸? Tr¶ lêi: Hμng th¸ng treo ngËp tói chøa 3-4 kg v«i bét ë ®Çu lång, phÝa ®Çu nguån n−íc ch¶y. 105
§Þnh kú 45 ngμy mét lÇn cho c¸ ¨n thuèc KN- 04-12 (thuèc do ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n 1 Tõ S¬n - B¾c Ninh s¶n xuÊt) víi liÒu l−îng mçi ngμy 0,2 kg thuèc cho 100 kg c¸. Cho c¸ ¨n 3 ngμy liÒn. C©u hái 101: B»ng m¾t th−êng cã thÓ chÈn ®o¸n bÖnh cho c¸ ®−îc kh«ng? Tr¶ lêi: Ng−êi nu«i c¸ gia ®×nh cã thÓ dïng ph−¬ng ph¸p th«ng th−êng ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh c¸, ®· ®−îc ®óc kÕt qua c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vμ thùc tiÔn s¶n xuÊt nh− sau: - Quan s¸t ho¹t ®éng cña c¸, t«m: khi c¸, t«m bÞ bÖnh th−êng b¬i léi kh«ng b×nh th−êng, gi÷a ban ngμy còng næi ®Çu, nghe tiÕng ®éng m¹nh còng kh«ng lÆn xuèng. C¸ th−êng b¬i t¶n m¸t, d¹t vμo bê, mét sè con b¬i ngöa bông, b¬i nghiªng, cã mét sè con chÕt. - B¾t c¸ lªn nh×n thÊy th©n c¸ cã líp nhít mμu h¬i tr¾ng ®ôc th× cã thÓ c¸ bÞ bÖnh trïng b¸nh xe, tμ qu¶n trïng, trïng loa kÌn. - NÕu trªn mang c¸ mμu s¾c nhît nh¹t, tia mang bÞ rêi ra, nhiÒu nhít th× cã thÓ c¸ bÞ bÖnh s¸n l¸ ®¬n chñ hoÆc mét trong c¸c bÖnh nãi trªn. - Trªn th©n, mang vμ v©y c¸ cã nh÷ng h¹t lÊm tÊm nhá, mμu tr¾ng ®ôc lμ c¸ cã thÓ m¾c bÖnh trïng qu¶ d−a. - Trªn th©n, v©y c¸ r« phi vμ trøng c¸ chÐp khi 106