PHẦN I. ĐẶT VẤN ĐỀ
Công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) có vị trí và vai trò vô cùng
quan trọng trong quá trình xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa hiện nay. Chỉ thị
số 32-CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư Trung ương Đảng đã xác định rõ:
“Phổ biến, giáo dục pháp luật là một bộ phận của công tác giáo dục chính trị tư
tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng”.
Đây là khâu then chốt, quan trọng để đưa chủ trương, chính sách của Đảng, pháp
luật của nhà nước thực sự đi vào cuộc sống xã hội, đi vào ý thức, hành động của
từng chủ thể trong xã hội. Công tác PBGDPL thực sự là cầu nối để đưa các chủ
trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến với mọi người dân. Mọi
tổ chức, cá nhân muốn tuân thủ, thực thi pháp luật trước hết đều phải có hiểu biết
pháp luật. Nếu không nhận thức đầy đủ vị trí quan trọng và không thực hiện tốt
công tác PBGDPL thì dù công tác xây dựng pháp luật có làm tốt đến mấy cũng
không đạt được hiệu quả thực thi pháp luật.
Như vậy, công tác PBGDPL được thực hiện tốt sẽ góp phần nâng cao nhận
thức, định hướng cho mọi người luôn có ý thức tuân thủ pháp luật, ngăn chặn làm
hạn chế những hành vi vi phạm pháp luật và tệ nạn xã hội, giữ gìn an ninh trật tự,
an toàn xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước bước vào thời kỳ hội nhập,
tình hình kinh tế, chính trị, xã hội có nhiều biến động phức tạp thì công tác tuyên
truyền, PBGDPL cho mọi công dân, đặc biệt là cho học sinh trong trường học là
nội dung cần thiết, cấp bách.
Phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường có vai trò quan trọng góp phần
nâng cao ý thức pháp luật và văn hóa pháp lý của công dân từ khi còn ngồi trên
ghế nhà trường, từ đó nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước, quản lý xã
hội. Có thể nói, không có môi trường nào có thể thực hiện việc PBGDPL thuận lợi
và hiệu quả hơn trong môi trường trường học. Muốn học sinh chấp hành pháp luật
tốt thì trước hết các em phải có hiểu biết về pháp luật. Với một môi trường sư
phạm, một đội ngũ thầy cô giáo nhiệt tình, tâm huyết, có năng lực sư phạm, với hệ
thống những bài giảng sinh động, những hình thức, phương tiện phong phú, đa
dạng là cách tốt nhất để những tri thức về pháp luật được giới thiệu, được chuyển
tải tốt nhất đến con trẻ. Đây là cơ sở, là nền móng vững chắc nhất cho các hành vi
đúng pháp luật của các em ngoài nhà trường và trong tương lai. Trước yêu cầu đổi
mới căn bản, toàn diện, PBGDPL theo tinh thần của Nghị quyết số 29/NQ-TW
ngày 04/11/2013, PBGDPL với vị trí là một bộ phận của giáo dục đào tạo cần được
đổi mới nội dung, chương trình, đội ngũ giảng viên, giáo viên, phương pháp giảng
dạy, phương pháp kiểm tra, đánh giá… để thực hiện được mục tiêu giáo dục Việt
Nam phát triển toàn diện.
Công tác PBGDPL trong các nhà trường trên địa bàn tỉnh Nghệ An thời gian
qua đã được Sở GD&ĐT quan tâm chỉ đạo triển khai thực hiện. Nhiều cơ sở giáo
dục (CSGD) đã xây dựng kế hoạch PBGDPL; nhiều văn bản luật đã được tuyên
2
truyền, phổ biến trong cán bộ, giáo viên và học sinh. Tuy nhiên, nhìn chung việc
PBGDPL còn mang tính hình thức, chưa đi vào chiều sâu và chưa mang lại hiệu
quả như mong muốn. Hiểu biết về pháp luật của học sinh nhìn chung còn hạn chế,
cho nên vẫn còn tình trạng học sinh vi phạm pháp luật, nhất là vi phạm luật giao
thông, bạo lực học đường, một số học sinh có những hành vi vi phạm như tàng trữ
pháo, đốt pháo… làm ảnh hưởng đến an ninh trật tự, an toàn trường học. Do đó,
cần tiếp tục chú trọng nâng cao chất lượng công tác PBGDPL trong các CSGD
nhằm tạo chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và ý thức tuân thủ, chấp hành, tự
giác học tập, tìm hiểu pháp luật, xây dựng lối sống và làm việc theo pháp luật trong
toàn ngành Giáo dục; góp phần đưa công tác PBGDPL trong xã hội nói chung,
trong nhà trường nói riêng đi vào chiều sâu, thiết thực, hiệu quả, góp phần bảo đảm
thực hiện đầy đủ quyền được thông tin về pháp luật của công dân. Do vậy, việc đúc
rút sáng kiến kinh nghiệm về các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác PBGDPL là
một nội dung, yêu cầu cần thiết trong ngành giáo dục.
Trường THPT Nguyễn Duy Trinh là CSGD trực thuộc Sở Giáo dục và Đào
tạo Nghệ An (GD&ĐT). Thực hiện hướng dẫn của các cấp, trực tiếp là Sở
GD&ĐT, trường THPT Nguyễn Duy Trinh đã xác định vấn đề PBGDPL một nội
dung, một nhiệm vụ được nhà trường đặc biệt quan tâm triển khai thực hiện. Qua
đó, giúp cán bộ, giáo viên và học sinh ý thức, trách nhiệm thực hiện tốt các chủ
trương của Ðảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; phòng ngừa, ngăn chặn các
tệ nạn xã hội xâm nhập vào học đường. Đồng thời góp phần giáo dục đạo đức, lối
sống, phòng ngừa, ngăn chặn các tệ nạn xã hội xâm nhập vào học đường và hình
thành ý thức, thói quen “Sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” cho các
em ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Từ đó, để xây dựng môi trường giáo
dục an toàn, lành mạnh.
Căn cứ các kết quả đạt được trong quá trình triển khai, chúng tôi chọn đề tài:
“Một số giải pháp nâng cao chất lượng công tác ph bin, giáo dc pháp lut
trong nh trưng tại trưng THPT Nguyễn Duy Trinh”
Công tác PBGDPL không phải là vấn đề mới vì đây là một nội dung, một
nhiệm vụ yêu cầu các CSGD triển khai. Tuy nhiên, hiện tại, đến thời điểm này vẫn
chưa có tài liệu nào hướng dẫn cụ thể, đầy đủ, chi tiết về các giải pháp nâng cao
chất lượng công tác phổ biến, giáo dục pháp luật trong nhà trường. Đề tài được đúc
rút kinh nghiệm từ thực tiễn chủ đạo, triển khai công tác PBGDPL tại trường
THPT Nguyễn Duy Trinh. Cho nên đề tài được đặt ra có tính mới.
3
PHẦN II. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
1. Cơ sở lý lun
1.1. Khái niệm phổ biến, giáo dục pháp luật
Phổ biến giáo dục pháp luật bao gồm hai nội dung “phổ biến pháp luật” và
“giáo dục pháp luật”.
Phổ biến pháp luật:
Theo từ điển Tiếng Việt (NXB Đà Nẵng năm 1997) hay Từ và ngữ Hán Việt
(NXB Từ điển Bách Khoa - 2002) thì "Phổ biến là làm cho đông đảo mọi người
biết đến một vấn đề, một tri thức bằng cách truyền đạt trực tiếp hay thông quan
hình thức nào đó" hoặc làm cho mọi người đều biết đến".
Phổ biến pháp luật có đối tượng tác động rộng rãi, mang ý nghĩa xã hội và
nhân văn sâu sắc, bởi trong lịch sử đã có lúc pháp luật được ban hành nhưng không
được phổ biến công khai mà chỉ được coi là một công cụ nhà nước dùng để trị dân.
Bên cạnh đó phổ biến pháp luật còn mang tính tác nghiệp, truyền đạt nội dung
pháp luật cho các đối tượng cụ thể. Ở những mức độ khác nhau, phổ biến pháp luật
còn nhằm làm cho các đối tượng cụ thể hiểu thấu suốt các quy định của pháp luật
để thực hiện pháp luật trên thực tế. Phổ biến pháp luật thường được thực hiện
thông qua các bài quán triệt tại hội nghị, các cuộc tập huấn, các buổi nói chuyện...
Giáo dục pháp luật:
Theo Từ điển Từ và ngữ Hán - Việt "Giáo dục là quá trình hoạt động có ý
thức, có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức nhằm bồi dưỡng cho con người những
phẩm chất đạo đức và những tri thức cần thiết để người ta có khả năng tham gia
mọi mặt của đời sống xã hội".
So với phổ biến thì giáo dục cũng nhằm nâng cao nhận thức, tình cảm song
nội dung rộng hơn, phương thức tiến hành chặt chẽ hơn, đối tượng xác định hơn,
mục đích lớn hơn. Xét dưới góc độ nhất định thì phổ biến chính là các phương thức
giáo dục cụ thể.
Trong các tài liệu khoa học về pháp luật ở nước ta hiện nay, các tác giả đã khá
thống nhất với khái niệm giáo dục pháp luật: Giáo dục pháp luật là hoạt động có
định hướng, có tổ chức, có chủ định của chủ thể giáo dục tác động lên đối tượng
giáo dục một cách có hệ thống và thường xuyên nhằm mục đích hình thành ở họ tri
thức pháp luật, tình cảm pháp lý và hành vi phù hợp với các đòi hỏi của pháp luật
hiện hành.
Tóm lại, theo cách hiểu chung nhất về phổ biến, giáo dục pháp luật có hai
nghĩa:
- Theo nghĩa hẹp: Phổ biến, giáo dục pháp luật là giới thiệu tinh thần văn bản
4
pháp luật cho người có nhu cầu; theo đó phổ biến, giáo dục pháp luật là việc truyền
bá pháp luật cho đối tượng nhằm nâng cao tri thức, tình cảm, niềm tin pháp luật
cho đối tượng từ đó nâng cao ý thức tôn trọng pháp luật, nghiêm chỉnh chấp hành
pháp luật của đối tượng.
- Theo nghĩa rộng: Phổ biến, giáo dục pháp luật là một khâu của hoạt động tổ
chức thực hiện pháp luật, là hoạt động định hướng có tổ chức, có chủ định thông
qua các hình thức giáo dục, thuyết phục, nêu gương... nhằm mục đích hình thành ở
đối tượng tri thức pháp lý, tình cảm và hành vi xử sự phù hợp với các đòi hỏi của
hệ thống pháp luật hiện hành với các hình thức, phương tiện, phương pháp đặc thù.
Phổ biến, giáo dục pháp luật là quá trình hoạt động thường xuyên, liên tục và
lâu dài của chủ thể tuyên truyền lên đối tượng, là cầu nối để chuyển tải pháp luật
vào cuộc sống. Trong công tác quản lý nhà nước, phổ biến, giáo dục pháp luật
được hiểu theo nghĩa rộng và được xác định là một công việc trọng tâm và thường
xuyên của các cơ quan nhà nước, các cấp, các ngành.
1.2. Đặc điểm của công tác phổ biến, giáo dục pháp luật
1.2.1. Phổ biến, giáo dục pháp luật là một bộ phận của công tác giáo dục
chính trị, tư tưởng
Bản chất của hoạt động xây dựng pháp luật là thể chế hóa đường lối, chủ
trương của Đảng, thể hiện ý chí của nhân dân vì vậy thực hiện pháp luật là thực
hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách của Nhà nước. Phổ biến, giáo dục
pháp luật tạo ra khả năng cho việc giáo dục chính trị, hình thành ở người dân
những hiểu biết nhất định về chính trị đồng thời trong quá trình giáo dục chính trị,
tư tưởng có sự đan xen những nội dung, quan điểm pháp lý nhất định.
Chỉ thị số 32-CT/TW ngày 09/12/2003 của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh
đạo của Đảng trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật, nâng cao ý thức chấp
hành pháp luật của cán bộ, nhân dân đã xác định rõ phổ biến, giáo dục pháp luật là
một bộ phận của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là nhiệm vụ của toàn bộ hệ
thống chính trị đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
1.2.2. Phổ biến, giáo dục pháp luật có mối quan hệ chặt chẽ với công tác xây
dựng pháp luật, tổ chức thực hiện pháp luật
Phổ biến, giáo dục pháp luật và xây dựng pháp luật có mối quan hệ chặt chẽ,
biện chứng với nhau bởi lẽ công tác xây dựng pháp luật là cơ sở cho việc hình
thành, thực hiện công tác phổ biến, giáo dục pháp luật và ngược lại công tác phổ
biến, giáo dục pháp luật là cầu nối, là một phương tiện quan trọng để đưa pháp luật
vào cuộc sống.
Phổ biến, giáo dục pháp luật có tác động tích cực đến việc tổ chức, thực hiện
pháp luật trên cơ sở giúp người dân có hiểu biết pháp luật và có ý thức chấp hành
pháp luật.
5
1.2.3. Phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm truyền đạt thông tin, nội dung pháp
luật, giúp cho đối tượng tác động có hiểu biết nhất định về pháp luật, góp phần
nâng cao ý thức pháp luật của đối tượng thông qua các hình thức, phương tiện,
biện pháp thích hợp.
1.3. Cc nguyên tc phổ biến, gio dục php luật
- Chính xác, đầy đủ, r ràng, dễ hiểu, thiết thực.
- Kịp thời, thường xuyên, có trọng tâm, trọng điểm.
- Đa dạng các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật, phù hợp với nhu cầu,
lứa tuổi, trình độ của đối tượng được phổ biến, giáo dục pháp luật và truyền thống,
phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc.
- Gắn với việc thi hành pháp luật, thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã
hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước, của địa phương và đời sống hằng
ngày của người dân.
- Phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan, tổ chức, gia đình và xã hội.
1.4. Mục đích, ý nghĩa của PBGDPL trong đời sống xã hội
Công tác tuyên truyền, PBGDPL luôn có vị trí và vai trò vô cùng quan trọng
trong quá trình xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa hiện nay, là một bộ phận của
công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, là trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính trị,
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và sự điều phối, tổ chức thực hiện
của các cơ quan nhà nước và các tổ chức, đoàn thể; là khâu then chốt, quan trọng
để chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của nhà nước thực sự đi vào cuộc
sống xã hội, đi vào ý thức, hành động của từng chủ thể trong xã hội.
PBGDPL là cầu nối để chuyển tải pháp luật vào cuộc sống. Nói cách khác,
quá trình đưa pháp luật vào cuộc sống được bắt đầu bằng hoạt động PBGDPL.
Thực hiện pháp luật dù bằng hình thức nào - tuân thủ, thi hành (chấp hành) pháp
luật, sử dụng (vận dụng) pháp luật hay áp dụng pháp luật.
Trước hết đều phải có hiểu biết pháp luật. Nếu không nhận thức đầy đủ vị trí
quan trọng và không thực hiện tốt công tác PBGDPL thì dù công tác xây dựng
pháp luật có làm tốt đến mấy cũng không đạt được hiệu quả thực thi pháp luật.
Pháp luật của Nhà nước không phải khi nào cũng được mọi người trong xã
hội biết đến, tìm hiểu, đồng tình ủng hộ và thực hiện nghiêm chỉnh. Tuy rằng bản
chất pháp luật của Nhà nước ta là tốt đẹp, nó phản ánh ý chí, nguyện vọng, mong
muốn của đông đảo quần chúng nhân dân trong xã hội. Tuy nhiên, dù những quy
định pháp luật có tốt đẹp nhưng không được nhân dân biết đến thì vẫn không đi
vào cuộc sống.
PBGDPL chính là phương tiện truyền tải những thông tin, những yêu cầu, nội
dung và các quy định pháp luật đến với người dân, giúp cho người dân hiểu biết,
nắm bắt pháp luật kịp thời mà không mất quá nhiều thời gian, công sức cho việc tự