Giáo dục khai phóng, ứng dụng tại trường Đại học Hoa Sen - PGS.TS. Bùi Xuân An

GIÁO DỤC KHAI PHÓNG,<br /> ỨNG DỤNG TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC HOA SEN<br /> PGS.TS. Bùi Xuân An - Trường Đại học Hoa Sen<br /> <br /> <br /> Chúng ta đều biết giáo dục là hoạt động có ý nghĩa sống còn của một đất nước,<br /> nhưng dạy cái gì, học như thế nào thì còn nhiều tranh cãi. Trong thời đại chuyển biến kinh<br /> tế xã hội và công nghệ như vũ bão, nhu cầu nhân lực đáp ứng cho thị trường lao động trong<br /> nước cũng như trên thế giới biến động liên tục, ngành giáo dục do đó cũng cần thay đổi<br /> một cách cơ bản để có thể hoàn thành sứ mạng cung cấp nguồn nhân lực cho sự phát triển<br /> xã hội. Trong bài này, tôi chỉ nêu lên một số điểm cơ bản cũng như kinh nghiệm đã qua<br /> trong một khuôn khổ hạn hẹp nhằm góp ý kiến để tìm ra những giải pháp thiết thực cho<br /> hoạt động giáo dục trong trường đại học của chúng ta.<br /> 1. Giáo dục khai phóng (GDKP-Liberal Education) là gì?<br /> Từ xưa đến nay có nhiều xu hướng dạy và học được áp dụng trong ngành giáo dục<br /> đại học trên thế giới, trong đó giáo dục khai phóng đã được áp dụng trên một số ngành,<br /> một số khu vực nhất là ở Bắc Mỹ, Châu Âu. Có thể nói một cách ngắn gọn về xu hướng<br /> giáo dục này tập trung vào ba điểm cốt lõi:<br /> - Là một cách tiếp cận trong giáo dục đại học nhằm tăng cường năng lực cho sinh<br /> viên để họ có thể tham gia vào một thế giới phức hợp, đa dạng và thay đổi.<br /> - GDKP trang bị cho sinh viên kiến thức về thế giới rộng lớn qua các môn học về<br /> khoa học, văn hoá và xã hội cũng như kiến thức chuyên sâu về một lĩnh vực nào đó.<br /> - GDKP giúp sinh viên phát triển nhận thức về trách nhiệm xã hội và các kỹ năng về<br /> tư duy và thực hành cần thiết trong tất cả các ngành học trọng yếu, như kỹ năng<br /> giao tiếp, kỹ năng phân tích và giải quyết vấn đề. GDKP bao gồm khả năng vận<br /> dụng kiến thức và kỹ năng vào các tình huống thật trong cuộc sống.<br /> Tuy nhiên, GDKP là một xu hướng luôn thay đổi, hoàn thiện theo thời gian, có sự<br /> khác biệt đáng kể trong quan điểm và cách thực hiện trước đây (từ thế kỷ XX trở về trước)<br /> và ngày nay (thế kỷ XIX).<br />  Bảng 1. Sự khác biệt trong giáo dục khai phóng giữa thế kỷ XX và thế kỷ XIX<br /> GDKH ở thế kỷ XX GDKP ở thế kỷ XIX<br /> <br />  Một chương trình giảng dạy ưu tú  Cần thiết cho tất cả học sinh<br />  Không dạy nghề (Nonvocational)  Cần thiết cho sự thành công<br /> Cái gì<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  Sự lựa chọn của những người “may mắn” trong nền kinh tế toàn cầu và cho<br /> việc hình thành người công dân<br />  Trường cao đẳng nghệ thuật hoặc các  Tất cả các trường trung học, cao<br /> Ở đâu<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> trường cao đẳng nghệ thuật/khoa học đẳng, đại học; trên tất cả các lĩnh<br /> trong các trường lớn vực học thuật<br />  Qua các môn học về lĩnh vực nghệ thuật  Qua tất cả các môn học trong<br /> Như thế nào<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> và khoa học và/hoặc thông qua giáo dục toàn bộ chương trình: từ phổ<br /> tổng quát trong những năm đầu đại học thông lên đại học<br /> <br /> 2. Phát triển GDKP ở Châu Âu và Hoa Kỳ<br /> Trong những năm 60 và 70 của thế kỷ trước, quá trình đào tạo tập trung vào giáo<br /> dục chuyên ngành, giáo dục nghề nghiệp, nhất là ở châu Âu. Nó đã góp phần gia tăng tốc<br /> độ tăng trưởng và phúc lợi xã hội một cách nhanh chóng trong thời gian trên.<br /> Thời đại thông tin của những năm 80 và 90, khi công nghệ mới nổi lên với một tốc<br /> độ vũ bão, trong khi ở Bắc Mỹ GDKP phát triển mạnh thì Châu Âu vẫn áp dụng phương<br /> thức giáo dục chuyên ngành. Phương thức này không còn có ưu thế như trước nữa, nó đã<br /> góp phần làm kinh tế Châu Âu tăng trưởng chậm lại và gia tăng cách biệt tăng trưởng tương<br /> đối giữa Mỹ và Châu Âu.<br /> Sự tái xuất hiện GDKP ở châu Âu đầu thế kỷ XIX nhằm đáp ứng sự cần thiết phải<br /> phát triển rộng hơn các chương trình đại học với mục đích nâng cao hiệu quả học tập và<br /> khả năng tìm việc làm cho sinh viên tốt nghiệp; sự cần thiết phải thành lập thêm nhiều chọn<br /> lựa cho giáo dục đại học, tập trung vào chất lượng đào tạo.<br /> Nhiều tác giả trên thế giới cho rằng GDKP là rất quan trọng cho một xã hội dân chủ<br /> ở cả châu Á cũng như Hoa Kỳ và các khu vực khác.<br /> 3. Từ định nghĩa đến thực hiện<br /> Nhiều nước Âu Mỹ đã và đang triển khai hệ thống Giáo dục khai phóng trong nghệ<br /> thuật và khoa học (LAS). Đó là một hệ thống giáo dục đại học được thiết kế để thúc đẩy<br /> sinh viên gia tăng mong muốn và khả năng học hỏi, suy nghĩ chín chắn, giao tiếp thành<br /> thạo, để chuẩn bị cho các hoạt động như một công dân trong xã hội. Điểm đặc trưng của<br /> nó là có một chương trình đào tạo linh hoạt, đòi hỏi chiều rộng cũng như chiều sâu của<br /> môn học, khuyến khích các môn liên ngành, tăng quyền lựa chọn cho sinh viên.<br /> Hệ thống này được thực hiện thông qua một phương pháp sư phạm tương tác lấy<br /> người học làm trung tâm và yêu cầu học viên tham gia trực tiếp với tài liệu trong và ngoài<br /> lớp học. Hệ thống GDKP là một tập hợp các mô hình, bao gồm cả chương trình giảng dạy<br /> và phương pháp sư phạm. Thể chế để áp dụng GDKP phải được tất cả các bên có quan hệ<br /> (giảng viên, sinh viên, các quản trị viên, cơ quan quản lý và kiểm định) hiểu biết, chấp<br /> nhận và mong muốn thực hành nó.<br /> Mục đích của GDKP là phát triển con người chứ không phải chỉ để chuẩn bị một<br /> nghề nghiệp; Học tập/suy nghĩ/kỹ năng giao tiếp và khả năng thích ứng suốt đời; thành<br /> công dân có trách nhiệm của xã hội<br /> Chương trình đào tạo phải tạo điều kiện cho sinh viên được tự lựa chọn môn học,<br /> tập trung chuyên môn, có khả năng học rộng và sâu.<br /> Phương pháp sư phạm bao gồm từ gửi bài đọc trước khi lên lớp (giảng dạy tương<br /> tác, dân chủ trong lớp, học chủ động) đến đánh giá sinh viên (minh bạch, có trách nhiệm<br /> giải trình, đánh giá liên tục), đánh giá để học (nội dung và thông tin phản hồi kịp thời), đa<br /> dạng các hình thức đánh giá (kiểm tra, tiểu luận, đề tài nghiên cứu)<br /> Hệ thống áp dụng GDKP bao gồm các khâu từ công tác tuyển sinh (tự do, công<br /> bằng, minh bạch); tư vấn hiệu quả đến hệ thống đào tạo theo tín chỉ.<br /> 4. Bảy nguyên tắc ứng dụng GDKP trong giáo dục đại học<br /> Kinh nghiệm ứng dụng GDKP ở các nước đã đúc kết ra bảy nguyên tắc hoạt động<br /> sau:<br /> 1. Khuyến khích liên hệ giữa sinh viên và giảng viên: Việc lấy học viên làm trung<br /> tâm được thực hiện thông qua quan hệ giữa người học và người hướng dẫn.<br /> 2. Phát triển hợp tác lẫn nhau giữa các học sinh: Như châm ngôn của nước ta “học<br /> thầy không tầy học bạn”, GDKP ưu tiên việc tăng cường các hoạt động giữa<br /> người học với nhau, thực hiện các hoạt động nhóm khi lên lớp cũng như trong<br /> giờ tự học.<br />  3. Khích lệ học tập chủ động: Quan hệ khăng khít giữa học viên và giảng viên,<br /> phương pháp tăng cường quan hệ giữa các học viên đều dựa trên động lực chủ<br /> động học tập của từng học viên.<br /> 4. Phản hồi nhanh: trong cả quá trình sư phạm từ lên lớp đến các hoạt động đánh<br /> giá học viên.<br /> 5. Nhấn mạnh thời gian trong công việc: với khối lượng tự học lớn như vậy, cần<br /> tạo tác phong thực hiện các bài tập, tiểu luận một cách chính xác về mặt thời<br /> gian.<br /> 6. Tạo cho học viên có kỳ vọng trong học tập.<br /> 7. Tôn trọng sự đa dạng tài năng và cách thức học tập của người học.<br /> 5. Kinh nghiệm từ trường đại học Hoa Sen<br /> 5.1. Xây dựng nhiệm vụ nhà trường<br /> Tạo cơ hội bình đẳng về giáo dục; đào tạo những con người có khả năng thích nghi,<br /> học tập suốt đời và có năng lực cạnh tranh lâu dài trong môi trường toàn cầu luôn biến<br /> đổi; góp phần vào sự phát triển nhanh, bền vững và tính nhân bản của kinh tế, xã hội Việt<br /> Nam và khu vực.<br /> 5.2. Mục tiêu chiến lược trong giảng dạy và học tập<br />  Xây dựng và phát triển các chương trình giáo dục có chất lượng, ở nhiều bậc<br /> đào tạo, nhất quán với chuẩn đầu ra, phù hợp với chuẩn mực quốc tế, đáp ứng<br /> nhu cầu đa dạng ngày càng cao của xã hội, tạo được sự chủ động, sáng tạo<br /> trong công tác tuyển sinh.<br />  Tạo trải nghiệm độc đáo, hào hứng và đầy thách thức nhằm phát triển tri thức,<br /> kỹ năng, ngoại ngữ, và nhân cách của người học.<br /> 5.3. Nêu cao bảy giá trị cốt lõi của trường đại học Hoa Sen<br />  Hiếu học, hiếu tri<br />  Tư duy độc lập<br />  Trách nhiệm<br />  Chính trực<br />  Năng động, sáng tạo<br />  Tôn trọng sự khác biệt<br />  Cam kết dẫn đầu về chất lượng<br />  6. Một số hoạt động trong đào tạo ở trường đại học Hoa Sen có gắn với GDKP<br />  Sinh viên tự xây dựng lộ trình học của riêng mình dựa trên lộ trình mẫu với sự<br /> giúp đỡ của cố vấn học tập (tuitor).<br />  Đa dạng số lượng sinh viên trong một lớp: từ 10-90 sinh viên/lớp tùy theo yêu<br /> cầu môn học.<br />  Bài tập và các dự án hợp tác: gắn kết thường xuyên với các doanh nghiệp cũng<br /> như các đơn vị trong và ngoài nước tham gia đào tạo cùng nhà trường.<br />  Nghiên cứu Đại học: trong giảng viên và sinh viên (3/6 năm từ khi thành trường<br /> ĐH có hội nghị NCKH sinh viên Hoa Sen).<br />  Đa dạng/học tập toàn cầu: sinh viên trong và ngoài nước từ nhiều nền văn hóa<br /> khác nhau.<br />  Dịch vụ học tập/học tập cộng đồng (đã thành lập Trung tâm học tập thông qua<br /> phục vụ cộng đồng - Service Learning với chức năng: Hỗ trợ triển khai các môn<br /> học và dự án Service Learning tại các Khoa, Phối hợp liên kết với các tổ chức<br /> trong các dự án cộng đồng, Phối hợp liên kết với các doanh nghiệp, các nhà tài<br /> trợ cho các dự án và liên kết với các trường quốc tế cùng chia sẻ về mô hình<br /> Service Learning).<br />  Thực tập nhận thức, thực tập đồ án chuyên ngành: trong hai học kỳ tại các cơ sở<br /> thực tế tăng khả năng trải nghiệm và ứng dụng cho sinh viên.<br />  Chương trình giáo dục tổng quát: Hình thành ở tất cả các ngành đào tạo 3 môn<br /> học tự chọn (9 tín chỉ) với các nhóm môn học:<br /> o Phương pháp và kỹ năng: Kỹ năng giao tiếp, kỹ năng sử dụng tiếng Việt,<br /> Phương pháp học đại học, Phương pháp nghiên cứu,…<br /> o Giá trị và xã hội: Giới và phát triển, Đạo đức nghề nghiệp, Con người và môi<br /> trường,…<br /> o Văn hóa và tư tưởng: Triết học trong cuộc sống, Tư duy phản biện, Giao tiếp<br /> liên văn hóa,…<br /> 7. Kết luận<br /> Việc hình thành nên một phương thức dạy và học mới cần có thời gian, nghiên cứu<br /> lâu dài, rút tinh kinh nghiệm từ nhiều nguồn. Rất cần có sự đồng thuận từ tất cả các bên có<br /> liên quan đến hoạt động đào tạo với mục tiêu chính là cần đào tạo được đội ngũ nhân lực<br /> đáp ứng cho sự phát triển vũ bão của kinh tế, xã hội trong nước cũng như nhu cầu cho khu<br /> vực và thế giới.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Đỗ Bá Khang (2014), Giáo dục khai phóng (Liberal Education), Management<br /> Retreat 2014, Hoa Sen University<br /> 2. Association of American Colleges and Universities (2007), College Learning for<br /> the New Global Century: A Report from the National Leadership Council for<br /> Liberal Education & America’s Promise.<br /> 3. Becker, Jonathan (2003/2014), “What a Liberal Arts Education is … and is Not.”<br /> 4. Janeksela, Galan M. (2012), “The Value of Liberal Arts Education,” Academic<br /> Exchange Quarterly 16 (4).<br /> 5. Mulcahy, D. G. (2009), “Liberal Education and the Ideal of the Educated Person,”<br /> paper presentation at the annual conference of the American Education Studies<br /> Association, Pittsburgh.<br /> 6. Wende, Marijk van der (2011), “The Emergence of Liberal Arts and Sciences<br /> Education in Europe: A Comparative Perspective,” Higher Education Policy 24:<br /> 233-53.<br />