Giáo trình Âm nhạc: Phần 2 - (Tập 1)

Chia sẻ: Công Nữ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:31

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tiếp phần 1 nội dung phần 2 gồm có: Quãng; Điệu thức và giọng; xác định giọng và dịch giọng; Hợp âm; Giai điệu và sắc thái âm nhạc. Mời các bạn cùng tham khảo để nắm chi tiết nội dung của giáo trình.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Âm nhạc: Phần 2 - (Tập 1)

Ch−¬ng III Qu·ng Môc tiªu Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc : Kh¸i niÖm, c¸ch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng Qu·ng Diatonic, qu·ng Cromatic Qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp §¶o qu·ng Qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch §1. Kh¸i niÖm, c¸ch ®äc tªn, ®é lín cña qu·ng 1.1. Kh¸i niÖm vÒ qu∙ng Trong ©m nh¹c, qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh (nèt nh¹c). Qu·ng lμ nh©n tè quan träng ®Ó h×nh thμnh giai ®iÖu vμ hoμ ©m trong ©m nh¹c. − Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. VÝ dô : − Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. VÝ dô : 1.2. C¸ch ®äc tªn qu∙ng Trong mét qu·ng, ©m bªn d−íi gäi lμ ©m gèc, ©m ë trªn gäi lμ ©m ngän. Víi qu·ng hoμ thanh, ®äc ©m gèc tr−íc sau ®ã lμ ©m ngän. VÝ dô : 60
Víi qu·ng giai ®iÖu, ®äc ©m ph¸t ra tr−íc råi ®Õn ©m ph¸t ra sau kÌm víi h−íng chuyÓn ®éng cña qu·ng. VÝ dô : 1.3. §é lín cña qu∙ng §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng. − Gi¸ trÞ sè l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè l−îng c¸c bËc cã trong qu·ng. VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 5, v× nã chøa n¨m bËc lμ : §« − Rª − Mi − Fa − Sol. Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ sè l−îng lμ 3, v× nã chøa ba bËc : Rª − Mi − Fa. − Gi¸ trÞ chÊt l−îng : BiÓu hiÖn b»ng sè cung vμ nöa cung cã trong qu·ng. VÝ dô : Qu·ng §«1 − Sol1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 3,5 cung. Qu·ng Rª1 − Fa1 cã gi¸ trÞ chÊt l−îng lμ 1,5 cung. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc thÓ hiÖn b»ng c¸c tªn : ®óng, tr−ëng, thø, t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp. §2. qu·ng diatonic, qu·ng cromatic 2.1. Qu∙ng Diatonic Qu·ng Diatonic (cßn gäi lμ qu·ng c¬ b¶n) ®−îc h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n víi nhau, c¸c bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc c¸c bËc chuyÓn ho¸ víi nhau. − Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n. VÝ dô : 61
− Qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n víi bËc chuyÓn ho¸ hoÆc c¸c bËc chuyÓn ho¸ víi nhau. VÝ dô : Qu·ng Diatonic lμ 14 lo¹i qu·ng sau : Qu·ng 1 ®óng (1§) 0 cung Qu·ng 2 thø (2t) 0,5 cung Qu·ng 2 tr−ëng (2T) 1 cung Qu·ng 3 thø (3t) 1, 5 cung Qu·ng 3 tr−ëng (3T) 2 cung Qu·ng 4 ®óng (4§) 2, 5 cung Qu·ng 4 t¨ng (4+) 3 cung Qu·ng 5 gi¶m (5−) 3 cung Qu·ng 5 ®óng (5§) 3, 5 cung Qu·ng 6 thø (6t) 4 cung Qu·ng 6 tr−ëng (6T) 4, 5 cung Qu·ng 7 thø (7t) 5 cung Qu·ng 7 tr−ëng (7T) 5, 5 cung Qu·ng 8 ®óng (8§) 6 cung 2.2. Qu∙ng Cromatic Qu·ng Cromatic lμ tÊt c¶ c¸c qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m (trõ qu·ng 4 t¨ng vμ qu·ng 5 gi¶m). − Qu·ng t¨ng lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng tr−ëng, nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng lín h¬n nöa cung. VÝ dô : − Qu·ng gi¶m lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng qu·ng ®óng hoÆc qu·ng thø, nh−ng gi¸ trÞ chÊt l−îng nhá h¬n nöa cung. VÝ dô : 62
Ngoμi qu·ng t¨ng vμ qu·ng gi¶m, cßn qu·ng t¨ng kÐp vμ gi¶m kÐp nh−ng ®ã lμ nh÷ng tr−êng hîp hiÕm gÆp. 3. qu·ng trïng, qu·ng ®¬n, qu·ng kÐp 3.1. Qu∙ng trïng Qu·ng trïng lμ hiÖn t−îng hai hay nhiÒu qu·ng cã ©m thanh vang lªn gièng nhau nh−ng c¸ch viÕt kh¸c nhau vμ ý nghÜa kh¸c nhau. Cã hai lo¹i qu·ng trïng : − C¸c qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng b»ng nhau. VÝ dô : − C¸c qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng kh¸c nhau. VÝ dô : 3.2. Qu∙ng ®¬n vµ qu∙ng kÐp Qu·ng ®¬n lμ qu·ng cã ®é lín sè l−îng tèi ®a lμ 8. Qu·ng kÐp (cßn gäi lμ qu·ng ghÐp), lμ qu·ng cã gi¸ trÞ sè l−îng lín h¬n 8. Mçi qu·ng kÐp lμ mét qu·ng ®¬n céng thªm mét qu·ng 8 ®óng (cã tr−êng hîp céng thªm 2 hay 3 qu·ng t¸m nh−ng Ýt dïng h¬n). Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña c¸c qu·ng kÐp gièng nh− qu·ng ®¬n. Cã hai c¸ch gäi qu·ng kÐp : − Gäi tªn theo gi¸ trÞ sè l−îng thùc tÕ cña qu·ng cïng víi gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®¬n. VÝ dô : − Gäi tªn theo qu·ng ®¬n thªm mét qu·ng 8 ®Ó thμnh qu·ng kÐp. VÝ dô : 63
§4. ®¶o qu·ng 4.1. Kh¸i niÖm vÒ ®¶o qu∙ng Trong mét qu·ng, khi ta ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng−îc l¹i, khi ta ®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t−îng chuyÓn c¸c ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng. VÝ dô cã qu·ng §«1 − Fa1. §−a nèt §«1 lªn qu·ng 8 ®óng, trë thμnh §«2, khi ®ã ®−îc qu·ng míi lμ Fa1 − §«2. 4.2. Nh÷ng c¸ch ®¶o qu∙ng • §¶o qu·ng ®¬n − Cã hai c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n lμ : + Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô : + Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô : − Quan hÖ gi÷a qu·ng ch−a ®¶o vμ qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau : + Tæng gi¸ trÞ sè l−îng cña hai qu·ng lμ 9. Qu·ng 2 sÏ ®¶o thμnh qu·ng 7 ; qu·ng 3 ®¶o thμnh qu·ng 6 ; qu·ng 4 ®¶o thμnh qu·ng 5 ; qu·ng 5 ®¶o thμnh qu·ng 4... VÝ dô : + Gi¸ trÞ chÊt l−îng trõ qu·ng ®óng vÉn thμnh qu·ng ®óng cßn c¸c qu·ng kh¸c thay ®æi tÝnh chÊt theo tõng cÆp : 64
Qu·ng tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng thø, qu·ng thø ®¶o thμnh qu·ng tr−ëng. VÝ dô : Qu·ng t¨ng ®¶o thμnh qu·ng gi¶m, qu·ng gi¶m ®¶o thμnh qu·ng t¨ng. VÝ dô : Qu·ng t¨ng kÐp ®¶o thμnh qu·ng gi¶m kÐp, qu·ng gi¶m kÐp ®¶o thμnh qu·ng t¨ng kÐp. VÝ dô : • §¶o qu·ng kÐp − Cã ba c¸ch ®¶o qu·ng kÐp lμ : + Gi÷ nguyªn ©m ngän, ®−a ©m gèc lªn hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô : + Gi÷ nguyªn ©m gèc, ®−a ©m ngän xuèng hai qu·ng 8 ®óng. VÝ dô : + §ång thêi ®−a ©m ngän xuèng mét qu·ng 8 ®óng vμ ®−a ©m gèc lªn mét qu·ng 8 ®óng. VÝ dô : − Quan hÖ cña qu·ng kÐp víi qu·ng ®¶o cña nã cã ®Æc ®iÓm sau : + VÒ gi¸ trÞ chÊt l−îng gièng nh− quy luËt víi qu·ng ®¬n ®· nªu ë trªn. + Tæng gi¸ trÞ sè l−îng gi÷a hai qu·ng lμ 16. VÝ dô : Qu·ng 9 tr−ëng ®¶o thμnh qu·ng 7 thø Qu·ng 10 thø ®¶o thμnh qu·ng 6 tr−ëng Qu·ng 11 ®óng ®¶o thμnh qu·ng 5 ®óng Qu·ng 12 gi¶m ®¶o thμnh qu·ng 4 t¨ng. 65
§5. qu·ng thuËn, qu·ng nghÞch 5.1. Qu∙ng thuËn Trong ©m nh¹c, qu·ng thuËn lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn (®ång thêi hoÆc nèi tiÕp) t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. C¸c qu·ng thuËn ®−îc chia lμm c¸c møc ®é sau : − Qu·ng rÊt thuËn : 1 ®óng, 8 ®óng. − Qu·ng thuËn : 4 ®óng, 5 ®óng. − Qu·ng thuËn võa : qu·ng 3 tr−ëng, qu·ng 3 thø, qu·ng 6 tr−ëng, qu·ng 6 thø. Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng thuËn vÉn lμ qu·ng thuËn. 5.2. Qu∙ng nghÞch Qu·ng nghÞch lμ hai ©m cña qu·ng vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai. C¸c qu·ng nghÞch gåm cã : qu·ng 2 tr−ëng, qu·ng 2 thø, qu·ng 7 tr−ëng, qu·ng 7 thø vμ c¸c qu·ng t¨ng, qu·ng gi¶m. Khi ®¶o qu·ng, nh÷ng qu·ng nghÞch vÉn lμ qu·ng nghÞch. 5.3. øng dông cña qu∙ng thuËn, qu∙ng nghÞch Trong c¸c t¸c phÈm ©m nh¹c, ng−êi ta th−êng kÕt hîp sö dông ®an xen nh÷ng qu·ng thuËn vμ nghÞch ®Ó t¹o nªn sù t−¬ng ph¶n vμ ®a d¹ng vÒ ©m thanh. Tuy nhiªn, ng−êi s¸ng t¸c hay dïng c¸c qu·ng thuËn ®Ó viÕt bÌ cho ca khóc, vÝ dô : 66
Dμn ®ång ca mïa h¹ (TrÝch) Nh¹c : Lª Minh Ch©u Lêi : Pháng th¬ NguyÔn Minh Nguyªn C©u hái vμ bμi tËp a) C©u hái 1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ? 2. Tªn gäi cña c¸c ©m trong qu·ng ? 3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ? 67
4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ? 5. Qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ? 6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ? 7. KÓ tªn c¸c qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n ? 8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ? 9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong c¸c qu·ng c¬ b¶n ? 10. Qu·ng Cromatic lμ g× ? 11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ? 12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ? 13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ? 14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ? 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ? 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ? 17. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ? 18. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ? 19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ? 20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐp víi thÓ ®¶o cña nã ? 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ? 22. KÓ tªn c¸c qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ? b) Bμi tËp viÕt 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng c¸c qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng. 2. LÊy Rª2 lμm ©m ngän, x©y dùng c¸c qu·ng hoμ thanh : 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 t¨ng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng. 3. LÊy Mi1 lμm gèc, x©y dùng 5 qu·ng Cromatic kh¸c nhau. 4. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng cña c¸c qu·ng sau. 5. §¶o qu·ng d−íi ®©y b»ng 3 c¸ch. 68
6. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn chóng thμnh c¸c qu·ng tr−ëng. 7. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn chóng thμnh c¸c qu·ng thø. 8. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn chóng thμnh c¸c qu·ng t¨ng. 9. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c¸c qu·ng d−íi ®©y, viÕt thªm dÊu ho¸ ®Ó chuyÓn chóng thμnh c¸c qu·ng gi¶m. 10. T×m c¸c qu·ng trïng cña nh÷ng qu·ng sau. c) Bμi tËp trªn ®μn 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng. 2. LÊy Mi2 lμm ©m ngän, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng giai ®iÖu : 2 thø, 2 tr−ëng, 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 tr−ëng, 7 thø, 8 ®óng. 3. §μn qu·ng kÐp sau, råi thùc hiÖn 3 c¸ch ®¶o qu·ng. 69
H−íng dÉn tù häc H−íng dÉn tr¶ lêi c©u hái C©u 1. Qu·ng lμ g× ? Sù kh¸c nhau gi÷a qu·ng hoμ thanh vμ qu·ng giai ®iÖu ? Qu·ng lμ sù kÕt hîp ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp cña hai ©m thanh. − Qu·ng hoμ thanh : hai ©m vang lªn ®ång thêi. − Qu·ng giai ®iÖu : hai ©m vang lªn nèi tiÕp. C©u 2. Tªn gäi cña c¸c ©m trong qu·ng ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2. C©u 3. Khi ®äc tªn qu·ng hoμ thanh, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2. C©u 4. Khi ®äc tªn qu·ng giai ®iÖu, cÇn ®äc ©m nμo tr−íc, ©m nμo sau ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 1.2. C©u 5. §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi yÕu tè nμo ? §é lín cña qu·ng ®−îc x¸c ®Þnh bëi gi¸ trÞ sè l−îng vμ gi¸ trÞ chÊt l−îng. C©u 6. Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng tªn nμo ? Gi¸ trÞ chÊt l−îng cña qu·ng ®−îc biÓu hiÖn b»ng c¸c tªn : ®óng, tr−ëng, thø, t¨ng, gi¶m, t¨ng kÐp, gi¶m kÐp. C©u 7. KÓ tªn c¸c qu·ng Diatonic h×nh thμnh tõ c¸c bËc c¬ b¶n ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1. C©u 8. Cã bao nhiªu qu·ng c¬ b¶n ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1. C©u 9. TÝnh sè cung vμ nöa cung cã trong c¸c qu·ng c¬ b¶n ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.1. C©u 10. Qu·ng Cromatic lμ g× ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2. C©u 11. Qu·ng t¨ng ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2. C©u 12. Qu·ng gi¶m ®−îc h×nh thμnh nh− thÕ nμo ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 2.2. C©u 13. ThÕ nμo lμ qu·ng trïng ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.1. C©u 14. ThÕ nμo lμ qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2. 70
C©u 15. ThÕ nμo lμ qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 3.2. C©u 16. ThÕ nμo lμ ®¶o qu·ng ? Khi ®−a ©m gèc lªn qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m ngän. Ng−îc l¹i, khi ®−a ©m ngän xuèng qu·ng t¸m ®óng, nã sÏ trë thμnh ©m gèc. HiÖn t−îng chuyÓn c¸c ©m lªn hoÆc xuèng qu·ng t¸m nh− vËy gäi lμ ®¶o qu·ng. C©u 17. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng ®¬n ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2. C©u 18. C¸c c¸ch ®¶o qu·ng kÐp ? Nªu vÝ dô ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2. C©u 19. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng ®¬n víi thÓ ®¶o cña nã ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2. C©u 20. Gi¸ trÞ sè l−îng vμ chÊt l−îng thay ®æi nh− thÕ nμo gi÷a mét qu·ng kÐp víi thÓ ®¶o cña nã ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 4.2. C©u 21. ThÕ nμo lμ qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch ? Qu·ng thuËn lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c hoμ hîp, ªm tai. Qu·ng nghÞch lμ hai ©m vang lªn t¹o c¶m gi¸c kh«ng hoμ hîp, nghÞch tai. C©u 22. KÓ tªn c¸c qu·ng thuËn vμ qu·ng nghÞch trong nh÷ng qu·ng c¬ b¶n ? − §Ó tr¶ lêi c©u hái nμy, cÇn ®äc gi¸o tr×nh ë môc 5.1 vμ 5.2. H−íng dÉn lμm bμi tËp viÕt Bμi tËp 1. LÊy §«1 lμm ©m gèc, x©y dùng c¸c qu·ng giai ®iÖu : 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 gi¶m, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng. − CÇn x¸c ®Þnh, qu·ng giai ®iÖu lμ hai ©m vang lªn nèi tiÕp. − Sau khi viÕt ©m gèc, cÇn x¸c ®Þnh gi¸ trÞ sè l−îng (sè bËc), ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña ©m ngän. − Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc ©m ngän, cÇn x¸c ®Þnh ®óng gi¸ trÞ chÊt l−îng (sè cung trong tõng qu·ng). Thùc hiÖn c¸c bμi tËp tiÕp theo víi quy tr×nh t−¬ng tù. 71
H−íng dÉn thùc hμnh bμi tËp trªn ®μn Bμi tËp 1. LÊy Sol1 lμm ©m gèc, thùc hiÖn trªn ®μn c¸c qu·ng hoμ thanh : 3 thø, 3 tr−ëng, 4 ®óng, 5 ®óng, 6 thø, 7 tr−ëng, 8 ®óng. − CÇn bÊm hai ©m vang lªn ®ång thêi, bÊm kÕt hîp ®äc tªn qu·ng. − Qu·ng 3 thø : Sol − Si gi¸ng. − Qu·ng 3 tr−ëng : Sol − Si. Thùc hiÖn t−¬ng tù víi c¸c qu·ng tiÕp theo. Thùc hiÖn t−¬ng tù víi bμi tËp 2, 3. 72
Ch−¬ng IV §iÖu thøc vμ giäng Môc tiªu Cung cÊp cho ng−êi häc nh÷ng kiÕn thøc : §iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh. §iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn. §iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn. Giäng. §iÖu tr−ëng hoµ thanh, ®iÖu tr−ëng giai ®iÖu. §iÖu thø hoµ thanh, ®iÖu thø giai ®iÖu. §iÖu thøc n¨m ©m. §1. ®iÖu thøc, ©m æn ®Þnh vμ ©m kh«ng æn ®Þnh 1.1. Kh¸i niÖm vÒ ®iÖu thøc §iÖu thøc lμ hÖ thèng thÓ hiÖn mèi t−¬ng quan vÒ cao ®é cña c¸c ©m thanh trong t¸c phÈm ©m nh¹c. §iÖu thøc lμ mét ph−¬ng tiÖn diÔn t¶ quan träng cña ©m nh¹c. Mμu s¾c, tÝnh chÊt ©m nh¹c ®−îc h×nh thμnh qua c¬ cÊu vμ mèi t−¬ng quan ®iÖu thøc ®· gãp phÇn thÓ hiÖn néi dung cña t¸c phÈm. 1.2. ¢m æn ®Þnh vµ ©m kh«ng æn ®Þnh Trong ®iÖu thøc cã mét sè ©m næi lªn nh− nh÷ng ©m tùa cña giai ®iÖu, t¹o c¶m gi¸c yªn tÜnh, æn ®Þnh. T¸c phÈm ©m nh¹c th−êng ®−îc më ®Çu vμ kÕt thóc ë nh÷ng ©m tùa nμy, ®ã lμ nh÷ng ©m æn ®Þnh. Ng−îc l¹i cã mét sè ©m kh¸c l¹i t¹o c¶m gi¸c kh«ng æn ®Þnh vμ cã khuynh h−íng hót dÉn vÒ c¸c ©m tùa, ®ã lμ ©m kh«ng æn ®Þnh. VÝ dô : 73
Lμng t«i Võa ph¶i Nh¹c vμ lêi : V¨n Cao Ph©n tÝch vÝ dô trªn : C¸c ©m æn ®Þnh th−êng cã tr−êng ®é dμi h¬n c¸c ©m kh¸c vμ chóng th−êng ë vÞ trÝ ®Çu ph¸ch hoÆc ë nh÷ng ph¸ch cã träng ©m cña nhÞp. Trong ba ©m æn ®Þnh trªn næi râ h¬n c¶ ®ã lμ ©m §«. ¢m nμy lμ chç tùa chñ yÕu cho toμn bé giai ®iÖu, nã t¹o c¶m gi¸c æn ®Þnh, th¨ng b»ng. ¢m nμy ®−îc gäi lμ ©m chñ (hoÆc chñ ©m). C¸c ©m kh¸c trong giai ®iÖu nμy nh− Rª, Fa, La, Si lμ nh÷ng ©m kh«ng æn ®Þnh. C¸c ©m nμy cã ®Æc tÝnh lμ bÞ hót dÉn vÒ c¸c ©m æn ®Þnh liÒn kÒ víi nã. ViÖc chuyÓn tõ ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh gäi lμ gi¶i quyÕt. VËy cã thÓ hiÓu ®iÖu thøc lμ hÖ thèng c¸c mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c ©m æn ®Þnh vμ c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh trong mét giai ®iÖu hay trong mét t¸c phÈm ©m nh¹c. Trong nÒn ©m nh¹c chuyªn nghiÖp vμ ©m nh¹c d©n gian cña c¸c n−íc trªn thÕ giíi cã nhiÒu d¹ng ®iÖu thøc kh¸c nhau. §ã lμ c¸c lo¹i ®iÖu thøc n¨m ©m, b¶y ©m, m−êi hai ©m... Tuy nhiªn ®iÖu thøc b¶y ©m (tr−ëng vμ thø) cña ©m nh¹c ph−¬ng T©y ®−îc dïng phæ biÕn nhÊt. §2. ®iÖu thøc tr−ëng, gam tr−ëng tù nhiªn 2.1. §iÖu thøc tr−ëng §iÖu thøc tr−ëng lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m (thø tù c¸c bËc ®−îc ghi b»ng ch÷ sè La M·), trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 tr−ëng, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 thø. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc tr−ëng lμ : §iÖu thøc tr−ëng kÝ hiÖu lμ Dur (tiÕng La−tinh nghÜa lμ cøng). 74
2.2. Gam tr−ëng tù nhiªn Sù s¾p xÕp 7 ©m thanh cña ®iÖu thøc theo thø tù tõ thÊp lªn cao hay ng−îc l¹i tõ cao xuèng thÊp tÝnh tõ ©m chñ (bËc I) ®Õn ©m chñ ë qu·ng t¸m liÒn kÒ ®−îc gäi lμ gam. C¸c ©m thanh t¹o thμnh gam gäi lμ c¸c bËc. Nh− vËy lμ bËc cña ®iÖu thøc còng lμ bËc cña gam. Gam tr−ëng tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc tr−ëng : T−¬ng quan vÒ qu·ng gi÷a c¸c bËc trong gam tr−ëng tù nhiªn tÝnh tõ d−íi lªn, lμ 2T − 2T − 2t − 2T − 2T − 2T − 2t. VÝ dô gam §« tr−ëng tù nhiªn : Gam tr−ëng tù nhiªn cã cÊu t¹o lμ hai nhãm bèn ©m gièng nhau vÒ c¬ cÊu qu·ng. Hai nhãm nμy nèi liÒn víi nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng. C¸c bËc cña gam ®Òu cã tªn riªng ph¶n ¸nh chøc n¨ng cña chóng trong ®iÖu thøc : BËc I ¢m chñ KÝ hiÖu : T (Tonique) BËc II ¢m th−îng chñ KÝ hiÖu : SII BËc III ¢m trung KÝ hiÖu : DTIII BËc IV ¢m h¹ ¸t KÝ hiÖu : S (Sousdominante) BËc V ¢m ¸t KÝ hiÖu : D (Dominante) BËc VI ¢m th−îng ¸t KÝ hiÖu : TSVI BËc VII ¢m dÉn lªn KÝ hiÖu : DVII Trong b¶y bËc cña gam, bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ c¸c bËc chÝnh. C¸c bËc cßn l¹i lμ bËc II, bËc III, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc phô. ¢m ¸t n»m trªn ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc III n»m gi÷a hai ©m trªn nªn gäi lμ ©m trung. ¢m h¹ ¸t n»m d−íi ©m chñ mét qu·ng 5 ®óng, ©m bËc VI gäi lμ ©m th−îng ¸t. VÝ dô ë gam §« tr−ëng : 75
¢m th−îng ¸t ¢m trung ¢m bËc II gäi lμ ©m th−îng chñ, ©m bËc VII gäi lμ ©m dÉn lªn. VÝ dô ë gam §« tr−ëng : ¢m dÉn lªn ¢m th−îng chñ ë ®iÖu tr−ëng bËc I, bËc III vμ bËc V lμ nh÷ng bËc æn ®Þnh. Sù æn ®Þnh cña ba bËc nμy kh«ng gièng nhau. BËc I (©m chñ) æn ®Þnh nhÊt, nã lμ trung t©m cña ®iÖu thøc. C¸c bËc II, bËc IV, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh, trong giai ®iÖu c¸c bËc nμy cã khuynh h−íng hót vÒ c¸c bËc æn ®Þnh ®øng liÒn kÒ víi nã. TÝnh chÊt hót dÉn cña c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh còng kh¸c nhau, nã phô thuéc vμo c¸c yÕu tè sau : − Qu·ng gi÷a bËc kh«ng æn ®Þnh ®Õn c¸c bËc æn ®Þnh cμng nhá th× søc hót cμng lín. VÝ dô tõ bËc IV hót vÒ bËc III hoÆc bËc VII hót lªn bËc I lμ qu·ng 2 thø sÏ m¹nh h¬n bËc IV lªn bËc V hay bËc II lªn bËc III lμ qu·ng 2 tr−ëng. − BËc æn ®Þnh nμo cã tÝnh æn ®Þnh h¬n th× søc hót sÏ m¹nh h¬n. VÝ dô : BËc II hót vÒ bËc I (©m chñ) sÏ m¹nh h¬n lμ hót vÒ bËc III. Khuynh h−íng gi¶i quyÕt tõ c¸c bËc kh«ng æn ®Þnh vÒ c¸c bËc æn ®Þnh trong ®iÖu tr−ëng tù nhiªn thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau. VÝ dô ë gam §« tr−ëng : §3. ®iÖu thøc thø, gam thø tù nhiªn 3.1. §iÖu thøc thø §iÖu thøc thø lμ ®iÖu thøc gåm cã b¶y bËc ©m, trong ®ã cã ©m I, ©m III vμ ©m V lμ ©m æn ®Þnh. BËc I vμ bËc III t¹o thμnh qu·ng 3 thø, bËc III vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 3 tr−ëng. BËc I vμ bËc V t¹o thμnh qu·ng 5 ®óng. C«ng thøc cña ®iÖu thøc thø lμ : §iÖu thø kÝ hiÖu lμ moll (tiÕng La−tinh nghÜa lμ mÒm). 3.2. Gam thø tù nhiªn Gam thø tù nhiªn cã c«ng thøc gièng ®iÖu thøc thø : 76
Gam thø tù nhiªn còng cã cÊu t¹o gåm hai nhãm 4 ©m, hai nhãm ®−îc nèi víi nhau b»ng qu·ng 2 tr−ëng. Hai nhãm nμy cã c¬ cÊu qu·ng kh«ng gièng nhau Nhãm 4 ©m d−íi : 2T − 2t − 2T. Nhãm 4 ©m trªn : 2t − 2T − 2T. VÝ dô ë gam La thø : Nhãm 4 ©m d−íi Nhãm 4 ©m trªn Qu·ng 2 thø trong gam thø kh«ng ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt vÒ ©m chñ nh− ë gam tr−ëng. §iÒu nμy t¹o nªn c¶m gi¸c mÒm m¹i trong gam thø tù nhiªn. C¸c bËc cña gam thø cã kÝ hiÖu vμ tªn gäi gièng nh− ®iÖu tr−ëng chØ kh¸c vÒ thø tù qu·ng 2 gi÷a c¸c bËc. Còng nh− giäng §« tr−ëng, giäng La thø tù nhiªn cã c¸c bËc ®Òu lμ c¸c ©m c¬ b¶n cña hμng ©m. Thø tù qu·ng 2 gi÷a c¸c bËc trong giäng La thø còng lμ cÊu tróc chung cña c¸c giäng thø tù nhiªn. Còng gièng nh− ®iÖu tr−ëng, ë ®iÖu thø c¸c bËc I, bËc IV vμ bËc V lμ c¸c bËc chÝnh. C¸c bËc II, III, bËc VI vμ bËc VII lμ c¸c bËc phô. C¸c ©m æn ®Þnh cña ®iÖu thø còng lμ c¸c ©m bËc I, bËc III vμ bËc V, tuy nhiªn søc hót cña c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh vÒ ©m æn ®Þnh cã thay ®æi. BËc II vμ bËc VII hót vÒ ©m chñ trªn qu·ng 2 tr−ëng (1 cung), søc hót nöa cung lμ ë bËc II vÒ bËc III vμ bËc IV vÒ bËc V. §©y lμ s¬ ®å hót dÉn cña c¸c ©m kh«ng æn ®Þnh trong ®iÖu thø tù nhiªn, vÝ dô gam La thø : 77
§4. giäng 4.1. Kh¸i niÖm vÒ giäng Giäng (cßn gäi lμ ®iÖu tÝnh) lμ ®iÖu thøc ®−îc thÓ hiÖn ë mét ®é cao nhÊt ®Þnh. Tªn mét giäng bao gåm hai phÇn : tªn cña ©m chñ vμ tªn cña ®iÖu thøc. VÝ dô vÒ mét sè giäng tr−ëng : Giäng §« tr−ëng C-dur Giäng Sol tr−ëng G-dur Giäng Mi gi¸ng tr−ëng es-dur Giäng Fa th¨ng tr−ëng Fis-dur Tªn ©m chñ cña giäng tr−ëng th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ hoa. VÝ dô vÒ mét sè giäng thø : Giäng §« thø : c-moll Giäng La thø : a-moll Giäng Fa th¨ng thø : fis-moll... Tªn ©m chñ cña giäng thø th−êng ®−îc viÕt b»ng ch÷ th−êng. Giäng tr−ëng vμ giäng thø cã thÓ ®−îc thμnh lËp trªn bÊt k× bËc c¬ b¶n hay bËc chuyÓn ho¸ nμo. MÆc dï ©m chñ lμ c¸c bËc kh¸c nhau nh−ng mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c bËc trong giäng ®Òu gièng nhau. ChØ cã giäng §« tr−ëng vμ giäng La thø cã c¸c bËc ®Òu lμ bËc c¬ b¶n cßn c¸c giäng kh¸c ph¶i dïng c¸c dÊu ho¸ ®Ó thay ®æi c¸c bËc cho phï hîp víi ®iÖu thøc. Sè l−îng dÊu ho¸ ë tõng giäng cã kh¸c nhau. VÝ dô : HoÆc : 4.2. C¸c giäng tr−ëng cã dÊu th¨ng B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng (lμ giäng tiªu biÓu cña ®iÖu thøc tr−ëng), lÊy bËc V cña nã lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo ta sÏ cã giäng Sol tr−ëng. Trong giäng Sol tr−ëng, ©m Fa ph¶i t¨ng lªn nöa cung v× gi÷a bËc VII vμ ©m chñ chØ c¸ch nhau 78
nöa cung. Do vËy giäng Sol tr−ëng cã mét dÊu th¨ng ë ho¸ biÓu. C«ng thøc giäng Sol tr−ëng : TiÕp ®ã, lÊy ©m bËc V cña giäng tr−íc lμm ©m chñ cña giäng tiÕp theo sÏ cã lÇn l−ît c¸c giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng. HÖ thèng c¸c giäng tr−ëng cã tõ 1 ®Õn 7 dÊu th¨ng lμ : Giäng Sol tr−ëng (G-dur) Giäng Rª tr−ëng (D-dur) Giäng La tr−ëng (A-dur) Giäng Mi tr−ëng (E-dur) Giäng Si tr−ëng (B-dur) Giäng Fa th¨ng tr−ëng (Fis-dur) Giäng §« th¨ng tr−ëng (Cis-dur) 4.3. C¸c giäng tr−ëng cã dÊu gi¸ng B¾t ®Çu tõ giäng §« tr−ëng, ®i xuèng mét qu·ng 5 ®óng ta sÏ cã giäng Fa tr−ëng. Trong giäng Fa tr−ëng, ©m bËc IV (©m Si) ph¶i gi¸ng xuèng cho phï hîp 79