Giáo trình Bệnh mắt hột

Chia sẻ: Than Kha Tu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

149
lượt xem 26
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên thế giới có hơn 500 triệu người mắc bệnh, chủ yếu là thuộc thế giới thứ ba. Trachoma là một trong ba nguyên nhân gây mù lòa chính (Trachoma, đục thể thủy tinh tuổi già, glocom).

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Bệnh mắt hột

BÖnh m¾t hét i . §¹i c−¬ng - Trªn thÕ giíi cã h¬n 500 triÖu ng−êi m¾c bÖnh, chñ yÕu lµ thuéc thÕ giíi thø ba. - Trachoma lµ mét trong ba nguyªn nh©n g©y mï loµ chÝnh (Trachoma, ®ôc thÓ thuû tinh tuæi giµ, glocom). Theo WHO (1995), thÕ giíi cã kho¶ng 5,5 triÖu ng−êi mï loµ do bÖnh m¾t hét. - ë ViÖt Nam, sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i (1954), tr−íc khi tiÕn hµnh phßng chèng m¾t hét cã tíi 80% d©n sè m¾c bÖnh. Theo mét ®iÒu tra cña BÖnh viÖn m¾t TW n¨m 1996, chóng ta cßn kho¶ng 7,05% d©n sè m¾c m¾t hét ho¹t tÝnh, 1,15% d©n sè bÞ quÆm vµ cã tíi 1,17% d©n sè tøc lµ vµo kho¶ng 10 v¹n ng−êi mï loµ do di chøng bÖnh m¾t hét. BÖnh cã tÝnh chÊt x· héi réng lín, viÖc phßng vµ chèng bÖnh m¾t hét ®ßi hái cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a chÝnh quyÒn , y tÕ vµ sù hç trî cña Tæ chøc y tÕ thÕ giíi. - §Þnh nghÜa: M¾t hét lµ mét viªm nhiÔm m·n tÝnh cña kÕt gi¸c m¹c. T¸c nh©n g©y ra lµ Chlamydia trachomatis nh−ng nhiÒu khi c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh kh¸c ®ãng gãp lµm cho bÖnh nÆng thªm. BÖnh biÓu hiÖn trªn l©m sµng b»ng nh÷ng cÊu t¹o ®Æc biÖt: nh÷ng hét. Hét nµy th−êng kÌm theo mét t×nh tr¹ng thÈm lËu lan to¶ dµy ®Æc vµ qu¸ s¶n gai nhó trªn kÕt m¹c ®ång thêi xuÊt hiÖn mµng m¸u trªn gi¸c m¹c. M¾t hét tiÕn triÓn hoÆc lµ tíi khái tù nhiªn hoÆc tíi sù lµm sÑo ë kÕt m¹c ®−a tíi biÕn chøng côp mi, l«ng quÆm, l«ng xiªu, loÐt vµ sÑo ®ôc gi¸c m¹c ... vµ cuèi cïng lµ mï loµ. - VÒ t¸c nh©n Chlamydia trachomatis: - N¨m 1907, b»ng thùc nghiÖm trªn khØ vµ nh÷ng ng−êi tù nguyÖn, Prowazek vµ Halbersteadter ®· ph¸t hiÖn nh÷ng thÓ vïi (corpuscules de Prowazek- Halbersteadter - CPH ) trong tÕ bµo biÓu m« kÕt m¹c. 1
- 50 n¨m sau ®ã c¸c nhµ b¸c häc Trung quèc ®· thµnh c«ng trong viÖc nu«i cÊy ph©n lËp nh÷ng thÓ vïi ®ã vµ ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh ®ã chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y ra bÖnh m¾t hét (Chlamydia trachomatis). II.. TriÖu chøng, C¸c tæn th−¬ng c¬ b¶n vµ chÈn ®o¸n 2.1. C¬ n¨ng: Ngøa, cém, nhiÒu dö m¾t. Nh÷ng triÖu chøng nµy Ýt quan träng vµ kh«ng ®Æc hiÖu. 2.2. Thùc thÓ: 2.2.1. Mi : nÒ nhÑ, khe mi hÑp, m¾t lim dim nh− buån ngñ. 2.2.2. KÕt m¹c : * Xung huyÕt: ë líp n«ng, t¹o mµu ®á hång ®Òu trªn diÖn réng. Ngoµi vÞ trÝ ®Æc hiÖu lµ kÕt m¹c sôn mi trªn hiÖn t−îng nµy cßn cã ë kh¾p kÕt m¹c. * Hét: Hét lµ sù tËp hîp c¸c tÕ bµo lympho thµnh nang. ë gi÷a hét lµ trung t©m s¸ng gåm c¸c tÕ bµo lympho non, xung quanh lµ c¸c tÕ bµo lympho ®· biÖt ho¸ cã mµu sÉm. Hét lµm cho kÕt m¹c trë nªn sÇn sïi. VÒ ®¹i thÓ hét cã kÝch th−íc kho¶ng tõ 0,5-1mm, cã thÓ ®øng riªng rÏ gi÷a nh÷ng chç ph©n nh¸nh m¹ch m¸u cho nªn tr«ng gièng nh− tæ chim g¸c trªn cµnh c©y. Còng cã thÓ gÆp hiÖn t−îng hét n»m tËp trung ¸p s¸t vµo nhau hoÆc thËm chÝ nh− chång ®èng lªn nhau vµ khi ®ã gäi lµ hét ®óc nhËp. Hét non cã mµu trong, hét giµ cã mµu tr¾ng ®ôc tr«ng nh− hét r«m s¶y vµ rÊt dÔ vì. ë trªn mét m¾t, hét còng kh«ng nhÊt thiÕt cïng ®é tuæi mµ cã thÓ xen kÏ c¸c hét nhiÒu ®é tuæi. Hét lµ biÓu hiÖn sù ®¸p øng miÔn dÞch cña c¬ thÓ ®èi víi t¸c nh©n Chlamydia. VÞ trÝ ®Æc hiÖu cña hét trong bÖnh m¾t hét lµ ë kÕt m¹c sôn mi trªn vµ ë gi¸c m¹c tuy nhiªn nã cã thÓ cã ë bÊt cø vÞ trÝ nµo trªn m¾t nhÊt lµ ë nh÷ng vïng m¾t hét l−u ®Þa, bÖnh nÆng. §©y lµ ®iÒu cÇn l−u ý ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn víi hét cña c¸c viªm kÕt m¹c kh¸c. * ThÈm lËu: Do th©m nhiÔm nh÷ng tÕ bµo viªm tho¸t m¹ch lµm cho kÕt m¹c dµy lªn (nh− miÕng th¹ch) che mê m¹ch m¸u ë phÝa d−íi. * Nhó gai (ph©n biÖt víi hét): Nh« lªn trªn bÒ mÆt kÕt m¹c. B¶n chÊt cña nhó gai lµ khèi tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh mµ trung t©m lµ mét trô m¹ch ®i th¼ng gãc víi bÒ 2
mÆt kÕt m¹c t¹o nªn h×nh ¶nh chÊm m¸u li ti. Nhó gai kh«ng ph¶i lµ h×nh ¶nh ®Æc hiÖu cña m¾t hét mµ cßn cã thÓ gÆp trong nhiÒu bÖnh viªm kh¸c cña kÕt m¹c. * SÑo: Lµ tæ chøc x¬ t¹o nªn nh÷ng vÖt tr¾ng ãng ¸nh nh− xµ cõ, cã khi kÕt thµnh m¹ng l−íi. SÑo lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh x¬ ho¸ sau khi hét bÞ vì ®i. SÑo g©y co róm kÕt m¹c g©y c¹n tói cïng kÕt m¹c, côp mi vµ quÆm, t¾c ®−êng dÉn lÖ. Trong c¸c viªm kÕt m¹c hét chØ cã hét do Chlamydia trachomatis míi t¹o thµnh seä. 2.2.3. Gi¸c m¹c : * Hét vµ lâm hét trªn gi¸c m¹c: Cïng víi kÕt m¹c sôn mi trªn, gi¸c m¹c còng lµ vÞ trÝ ®Æc hiÖu cña bÖnh m¾t hét. - Hét cã mµu h¬i xam x¸m, h×nh bÇu dôc, n»m däc theo vïng r×a phÝa cùc trªn gi¸c m¹c. - Lâm hét: Lµ di chøng cña hét, thÊy rÊt râ v× xung quanh lµ nÒn tr¾ng, ë gi÷a trong. - Mµng m¸u m¾t hét (pannus): Pannus ®i tõ vïng r×a phÝa 12h h−íng vÒ phÝa trung t©m gi¸c m¹c. Giíi h¹n d−íi cña nã lµ mét vßng cung mµ ®Ønh cña vßng cung nµy h−íng vÒ phÝa 6h. Thµnh phÇn cña pannus gåm : * M¹ch míi (t©n m¹ch). * ThÈm lËu gi¸c m¹c. * Hét. C¸c yÕu tè nµy t¹o thµnh mét líp mµng dµy che mê mèng m¾t ë phÝa sau. 2.3. Tiªu chuÈn chÈn ®o¸n: - Hét trªn kÕt m¹c sôn mi trªn (cã 5 hét trë lªn). - Hét hoÆc lâm hét ë vïng r×a (dÊu hiÖu rÊt cã gi¸ trÞ). - Mµng m¸u gi¸c m¹c cùc trªn. - SÑo ®iÓn h×nh trªn kÕt m¹c. - CËn l©m sµng: * ThÊy thÓ vïi CPH (Corpuspul de Prowazek - Hanberstedter) b¾t mµu Giemsa ®á tÝm n»m ë mét phÝa cña nh©n tÕ bµo. * N¹o hét nhuém thÊy tÕ bµo ho¹i tö . Cø cã 2 trong 4 tiªu chuÈn l©m sµng trªn lµ chÈn ®o¸n ch¾c ch¾n. ë nh÷ng vïng m¾t hét l−u hµnh th× chØ cÇn cã mét tiªu chuÈn lµ ®ñ. 3
III. Ph©n lo¹i Trªn ph−¬ng diÖn l©m sµng vµ nghiªn cøu, ng−êi ta vÉn sö dông ph©n lo¹i cò cña WHO mµ c¬ së lµ ph©n lo¹i cña Mac Callan: 3.1. Tr D: M¾t hét nghi ngê (Trachoma dubium) 3.2. Tr I: Trachoma s¬ ph¸t. - XuÊt hiÖn pannus: mét nÒn mê cña gi¸c m¹c cùc trªn víi mét vµi t©n m¹ch. - Hét non trªn kÕt m¹c sôn mi trªn, hét nhá vµ ch−a cã trung t©m s¸ng. - Ph× ®¹i gai nhó lÊm tÊm ®á. - ThÈm lËu kÕt m¹c nhÑ, vÉn cßn thÊy râ ®ñ c¸c nh¸nh m¹ch m¸u kÕt m¹c. 3.3. Tr II: Trachoma toµn ph¸t - Hét chiÕm −u thÕ. Hét mÒm, dÔ vì vµ ®· cã trung t©m s¸ng. - Ph× ®¹i gai nhó. - ThÈm lËu m¹nh che mê tÊt c¶ c¸c m¹ch m¸u. - Pannus: Réng vµ nhiÒu hét. - Cã thÓ thÊy tæn th−¬ng trªn gi¸c m¹c do hét vì g©y loÐt ... 3.3. Tr III: Lµm sÑo - T×nh tr¹ng sÑo vµ hét xen kÏ cho ®Õn hÕt hét. - NhiÒu ®¸m, æ thÈm lËu. - Cßn nhó gai. - Cßn mµng m¸u gi¸c m¹c nh−ng cã biÓu hiÖn b¾t ®Çu tho¸i lui. Giai ®o¹n nµy cßn ®−îc chia ra: Tr IIIa: hét −u thÕ h¬n sÑo. Tr IIIb: sÑo −u thÕ h¬n hét. Tr IIIc: hÕt hét nh−ng cßn thÈm lËu, c−¬ng tô ... 3.4. Tr IV : Thµnh sÑo. HÕt hét, hÕt thÈm lËu, hÕt nhó gai, sÑo ho¸ hoµn toµn. N¨m 1987, Tæ chøc y tÕ thÕ giíi ®−a ra mét b¶ng ph©n lo¹i nhanh bÖnh m¾t hét ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c phßng chèng bÖnh trªn diÖn réng. C¸c dÊu hiÖu cña m¾t hét ®−îc tËp trung vµo 5 tiªu chuÈn: 4
- T.F. (Trachomatous inflammation - Follicule): Viªm m¾t hét møc ®é võa, tæn th−¬ng chñ yÕu lµ hét (cã ≥ 5 hét trªn kÕt m¹c sôn mi trªn) kÌm theo thÈm lËu møc ®é võa. - T.I. (Trachomatous inflammation - Intense): Viªm m¾t hét nÆng, th©m nhiÔm dÇy vµ to¶ lan che lÊp ≥ 50% c¸c nh¸nh s©u cña hÖ thèng m¹ch m¸u kÕt m¹c sôn mi trªn. - T.S. (Trachomatous scarring): SÑo trªn kÕt m¹c sôn mi trªn. - T.T. (Trachomatous trichiasis): L«ng xiªu, quÆm. - C.O. (Corneal opacity): SÑo ®ôc trªn gi¸c m¹c. Víi b¶ng ph©n lo¹i ®¬n gi¶n nµy ng−êi ta cã thÓ huÊn luyÖn nhanh cho nh÷ng ng−êi kh«ng ph¶i nh©n viªn y tÕ còng cã thÓ tham gia ®iÒu tra bÖnh m¾t hét ®Ó phôc vô cho c«ng t¸c phßng chèng bÖnh trªn diÖn réng. IV. TiÕn triÓn, biÕn chøng vµ ®iÒu trÞ c¸c biÕn chøng. M¾t hét cã thÓ tù khái nÕu ë thÓ nhÑ vµ kh«ng bÞ tiÕp nhiÔm. NÕu kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ, bÖnh diÔn biÕn l©u ngµy, tiÕp nhiÔm nhiÒu ®ît sÏ dÉn ®Õn nhiÒu biÕn chøng. 4.1. ë mi: - Viªm toÐt bê mi: M¾t ®á, bê mi ®á, −ít vµ nhiÒu dö b¸m, l«ng mi bÕt dö. §iÒu trÞ: lau röa b»ng dung dÞch kh¸ng sinh, n−íc l¸, tra thuèc kh¸ng sinh t¹i m¾t kÕt hîp ®iÒu trÞ t¸c nh©n m¾t hét. - QuÆm: Do sÑo kÕt m¹c co kÐo uèn sôn thµnh lßng m¸ng, côp c¶ hµng l«ng mi vµo trong chµ lªn bÒ mÆt kÕt, gi¸c m¹c. X−a kia, c¸c thµy thuèc ë ta hay dïng c¸ch quyÒn mi tøc lµ cÆp g¾p cho ®Õn khi ho¹i tñ mét v¹t da däc theo bê mi. C¸ch lµm nµy còng kh¾c phôc ®−îc Ýt nhiÒu hiÖn t−îng l«ng mi chäc vµo kÕt-gi¸c m¹c tuy nhiªn do diÖn tÝch v¹t da lo¹i bá kh«ng chñ ®éng ®−îc diÖn tÝch theo yªu cÇu ë tõng vÞ trÝ cho nªn hay g©y biÕn d¹ng mi h×nh dÊu ^. Ngµy nay quÆm th−êng ®−îc mæ theo c¸c ph−¬ng ph¸p Panas, Cuenod-Nataff, Snellen ... ®¶m b¶o cho hµng l«ng mi lªn ®Òu vµ bê mi vÉn cã ®−îc ®é cong sinh lý. - L«ng xiªu: Tõng chiÕc hoÆc mét vµi l«ng mi côp vµo trong vµ chµ vµo gi¸c m¹c, ®iÒu trÞ b»ng c¸ch ®èt ®iÖn hoÆc bøng l«ng xiªu. 5
4.2. LÖ bé: - Kh« m¾t do c¸c tuyÕn lÖ phô ë kÕt m¹c bÞ huû ho¹i. Kh« m¾t lµm cho gi¸c m¹c bÞ mê ®ôc do bÞ kh« vµ thiÕu nguån nu«i d−ìng. CÇn rá m¾t liªn tôc b»ng n−íc m¾t nh©n t¹o hoÆc phÉu thuËt chuyÓn èng Stenon. - T¾c lÖ ®¹o : Do sÑo co kÐo chÝt hÑp. ViÖc ®iÒu trÞ t¾c lÖ ®¹o ®i dÇn tõng b−íc: B¬m lÖ ®¹o, nong b»ng que nÕu kh«ng kÕt qu¶ th× tiÕn hµnh tiÕp khÈu lÖ mòi hoÆc nèi hå lÖ-miÖng. 4.3. KÕt m¹c: - SÑo co dóm kÕt m¹c g©y c¹n c¸c tói cïng ®−a tíi h¹n chÕ vËn nh·n. - Viªm kÕt m¹c: B¶n th©n bÖnh m¾t hét lµ viªm kÕt m¹c m·n tÝnh. BÖnh g©y gi¶m søc ®Ò kh¸ng lµm cho dÔ béi nhiÔm vi khuÈn hoÆc virus vµ nh− vËy l¹i phèi hîp viªm kÕt m¹c kh¸c lµm cho bÖnh nÆng thªm. T¨ng tiÕt dö do viªm kÕt m¹c lµm cho bÖnh nh©n cã c¶m gi¸c lÌm nhÌm liªn tôc. ViÖc ®iÒu trÞ cÇn phèi hîp diÖt t¸c nh©n m¾t hét víi diÖt vi khuÈn béi nhiÔm. 4.4. Gi¸c m¹c: - Viªm loÐt gi¸c m¹c do hét vì, do l«ng quÆm, l«ng xiªu, do gi¶m ®Ò kh¸ng dÉn ®Õn béi nhiÔm. §iÒu trÞ: lo¹i bá nguyªn nh©n g©y loÐt, kÕt hîp ph¸c ®å ®iÒu trÞ viªm loÐt gi¸c m¹c. - SÑo gi¸c m¹c: Sau pannus, sau loÐt ®Ó l¹i sÑo. §iÒu trÞ b»ng ®iÖn ph©n Hydrocotison, Dionin xen kÏ. GhÐp gi¸c m¹c nÕu sÑo lín vµ dÇy g©y mï loµ ... - Lo¹n thÞ: Do hét ë gi¸c m¹c thµnh sÑo g©y cho gi¸c m¹c låi lâm (gièng mét c¸i g−¬ng kh«ng ph¼ng). §©y lµ kiÓu lo¹n thÞ kh«ng ®Òu, rÊt khã kh¾c phôc. 4.5. C¸c chi tiÕt kh¸c: - Gl«c«m: Vïng cã Trachoma thÊy tØ lÖ gl«c«m cao h¬n. VËy cã ph¶i m¾t hét g©y x¬ ho¸ vïng bÌ, c¶n trë dÉn l−u thuû dÞch.? - M¾t hét lµm gi¶m søc ®Ò kh¸ng nãi chung, con m¾t dÔ m¾c c¸c bÖnh kh¸c vµ khi bÞ chÊn th−¬ng th× diÔn biÕn nÆng h¬n nh÷ng con m¾t b×nh th−êng. V. §iÒu trÞ vµ dù phßng 6
§iÒu trÞ m¾t hét hiÖn nay chñ yÕu lµ dïng thuèc tiªu diÖt t¸c nh©n Chlamydia. Kh«ng sö dông c¸c thuèc s¸t trïng vµ c¸c ph−¬ng ph¸p c¬ giíi nh− day, kÑp hét. C¸c ph−¬ng ph¸p c¬ giíi nµy kh«ng nh÷ng kh«nglo¹i bá ®−îc t¸c nh©n vµ tÖ h¬n n÷a lµ chóng cßn g©y sang chÊn cho kÕt m¹c. ViÖc dïng thuèc ph¶i ®i ®«i víi vÖ sinh m«i tr−êng ®Ó tr¸nh t¸i nhiÔm. Thuèc cã t¸c dông tèt nhÊt hiÖn nay lµ Azithromycin dïng ®−êng uèng víi liÒu 01 viªn 0,5g/ngµy x 03 ngµy liÒn. NÕu kh«ng cã Azithromycin cã thÓ dïng c¸c kh¸ng sinh hä Tetracyclin: Cloteraxyclin (Aureomicin), Oxytetraxyclin (Teramicin) d¹ng mì tra m¾t theo 2 ph¸c ®å: Liªn tôc: 1-2 lÇn /ngµy trong 3-6 th¸ng liÒn, khái 70%. Gi¸n ®o¹n: 1lÇn /ngµy x 10 ngµy / th¸ng x 3-6 th¸ng 2 lÇn/ngµy x 5ngµy / th¸ng x 3-6 th¸ng. Dù phßng: Cã hai vÊn ®Ò cÇn quan t©m. * Chlamydia + vi khuÈn: Viªm nhiÔm phèi hîp lµm cho bÖnh nÆng thªm, dö nhiÒu gãp phÇn lµm cho t¸i ph¸t m¹nh (ruåi cã thÓ mang mÇm bÖnh ®i xa 200m sau 30phót) * Chlamydia - Chlamydia: TiÕp nhiÔm lµm cho tæn th−¬ng chång chÊt, sÑo ¨n s©u vµo tæ chøc, biÕn chøng nÆng nÒ h¬n. ë ngoµi c¬ thÓ, trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é b×nh th−êng, t¸c nh©n Chlamydia cã kh¶ n¨ng sèng ®−îc tíi 23 ngµy. Nh− vËy vÊn ®Ò lµ ng¨n chÆn l©y truyÒn, h¹n chÕ béi nhiÔm, tiÕp nhiÔm. - Dïng n−íc s¹ch, kh«ng b¬i, röa ë hå ao, giÕng lµng. - Dïng riªng kh¨n mÆt, lu«n giÆt kh¨n b»ng xµ phßng vµ ph¬i n¾ng. - Gi÷ s¹ch m¾t, kh«ng ®−a tay bÈn lªn m¾t. - DiÖt ruåi. - §èi víi c¸n bé y tÕ: L−u ý khi tra thuèc kh«ng ch¹m vµo m¾t bÖnh nh©n. Röa tay vµ s¸t trïng sau khi ®· kh¸m m¾t cã bÖnh m¾t hét. 7