Giáo trình Lý thuyết quy hoạch kiến trúc: Phần 1

Chia sẻ: Tinh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:177

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Lý thuyết quy hoạch kiến trúc: Phần 1 gồm có những nội dung chính sau: Chương 1 khái quát đô thị và công tác quy hoạch đô thị; chương 2 quá trình hình thành và phát triển đô thị; chương 3 đô thị hóa và hệ quả của đô thị hóa; chương 4 các lý luận quy hoạch xây dựng đô thị hiện đại; chương 5 đối tượng và mục tiêu; chương 6 nội dung quy hoạch chung xây dựng đô thị; chương 7 quy hoạch xây dựng khu ở trong đô thị.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Lý thuyết quy hoạch kiến trúc: Phần 1

TRÖÔØNG ÑH KIEÁN TRUÙC TP. HOÀ CHÍ MINH KHOA QUI HOAÏCH LYÙ THUY EÁT QUI HOAÏCH ÑOÂ THÒ GIAÙO AÙN ÑIEÄN TÖÛ TP. Hoà Chí Minh 10/2006
THAM GIA BIEÂN SOAÏN: Chuû nhieäm: KTS. KHÖÔNG VAÊN MÖÔØI TS.KTS. NGUYEÃN THANH HAØ Tham gia: Ths. KTS. LÖU HOAØNG NGOÏC LAN Ths. KTS. LEÂ ANH ÑÖÙC Ths. KTS. ÑOAØN NGOÏC HIEÄP Ths. KTS. HOÀ ÑAØO TRÍ HÖÕU Ths. KTS. PHAÏM ANH TUAÁN Ths. KTS. MAÕ VAÊN PHUÙC Ths. KTS. NGUYEÃN THÒ BÍCH NGOÏC Ths. KTS. NGUYEÃN CAÅM DÖÔNG LY Ths. KTS. TRAÀN PHÖÔNG HAÛO KTS. NGUYEÃN NGOÏC HÖÔNG KTS. TRÖÔNG THAÙI HOAØI AN KTS. TRÖÔNG SONG TRÖÔNG KTS. QUAÙCH THANH NAM 1
MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC ...................................................................................................................... 2 PHAÀN MOÄT ................................................................................................................. 10 TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÂ THÒ VAØ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ....................... 10 CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT ÑOÂ THÒ VAØ COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ ....... 10 1.1. ÑOÂ THÒ VAØ ÑIEÅM DAÂN CÖ ÑOÂ THÒ............................................................... 10 1.1.1. Ñoâ thò vaø Ñieåm daân cö ñoâ thò ...................................................................... 10 1.1.2. Mӝt sӕ khaùi nieäm veà qui moâ ñoâ thò treân thӃ giӟi ......................................... 14 1.1.3.Phaân loaïi vaø phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò. .......................................................... 18 1.1.4. Ñoâ thò hoïc. ................................................................................................... 21 1.2. COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ............................................ 22 1.2.1. Khaùi nieäm coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò .......................................................... 22 1.2.2. Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa coâng taùc quy hoaïch ñoâ thò ................................ 22 1.2.3 Noäi dung, nhieäm vuï cuûa quy hoҥch ñoâ thò. ................................................... 23 1.2.4. Ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò................................................................ 23 1.2.5. Moät soá phöông phaùp veà quy hoïach ñoâ thò ñang ñöôïc söû duïng treân theá giôùi. ............................................................................................................................... 25 PHAÀN HAI ................................................................................................................... 30 QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ - ÑOÂ THÒ HOÙA ................ 30 CHÖÔNG 2: QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH VAØ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ ................. 30 2.1. LÖÔÏC KHAÛO VEÀ QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ THEÁ GIÔÙI:............... 30 2.1.1.Thôøi kì coå ñaïi:............................................................................................... 30 2.1.2. Ñoâ thò thôøi trung ñaïi..................................................................................... 35 2.1.3. Ñoâ thò thôøi caän ñaïi ....................................................................................... 36 2.2. KHAÙI QUAÙT QUAÙ TRÌNH PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ VIEÄT NAM...................... 37 2.2.1. Tình hình phaùt trieån caùc ñieåm daân cö ñoâ thò ñeán theá kæ thöù XVIII .............. 37 2.2.2. Ñoâ thò döôùi thôøi nhaø Nguyeãn ....................................................................... 40 CHÖÔNG 3: ÑOÂ THÒ HOÙA VAØ HEÄ QUAÛ CUÛA ÑOÂ THÒ HOÙA .............................. 43 3.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ ÑOÂ THÒ HOÙA ......................................................................... 43 3.1.1. Ñoâ thò hoùa laø gì? .......................................................................................... 43 3.1.2. Ba giai ñoaïn cuûa ñoâ thò hoùa ......................................................................... 44 3.1.3.Ñaëc ñieåm cuûa quaù trình ñoâ thò hoùa ............................................................... 45 2
3.1.4.Caùc taùc ñoäng cuûa ñoâ thò hoùa ......................................................................... 45 3.2. ÑOÂ THÒ HOAÙ THAØNH PHOÁ CÖÏC LÔÙN ........................................................... 50 3.2.1. Theá naøo laø ñoâ thò cöïc lôùn (mega cities) ....................................................... 50 3.2.2. Aûnh höôûng cuûa ñoâ thò hoaù ñoái vôùi caùc ñoâ thò cöïc lôùn .................................. 50 3.2.3. Moät soá ñoâ thò tieâu bieåu ................................................................................ 50 3.3. HEÄ QUAÛ ÑOÂ THÒ HOÙA ..................................................................................... 52 3.3.1. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò- Söï buøng noå ñoâ thò ........................... 52 3.3.2. Söï gia taêng daân soá vaø laõnh thoå ñoâ thò, söï hình thaønh maät ñoä cö truù khoâng ñoàng ñeàu trong laõnh thoå ñoâ thò .............................................................................. 55 3.3.3. Söï dòch cö vaø dao ñoäng con laéc ................................................................... 55 3.3.4. Hình thaùi ñoâ thò- söï phaân maûnh ñoâ thò ......................................................... 55 3.3.5 Hình thaønh vaø phaùt trieån caùc loaïi hình cö truù cuõng nhö caùc loaïi hình phaân boá daân cö môùi ............................................................................................................. 56 3.4. QUAÙ TRÌNH ÑOÂ THÒ HOÙA TAÏI VIEÄT NAM ................................................... 56 PHAÀN BA..................................................................................................................... 57 CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................... 57 HIEÄN ÑAÏI VAØ XU HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN CUÛA ....................................................... 57 QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ ................................................................................................ 57 CHÖÔNG 4: CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ HIEÄN ÑAÏI ... 57 4.1. BOÁI CAÛNH RA ÑÔØI CUÛA CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................................................................................................ 57 4.2. LYÙ LUAÄN CUÛA CAÙC NHAØ XAÕ HOÄI HOÏC KHOÂNG TÖÔÛNG......................... 57 4.2.1. Taùc giaû Robert Owen................................................................................... 57 4.2.2. Taùc giaû Francois Marie Charles Fourier...................................................... 58 4.2.3. Taùc giaû William Morris ............................................................................... 58 4.3. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ VÖÔØN CUÛA EBENEZER HOWARD (1896) VAØ THAØNH PHOÁ VEÄ TINH CUÛA RAYMOND UNWINN (1922)................................. 58 4.4. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ TUYEÁN .............................................................. 60 4.5. TRÖÔØNG PHAÙI”ÑOÂ THÒ ÑOÄNG” CUÛA CAÙC NHAØ ÑOÂ THÒ HOÏC XOÂ VIEÁT 61 4.5.1. Boái caûnh vaø quan ñieåm ................................................................................ 61 4.5.2. Lyù luaän veà thaønh phoá “Teân löûa”- L.Ladopski............................................ 61 4.5.3. Lyù luaän veà thaønh phoá daûi – N.Miliutin........................................................ 62 4.6. LYÙ LUAÄN VEÀ THAØNH PHOÁ COÂNG NGHIEÄP ................................................. 62 4.7. CAÙC LYÙ LUAÄN QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ HIEÄN ÑAÏI .................................................................... 63 3
4.7.1. Quan ñieåm QHÑT cuûa traøo löu kieán truùc hieän ñaïi-Le Corbusier (1887-1965) ............................................................................................................................... 63 4.7.2. Lyù luaän Thaønh phoá hoang daõ cuûa Frank Lloyd Wright (1935).................... 64 4.8. LYÙ LUAÄN PHAÙT TRIEÅN THAØNH PHOÁ THEO ÑÔN VÒ............................................................. 65 4.9. LYÙ LUAÄN VEÀ”CAÁU TRUÙC TAÀNG BAÄC VAØ PHI TAÀNG BAÄC”TRONG QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ..................................................................................................................................... 66 4.9.1. Lyù luaän veà thaønh phoá Harlow - F. Gibber ................................................... 66 4.9.2. W. Christaller vaø lyù thuyeát vò trí ñieåm trung taâm ........................................ 68 4.10. XU THEÁ PHAÙT TRIEÅN CUÛA QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ TREÂN THEÁ GIÔÙI .................................. 74 4.10.1. Xu theá phaùt trieån QHÑT taïi caùc nöôùc phaùt trieån Chaâu Aâu vaø Baéc Myõ..... 74 4.10.2. Taïi caùc nöôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Trung Quoác ................................. 91 4.10.3. Caùc döï aùn ñoâ thò “sieâu kyõ thuaät”(thaäp nieân 60-70) ................................... 95 4.10.4. Moâ hình ñoâ thò ........................................................................................... 98 PHAÀN BOÁN ................................................................................................................ 101 QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ.......................................................... 101 CHÖÔNG 5: ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ MUÏC TIEÂU .......................................................... 101 5.1. ÑOÁI TÖÔÏNG CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ........................................... 101 5.2. MUÏC TIEÂU VAØ NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ .................. 101 5.2.1. Muïc tieâu..................................................................................................... 101 5.2.2. Nhieäm vuï ................................................................................................... 102 CHÖÔNG 6: NOÄI DUNG QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............ 103 6.1. CAÙC LUAÄN CÖÙ KINH TEÁ XAÕ HOÄI ............................................................................................ 103 6.1.1. Ñaùnh giaù caùc yeáu toá töï nhieân, nguoàn löïc phaùt trieån vaø thöïc traïng kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò. ...................................................................................................... 103 6.1.2. Ñònh höôùng quy hoaïch kinh teá xaõ hoäi cuûa ñoâ thò trong töøng thôøi kyø ......... 103 6.2. XAÂY DÖÏNG CAÙC TIEÀN ÑEÀ PHAÙT TRIEÅN ÑOÂ THÒ ................................................................. 104 6.2.1. Tính chaát ñoâ thò.......................................................................................... 104 6.2.2. Daân soá ñoâ thò.............................................................................................. 105 6.2.3. Ñaát ñai ñoâ thò. ............................................................................................ 109 6.2.4. Cô sôû kinh teá – kó thuaät ñoâ thò ................................................................... 112 6.2.5. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai trong quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò ......................... 112 6.3. ÑÒNH HÖÔÙNG PHAÙT TRIEÅN KHOÂNG GIAN ÑOÂ THÒ............................................................. 114 6.3.1. Nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa sô ñoà ñònh höôùng phaùt trieån khoâng gian ñoâ thò ............................................................................................................................. 115 6.3.2. Cô caáu chöùc naêng ñaát ñai phaùt trieån ñoâ thò................................................ 118 4
6.3.3. Boá cuïc khoâng gian kieán truùc ñoâ thò............................................................ 126 6.4. ÑÒNH HÖÔÙNG QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO VAØ XAÂY DÖÏNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT. .............. 130 6.5. PHAÂN ÑÔÏT XAÂY DÖÏNG VAØ QUY HOAÏCH ÑÔÏT ÑAÀU .......................................................... 131 6.6.ÑIEÀU LEÄ QUAÛN LYÙ XAÂY DÖÏNG THEO QUY HOAÏCH ........................................................... 132 PHAÀN NAÊM ............................................................................................................... 134 QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ..................................................................... 134 CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG ÑOÂ THÒ ............................................................................ 134 CHÖÔNG 7: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ.................... 134 7.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ KHU ÔÛ ÑOÂ THÒ ............................................................................................... 134 7.1.1. Khu ôû trong ñoâ thò...................................................................................... 134 7.1.2. Ranh phuïc vuï vaø ranh haønh chính ............................................................. 135 7.2. VÒ TRÍ VAØ CHÖÙC NAÊNG CUÛA KHU ÔÛ TRONG ÑOÂ THÒ ........................................................ 135 7.2.1. Vò trí cuûa khu ôû trong ñaát daân duïng ñoâ thò................................................. 135 7.2.2. Chöùc naêng cuûa khu ôû trong ñoâ thò.............................................................. 136 7.2.3. Caùc thaønh phaàn ñaát ñai khu ôû ñoâ thò.......................................................... 136 7.3. ÑÔN VÒ ÔÛ ÑOÂ THÒ ...................................................................................................................... 138 7.3.1 Khaùi nieäm Ñôn vò ôû .................................................................................... 138 7.3.2. Moät soá chæ tieâu trong ñôn vò ôû .................................................................... 142 7.3.3. Toå chöùc nhaø ôû trong ñôn vò ôû..................................................................... 146 7.3.4. Toå chöùc heä thoáng dòch vuï coâng coäng trong ñôn vò ôû.................................. 162 7.3.5. Toå chöùc giao thoâng trong ñôn vò ôû ............................................................. 165 7.3.6. Toå chöùc caây xanh- TDTT trong ñôn vò ôû ................................................... 173 CHÖÔNG 8: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG VAØ HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ ...................................................................................... 177 8.1. THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG GIAO THOÂNG ÑOÂ THÒ............................................... 177 8.1.1.Khaùi nieäm veà giao thoâng ñoâ thò – phaân loaïi ............................................... 177 8.1.2.Vai troø cuûa giao thoâng ñoái vôùi giaûi phaùp quy hoaïch ñoâ thò ........................ 178 8.1.3.Caùc coâng trình cô baûn trong maïng löôùi giao thoâng ñoâ thò........................... 189 8.2.QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG HAÏ TAÀNG KYÕ THUAÄT ÑOÂ THÒ .............................. 203 8.2.1.Khaùi nieäm veà heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò.......................................... 203 8.2.2.Thaønh phaàn cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò...................................... 203 8.2.3.Phaân loaïi heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ................................................ 204 8.2.4.Coâng taùc kyõ thuaät haï taàng ñoâ thò ................................................................ 205 8.2.5.Vai troø cuûa heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoái vôùi ñoâ thò.................................. 205 5
8.2.6.Khaùi quaùt veà quy hoaïch xaây döïng heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ......... 206 CHÖÔNG 9: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU TRUNG TAÂM ÑOÂ THÒ VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ ....................................... 210 9.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ KHU TRUNG TAÂM VAØ HEÄ THOÁNG TRUNG TAÂM DÒCH VUÏ COÂNG COÄNG ÑOÂ THÒ................................................................................................................................................ 210 9.1.1. Khaùi quaùt ................................................................................................... 210 9.1.2. Ñònh nghóa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng.................................... 241 9.1.3. Söï phaân caáp cuûa heä thoáng trung taâm dòch vuï coâng coäng ........................... 241 9.2. CAÙC LOAÏI HÌNH CHÖÙC NAÊNG VAØ NGUYEÂN TAÉC TOÅ CHÖÙC............................................. 242 9.2.1. Nguyeân taéc phaân loaïi vaø phaân nhoùm chöùc naêng ....................................... 242 9.2.2. Nguyeân taéc boá cuïc khoâng gian heä thoáng TTPVCCÑT .............................. 244 9.2.3. Döï baùo qui moâ heä thoáng TTPVCCÑT ....................................................... 246 9.3. QUI HOAÏCH CHI TIEÁT CAÙC KHU CHÖÙC NAÊNG TTPVCCÑT .............................................. 247 9.3.1. Khu haønh chính.......................................................................................... 247 9.3.2. Khu giaùo duïc.............................................................................................. 248 9.3.3. Khu y teá vaø baûo veä söùc khoûe ..................................................................... 249 9.3.4. Khu thöông maïi-dòch vuï ............................................................................ 249 9.3.5. Khu vaên hoùa .............................................................................................. 250 9.3.6. Khu caây xanh-TDTT.................................................................................. 250 CHÖÔNG 10: QUY HOAÏCH KHU COÂNG NGHIEÄP VAØ KHO TAØNG ÑOÂ THÒ .. 251 10.1 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG KHU COÂNG NGHIEÄP................................................................... 251 10.1.1. Vai troø coâng nghieäp trong quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån ñoâ thò ....... 251 10.1.2. Caùc loaïi hình khu coâng nghieäp ................................................................ 252 10.1.3. Nguyeân taéc quy hoaïch khu coâng nghieäp ................................................. 255 10.1.4.Caùc hình thöùc boá trí khu coâng nghieäp ....................................................... 257 10.2. QUY HOAÏCH KHU KHO TAØNG.............................................................................................. 258 10.2.1. Caùc loaïi hình kho taøng............................................................................. 258 10.2.2. Yeâu caàu thieát keá khu kho taøng................................................................. 259 CHÖÔNG 11: QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ... 260 11.1. YÙ NGHÓA CUÛA VIEÄC QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ ........ 260 11.2. NHÖÕNG QUY ÑÒNH TRONG QUY HOAÏCH HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ.................. 261 11.3 QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ............................................... 262 11.3.1 Quy hoҥch heä thoáng caây xanh trong maët baèng toång theå ñoâ thò ................. 262 11.3.2 Caùc kieåu boá trí caây xanh trong heä thoáng caây xanh ñoââ thò......................... 263 11.4 CAÙC LOÏAI HÌNH QUY HOAÏCH CAÂY XANH TRONG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ .. 264 6
11.4.1 Caây xanh coâng coäng ................................................................................. 264 11.4.2 Caây xanh haïn cheá ..................................................................................... 265 11.4.3 Caây xanh chuyeân duïng ............................................................................. 265 11.5 QUY HOAÏCH CHÆNH TRANG HEÄ THOÁNG CAÂY XANH ÑOÂ THÒ HIEÄN HÖÕU ..................... 265 11.5.1 Quy hoaïch chænh trang heä thoáng caây xanh treân maët baèng toång theå ñoâ thò 266 11.5.2 Quy hoaïch chænh trang caây xanh trong caùc khu vöïc chöùc naêng................ 266 CHÖÔNG 12: THIEÁT KEÁ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT ÑOÂ THÒ ............................... 268 12.1. ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ THÔØI GIAN LAÄP QUY CHI TIEÁT ............................................................... 268 12.1.1.Ñoái töôïng .................................................................................................. 268 12.1.2.Thôøi gian................................................................................................... 268 12.2. NHIEÄM VUÏ CUÛA QUY HOAÏCH CHI TIEÁT ............................................................................. 268 12.2.1.Xaùc ñònh caùc yeáu toá aûnh höôûng quy hoaïch khu ñaát .................................. 268 12.2.2.Toång hôïp caùc soá lieäu hieän traïng ............................................................... 272 12.2.3.Phaân tích ñaùnh giaù veà khu ñaát vaø xaùc ñònh nhieäm vuï quy hoaïch ............. 272 12.3. NOÄI DUNG QUY HOҤCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ................................................... 275 12.3.1.Phaân tích ñaùnh giaù hieän traïng................................................................... 275 12.3.2.Xaùc ñònh tính chaát chöùc naêng vaø caùc chæ tieâu kinh teá – kyõ thuaät (chuû yeáu laø veà söû duïng ñaát, haï taàng xaõ hoäi vaø haï taàng kyõ thuaät cuûa khu vöïc thieát keá, noäi dung caûi taïo vaø xaây döïng môùi)..................................................................................... 275 12.3.3.Quy hoaïch toång maët baèng söû duïng ñaát, xaùc ñònh chæ tieâu cho töøng khu ñaát (veà dieän tích, maät ñoä xaây döïng, heä soá söû duïng ñaát, taàng cao coâng trình, vò trí, quy moâ caùc coâng trình ngaàm). .................................................................................... 275 12.3.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng kyõ thuaät ñoâ thò ............................................ 275 12.3.5.Döï kieán nhöõng haïng muïc öu tieân phaùt trieån vaø nguoàn löïc thöïc hieän. ...... 275 12.3.6.Thieát keá ñoâ thò. ......................................................................................... 275 12.3.7.Ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng vaø ñeà xuaát bieän phaùp ñeå giaûm thieåu aûnh höôûng xaáu ñeán moâi tröôøng trong ñoà aùn quy hoïach xaây döïng chi tieát ñoâ thò........ 276 12.4. CAÙC NGUYEÂN TAÉC BOÁ CUÏC QUY HOAÏCH KIEÁN TRUÙC. .................................................. 276 12.4.1.Sô ñoà cô caáu quy hoaïch ............................................................................ 276 12.4.2.Quy hoaïch söû duïng ñaát ............................................................................. 276 12.4.3.Quy hoaïch kieán truùc vaø caûnh quan ñoâ thò ................................................. 277 12.4.4.Quy hoaïch heä thoáng haï taàng ñoâ thò........................................................... 278 CHÖÔNG 13: QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ .................................................. 284 13.1. VAI TROØ CUÛA COÂNG TAÙC CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ TRONG VIEÄC XAÂY DÖÏNG CAÙC THAØNH PHOÁ ..................................................................................................................................................... 284 7
13.2. MOÄT SOÁ KHUYNH HÖÔÙNG QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ ............................................ 284 13.2.1. Khuynh höôùng « phaù boû coâng trình cuõ – xaây döïng coâng trình môùi » ...... 284 13.2.2. Khuynh höôùng laøm môùi treân cô sôû coâng trình cuõ .................................... 284 13.3. NGUYEÂN TAÉC VAØ CÔ SÔÛ KHOA HOÏC CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOÏACH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ ............................................................................................................................................................. 285 13.4. NOÄI DUNG CUÛA COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH CAÛI TAÏO ÑOÂ THÒ .......................................... 285 13.4.1. Quy hoaïch caûi taïo ñoâ thò.......................................................................... 285 13.4.2.Quy hoaïch caûi taïo caùc khu chöùc naêng ñoâ thò ............................................ 286 PHAÀN SAÙU ................................................................................................................ 289 HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................................ 289 CHÖÔNG 14: TRÌNH TÖÏ HOÀ SÔ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............. 289 14.1. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOÏACH XAÂY DÖÏNG VUØNG ............................................................. 289 14.1.1. Lí do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch......................................................... 289 14.1.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 289 14.1.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch........................................................ 290 14.1.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 290 14.1.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 291 14.2. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHUNG XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................ 291 14.2.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch........................................................ 291 14.2.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 291 14.2.3. Noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch .............................................................. 292 14.2.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 292 14.2.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 292 14.3. LAÄP NHIEÄM VUÏ QUY HOAÏCH CHI TIEÁT XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ.......................................... 292 14.3.1. Lyù do vaø söï caàn thieát laäp quy hoaïch........................................................ 293 14.3.2. Caùc caên cöù laäp quy hoaïch........................................................................ 293 14.3.3. Caùc noäi dung nghieân cöùu quy hoaïch........................................................ 293 14.3.4. Hoà sô saûn phaåm vaø döï toaùn kinh phí ....................................................... 293 14.3.5. Toå chöùc thöïc hieän .................................................................................... 294 14.4. TRÌNH TÖÏ LAÄP ÑOÀ AÙN QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ ............................................... 294 14.4.1. Laäp ñoà aùn quy hoaïch xaây döïng vuøng ...................................................... 294 14.4.2. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chung xaây döïng ñoâ thò........................................... 301 14.4.3. Laäp ñoà aùn quy hoaïch chi tieát xaây döïng ñoâ thò. ........................................ 309 PHAÀN BAÛY ................................................................................................................ 319 8
CHÖÔNG 15: THIEÁT KEÁ ÑOÂ THÒ......................................................................... 319 15.1. YÙ NGHÓA VAØ TAÀM QUAN TROÏNG CUÛA TKÑT ................................................................... 319 15.2. ÑOÁI TÖÔÏNG, MUÏC TIEÂU VAØ VÒ TRÍ CUÛA TKÑT ................................................................. 320 15.2.1. Khaùi nieäm veà TKÑT ( Urban Design) ..................................................... 320 15.2.2 Ñoái töôïng vaø muïc tieâu cuûa TKÑT ............................................................ 321 15.2.3 Vò trí cuûa TKÑT........................................................................................ 321 15.3. MOÄT SOÁ KHAÙI NIEÄM CÔ SÔÛ TRONG TKÑT......................................................................... 325 15.3.1.Hình thöùc .................................................................................................. 325 15.3.2.Hình aûnh ñoâ thò ......................................................................................... 325 15.3.3.Caáu truùc ñoâ thò .......................................................................................... 326 15.4.CѪ SÔÛ LÍ LUAÄN ......................................................................................................................... 326 15.4.1. Lyù luaän hình aûnh ñoâ thò............................................................................ 329 15.5. NOÄI DUNG VAØ TRÌNH TÖÏ TKÑT. .......................................................................................... 335 15.5.1.Noäi dung thieát keá ñoâ thò............................................................................ 335 15.5.2.Trình töï thieát keá ñoâ thò.............................................................................. 335 15.5.3.Caùc baûn veõ yeâu caàu. ................................................................................. 340 9
PHAÀN MOÄT TOÅNG QUAN VEÀ ÑOÂ THÒ VAØ QUY HOAÏCH XAÂY DÖÏNG ÑOÂ THÒ CHÖÔNG I: KHAÙI QUAÙT ÑOÂ THÒ VAØ COÂNG TAÙC QUY HOAÏCH ÑOÂ THÒ 1.1. ÑOÂ THÒ VAØ ÑIEÅM DAÂN CÖ ÑOÂ THÒ 1.1.1. Ñoâ thò vaø Ñieåm daân cö ñoâ thò Thöïc theå ñoâ thò vaø khaùi nieäm ñoâ thò ñaõ xuaát hieän töø trong lòch söû xa xöa, coù leõ töø khi baét ñaàu hình thaønh neáp sinh hoaït, khaùc bieät vôùi neáp sinh hoaït ñoàng queâ (urban life-rural life). Loaøi ngöôøi ñaõ töøng bieát caùc thò quoác, caùc ñoâ thò coå ñaïi nhö Troy, Roma, Constantinople(Istanbul)… Nhöõng ñoâ thò chæ xuaát hieän sau moät quaù trình chuyeån ñoäng tieàn ñoâ thò vôùi nhöõng ñieàu kieän nhö söï ñònh cö, söï xuaát hieän kyõ thuaät tieán boä, coâng nghieäp phaùt trieån ñaùng keå vaø vieäc taêng daân soá. Daàn daàn, traïng thaùi ñònh cö bieán ñoåi veà chaát, töø coäng ñoàng taäp trung ôû ñòa phöông, coâ laäp, töï cung töï caáp vaø vôùi neàn kinh teá chuû yeáu laø noâng nghieäp trôû thaønh moät hình thaùi taäp trung daân cö mang saéc thaùi khaùc haún, ñoù laø saéc thaùi cuûa ñoâ thò. Ñoâ thò ra ñôøi khi hình thöùc saûn xuaát khoâng phaûi noâng nghieäp, taùch khoûi noâng nghieäp, khoâng coøn naèm trong khung caûnh noâng thoân. Theo Terry Mc Gee, moät chuyeân gia ngöôøi Canada, noåi tieáng veà ñoâ thò hoïc thì: Thaønh phoá laø nôi tích luõy cuûa caûi vaø truyeàn thoáng, vaø laø nguoàn phaùt trieån chính nhöõng khuoân maãu vaên hoùa - laø trung taâm cuûa vaên minh. Noù laø trung taâm thaàn kinh cuûa quoác gia vaø laø ñoái töôïng taán coâng chính cuûa keû xaâm löôïc. Trong The America Encyclopeadia, ñoâ thò ñöôïc trình baøy vôùi moät quan nieäm nhö sau: “… thaønh phoá (city) chæ laø moät taäp hôïp daân cö coù moät qui moâ ñaùng keå, ôû ñoù ñieàu kieän soáng ñöôïc xem laø theo kieåu ñoâ thò, traùi ngöôïc vôùi ñôøi soâng noâng thoân ôû mieàn thoân daõ... Theo nghóa ñoù, thaønh phoá laø moät hieän töôïng chung cuûa xaõ hoäi vaên minh”. Nhö vaäy thaønh phoá phaûi laø nôi coù ñieàu kieän toát nhaát ñeå toå chöùc xaây döïng moät xaõ hoäi vaên minh, cuõng coù nghóa noù phaûi laø ñaàu taøu cuûa söï phaùt trieån cuûa vuøng, cuûa quoác gia vaø thaäm chí cuûa khu vöïc. Ñieàu naøy cuõng ñöôïc trình baøy trong Encyclopaedia of the Social Sciences nhö sau:“Trong taát caû caùc thôøi ñaïi vaø caùc khu vöïc, töø Ai Caäp coå ñaïi ñeán nöôùc Myõ hieän ñaïi, söï phaùt trieån cao nhaát cuûa trí löïc, saùng kieán vaø thaønh töïu laø ôû trong caùc coäng ñoàng ñoâ thò. Chöøng naøo maø con ngöôøi coøn ôû trong giai ñoaïn chaên nuoâi vaø noâng nghieäp thì vaãn coøn coù ít chaát kích thích ñeå phaân chia chöùc naêng kinh teá; toaøn boä naêng löïc cuûa con ngöôøi bò thu huùt vaøo coâng vieäc lo cung caáp löông thöïc, nhöng vôùi thaønh phoá thì coù söï phaân coâng lao ñoäng vaø nhöõng khaû naêng taïo ra thaëng dö kinh teá. Ñieàu naøy ñaõø ñöa ñeán söï tieán boä veà cuûa caûi, thôøi gian raûnh roãi, giaùo duïc trí oùc vaø söï phaùt trieån cuûa ngheä thuaät vaø khoa hoïc”. Vaäy “Ñoâ thò laø saûn phaåm cuûa vaên minh nhaân loaïi phaùt trieån ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh, laø hình thöùc quaàn cö phöùc taïp xuaát hieän trong quaù trình ñoâ thò hoùa, noù phaûn aùnh moät caùch toång hôïp quaù trình vaø trình ñoä phaùt trieån cuûa xaõ hoäi” 10
Ñieåm daân cö ñoâ thò laø ñieåm daân cö taäp trung phaàn lôùn nhöõng ngöôøi daân phi noâng nghieäp, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi cuûa moät vuøng laõnh thoå, coù cô sôû haï taàng thích hôïp. H1.1: Söï hôïp quaàn vaø ñònh cö cuûa nhöõng H1.2: Ñoâ thò Hy Laïp coå ñaïi Ñoâ coäng ñoàng daân cö thôøi XH thò toäc taïo tieàn ñeà thò Milet vôùi caàu truùc oâ vuoâng cho vieäc phaùt trieån ñoâ thò thôøi kyø XH chieám höõu noâ leä H1.3: Baûn ñoà Saøi Goøn 1795 [2] H1.4: Caáu truùc ñoâ thò theo quan ñieåm Ñoâ thò hoïc 11
Moãi ñieåm daân cö ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp hay trung taâm chuyeân ngaønh cuûa moät vuøng laõnh thoå naøo ñoù, coù theå laø trung taâm cuûa moät quoác gia. Ñieåm daân cö ñoâ thò laø nôi taäp trung haønh chính cuûa ñòa phöông vaø laø nôi taäp trung giao löu caùc boä phaän cuûa saûn xuaát nhö ñaàu moái giao thoâng, ñaàu moái buoân baùn, saûn xuaát coâng nghieäp taäp trung… Quy moâ ñieåm daân cö ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo ñaëc ñieåm kinh teá cuûa töøng nöôùc vaø tæ leä phaàn traêm daân cö noâng nghieäp cuûa moät ñoâ thò. ÔÛ Vieät Nam theo Thoâng Tö Lieân Tòch soá 02/2002 – TTLT -BXD –TCCBCP ngaøy 08/3/2002 cuûa Boä Xaây Döïng quy ñònh: Ñoâ thò laø moät khu daân cö taäp trung coù ñuû hai ñieàu kieän: Veà caáp quaûn lyù Ñoâ thò laø thaønh phoá, thò xaõ, thò traán ñöôïc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn quyeát ñònh thaønh laäp. Veà trình ñoä phaùt trieån Laø trung taâm toång hôïp hay trung taâm chuyeân ngaønh, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät vuøng laõnh thoå nhö: vuøng lieân tænh, vuøng tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông hoaëc vuøng trong tænh, trong thaønh phoá tröïc thuoäc Trung öông; vuøng huyeän hoaëc tieåu vuøng trong huyeän; Ñoái vôùi khu vöïc noäi thaønh phoá, noäi thò xaõ, thò traán tæ leä lao ñoäng phi noâng nghieäp toái thieåu phaûi ñaït 65% toång soá lao ñoäng; cô sôû haï taàng phuïc vuï caùc hoaït ñoäng cuûa daân cö toái thieåu phaûi ñaït 70% möùc tieâu chuaån, quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng quy ñònh cho töøng loaïi ñoâ thò; Quy moâ daân soá ít nhaát laø 4000 ngöôøi vaø maät ñoä daân soá toái thieåu phaûi ñaït 2000 ngöôøi/km2 (ñoái vôùi caùc mieàn nuùi, vuøng cao, vuøng saâu, vuøng xa vaø haûi ñaûo coù thaáp hôn, nhöng phaûi ñaûm baûo toái thieåu baèng 70%) Vieäc xaùc ñònh trung taâm toång hôïp hay chuyeân ngaønh ñöôïc caên cöù vaøo vò trí cuûa ñoâ thò trong vuøng laõnh thoå nhaát ñònh. Vuøng laõnh thoå cuûa ñoâ thò bao goàm noäi thaønh hay noäi thò vaø ngoaïi oâ hay ngoaïi thò. Caùc ñôn vò haønh chính cuûa noäi thò bao goàm quaän vaø phöôøng, ngoaïi oâ goàm huyeän vaø xaõ. Tæ leä lao ñoäng phi noâng nghieäp chæ tính trong phaïm vi noäi thò. Lao ñoäng phi noâng nghieäp, lao ñoäng coâng nghieäp vaø thuû coâng nghieäp, lao ñoäng xaây döïng cô baûn, lao ñoäng giao thoâng vaän taûi, böu ñieän, tín duïng ngaân haøng, lao ñoäng thöông nghieäp vaø dòch vuï coâng coäng, lao ñoäng trong caùc cô quan haønh chính, vaên hoùa, xaõ hoäi, giaùo duïc, y teá, nghieân cöùu khoa hoïc vaø nhöõng lao ñoäng khaùc ngoaøi lao ñoäng tröïc tieáp veà noâng nghieäp. Cô sôû haï taàng ñoâ thò laø yeáu toá phaûn aùnh möùc ñoä phaùt trieån vaø tieän nghi sinh hoaït cuûa ngöôøi daân ñoâ thò theo loái soáng ñoâ thò. Cô sôû haï taàng ñoâ thò goàm haï taàng kyõ thuaät (Heä thoáng giao thoâng, ñieän, nöôùc, naêng löôïng thoâng tin, veä sinh moâi tröôøng…) vaø haï taàng xaõ hoäi (nhaø ôû, caùc coâng trình dòch vuï coâng coäng, vaên hoùa, xaõ hoäi, giaùo duïc ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, caây xanh giaûi trí,…). Cô sôû haï taàng ñöôïc xaùc ñònh döïa treân chæ tieâu ñaït ñöôïc cuûa töøng ñoâ thò ôû möùc toái thieåu (Maät ñoä giao thoâng, chæ tieâu caáp nöôùc, ñieän, tæ leä taàng cao xaây döïng,…) 12
Maät ñoä daân cö laø chæ tieâu phaûn aùnh möùc ñoä taäp trung daân cö cuûa ñoâ thò, noù ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû quy moâ daân soá noäi thò treân dieän tích ñaát ñai noäi thò. H1.5: Baûn ñoà phaân boá heä thoáng caùc ñoâ thò trung taâm Vieät Nam [Nguoàn: Vieän Quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò vaø noâng thoân] 13
1.1.2. M͡t s͙ khaùi nieäm veà qui moâ ñoâ thò treân th͇ giͣi 1.1.2.1.Ñaïi ñoâ thò (metropolis) Trong cuoán “Baùch khoa toaøn thö Grand Bretagne” taäp 8 coù ñònh nghóa nhö sau:”Ñaïi ñoâ thò cuõng goïi laø khu vöïc ñoâ thò, ñöôïc hôïp thaønh bôûi thaønh phoá chuû yeáu (haït nhaân) vaø quaàn theå thaønh phoá phuï caän. Thaønh phoá chuû yeáu phaùt huy aûnh höôûng chuû ñaïo veà kinh teá, xaõ hoäi”. Cuïm töø naøy baét nguoàn töø ø “Thaønh meï-Polis” trong tieáng Hy Laïp. Taïi Nhaät Baûn, taäp hôïp ñoâ thò Tokyo – Yokohama, taïi Anh, Luaân Ñoân ñöôïc coi laø nhöõng ñaïi ñoâ thò nhö theá. Veà soá löôïng daân cö cuûa ñaïi ñoâ thò (metropolis), caùc nöôùc cuõng coù nhöõng quy ñònh khaùc nhau, nhöõng thaønh phoá coù treân 1 trieäu daân Trung Quoác goïi laø thaønh phoá ñaëc bieät lôùn, tieáng Anh goïi laø thaønh phoá trieäu daân (million city). Coøn trong “Baùo caùo veà khu vöïc taäp trung daân cö treân toaøn caàu”, Trung Taâm Veà Vaán Ñeà Taäp Trung Daân Cö Theá Giôùi cuûa Lieân hôïp quoác ñaõ goïi nhöõng thaønh phoá coù treân 4 trieäu daân laø thaønh phoá sieâu haïng (super city). Naêm 1960, toaøn theá giôùi coù 19 thaønh phoá coù töø 4 trieäu daân trôû leân, naêm 2000 taêng leân ñeán 66 thaønh phoá loaïi naøy, döï ñoaùn naêm 2025 laø 135 thaønh phoá. Baûn baùo caùo noùi treân goïi nhöõng thaønh phoá coù treân 8 trieäu daân laø thaønh phoá cöïc lôùn (mega city). Gaàn ñaây, caùc thaønh phoá lôùn coù xu höôùng baønh tröôùng nhanh choùng ra vuøng xung quanh, vì vaäy raát nhieàu nöôùc ñaõ xuaát hieän nhöõng khu vöïc taäp trung haøng loaït thaønh phoá. Vì vaäy, coù hai thuaät ngöõ: moät laø khu vöïc taäp trung ñoâ thò (urban agglomeration), hai laø khu ñaïi ñoâ thò (megalopolis). Trung Taâm Veà Vaán Ñeà Taäp Trung Daân Cö Theá Giôùi Cuûa Lieân Hôïp Quoác ñaõ ñöa ra khaùi nieäm Khu taäp trung ñoâ thò laø khu vöïc cö truù maø ôû ñoù daân cö soáng taäp trung vôùi maät ñoä daøy ñaëc, caùch ñònh nghóa ñoù hôi khaùc vôùi ranh giôùi haønh chính cuûa moät thaønh phoá. Taïi moät ñòa phöông coù tieán trình ñoâ thò hoùa cao, moät khu vöïc taäp trung ñoâ thò thöôøng bao goàm töø moät thaønh phoá trôû leân, vaø nhö vaäy, soá daân cuûa khu vöïc naøy cuõng thöôøng nhieàu hôn nhieàu so vôùi soá daân cuûa thaønh phoá haït nhaân. Ví duï theo thoáng keâ soá daân thaønh phoá cuûa Myõ thaäp kyû 80, thôøi kyø naøy Myõ chæ coù 6 thaønh phoá coù 1 trieäu daân. Nhöng theo thoáng keâ veà khu taäp trung ñoâ thò cuûa Myõ thì Myõ coù 35 thaønh phoá 1 trieäu daân. Roõ raøng laø con soá sau phaûn aùnh ñaày ñuû hôn thöïc traïng phaùt trieån ñoâ thò cuûa Myõ. Khu ñaïi ñoâ thò (Megalopolis) laø moät khaùi nieäm do nhaø ñòa lyù ngöôøi Phaùp teân laø J. Gottmann neâu ra. Khu ñaïi ñoâ thò laø moät khu vöïc coù nhieàu ñoâ thò, trong ñoù coù nhieàu ñoâ thò trung taâm, soá daân laø 25 trieäu ngöôøi, maät ñoä bình quaân treân 1km2 ít nhaát laø 250 ngöôøi. Vì vaäy, khu ñaïi ñoâ thò laø moät khoâng gian ñoâ thò hoùa coù qui moâ roäng lôùn nhaát maø con ngöôøi ñaõ xaây döïng neân. Khu ñaïi ñoâ thò Megalopolis ñieån hình ôû Myõ laø vaønh ñai töø thaønh phoá Boston ñeán thaønh phoá Washington doïc ven Ñaïi Taây Döông; ôû Nhaät Baûn laø vaønh ñai ven Thaùi Bình Döông, trong ñoù coù caùc thaønh phoá lôùn laøm haït nhaân laø Tokyo, Osaka, Nagoya; ôû Anh laø khu ñaïi ñoâ thò England vôùi truïc chính laø thaønh phoá Luaân Ñoân vaø Liverpool; khu ñaïi ñoâ thò mieàn taây baéc chaâu AÂu vaø khu ñaïi ñoâ thò ven bôø 5 hoà lôùn ôû Myõ. Moät xu theá ñang noåi leân taïi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ laø söï xuaát hieän Vuøng ñaïi ñoâ thò môû roäng maø Mc Gee goïi laø Extended Metropolitan Regions (EMRs), laø heä thoáng quaàn cö baèng caùch ñoâ thò hoùa raûi ra treân toaøn vuøng roäng lôùn, laø moät söï pha troän, ñan xen chaët cheõ giöõa caùc hoaït ñoäng noâng nghieäp vaø phi noâng nghieäp ñöôïc boá trí beân nhau, treân moät maët baèng kinh teá vaø xaõ hoäi duy nhaát. 14
Ba nhaân toá quan troïng cho vieäc xuaát hieän Vuøng Ñaïi ñoâ thò môû roäng: - Vieäc ñöa caùc khu coâng nghieäp quan troïng veà vuøng noâng thoân, thu huùt nguoàn lao ñoäng noâng thoân thaønh lao ñoäng coâng nghieäp. - Xu höôùng phi taäp trung hoùa caùc hoaït ñoäng ñoâ thò nhö nhaø ôû, khu vui chôi, khu du lòch ñaõ keát noái caùc haït nhaân ñoâ thò vôùi caùc vuøng chung quanh. - Caùc phöông tieän vaø hoaït ñoäng giao thoâng ñöôïc caûi taïo maïnh meõ, noái keát ñöôïc caùc vuøng chung quanh vôùi haït nhaân ñoâ thò, taïo haønh lang phaùt trieån noái lieàn caùc trung taâm ñoâ thò khaùc nhau. Ñoù laø xu höôùng ñoâ thò hoùa treân cô sôû vuøng, thay vì loâi keùo daân cö noâng thoân vaøo ñoâ thò, thì laïi söû duïng daân cö noâng thoân taïi choã, ñoàng thôøi loâi keùo theâm moät soá daân cö töø caùc ñòa baøn noâng thoân khaùc. Ñoù laø xu höôùng “ly noâng nhöng baát ly höông” ñang ñöôïc thaûo luaän raát nhieàu hieän nay. Hình 1. 6: Hieän traïng caùc Ñoâ thò cöïc lôùn treân theá giôùi naêm 2002 [Nguoàn: Lieân Hieäp Quoác] 1.1.2.2.Thaønh phoá theá giôùi (World City) Theo taøi lieäu nöôùc ngoaøi, nhaø thô noåi tieáng ngöôøi Ñöùc Geothe laø ngöôøi ñaàu tieân ñöa ra khaùi nieäm thaønh phoá theá giôùi (tieáng Ñöùc laø Weltstadt). Naêm 1787, Geothe goïi Roma laø thaønh phoá theá giôùi, veà sau, oâng laïi goïi Paris laø thaønh phoá theá giôùi. Geothe goïi 2 thaønh phoá treân laø thaønh phoá theá giôùi vì 2 thaønh phoá naøy ñaõ coù aûnh höôûng vaên hoùa ñaëc bieät ñoái vôùi theá giôùi phöông Taây. Sau Chieán tranh theá giôùi thöù hai, quaù trình nhaát theå hoùa kinh teá theá giôùi ñöôïc ñaåy nhanh, moät soá ñaïi ñoâ thò theá giôùi phaùt huy vai troø ngaøy caøng quan troïng ñoái vôùi kinh teá theá giôùi. Peter Hall, moät nhaø nghieân cöùu neâu leân moät soá ñaëc tröng cuûa thaønh phoá theá giôùi nhö sau: 15
- Thaønh phoá theá giôùi thöôøng laø trung taâm chính trò. Thaønh phoá theá giôùi khoâng chæ laø nôi ñoùng truï sôû cuûa caùc cô quan nhaø nöôùc vaø chính phuû, maø caû caùc cô quan, toå chöùc theá giôùi. Thaønh phoá theá giôùi thöôøng coøn laø nôi ñoùng truï sôû cuûa caùc cô quan ñaïi dieän, cuûa caùc toå chöùc coù tính chuyeân ngaønh, caùc xí nghieäp coâng nghieäp. - Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm thöông maïi. Caùc thaønh phoá theá giôùi thöôøng laø nhöõng haûi caûng quoác teá lôùn, caûng haøng khoâng quoác teá lôùn; ñoàng thôøi laø trung taâm tieàn teä vaø taøi chính chuû yeáu nhaát cuûa moät quoác gia. - Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm taäp hôïp caùc nhaân taøi. Taïi ñaây coù caùc tröôøng hoïc, cô quan nghieân cöùu khoa hoïc, thö vieän quoác gia, vieän baûo taøng, beänh vieän lôùn vaø caùc cô quan vaên hoùa, giaùo duïc, y teá khaùc; ñoàng thôøi, coøn coù caùc cô quan baùo chí, phaùt thanh, xuaát baûn. - Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm taäp trung daân cö ñoâng ñuùc. Thaønh phoá theá giôùi hoaëc khu taäp trung ñoâ thò coù haøng trieäu thaäm chí haøng chuïc trieäu daân. - Thaønh phoá theá giôùi laø trung taâm vaên hoùa ngheä thuaät. - Thaønh phoá theá giôùi phaûi laø trung taâm chi phoái kinh teá toaøn caàu, cho neân noù phaûi coù hai tieâu chuaån sau: Coù moái quan heä vaø lieân keát vôùi neàn kinh teá theá giôùi ôû moät möùc ñoä nhaát ñònh vaø döôùi moät hình thöùc naøo ñoù, laø ñòa baøn ñaët truï sôû caùc coâng ty xuyeân quoác gia, laø caûng an toaøn ñaàu tö cuûa tö baûn thaëng dö quoác teá, laø nôi saûn xuaát haøng hoùa ñeå ñöa ra thò tröôøng quoác teá, laø trung taâm cuûa hình thaùi yù thöùc heä. Phaïm vi maø thaønh phoá ñoù chi phoái phaûi laø toaøn caàu hay khu vöïc. Hình 1.7:Sô ñoà phaùt trieån Paris vaø caùc vuøng phuï caän (Ile-de-France) Hình 1.8: Thaønh phoá LonDon-Anh 1.1.2.3.Thaønh phoá toaøn caàu (Global City) Nöôùc Nhaät ñaõ chính thöùc söû duïng thuaät ngöõ thaønh phoá theá giôùi vaøo naêm 1987 vaø cho raèng Tokyo vôùi voøng cung Thaùi Bình Döông coù chöùc naêng thaønh phoá theá giôùi. 16
Thuaät ngöõ “Thaønh phoá toaøn caàu” (global city) coù noäi dung töông töï vôùi thuaät ngöõ thaønh phoá theá giôùi. Toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi laø hieän töôïng chæ môùi ñöôïc chuù yù töø khoaûng moät nöûa theá kyû nay. Naêm 1981, R.B. Cohen, nhaø kinh teá Myõ vieát baøi: “Söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá môùi, coâng ty xuyeân quoác gia vaø heä thoáng ñaúng caáp cuûa thaønh thò”. Trong baøi naøy Cohen ñaõ duøng töø “thaønh phoá toaøn caàu”. Cohen cho raèng thaønh phoá toaøn caàu xuaát hieän nhö laø trung taâm ñieàu hoøa vaø chi phoái môùi ñoái vôùi söï phaân coâng lao ñoäng quoác teá. Ñieàu naøy chöùng toû hai khaùi nieäm: thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá theá giôùi coù cuøng moät nghóa. Naêm 1991, nhaø kinh teá hoïc Myõ S.Sassen xuaát baûn “Global City: New York, London, Tokyo”, S.Sassen ñaët 3 ñaïi ñoâ thò theá giôùi treân trong khung caûnh toaøn caàu hoùa kinh teá theá giôùi, nhö vaäy khaùi nieäm thaønh phoá toaøn caàu vaø thaønh phoá theá giôùi laø thoáng nhaát vôùi nhau. 1.1.2.4.Ñaïi ñoâ thò quoác teá (International metropolis), thaønh phoá quoác teá (International city) Trong nhöõng nghieân cöùu veà ñaïi ñoâ thò quoác teá, cuõng coù tröôøng hôïp ngöôøi ta söû duïng thuaät ngöõ ñaïi ñoâ thò theá giôùi (International metropolis) vaø thaønh phoá quoác teá (International city). Nhöng neáu so saùnh vôùi thuaät ngöõ “Thaønh phoá theá giôùi” thì noäi dung cuûa caùc thuaät ngöõ ñaïi ñoâ thò quoác teá vaø thaønh phoá quoác teá khoâng thaät chaët cheõ. Hai thuaät ngöõ naøy thöôøng coù nghóa laø nhöõng thaønh phoá coù nhöõng aûnh höôûng nhaát ñònh ñoái vôùi ñôøi soáng chính trò, kinh teá, vaên hoùa quoác teá; trong khi ñoù, coù khi chæ coù yù nghóa laø tính khu vöïc – moät khu vöïc cuûa theá giôùi. So saùnh ñaïi ñoâ thò quoác teá vaø thaønh phoá quoác teá ngöôøi ta thaáy ñaïi ñoâ thò coù daân soá töông ñoái ñoâng. Hình 1.9: Tokyo vaø caùc thaønh phoá veä tinh Ví duï Geneøve cuûa Thuïy Só chæ coù hôn 30 vaïn daân, vì vaäy chæ coù theå goïi ñoù laø thaønh phoá quoác teá, chöù khoâng theå goïi laø ñaïi ñoâ thò quoác teá. Noùi chung, ñaïi ñoâ thò phaûi coù töø 50 vaïn ngöôøi trôû leân. Xeùt veà yù nghóa naøy, ñaïi ñoâ thò quoác teá chæ laø thaønh phoá quoác teá coù soá daân ñoâng hôn. Ví duï New York, Tokyo, London laø 3 thaønh phoá coù soá ngöôøi ñoâng nhaát (tính theo maät ñoä daøi ñöôøng kính cuûa khu taäp trung daân cö ñoâ thò) trong caùc nöôùc phaùt trieån. Vì vaäy, treân thöïc teá, ñaïi ñoâ thò quoác teá laø loaïi thaønh phoá coù ñaúng caáp cao trong heä thoáng thaønh phoá quoác teá. 17
1.1.3.Phaân loaïi vaø phaân caáp quaûn lyù ñoâ thò. 1.1.3.1.Phaân loaïi ñoâ thò. Phaân loaïi ñoâ thò nhaèm muïc ñích phuïc vuï cho coâng taùc quaûn lyù haønh chính cuõng nhö ñeå xaùc ñònh cô caáu vaø ñònh höôùng phaùt trieån ñoâ thò. Thoâng thöôøng vieäc phaân loaïi ñoâ thò döïa theo tính chaát quy moâ vaø vò trí cuûa noù trong maïng löôùi ñoâ thò quoác gia. a. Caùc yeáu toá aûnh höôùng ñeán phaân loaïi ñoâ thò Yeáu toá 1: Chöùc naêng cuûa ñoâ thò Caùc chæ tieâu theå hieän chöùc naêng cuûa moät ñoâ thò goàm: Vò trí cuûa moät ñoâ thò trong heä thoáng ñoâ thò caû nöôùc Vò trí cuûa moät ñoâ thò trong heä thoáng ñoâ thò caû nöôùc phuï thuoäc vaøo caáp quaûn lyù cuûa ñoâ thò vaø phaïm vi aûnh höôûng cuûa ñoâ thò nhö: ñoâ thò – trung taâm caáp quoác gia; ñoâ thò – trung taâm caáp vuøng (lieân tænh); ñoâ thò – trung taâm caáp tænh; ñoâ thò – trung taâm caáp huyeän vaø ñoâ thò – trung taâm caáp tieåu vuøng (trong huyeän) Ngoaøi ra, theo tính chaát, moät ñoâ thò coù theå laø trung taâm toång hôïp hoaëc trung taân chuyeân ngaønh cuûa moät heä thoáng ñoâ thò. Ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp khi coù chöùc naêng toång hôïp veà nhieàu maët nhö: haønh chính – chính trò, an ninh - quoác phoøng, kinh teá (coâng nghieäp, dòch vuï, du lòch nghæ maùt), ñaøo taïo, nghieân cöùu, khoa hoïc kyõ thuaät, v.v… Ñoâ thò laø trung taâm chuyeân ngaønh khi coù moät vaøi chöùc naêng naøo ñoù noåi troäi hôn so vôùi caùc chöùc naêng khaùc vaø giöõ vai troø quyeát ñònh tính chaát cuûa ñoâ thò ñoù nhö: ñoâ thò coâng nghieäp; ñoâ thò nghæ maùt, du lòch; ñoâ thò nghieân cöùu khoa hoïc, ñaøo taïo; ñoâ thò caûng; v.v… Trong thöïc teá, moät ñoâ thò laø trung taâm toång hôïp cuûa moät heä thoáng ñoâ thò vuøng tænh, nhöng coù theå chæ laø trung taâm chuyeân ngaønh cuûa moät heä thoáng ñoâ thò moät vuøng lieân tænh hay cuûa caû nöôùc; Caùc chæ tieâu kinh teá – xaõ hoäi cuûa ñoâ thò: Caùc chæ tieâu kinh teá – xaõ hoäi chuû yeáu cuûa ñoâ thò – trung taâm goàm: - Toång thu ngaân saùch treân ñòa baøn (tyû ñoàng/naêm khoâng keå thu ngaân saùch cuûa Trung - Öông treân ñòa baøn vaø ngaân saùch caáp treân caáp). - Thu nhaäp bình quaân ñaàu ngöôøi GNP/ngöôøi/naêm. - Caân ñoái thu chi ngaân saùch (chi thöôøng xuyeân). - Möùc taêng tröôûng kinh teá trung bình naêm (%). - Möùc taêng daân soá trung bình haøng naêm (%). - Tyû leä caùc hoä ngheøo (%). Yeáu toá 2: Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng Lao ñoäng phi noâng nghieäp cuûa moät ñoâ thò laø lao ñoäng trong khu vöïc noäi thaønh phoá, noäi thò xaõ, thò traán thuoäc caùc ngaønh kinh teá quoác daân nhö: coâng nghieäp, xaây döïng, giao thoâng vaän taûi, böu ñieän, thöông nghieäp, cung öùng vaät tö, dòch vuï coâng coäng, du lòch, khoa hoïc, giaùo duïc, vaên hoùa, ngheä thuaät, y teá, baûo hieåm, theå thao, taøi chính, tín duïng, ngaân haøng, 18
quaûn lí nhaø nöôùc vaø lao ñoäng khaùc khoâng thuoäc ngaønh saûn xuaát noâng nghieäp, laâm nghieäp, ngö nghieäp (lao ñoäng laøm muoái, ñaùnh baét caù ñöôïc tính laø lao ñoäng phi noâng nghieäp) Yeáu toá 3: Cô sôû haï taàng ñoâ thò - Cô sôû haï taàng ñoâ thò bao goàm: - Cô sôû haï taàng xaõ hoäi: nhaø ôû, caùc coâng trình dòch vuï thöông maïi, coâng coäng, aên uoáng, nghæ döôõng, y teá, vaên hoaù, giaùo duïc, ñaøo taïo, nghieân cöùu khoa hoïc, theå duïc theå thao, coâng vieân caây xanh vaø caùc coâng trình phuïc vuï coâng coäng khaùc. - Cô sôû haï taàng haï taàng kyõ thuaät: giao thoâng, caáp nöôùc, thoaùt nöôùc, caáp ñieän, chieáu saùng, thoâng tin lieân laïc, veä sinh vaø moâi tröôøng ñoâ thò. - Cô sôû haï taàng ñoâ thò ñöôïc ñaùnh giaù laø ñoàng boä khi taát caû caùc loaïi coâng trình cô sôû haï taàng xaõ hoäi vaø kyõ thuaät ñoâ thò ñeàu ñöôïc xaây döïng, nhöng moãi loaïi phaûi ñaït ñöôïc tieâu chuaån toái thieåu töø 70% trôû leân so vôùi möùc qui ñònh cuûa Quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò. - Cô sôû haï taàng ñoâ thò ñöôïc ñaùnh giaù laø hoaøn chænh khi taát caû caùc coâng trình cô sôû haï taàng xaõ hoäi vaø kyõ thuaät ñoâ thò ñeàu ñöôïc xaây döïng, nhöng moãi loaïi phaûi ñaït ñöôïc tieâu chuaån toái thieåu töø 90% trôû leân so vôùi möùc qui ñònh cuûa Quy chuaån thieát keá quy hoaïch xaây döïng ñoâ thò. Yeáu toá 4: Quy moâ daân soá ñoâ thò Quy moâ daân soá ñoâ thò bao goàm soá daân thöôøng truù vaø soá daân taïm truù treân saùu thaùng taïi khu vöïc noäi thaønh, noäi thò xaõ vaø thò traán. Yeáu toá 5: Maät ñoä daân soá Maät ñoä daân soá laø chæ tieâu phaûn aûnh möùc ñoä taäp trung daân cö cuûa ñoâ thò ñöôïc xaùc ñònh treân cô sôû quy moâ daân soá ñoâ thò vaø dieän tích ñaát ñoâ thò. b. Phaân loaïi ñoâ thò Theo Nghò ñònh soá 72/2001/NÑ-CP ngaøy 05/10/2001 cuûa Chính Phuû, ñoâ thò ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Ñoâ thò loaïi ñaëc bieät - Ñoâ thò loaïi ñaëc bieät phaûi ñaûm baûo caùc tieâu chuaån sau ñaây: - Thuû ñoâ vaø ñoâ thò vôùi chöùc naêng laø trung taâm chính trò, kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuaät, ñaøo taïo, du lòch, dòch vuï, ñaàu moái giao thoâng, giao löu trong nöôùc vaø quoác teá, coù vai troø thuùc ñaåy söï phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa caû nöôùc ; - Tyû leä lao ñoäng phi noâng nghieäp trong toång soá lao ñoäng töø 90% trôû leân; - Cô sôû haï taàng ñöôïc xaây döïng veà cô baûn ñoàng boä vaø hoaøn chænh; - Quy moâ daân soá töø 1,5 trieäu ngöôøi trôû leân; - Maät ñoä daân soá bình quaân töø 15.000 ngöôøi/km2 trôû leân. 19