GIÁO TRÌNH MÁY ĐIỆN I - Phần Mở đầu

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

209
lượt xem 73
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình MÁY ĐIỆN I là một cuốn sách trong bộ GIÁO TRÌNH MÁY ĐIỆN gồm 2 tập nhằm giúp sinh viên bậc đại học hoặc cao đẳng ngành Điện Công Nghiệp, Điện Tự Động của trường Đại Học Sư Phạm Kỹ Thuật TP.HCM làm tài liệu học tập, hoặc có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành Công nghệ Điện- Điện tử, Công nghệ Điện tử –Viễn thông và các ngành khác liên quan đến lĩnh vực điện –điện tử. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH MÁY ĐIỆN I - Phần Mở đầu

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP. HCM KHOA ÑIEÄN BOÄ MOÂN: CÔ SÔÛ KYÕ THUAÄT ÑIEÄN ------------0----------- GVC-ThS.NGUYEÃN TROÏNG THAÉNG GVC-ThS.NGOÂ QUANG HAØ GIAÙO TRÌNH MAÙY ÑIEÄN I TP. HCM Thaùng 12 / 2005
Truong DH SPKT TP. HCM http://www.hcmute.edu.vn LÔØI NOÙI ÑAÀU Giaùo trình MAÙY ÑIEÄ N I laø moät cuoán saù ch trong boä GIAÙO TRÌNH MAÙY ÑIEÄN goàm 2 taäp nhaèm giuù p sinh vieân baä c ñaïi hoï c hoaë c cao ñaúng ngaønh Ñieän Coâng Nghieäp , Ñieän Töï Ñoän g cuû a tröôøn g Ñaï i Hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaä t TP.HCM laøm taøi lieäu hoï c taäp, hoaë c coù theå duøng laøm taø i lieäu tham khaûo cho sinh vieân ngaønh Coâng ngheä Ñieän- Ñieän töû, Coâng ngheä Ñieän töû –Vieãn thoâ ng vaø caùc ngaønh khaùc lieâ n quan ñeán lónh vöï c ñieän –ñieän töû. Giaùo trình maùy ñieä n trình baøy nhöõ ng lyù thuyeát cô baûn veà: caáu taïo; nguyeân lyù laøm vieä c; caùc quan heä ñieän töø ; caùc ñaë c tính cuõng nhö caùc hieän töôïng vaät lyù xaûy ra trong: Maùy ñieän moä t chieàu; Maù y bieán aùp; Maùy ñieän khoâ ng ñoà ng boä vaø Maùy ñieän ñoàng boä. Toaøn boä giaùo trình maù y ñieän ñöôï c chia laøm 2 taäp: Taäp I goàm 2 phaàn : Maù y ñieän moä t chieàu vaø Maù y bieán aùp. Taäp II goàm 3 phaàn : Nhöõng vaán ñeà lyù luaä n chung cuûa caù c maù y ñieän xoay chieàu (daïng M maùy ñieän quay); Maùy ñieän khoâng ñoàng boä ; Maùy ñieän ñoàng boä. P. HC Ttrình baøy noäi dung t t ua Ñeå giuùp sinh vieân deã daøng tieáp thu kieán thöùc moân hoïc, giaùohtrình moät caù ch ngaén goïn , cô baûn. ÔÛ moãi chöông coù ví duï am Ky a, caâ u hoû i vaø baø i taäp ñeå minh hoï ph sinh vieân coù theå hieåu saâu hôn nhöõng vaán ñeà DH Suñaõ hoï c. mình g ruon n©T quye Ban Caùc taùc gæa Thu vien DH SPKT TP. HCM - http://www.thuvienspkt.edu.vn
Truong DH SPKT TP. HCM http://www.hcmute.edu.vn MUÏC LUÏC Trang Môû ñaàu 01 Phaàn I: Maù y ñieä n moät chieà u (MÑMC) Chöông 1: Ñaïi cöông veà maùy ñieän moät chieàu 07 Chöông 2: Maïch töø luùc khoâng taûi cuû a MÑMC 13 Chöông 3: Daây quaán phaàn öùng cuû a MÑMC 22 Chöông 4: Quan heä ñieän töø trong MÑMC 40 Chöông 5: Töø tröôøn g luùc coù taûi cuû a MÑMC 48 Chöông 6: Ñoå i chieàu 56 Chöông 7: Maùy phaù t ñieän moät chieà u 68 Chöông 8: Ñoän g cô ñieän moä t chieàu 83 Chöông 9: Maùy ñieän moät chieà u ñaëc bieät coân g suaá t nhoû 96 M P. HC uat T Phaàn II: Maù y bieán aù p (MBA) y th am K Chöông 1: Khaù i nieäm chung veà MBA 107 u ph Chöông 2: Toå noá i daây vaø maïch töø cuû a MBA DH S 116 ong Chöông 3: Quan heä ñieän töø trongn © Tru MBA 125 ye Chöông 4: Cheá ñoä laøm vieän qutaûi xaùc laäp ñoá i xöù ng cuûa MBA Ba c ôû 138 Chöông 5: Caù c loaï i maùy bieán aùp ñaëc bieät 149 Thu vien DH SPKT TP. HCM - http://www.thuvienspkt.edu.vn
Truong DH SPKT TP. HCM http://www.hcmute.edu.vn TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1- Vuõ Gia Hanh, Traàn Khaùnh Haø, Phan Töû Thuï, Nguyeãn Vaê n Saùu, Maùy ñieän I,II . NXB khoa hoï c vaø kyõ thuaä t - 1998 . 2- Nguyeã n Troïng Thaéng, Nguyeãn Theá Kieä t, Coâng ngheä cheá taïo vaø tính toaùn söû a chöõ a Maùy ñieän , NXB Giaù o duï c, 1995 . 3- A.E. Fitzerald, Charles kingsley . Electrical Machines. Mc. Graw - Hill, 1990 . 4- Jimmie J. Cathey . Electric machines Analysis and Design Applying Matlab . Mc. Graw - Hill - 2001 . HCM 5- E.V.Armensky, G.B.Falk, Fractional Horsepower Electrical . machines, Mir P uat T y th am K Publishers, Moscow, 1985. u ph DH S 6- Mohamed E. El-Hawary, Principle ofg Electric Machines with Power Electronic uon Applications, Prentice-Hall, en © Tr 1986. quy Ban 7- M.Kostenko, L.Piotrovsky, Electrical machines, vol.1,2, Mir Publishers Moscow, 1974. 8- Stephen J. Chapman, Electric machinery and Power System fundamental, Mc Graw Hill, 2002. Thu vien DH SPKT TP. HCM - http://www.thuvienspkt.edu.vn
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM KYÕ THUAÄT TP. HCM KHOA ÑIEÄN BOÄ MOÂN: CÔ SÔÛ KYÕ THUAÄT ÑIEÄN ------------0----------- GVC-ThS.NGUYEÃN TROÏNG THAÉNG GVC-ThS.NGOÂ QUANG HAØ GIAÙO TRÌNH MAÙY ÑIEÄN I TP. HCM Thaùng 12 / 2005
LÔØI NOÙI ÑAÀU Giaùo trình MAÙY ÑIEÄN I laø moät cuoán saùch trong boä GIAÙO TRÌNH MAÙY ÑIEÄN goàm 2 taäp nhaèm giuùp sinh vieân baäc ñaïi hoïc hoaëc cao ñaúng ngaønh Ñieän Coâng Nghieäp, Ñieän Töï Ñoäng cuûa tröôøng Ñaïi Hoïc Sö Phaïm Kyõ Thuaät TP.HCM laøm taøi lieäu hoïc taäp, hoaëc coù theå duøng laøm taøi lieäu tham khaûo cho sinh vieân ngaønh Coâng ngheä Ñieän- Ñieän töû, Coâng ngheä Ñieän töû –Vieãn thoâng vaø caùc ngaønh khaùc lieân quan ñeán lónh vöïc ñieän –ñieän töû. Giaùo trình maùy ñieän trình baøy nhöõng lyù thuyeát cô baûn veà: caáu taïo; nguyeân lyù laøm vieäc; caùc quan heä ñieän töø; caùc ñaëc tính cuõng nhö caùc hieän töôïng vaät lyù xaûy ra trong: Maùy ñieän moät chieàu; Maùy bieán aùp; Maùy ñieän khoâng ñoàng boä vaø Maùy ñieän ñoàng boä. Toaøn boä giaùo trình maùy ñieän ñöôïc chia laøm 2 taäp: Taäp I goàm 2 phaàn : Maùy ñieän moät chieàu vaø Maùy bieán aùp. - Taäp II goàm 3 phaàn : Nhöõng vaán ñeà lyù luaän chung cuûa caùc maùy ñieän - xoay chieàu (daïng maùy ñieän quay); Maùy ñieän khoâng ñoàng boä; Maùy ñieän ñoàng boä. Ñeå giuùp sinh vieân deã daøng tieáp thu kieán thöùc moân hoïc, giaùo trình trình baøy noäi dung moät caùch ngaén goïn, cô baûn. ÔÛ moãi chöông coù ví duï minh hoïa, caâu hoûi vaø baøi taäp ñeå sinh vieân coù theå hieåu saâu hôn nhöõng vaán ñeà mình ñaõ hoïc. Caùc taùc giaû
MÔÛ ÑAÀU 1. Caùc loaïi maùy ñieän vaø vai troø cuûa chuùng trong neàn kinh teá quoác daân Ñieän naêng ngaøy caøng ñöôïc söû duïng roäng raõi trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng cuûa nhaân daân. Vieäc ñieän khí hoùa, töï ñoäng hoùa trong coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi ngaøy caøng ñoøi hoûi caùc thieát bò ñieän khaùc nhau. Trong ñoù caùc loaïi maùy ñieän chieám moät vai troø chuû yeáu ñeå bieán cô naêng thaønh ñieän naêng vaø ngöôïc laïi hoaëc ñeå bieán ñoåi daïng ñieän naêng naøy thaønh daïng ñieän naêng khaùc (xoay chieàu ñeán moät chieàu). Bieán ñoåi cô naêng thaønh ñieän naêng nhôø caùc maùy phaùt ñieän coù ñoäng cô sô caáp keùo nhö tuoác bin hôi, tuoác bin nöôùc, ñoäng cô ñoát trong. Bieán ñoåi ñieän naêng thaønh cô naêng duøng trong truyeàn ñoäng ñieän ngöôøi ta duøng caùc loaïi ñoäng cô ñieän. Vieäc truyeàn taûi vaø phaân phoái ñieän naêng xoay chieàu töø traïm phaùt ñieän ñeán caùc hoä tieâu thuï ñieän, vieäc bieán ñoåi ñieän aùp ñöôïc thöïc hieän nhôø maùy bieán aùp. Trong saûn xuaát thöôøng duøng caû doøng ñieän xoay chieàu vaø moät chieàu neân ngöôøi ta chia caùc loaïi maùy ñieän thaønh hai loaïi maùy ñieän xoay chieàu vaø maùy ñieän moät chieàu. Coù theå ñöôïc moâ taû baèng moät sô ñoà toång quaùt sau: Maùy ñieän ↓ ↓ ↓ Maùy ñieän tónh Maùy ñieän quay ↓ ↓ ↓ Maùy ñieän DC Maùy ñieän AC ↓ ↓ ↓ ↓ Maùy ñieän ÑB Maùy ñieän KÑB ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ Ñoäng Maùy Ñoäng Maùy Ñoäng Maùy Maùy cô bieán cô phaùt cô phaùt phaùt ñieän aùp ñieän ñieän ñieän ñieän ñieän DC KÑB KÑB ÑB ÑB DC Ngoaøi ra do caùc yeâu caàu khaùc nhau cuûa ngaønh saûn xuaát, giao thoâng vaän taûi neân xuaát hieän caùc loaïi maùy ñieän ñaëc bieät nhö maùy ñieän xoay chieàu coù vaønh goùp, maùy khueách ñaïi ñieän töø, caùc maùy ñieän cöïc nhoû ... 2. Ñaïi cöông veà caùc maùy ñieän: Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caùc maùy ñieän döïa treân cô sôû cuûa ñònh luaät caûm öùng ñieän töø (e = -dφ / dt). Söï bieán ñoåi naêng löôïng trong maùy ñieän ñöôïc thöïc hieän thoâng qua töø tröôøng. Ñeå taïo ñöôïc nhöõng töø tröôøng maïnh vaø 1
taäp trung ngöôøi ta duøng vaät lieäu saét töø ñeå laøm maïch töø. ÔÛ caùc maùy bieán aùp maïch töø laø moät loõi theùp ñöùng yeân, coøn trong caùc maùy ñieän quay maïch töø goàm hai loõi theùp ñoàng truïc: Moät quay vaø moät ñöùng yeân vaø caùch nhau moät khe hôû. Theo tính chaát thuaän nghòch cuûa caùc ñònh luaät caûm öùng ñieän töø moät maùy ñieän coù theå laøm vieäc ôû cheá ñoä maùy phaùt ñieän hoaëc cheá ñoä ñoäng cô ñieän. Nhöng vì ñaëc tính kyõ thuaät ngöôøi ta chæ tính toaùn thieát keá ñeå laøm vieäc ôû moät cheá ñoä nhaát ñònh. Trong caùc maùy ñieän, naêng löôïng ñöôïc bieán ñoåi vôùi hieäu suaát cao töø 93% ñeán 95%. Khi laøm vieäc do toån hao cuûa doøng Fucoâ (Foucault) treân loõi theùp vaø taùc duïng Joule treân daây quaán neân maùy noùng, ta coù theå laøm nguoäi maùy baèng nhieàu caùch. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu maùy ñieän Nhö ñaõ noùi ôû treân söï bieán ñoåi naêng löôïng trong caùc maùy ñieän ñöôïc thöïc hieän thoâng qua töø tröôøng trong maùy. Nhö vaäy vieäc nghieân cöùu caùc maùy ñieän coù theå xuaát phaùt töø lyù thuyeát tröôøng ñieän töø. Song do caáu truùc vaät lyù vaø hình hoïc phöùc taïp cuûa caùc boä phaän trong maùy ñieän, vieäc xaùc ñònh cöôøng ñoä ñieän tröôøng E vaø cöôøng ñoä töø tröôøng H ôû khe hôû khoâng khí töø heä phöông trình Maxwell gaëp raát nhieàu khoù khaên. Vì vaäy khi nghieân cöùu caùc maùy ñieän ngöôøi ta khoâng duøng tröïc tieáp lyù thuyeát tröôøng maø duøng lyù thuyeát maïch ñeå nghieân cöùu. 4. Caùc ñôn vò: Trong maùy ñieän thöôøng söû duïng hai loaïi heä ñôn vò - Heä ñôn vò tuyeät ñoái laø caùc ñôn vò coù thöù nguyeân. Hieän nay thöôøng söû duïng hai loaïi ñôn vò tuyeät ñoái laø CGSµ0 vaø SI. Quan heä giöõa caùc ñôn vò cuûa heä MKSA, SI vaø CGSµ0 Ñôn vò MKSA Teân caùc ñaïi Teân vaø kí hieäu Teân vaø kí hieäu baèng bao nhieâu löôïng caùc ñôn vò cuûa caùc ñôn vò cuûa ñôn vò cuûa heä MKSA vaø SI heä CGSµ0 heä CGSµ0 s Giaây 1 s Giaây Thôøi gian Hz Hertz 1 Hertz Hz Taàn soá cm centimetre 102 Meùt m Chieàu daøi cent. treân giaây cm/s 102 Meùt treân giaây m/ s Toác ñoä daøi cent.treân giaây2 cm/s2 102 Meùt treân giaây2 m/s2 Gia toác g Kilogramme Gramme 103 Kg Khoái löôïng Mx Weber Maxwell 108 Wb Töø thoâng G Weber/meùt2 Wb/m2 Gauss 104 Töø caûm (heä MKSA) Tesla (heä SI) T Farad F Ñieän dung Ω Ohm Ñieän trôû 2
- Trong khi nghieân cöùu, tính toaùn, thieát keá caùc maùy ñieän ñeå tieän lôïi ngöôøi ta coøn duøng heä ñôn vò töông ñoái. U P I U* = P* = I* = U ñm Pñm Iñm Trong ñoù: I: Doøng ñieän coù ñôn vò laø A U: Ñieän aùp coù ñôn vò laø V P: Coâng suaát coù ñôn vò W Iñm, Uñm, Pñm : Laø caùc ñaïi löôïng ñònh möùc cuûa doøng ñieän, ñieän aùp, coâng suaát. 5. Sô löôïc veà caùc vaät lieäu cheá taïo maùy ñieän. Caùc vaät lieäu duøng trong cheá taïo maùy ñieän goàm coù: - Vaät lieäu taùc duïng: Bao goàm vaät lieäu daãn ñieän vaø vaät lieäu daãn töø duøng chuû yeáu ñeå cheá taïo daây quaán vaø loõi theùp. - Vaät lieäu caùch ñieän duøng ñeå caùch ñieän caùc boä phaän daãn ñieän vaø khoâng daãn ñieän hoaëc giöõa caùc boä phaän daãn ñieän vôùi nhau. - Vaät lieäu keát caáu duøng ñeå cheá taïo caùc chi tieát maùy vaø caùc boä phaän chòu löïc taùc duïng cô giôùi nhö truïc, voû maùy, khung maùy, oå bi... noù bao goàm gang, saét theùp vaø caùc kim loaïi maøu, hôïp kim cuûa chuùng. Ta xeùt sô löôïc ñaëc tính cuûa vaät lieäu daãn töø, daãn ñieän caùch ñieän duøng trong cheá taïo maùy ñieän. a. Vaät lieäu daãn töø. Ngöôøi ta duøng theùp laù kó thuaät ñieän, theùp laù thoâng thöôøng laø theùp ñuùc , theùp reøn ñeå cheá taïo maïch töø. Caùc theùp laù kó thuaät ñieän (toân silic) thöôøng ñöôïc duøng coù caùc maõ hieäu: ∋11, ∋12, ∋13, ∋21, ∋22, ∋32, ∋310.. Trong ñoù - ∋ chæ theùp laù kó thuaät (∋lektrotexnik) - Soá thöù nhaát chæ haøm löôïng silic chöùa trong theùp, soá caøng cao haøm löôïng silic caøng nhieàu theùp daãn töø caøng toát, nhöng doøn deã gaãy. - Soá thöù hai: Chæ chaát löôïng cuûa theùp veà maët toån hao, soá caøng cao thì toån hao caøng ít. - Soá thöù ba: Soá 0 chæ theùp caùn nguoäi (theùp daãn töø coù höôùng), thöôøng söû duïng trong cheá taïo maùy bieán aùp. Ngoaøi ra coøn caùc loaïi theùp kyõ thuaät ñieän mang maõ hieäu 3404, 3405, ..., 3408 coù chieàu daøy 0,3 mm, 0,35 mm Ñeå giaûm toån hao do doøng ñieän xoaùy, caùc laù toân silic treân thöôøng ñöôïc phuû moät lôùp sôn caùch ñieän moûng sau ñoù môùi ñöôïc gheùp chaët laïi vôùi nhau, töø ñoù sinh ra moät heä soá eùp chaët Kc: Laø tæ soá giöõa chieàu daøi cuûa loõi theùp thuaàn theùp vôùi chieàu daøi 3
thöïc cuûa loõi theùp keå caû caùch ñieän sau khi gheùp. b. Vaät lieäu daãn ñieän Duøng chuû yeáu laø ñoàng (Cu) vaø nhoâm (Al) vì chuùng coù ñieän trôû beù, choáng aên moøn toát. Tuøy theo yeâu caàu veà caùch ñieän vaø ñoä beàn cô hoïc ngöôøi ta coøn duøng hôïp kim cuûa ñoàng vaø nhoâm. Coù choã coøn duøng caû theùp ñeå taêng söùc beàn cô hoïc vaø giaûm kim loaïi maøu nhö vaønh tröôït. c. Vaät lieäu caùch ñieän Vaät lieäu caùch ñieän duøng trong maùy ñieän phaûi ñaït caùc yeâu caàu: - Cöôøng ñoä caùch ñieän cao. - Chòu nhieät toát, taûn nhieät deã daøng. - Choáng aåm toát, beàn veà cô hoïc. Caùc chaát caùch ñieän duøng trong maùy ñieän coù theå ôû theå hôi nhö khoâng khí, theå loûng (daàu maùy bieán aùp) vaø theå raén. Caùc chaát caùch ñieän ôû theå raén coù theå chia laøm 4 loaïi: - Caùc chaát höõu cô thieân nhieân nhö giaáy, vaûi, luïa .. - Caùc chaát voâ cô nhö mi ca. amiaêng, sôïi thuûy tinh ... - Caùc chaát toång hôïp. - Caùc chaát men, sôn caùch ñieän, caùc chaát taåm saáy töø caùc vaät lieäu thieân nhieân vaø toång hôïp. Tuøy theo tính chòu nhieät, caùc vaät lieäu caùch ñieän ñöôïc chia thaønh caùc caáp sau: - Caáp Y: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 900 C, laøm baèng vaät lieäu sôïi xen lu loâ hay luïa goã, caùc toâng khoâng taåm hay khoâng queùt sôn. - Caáp A: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 1050 C, laøm baèng vaät lieäu caùch ñieän caáp Y coù taåm sôn caùch ñieän. - Caáp E: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 1200 C, laøm baèng caùc sôïi poâ ly me. - Caáp B: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 1300 C, laøm baèng caùc saûn phaåm mi ca, a mi aêng, sôïi thuûy tinh. - Caáp F: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 1550 C, laøm baèng vaät lieäu caáp B duøng keát hôïp vôùi caùc chaát taåm saáy töông öùng. - Caáp H: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp 1800 C, laøm baèng vaät lieäu mi ca khoâng chaát ñoän hoaëc ñoän baèng vaät lieäu voâ cô, vaûi thuûy tinh taåm sôn. - Caáp C: Nhieät ñoä giôùi haïn cho pheùp treân 1800 C, laøm baèng vaät lieäu goám mi ca, goám thuûy tinh, thaïch anh duøng keát hôïp vôùi caùc chaát voâ cô. Caáp caùch ñieän Y A E B F H C t0 cao nhaát cho pheùp (0 C) 90 105 120 130 155 180 >180 Ñoä taêng nhieät ∆t (0 C) 50 65 80 90 115 140 >140 4
ø Ñoä taêng nhieät ñoä Δt coù theå tính: Δt = t1 - t2 Trong ñoù: t1: Nhieät ñoä cuûa maùy. t2: Nhieät ñoä moâi tröôøng. Theo TCVN: Nhieät ñoä moâi tröôøng laø 400c coøn cuûa maùy ñieän ta ño bình quaân. Hieän nay thöôøng duøng caùc caáp caùch ñieän A, E, B. Chuù yù: Treân nhieät ñoä cho pheùp 10% thì tuoåi thoï cuûa maùy giaûm ñi 1/2 neân khoâng ñöôïc cho maùy laøm vieäc quaù taûi trong thôøi gian daøi. 6. Caùc ñònh luaät ñieän töø cô baûn duøng trong maùy ñieän a. Ñònh luaät caûm öùng ñieän töø: S α. Tröôøng hôïp töø thoâng bieán thieân qua voøng daây Naêm 1833 nhaø vaät lyù hoïc ngöôøi Nga laø Lenxô ñaõ N phaùt hieän ra qui luaät veà chieàu s.ñ.ñ caûm öùng. Ñònh luaät caûm öùng ñieän töø ñöôïc phaùt bieåu nhö sau: Khi töø thoâng ñi qua moät voøng daây bieán thieân seõ laøm Φ e xuaát hieän moät s.ñ.ñ trong voøng daây, goïi laø s.ñ.ñ caûm öùng. Söùc ñieän ñoäng caûm öùng coù chieàu sao Hình1.1 Qui öôùc chieàu döông cho cho doøng ñieän do noù sinh ra coù taùc duïng choáng laïi voøng daây coù töø thoâng xuyeân qua. söï bieán thieân cuûa töø thoâng sinh ra noù. Chieàu quay cuûa caùn vaën nuùt chai seõ laø chieàu döông cuûa voøng daây. Söùc ñieän ñoäng caûm öùng trong voøng daây seõ ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc Maéùcxoen dΦ e=− dt Neáu cuoän daây coù W voøng, söùc ñieän ñoäng caøm öùng trong cuoän daây seõ laø: wdΦ dΨ e=− =− dt dt Trong ñoù Ψ = w Φ laø töø thoâng moùc voøng cuûa cuoän daây. Φ tính baèng Wb (veâbe), e tính baèng (V). β. Tröôøng hôïp thanh daãn chuyeån ñoäng thaúng trong töø tröôøng Khi thanh daãn chuyeån ñoäng thaúng trong töø E tröôøng, trong thanh daãn seõ caûm öùng s.ñ.ñ e coù trò soá v laø e = B.l.v B e: S.ñ.ñ caûm öùng (V); B: Töø caûm (T); l: Chieàu daøi thanh daãn trong töø tröôøng (m). Chieàu cuûa s.ñ.ñ ñöôïc xaùc ñònh baèng qui taéc baøn tay phaûi: Cho ñöôøng söùc töø ñi vaøo loøng baøn tay phaûi. Ngoùn tay caùi choaõi ra chæ chieàu chuyeån ñoäng cuûa daây Hình1.2 Qui taéc baøn tay phaûi. daãn, thì chieàu töø coå tay tôùi ngoùn tay chæ chieàu s.ñ.ñ. 5
b. Ñònh luaät löïc ñieän töø I Löïc ñieän töø coù öùng duïng raát roäng raõi trong kyõ thuaät, laø cô sôû ñeå cheá taïo maùy ñieän vaø khí cuï F ñieän. Tröôøng hôïp ñôn giaûn nhaát laø löïc cuûa töø tröôøng B taùc duïng leân daây daãn thaúng mang doøng ñieän. Neáu moät daây daãn thaúng coù doøng ñieän vuoâng goùc vôùi ñöôøng söùc cuûa töø tröôøng, thanh daãn seõ chòu taùc ñoäng cuûa löïc ñieän töø laø: Hình1.3 Qui taéc baøn tay traùi. F = B.i.l (N) B: Töø caûm (T); i: Doøng ñieän chaïy trong thanh daãn (A); l: Chieàu daøi thanh daãn (m). Chieàu cuûa löïc ñieän töø ñöôïc xaùc ñònh baèng qui taéc baøn tay traùi: Ngöûa baøn tay traùi cho ñöôøng söùc töø (hoaëc veùc tô töø caûm B) xuyeân qua loøng baøn tay, chieàu töø coå tay ñeán ngoùn tay chæ chieàu doøng ñieän thì ngoùn tay caùi choaõi ra chæ chieàu löïc ñieän töø. c. Caùc ñònh luaät veà maïch töø. Caùc phaàn töû laøm baèng vaät lieäu saét töø gheùp vôùi nhau ñeå töø thoâng kheùp kín trong maïch ñöôïc goïi laø maïch töø. Vì theùp kyõ thuaät ñieän coù töø daãn nhoû hôn nhieàu so vôùi caùc vaät lieäu khaùc, neân töø thoâng taäp trung chuû yeáu trong maïch töø. Phaàn töø thoâng chaïy ra ngoaøi maïch töø goïi laø töø thoâng taûn. Ñeå taïo ra töø thoâng trong maïch caàn coù nguoàn gaây töø, thoâng thöôøng laø cuoän daây quaán treân maïch, goïi laø cuoän daây töø hoaù. Khi cuoän daây coù doøng ñieän I ñi qua, noù taïo ra s.t.ñ F = IW, W laø soá voøng cuûa cuoän daây. n m ∫ Hdl = ∑ I = ∑ Η i L i = ∑ Ι W i =1 j =1 6