Giáo trình -Môi trường và phát triển -chương 5

Chia sẻ: Song Song Cuoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:26

Thêm vào BST

Báo xấu

276
lượt xem 87
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 5: Các vấn đề về ô nhiễm môi trường Ô nhiễm môi trường (enviromental pollution) là sự thay đổi thành phần và tính chất của môi trường, có hại cho các hoạt động sống bình thường của con người và sinh vật. Thông thường sự an toàn của môi trường được qui định bởi các ngưỡng hay các giá trị giới hạn

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình -Môi trường và phát triển -chương 5

68 Chương 5 CÁC V N V Ô NHI M MÔI TRƯ NG Ô nhi m môi trư ng (environmental pollution) là s thay i thành ph n và tính ch t c a môi trư ng, có h i cho các ho t ng s ng bình thư ng c a con ngư i và sinh v t. Thông thư ng s an toàn c a môi trư ng ư c qui nh b i các ngư ng hay các giá tr gi i h n trong tiêu chu n môi trư ng, nên có th nói "ô nhi m môi trư ng là s làm gi m tính ch t môi trư ng, vi ph m tiêu chu n môi trư ng" (Theo Lu t b o v môi trư ng Vi t Nam). Các ch t mà s có m t c a chúng gây ra s ô nhi m môi trư ng g i là các tác nhân hay ch t ô nhi m (pollutants). I. Ô nhi m nư c 1. Khái ni m, ngu n g c, tác nhân và nguyên nhân sâu xa c a ô nhi m nư c. 1.1. Khái ni m Ô nhi m nư c là s thay i thành ph n và tính ch t c a nư c, có h i cho ho t ng s ng bình thư ng c a con ngư i và sinh v t, do s có m t c a các tác nhân quá ngư ng cho phép. Hi n chương Châu Âu nh nghĩa: "S ô nhi m nư c là m t s bi n i nói chung do con ngư i gây i v i ch t lư ng nư c, làm ô nhi m nư c và gây nguy h i i v i vi c s d ng c a con ngư i, cho công nghi p, nông nghi p, nuôi cá, nghĩ ngơi - gi i trí, cũng như i v i các ng v t nuôi, các loài hoang d i" 1.2. Ngu n g c S ô nhi m nư c có th có ngu n g c t nhiên hay nhân t o: - S ô nhi m có ngu n g c t nhiên là do nhi m m n, nhi m phèn, gió, bão, lũ l t...Nư c mưa rơi xu ng m t t, mái nhà, ư ng ph ô th khu công nghi p, kéo theo các ch t b n xu ng sông, h ho c các s n ph m c a ho t ng s ng c a sinh v t, vi sinh v t k c các xác ch t c a chúng. S ô nhi m này còn g i là ô nhi m không xác nh ư c ngu n. - S ô nhi m nhân t o ch y u do x nư c th i t các vùng dân cư, khu công nghi p, ho t ng giao thông v n t i, thu c tr sâu, thu c di t c và các phân bón trong nông nghi p, các phương ti n giao thông v n t i, c bi t là giao thông v n t i ư ng bi n. Theo b n ch t các tác nhân gây ô nhi m ngư i ta phân bi t ô nhi m vô cơ, ô nhi m h u cơ, ô nhi m hóa ch t, ô nhi m vi sinh v t, cơ h c hay v t lý (ô nhi m nhi t ho c do các ch t lơ l ng không tan), ô nhi m phóng x . Theo v trí ngư i ta phân bi t: ô nhi m sông, ô nhi m h , ô nhi m bi n, ô nhi m m t nư c, ô nhi m nư c ng m. Theo ngu n gây ô nhi m ngư i ta phân bi t: - Ngu n xác nh: là các ngu n th i chúng ta có th xác nh ư c ví trí chính xác như c ng th i nhà máy, khu công nghi p, ô th . - Ngu n không xác nh: là các ch t gây ô nhi m phát sinh t nh ng tr n mưa l n kéo theo b i b n, xói mòn t ai,... và là ngu n nh ng ch t th i không th xác nh ư c gây ra như nư c mưa ch y qua các khu dân cư, các cánh ng ã b ô nhi m. 1.3. Tác nhân gây ô nhi m nư c Có r t nhi u tác nhân gây ô nhi m nư c, tuy nhiên ti n l i cho vi c quan tr c và kh ng ch ô nhi m ngu n nư c, ta có th phân chúng thành các nhóm cơ b n:
69 - Các ch t h u cơ d b phân h y sinh h c ho c các ch t tiêu th oxy: thu c lo i này có cacbohydrat, protein, ch t béo,... ây là các ch t gây ô nhi m ph bi n nh t có trong nư c th i t các khu dân cư, khu công nghi p ch bi n th c ph m. - Các ch t h u cơ b n v ng: polychlorophenol (PCP), polychlorobiphenyl (PCB), các hydrocacbon a vòng,... Các ch t này thư ng có trong nư c th i công nghi p và ngu n nư c ch y tràn qua các vùng nông, lâm nghi p có s d ng nhi u thu c tr sâu. ây là các ch t có c tính cao i v i con ngư i và sinh v t. - Các kim lo i n ng: h u h t các kim lo i n ng u có c tính cao i v i con ngư i và các lo i ng v t có vú, lư ng thê, bò sát, chim và tôm cá. Các kim lo i n ng thư ng có trong nư c th i công nghi p là chì (Pb), th y ngân (Hg), crôm (Cr), cadmi (Cd), asen (As), mangan (Mn) - Các ch t vô cơ: nhi u ion vô cơ có n ng r t cao trong nư c t nhiên, c bi t là tương i cao các ion Cl-, CO3 nư c bi n. Trong nư c th i t các khu dân cư luôn có n ng 2- , PO43-, Na+, K+ - D u m : là ch t l ng khó tan trong nư c. c tính và tác ng sinh thái c a d u m ph thu c vào t ng lo i d u. H u h t các loài th c, ng v t u b tác h i b i d u m . Các loài th y sinh và cây ng p nư c d b ch t do d u m ngăn c n quá trình hô h p, quang h p và cung c p ch t dinh dư ng. - Các ch t phóng x : trong môi trư ng luôn có m t lư ng phóng x t nhiên do ho t ng c a con ngư i ho c t các ngu n t á, núi l a t o nên. Các s c phóng x có kh năng gây tác h i nghiêm tr ng n con ngư i và sinh v t ch y u do n ho c rò r các lò ph n ng nguyên t . - Các sinh v t gây b nh: bao g m vi trùng, siêu vi trùng, giun sán. Ngu n nư c ô nhi m do phân có th có nhi u lo i vi trùng, siêu vi trùng (virus), ng v t ơn bào (Protozoa) và tr ng giun sán gây b nh. - Các ch t có mùi: nư c có mùi là do các nguyên nhân sau: có ch t h u cơ t c ng rãnh khu dân cư, xí nghi p ch bi n th c ph m; nư c th i công nghi p, hóa ch t; s n ph m t s phân h y cây c , rong t o, ng v t. - Các ch t r n - Các khí hòa tan 1.4. Nguyên nhân sâu xa c a ô nhi m nư c Các nguyên nhân sâu xa c a v n ô nhi m nư c m c nghiêm tr ng mang tính ch t toàn c u là: - Ưu tiên phát tri n kinh t b t ch p các h u qu v m t môi trư ng. - Cho r ng vi c th i b các ch t th i công nghi p và sinh ho t vào nư c là không có v n gì, nghĩa là có ít ho c không gây ra nh ng nh hư ng x u. Thi u ki n th c v các ch t gây ô nhi m xâm nh p vào nư c âu và như th nào (ví d , các ch t th i dư i t s xâm nh p vào nư c ng m) - Thi u hi u bi t v các ch t gây ô nhi m di chuy n trong lưu v c như th nào. - Thi u hi u bi t v m i liên h gi a các ho t ng trong t li n như canh tác và n g v i ô nhi m vùng ven bi n. Cho r ng t ng p nư c là "nh ng vùng t b i" và chúng c n ư c chuy n sang s d ng vào nh ng vi c khác như làm p, ho c ư c n o vét và l p i s d ng vào vi c xây d ng. - Thi u lu t pháp v vi c lo i th i các ch t th i. - Thi u ti n xây d ng các nhà máy x lý nư c th i. - S gia tăng dân s và nhu c u nư c ngày càng gia tăng.
70 - S phân tán quy n l c. Thư ng thì m t lưu v c n m dư i nhi u quy n h n chính tr khác nhau. Trong m t s nư c hay m t s qu c gia, các t ch c ch u trách nhi m v nư c s ch không ki m soát ư c các ho t ng gây nh hư ng n s lư ng và ch t lư ng nư c. 2. Qu n lý và ch ng ô nhi m các v c nư c C p nư c t p trung cùng h th ng thoát nư c ô th , khu công nghi p là m t trong nh ng i u ki n cơ b n m b o v sinh môi trư ng. Rõ ràng là t ây n y sinh yêu c u ph i b o v ư c các ngu n nư c kh i b ô nhi m b i nư c th i sinh ho t và công nghi p. Nguy cơ ô nhi m môi trư ng nư c ang di n ra theo quy mô toàn c u. Ngay t năm 1963, t ch c Y t Th gi i (WHO) ã nh n m nh r ng: c i m c a ô nhi m do hoá ch t, th m chí v i hàm lư ng r t nh (vi lư ng) là tác ng r t ch m không nh n th y ngay nhưng l i m ng tính ch t mãn tính, ph bi n r ng kh p, cho nên nhi m v quan trong là ph i có các bi n pháp phòng ng a. nhi u nư c, k c các nư c công nghi p phát tri n cũng chưa ch c kh c ph c ư c các nguy cơ m c b nh truy n nhi m do vi khu n ư ng ru t t c là các b nh mà ư ng truy n b nh ch y u b ng nư c. Nư c Anh là nư c u tiên cp nvn qu n lý và ch ng ô nhi m các v c nư c. Hi n nay h u như t t c các nư c phát tri n coi công tác qu n lý t t các v c nư c và ch ng ô nhi m nư c là c n thi t. Các lu t l v sinh môi trư ng ch ng ô nhi m cho các v c nư c ã ra i quy mô qu c gia, quy mô vùng và cho toàn th gi i. Căn c vào ch t lư ng nư c ngu n c a các v c nư c t nhiên mà ta xác nh các tiêu chu n cho phép th i nư c th i vào các ngu n nư c này. Nhìn chung ngư i ta xây d ng các lo i tiêu chu n liên quan n môi trư ng nư c như sau: - Tiêu chu n ch t lư ng nư c ngu n dùng cho các m c ích như: c p nư c sinh ho t cho dân cư ô th , nông thôn, cho t ng lĩnh v c ho t ng s n xu t nông nghi p hay công nghi p riêng bi t, ngu n nư c dùng vui chơi gi i trí, th d c th thao, nuôi tr ng thu s n,... - Tiêu chu n ch t lư ng nư c c p tr c ti p (sau khi x lý nư c ngu n) cho t ng i tư ng trên ch ng h n c p nư c cho ăn u ng, sinh ho t, công nghi p, th c ph m, c p nư c cho công nghi p d t, t y nhu m,... - Tiêu chu n ch t lư ng nư c c a dòng nư c th i cho phép x vào các v c nư c t nhiên như sông, h , bi n,... Nguyên t c qu n lý ch ng ô nhi m nư c là "k gây ra ô nhi m, k y ph i x lý" (thanh toán chi phí do ô nhi m). Các i u l u ph i th hi n ư c nguyên t c này. 3. Các tiêu chu n và ch tiêu ánh giá ch t lư ng nư c hay m c ô nhi m nư c Khi nói v ch t lư ng nư c dùng vào các m c ích khác nhau, ngư i ta thư ng dùng thu t ng ch tiêu ch t lư ng nư c. Các ch tiêu này ã ư c nghiên c u và ra thành tiêu chu n. Khi nói v nư c th i hay ô nhi m nư c thì ngư i ta dùng thu t ng m c ô nhi m nư c. xác nh ch t lư ng nư c hay m c ô nhi m nư c, ngư i ta dùng các thông s ch t lư ng nư c: - Các thông s v t lý: nhi t , màu, mùi v , d n i n, phóng x ,...có th ư c xác nh b ng nh tính ho c nh lư ng. - Các thông s hoá h c: pH ( axit ho c ki m), lư ng ch t lơ l ng, các ch s BOD, COD, oxy hoà tan (DO), d u m , clorua, sunphat, amôn, nitrit, nitrat, photphat, các nguyên t vi lư ng, kim lo i n ng, thu c tr sâu, các ch t t y r a và nhi u lo i ch t c khác.
71 - Các thông s sinh h c: Coliform, Fecal streptococus, t ng s vi khu n hi u khí, k khí và các sinh v t gây b nh. ánh giá m c ô nhi m môi trư ng nư c, ngư i ta thư ng dùng các ch tiêu hay thông s ph bi n là: - Ch t lơ l ng - Nhu c u oxy sinh hoá BOD - Nhu c u ôxy hoá h c COD Ch t r n lơ l ng (SS - Suspended Solids): là các ch t không tan trong nư c và ư c xác nh b ng cách l c m t m u nư c qua gi y l c tiêu chu n. C n thu ư c trên gi y l c sau 1050C cho n khi kh i lư ng không i thì em cân xác nh kh i lư ng - khi s y nhi t ó ư c ư c g i là lư ng ch t lơ l ng trong m u nư c phân tích. Nhu c u oxy sinh hoá (BOD - Biochemical Oxygen Demand): là lư ng oxy c n thi t oxy hoá (b i vi sinh v t hi u khí) các ch t b n h u cơ trong nư c trong m t kho ng th i gian xác nh. Nó c trưng cho lư ng ch t h u cơ d b phân hu b i các vi sinh v t hi u khí. Thông thư ng i v i nư c th i sinh ho t, phân hu h t các ch t b n h u cơ òi h i th i gian 20 ngày - BOD20 hay BOD toàn ph n. Trong th c t chúng ta ch xác nh BOD5 tương ng v i 5 ngày u mà thôi. Nhu c u oxy hoá h c (COD - Chemical Oxygen Demand): là lư ng oxy c n thi t oxy hoá b ng hoá h c các ch t b n h u cơ có trong nư c. i lư ng này c trưng cho t t c các ch t b n h u cơ có trong nư c. Có nhi u k thu t ánh giá m c ô nhi m ngu n nư c d a vào giá tr c a các thông s ch n l c. Các k thu t này s d ng các ch s (index) th c hi n m c ô nhi m. Có th nêu m t s ch s ang ư c công nh n như sau: - Ch s ô nhi m dinh dư ng (NPI): ch s này d a vào k t qu quan tr c hàng tháng các thông s : NH4+, NO3-, NO2-, t ng P, pH, chlorophyll, d n i n và c. - Ch s ô nhi m h u cơ (OPI): ch s này ư c tính k t qu quan tr c hàng tháng các thông s : NH4+, BOD, COD, nhi t và DO. - Ch s ô nhi m công nghi p (IPI): ư c s d ng ánh giá ô nhi m do các tác nhân ô nhi m vi lư ng (tr hóa ch t b o v th c v t): kim lo i n ng, d u m , polyhydrocacbon thơm, phenol, cyanua, PCB.. không ch hòa tan trong nư c mà có th dính bám vào t và th y sinh. - Ch s ng v t áy (BSI): BSI ư c s d ng ánh giá ch t lư ng nư c thông qua vi c quan tr c ng v t áy không xương s ng l n. M t trong nh ng BSI hi n ang s d ng Châu Âu ánh giá m c ô nhi m ngu n sông su i là h th ng BMWP (Biological Monotoring Working Party). H th ng BMWP d a theo i m c a ng v t áy trong m u thu ư c. S xu t hi n c a u trùng m t s ng v t phù du h (Ephemeridae) ư c cho i m 10 (nư c s ch không ô nhi m), còn n u trong ngu n nư c có các lo i giun nhi u tơ s ư c cho i m 1 (nư c b ô nhi m n ng). Kho ng cách gi a 1 và 10 là các m c ô nhi m khác nhau. - Ch s a d ng sinh h c (BDI): BDI ư c s d ng ánh giá a d ng th y sinh v t d a vào quan tr c th c a. Trên cơ s ch t lư ng nư c c a các lưu v c nư c t nhiên, áp ng yêu c u phát tri n kinh t - xã h i, tiêu chu n gây h i cho s c kho c a con ngư i, c a các sinh v t s ng trong nư c mà các qu c gia u ưa ra tiêu chu n ch t lư ng nư c c a qu c gia mình.
72 ánh giá t ng h p ch t lư ng ngu n nư c m t B ng 5.1. PO43-, NH4+, NO3-, ST Tr ng thái nư c O2 bão COD, BOD5, pH T ngu n mg/l mg/l hòa % mg/l mg/l mg/l 1 Nư c r t s ch 7-8 < 0,05 < 0,1 < 0,01 100 6 2 2 Nư c s ch 6,5 - 8,5 0,05 - 0,4 0,1 - 0,3 0,01 - 0,05 100 6 - 20 2-4 3 Nư c hơi b n 6-9 0,4 - 1,5 0,3 - 1,0 0,05 - 0,1 50 -90 20 -50 4-6 Nư c b n 4 5-9 1,5 - 3,0 1-4 0,1 - 0,15 20 - 50 50 - 70 6-8 5 Nư c b n n ng 4 - 9,5 3,0 - 5,0 4-8 0,15 - 0,3 5 - 20 70-100 8- 10 6 Nư c r t b n 3 - 10 > 5,0 >8 > 0,3 100 10 4. Kh năng t l c s ch c a nư c Nư c trong các v c nư c t nhiên u có m t c tính mà ta g i là kh năng t l c s ch t c là kh năng mà v c nư c ó khi b ô nhi m trong m t gi i h n nh t nh sau m t th i gian l i ph c h i ư c như tr ng thái trư c lúc ô nhi m. Kh năng này khác nhau tùy t ng lo i v c nư c như sông thì l n hơn h . Hi n tư ng t l c s ch c a nư c t nhiên là khi có các ch t ô nhi m th i vào trong nư c s di n ra nhi u quá trình lý hóa sinh h c tái l p l i tr ng thái tương t như ban u. ó là các quá trình h p th các kim lo i n ng b i các ch t v n h u cơ, lo i tr , phân h y và tích t các ch t h u cơ và các ch t khác, l ng ng các ch t v n vô cơ và h u cơ xu ng áy, vô cơ hóa các ch t h u cơ không b n v ng, tăng hàm lư ng O2 hòa tan do quang h p c a t o và cây th y sinh, h y di t các vi khu n ho i sinh và gây b nh. Trong quá trình t l c s ch c a nư c, vi sinh v t gi vai trò quan tr ng. Tham gia vào quá trình này ch y u ph i k là các vi sinh v t (vi khu n phân h y h p ch t N, P, S...), các t o và cây th y sinh (quang h p), các ng v t ăn các ch t v n h u cơ, các sinh v t có kh năng tích t ch t c trong cơ th , trong s này ch y u là các loài t o, ng v t không xương s ng c nh v i s lư ng l n. Sinh v t tham gia vào làm s ch nư c thông qua các quá trình: vô cơ hóa các ch t h u cơ trong nư c, tích t ch t c vào cơ th , lo i tr ch t c ra kh i v c nư c. S vô cơ hóa các ch t h u cơ trong nư c ô nhi m là do ho t ng c a các vi sinh v t, ch nư c ch y và s quang h p c a t o và cây th y sinh ã làm cho hàm lư ng O2 hòa tan trong nư c tăng giúp thu n l i cho quá trình này. Trong quá trình vô cơ hóa các ch t h u cơ, m t ph n ư c chính các vi sinh v t này dùng cho sinh trư ng. Nhi u u trùng ng v t, ng v t c nh cũng ăn tr c ti p các ch t v n h u cơ. M t quá trình t l c s ch có ý nghĩa quan tr ng là các sinh v t h p th và tích lũy các ch t c vào cơ th mình. T o và các cây th y sinh ví d như bèo Nh t B n kh năng này r t l n. Các sinh v t còn lo i tr ch t b n và các ch t c ra kh i t ng nư c trong th y v c b ng cách sau khi chúng ăn các ch t b n và ch t c ó r i chúng th i ra ngoài dư i d ng phân và sau cùng l ng xu ng áy. Các loài thân m m, nhi u ng v t không xương s ng áy k c cá,... ã tham gia tích c c vào quá trình này. 5. Ô nhi m nư c và qu n lý ch t lư ng nư c nư c ta Vi t Nam có tài nguyên nư c khá phong phú, công nghi p hoá và ô th hoá nư c ta tuy chưa phát tri n nhưng nhi u vùng ô th và khu công nghi p ã b ô nhi m nư c. Nư c thành ph Hà N i, thành ph H Chí Mình, H i Phòng, à N ng,... u b ô nhi m. Các khu công nghi p cũng ã gây ô nhi m cho các sông nh ng o n tương ng v i chúng (Vi t Trì, B c Giang, Ph L i,...). Theo Báo cáo hi n tr ng môi trư ng Vi t Nam 2005, ô nhi m nư c
73 tuy chưa có tính ch t nghiêm tr ng quy mô toàn qu c nhưng ã áng lo ng i nhi u a phương, c bi t là các ô th và khu công nghi p. Môi trư ng nư c l c a: nư c l c a bao g m ngu n nư c m t và nư c dư i t. Nư c m t phân b ch y u trong h th ng sông su i, h ao, kênh r ch và các h th ng tiêu thoát nư c trong n i thành n i th . Nư c dư i t hay còn g i là nư c ng m là t ng nư c t nhiên ch y ng m trong lòng t qua nhi u t ng t á, có c u t o a ch t khác nhau. Hi n nay, v n ô nhi m nư c m t, nư c dư i t ang ngày càng tr nên nghiêm tr ng, c bi t t i các lưu v c sông và các sông nh kênh r ch trong các n i thành n i th . Nư c dư i t cũng có hi n tư ng b ô nhi m và nhi m m n c c b . - Các ngu n gây ô nhi m nư c l c a bao g m: Khai thác và s d ng quá m c tài nguyên nư c m t nư c ng m • Nư c th i ô th và khu công nghi p • Nư c th i t ho t ng nông nghi p và nư c th i t các ngu n khác t i nông thôn • - Di n bi n ô nhi m nư c: Di n bi n ô nhi m nư c m t: Theo các k t qu quan tr c, ch t lư ng nư c thư ng lưu c a h u h t các con sông chính Vi t Nam còn khá t t, trong khi m c ô nhi m h lưu các con sông này ngày càng tăng do nh hư ng c a các ô th và các cơ s công nghi p. c bi t, m c ô nhi m t i các sông tăng cao vào mùa khô khi lưu lư ng nư c v các sông gi m. Hàm lư ng các thông s BOD5, N-NH4+, ch t r n lơ l ng cũng như m t s thông s khác vư t m c tiêu chu n cho phép nhi u l n. Di n bi n ô nhi m nư c ng m: Vi c khai thác nư c dư i t c a m t s h gia ình và m t s công trình khai thác không ư c qu n lý và quy ho ch c th ã d n n hi n tư ng nư c ng m b nhi m m n nhi u nơi. Vi c khai thác nư c quá m c và không có quy ho ch ã làm cho m c nư c ng m b h th p. Hi n tư ng này th y nhi u các khu v c ng b ng B c b và ng b ng Sông C u Long. Tình tr ng rõ r t nh t c a ô nhi m nư c ng m là ô nhi m các ch t dinh dư ng do ng m xu ng t nư c th i, rác th i, ph bi n các thành ph Hà N i, H i Phòng, Nam nh, Tp. H Chí Minh. M t s nơi cũng b nhi m vi khu n, kim lo i c (ví d As) Ô nhi m môi trư ng nư c tác ng tr c ti p n s c kh e, là nguyên nhân gây các b nh như tiêu ch y (do vi rút, vi khu n, vi sinh v t ơn bào), l tr c trùng, t , thương hàn, viêm gan A, giun sán. Các b nh này gây suy dinh dư ng, làm thi u máu, thi u s t, gây kém phát tri n, t vong, nh t là tr em. Có n 88% trư ng h p b nh tiêu ch y là do thi u nư c s ch, v sinh môi trư ng kém. Môi trư ng bi n: nhìn chung, ch t lư ng nư c các vùng bi n và ven bi n v n còn n m trong tiêu chu n cho phép, tr m t s vùng c a sông và vùng ven bi n nơi có các khu dân cư ô th t p trung, các cơ s công nghi p, các c ng bi n. Tuy nhiên, nguy cơ ô nhi m bi n ang ngày càng bi u hi n rõ nét b i các ho t ng c a con ngư i. Bi n là nơi ti p nh n ph n l n các ch t th i t l c a theo các sòng ch y sông su i, các ch t th i t các ho t ng trên bi n như khai thác d u m , v n t i trên bi n, r a các tàu ch d u, tai n n tàu bi n,... Bi n b ô nhi m khá a d ng và có th chia thành m t s d ng như sau: Gia tăng n ng các ch t gây ô nhi m trong nư c bi n như d u m , các kim lo i n ng, các ch t h u cơ, các hóa ch t c h i,... Gia tăng n ng các ch t ô nhi m tích t trong tr m tích trong áy bi n. Suy thoái h sinh thái bi n như h sinh thái san hô, h sinh thái r ng ng p m n,... làm suy gi m tr lư ng các loài sinh v t bi n và gi m a d ng sinh h c bi n. Xu t hi n các hi n tư ng như th y tri u , tích t các ch t ô nhi m trong các sinh v t bi n và các s n v t l y t bi n.
74 - Các ngu n ô nhi m bi n là: • Ho t ng trong các khu dân cư ô th ven bi n • Ho t ng công nghi p t p trung t i khu v c ven bi n • Ho t ng khai thác và nuôi tr ng th y s n • Ho t ng giao thông v n t i và s c tràn d u • Khai thác khoáng s n • Ho t ng du l ch và d ch v t i các khu du l ch và các khu ngh dư ng ven bi n Di n bi n ô nhi m nư c bi n: ô nhi m nư c bi n ư c xác nh b i m t s thông s c trưng là ch t r n lơ l ng, c, hàm lư ng nitrit (NO2), nitrat (NO3), hàm lư ng ph t pho, kim lo i n ng, hàm lư ng d u và ch s coliform. Theo các s li u quan tr c môi trư ng vùng bi n và ven bi n, hàm lư ng các ch t r n lơ l ng, nitrit, nitrat, kim lo i n ng (Zn), d u trong nư c, coliform ã cao hơn giá tr cho phép t 1,5 n 5 l n. Các thông s khác như hàm lư ng thu c tr sâu, thu c b o v th c v t và m t s kim lo i n ng khác (Cu, Pb, Cd, As, Hg) có giá tr th p hơn giá tr cho phép. Ô nhi m bi n, c bi t là ô nhi m kim l a n ng, d u m và hóa ch t c h i gây nh hư ng n phát tri n kinh t bi n. Ô nhi m bi n các bãi t m và các i m du l ch và s xu ng c p c a c nh quan thiên nhiên hoang dã ã, ang và s nh hư ng tr c ti p n phát tri n du l ch vùng ven bi n nư c ta. Nư c ven bi n b ô nhi m ch t r n lơ l ng cũng gây tác ng x u n ho t ng du l ch, ngh dư ng bi n, làm gi m lư ng khách du k ch n vùng bi n. V các bi n pháp ki m soát ô nhi m nư c Trong các công c qu n lý, sau khi có Lu t B o v môi trư ng (1/1994) và Ngh nh 175 CP hư ng d n thi hành lu t (10/1994), B Khoa h c Công ngh và Môi trư ng ã ban hành các Tiêu chu n Môi trư ng (1995), trong ó có các tiêu chu n ch t lư ng nư c như: - TCVN 5942 - 1995: Ch t lư ng nư c - Tiêu chu n ch t lư ng nư c m t. - TCVN 5943 - 1995: Ch t lư ng nư c - Tiêu chu n ch t lư ng nư c ven b . - TCVN 5944 - 1995: Ch t lư ng nư c - Tiêu chu n ch t lư ng nư c ng m. - TCVN 5945 - 1995: Nư c th i công nghi p - Tiêu chu n th i. Tuy nhiên v n th c thi pháp lu t, ví d x ph t hành chính hành vi gây ô nhi m nư c theo Ngh nh 26 CP c a Th tư ng chính ph chưa ư c áp d ng y vào th c ti n. Nhi u chương trình, d án c p qu c t , qu c gia và a phương liên quan n ki m soát ô nhi m nư c ã ư c tri n khai mang l i hi u qu kh quan. Ví d , v i s giúp ca Qu Nhi ng Liên Hi p Qu c trư c ây và ho t ng c a Chương trình qu c gia v nư c s ch và v sinh môi trư ng, hi n nay, vi c gi i quy t nư c sinh ho t cho nông thôn ã t ư c k t qu kh quan: tính trung bình toàn qu c ã có kho ng 30 - 40 % s h nông thôn dùng nư c h p v sinh. V các gi i pháp k thu t, nói chung chúng ta ang còn tri n khai ch m vi c xây d ng các h th ng x lý nư c th i sinh ho t, công nghi p, m i có ch y u các cơ s s n xu t có v n u tư l n, trong các khu CN,... chưa tri n khai s n xu t s ch hơn - gi i pháp gi m ch t th i ngay t khâu s n xu t.
75 II. Ô nhi m không khí 1. nh nghĩa và các ngu n gây ô nhi m không khí Ô nhi m không khí là s có m t m t ch t l ho c m t s bi n i quan tr ng trong thành ph n không khí, làm cho không khí không s ch ho c gây ra s t a mùi, có mùi khó ch u, gi m t m nhìn xa (do b i). Có hai ngu n gây ra ô nhi m cơ b n i v i môi trư ng không khí ó là ngu n do thiên nhiên và ngu n do các ho t ng c a con ngư i: 1.1. Ngu n gây ô nhi m do thiên nhiên - Phun núi l a: núi l a phun ra nh ng nham th ch nóng và nhi u khói b i giàu sulfua, mêtan và nh ng lo i khí khác. Không khí ch a b i lan t a i r t xa vì nó ư c phun lên r t cao. - Cháy r ng: các ám cháy r ng và ng c b i các quá trình t nhiên như s m ch p, c sát gi a th m th c v t và c khô. Các ám cháy này thư ng lan truy n r ng, phát th i nhi u b i và khí. - Bão b i gây ra do gió m nh và bão: mưa bào mòn t sa m c và t tr ng và gió th i tung lên thành b i. Nư c bi n b c hơi cùng v i sóng bi n tung b t mang theo b i mu i lan truy n vào không khí. - Các quá trình th i r a c a các ng v t và th c v t ch t t nhiên cũng th i ra các ch t khí ô nhi m. - Các ph n ng hóa h c gi a các khí t nhiên hình thành các khí sulfua, nitric, các lo i mu i... 1.2. Ngu n ô nhi m do ho t ng c a con ngư i Ngư i ta phân ra: * Ngu n ô nhi m do công nghi p Các ng khói c a các nhà máy trong quá trình s n xu t do t nhiên li u ã th i vào môi trư ng các ch t khí như: SO2, CO2, CO,..., b i và các khí c h i khác. Ho c các ch t khí b b c hơi, rò r th t thoát trong dây chuy n s n xu t, trên các ư ng d n, ã th i vào không khí r t nhi u ch t khí c h i. c i m c a ch t th i công nghi p là có n ng ch t c h i cao và t p trung, ăc bi t là các ngành công nghi p năng lư ng, công nghi p d u khí, công nghi p hoá ch t, công nghi p luy n kim, công nghi p cơ khí, công nghi p v t li u xây d ng và các ngành công nghi p nh .. gây ô nhi m chính cho môi trư ng. Nhìn chung do tính a d ng c a ngu n ô nhi m công nghi p mà vi c xác nh và tìm các bi n pháp x lý các khu công nghi p l n g p r t nhi u r t khó khăn. Hi n nay các cơ s công nghi p do trong nư c u tư nư c ta có qui mô nh , công ngh s n xu t cũ l c h u, ch có 20% xí nghi p cũ ã i m i công ngh . Vì v y, ô nhi m môi trư ng do công nghi p t các nhà máy cũ nư c ta c bi t là các cơ s s n xu t n m xen k trong các khu dân cư, các khu công nghi p b trí không h p lý là nh ng ngu n gây ô nhi m r t tr m tr ng, ví d : Khu công nghi p Thư ng ình (Hà N i) n m xen k trong khu dân cư, khu công nghi p Vi t Trì (Thành ph Vi t Trì) t u hư ng gió th i vào thành ph , nhà máy nhi t i n Ninh Bình b trí trong vùng bóng khí ng... * Ngu n ô nhi m do giao thông v n t i Ngu n ô nhi m do giao thông v n t i s n sinh ra g n 2/3 khí CO2 và 1/2 khí CO cùng v i khí NO. c i m n i b t c a các ngu n này là tuy ngu n gây ô nhi m tính theo ơn v phương ti n v n t i có quy mô nh nhưng l i t p trung su t d c tuy n giao thông nên tác h i l n.
76 c bi t ô tô còn gây b i t á i v i môi trư ng không khí và b i r t c h i qua ng x là b i hơi chì và tàn khói. Tàu h a, tàu th y, ch y b ng nhiên li u than hay xăng d u cũng gây ô nhi m môi trư ng tương t như ôtô. c i m n i b t c a ngu n ô nhi m giao thông v n t i là ngu n ô nhi m th p, di ng, kh năng khuy ch tán các ch t ô nhi m giao thông v n t i r t ph thu c vào a hình và quy ho ch ki n trúc các ph phư ng hai bên ư ng. Máy bay cũng là ngu n gây ô nhi m b i, hơi c h i và ti ng n. B i và hơi c h i do máy bay th i ra nói chung là nh , tính t l trên nhiên li u tiêu hao trên ư ng bay cũng ít hơn ô tô. M t i u áng chú ý là máy bay siêu âm bay cao l n th i ra khí Nitơ oxit (NO2) gây hư h i t ng ozon. * Ngu n ô nhi m do sinh ho t - Ngu n ô nhi m do sinh ho t c a con ngư i gây ra ch y u là do b p un và các lò sư i s d ng nhiên li u g , c i, than, d u m ho c khí t. Quá trình t nhiên li u không hoàn toàn ã t o ra CO2 và CO. Nhìn chung ngu n ô nhi m này nh nhưng có c i m là tác ng c c b tr c ti p trong m i gia ình nên có th l i h u qu l n v lâu dài. Hi n nay vi c dùng than á un n u tràn lan trong ô th , ó là i u áng quan tâm i v i các nhà t p th có hành lang kín và các căn h khép kín, n ng C O 2 t i b p un thư ng l n, có th gây t i n n i v i con ngư i. - C ng rãnh và môi trư ng nư c m t như ao h , kênh r ch, sông ngòi b ô nhi m cũng b c hơi, thoát khí c h i gây ô nhi m môi trư ng không khí, các ô th chưa thu gom và x lý rác t t thì s th i r a, phân h y rác h u cơ v t b a bãi ho c chôn không úng k thu t cũng là m t ngu n gây ô nhi m không khí. Các khí ô nhi m t các ngu n th i sinh ho t trên ch y u là khí CH4, H2S, NH4, mùi hôi th i làm ô u không khí các khu dân cư trong ô th . B ng 5.2. Ngu n và nguyên nhân phát sinh c a m t s ch t ô nhi m không khí Ch t ô nhi m Nguyên nhân phát sinh Ngu n SO2 Phát th i khí t nhiên li u hoá th ch Nhà máy nhi t i n và nh ng ngu n t khác; giao thông v n t i t nhiên li u hoá th ch Giao thông v n t i, nhà máy nhi t i n, NOx các bu ng t khác. CO ư c t o ra khi t không hoàn toàn ng x ô tô các nhiên li u có ch a C Các h p ch t h u K t h p v i NOx t o ra khói Giao thông v n t i, nh ng quá trình công cơ bay hơi nghi p khác, t nhiên li u B i nh Phân t nh c a tro ho c khói, b hóng, Phát th i khi t nhiên li u d ng b i, b i, nh ng gi t ch t l ng nh cháy r ng... Chì B i chì nh trong không khí t ng xã Xăng pha chì, m t lư ng nh trong các lò ô tô n u kim lo i và ch t o pin Ozon Hình thành khi NOx ph n ng v i các ư c hình thành trong không khí do ph n h p ch t bay hơi ng gi a NOx và CnHm Thu t ng "v t gây ô nhi m không khí" thư ng ư c s d ng ch các ph n t b th i vào không khí do k t qu ho t ng c a con ngư i và t nhiên gây tác h i x u n s c kho con ngư i, các h sinh thái và các v t li u khác nhau.
77 Các "v t gây ô nhi m không khí" hay tác nhân ô nhi m, có th th r n (b i, m hóng, mu i than), hình th c gi t (sương mù quang hoá) hay th khí (SO2, NO2, CO,...) Ngư i ta chia ra: • Tác nhân ô nhi m sơ c p: là các ch t ô nhi m th i tr c ti p t các quá trình như núi l a phun ra tro b i, CO t khí th i ng cơ ô tô,… • Tác nhân ô nhi m th c p: là các ch t ư c hình thành trong không khí do các tác nhân sơ c p tương tác v i nhau. 2. S phát tán c a ch t ô nhi m trong môi trư ng không khí Mu n ánh giá m c ô nhi m môi trư ng không khí, ki m tra, ki m soát và d báo cũng như phòng ng a ô nhi m môi trư ng không khí ư c chính xác c n ph i xác nh ư c n ng m i ch t ô nhi m trong môi trư ng không khí. M t ch t sau khi b th i vào không khí, chúng s khuy ch tán i các nơi. Các i u ki n khí h u, a hình khu v c và thành ph n khí và b i th i,... ã nh hư ng n s phân b c a ch t ô nhi m trong không gian và th i gian. i u ki n khí h u có nh hư ng n s lan truy n ch t ô nhi m không khí g m: hư ng gió, c i m phân b nhi t khí quy n, m và ch mưa. Hư ng gió là y u t cơ b n nh t có nh hư ng n s lan truy n ch t ô nhi m. N ng ch t ô nhi m trong không khí gi m d n t ngu n theo chi u hư ng gió. Vì v y vi c b trí nhà máy là r t quan tr ng, không ư c t u hư ng gió chính th i vào thành ph . Nhi t c a không khí có nh hư ng n s phân b n ng ch t ô nhi m trong không khí t ng g n m t t. Tính năng h p th và b c x nhi t c a m t t ã nh hư ng n s phân b nhi t không khí theo phương th ng ng. Tùy tr ng thái b m t t, c i m a hình m i vùng mà gradian nhi t l p không khí c a m i vùng khác nhau. Thông thư ng càng lên cao nhi t không khí càng gi m, trong trư ng h p thu n nhi t này, các ch t ô nhi m ư c ưa lên cao và lan truy n i xa. Trong m t s trư ng h p có hi n tư ng ngư c l i, khi càng lên cao (trong t m cao nào ó) nhi t không khí càng tăng. Hi n tư ng này g i là s "ngh ch o nhi t" (hình 5.1) và nó có nh hư ng c bi t i v i s phát tán ch t ô nhi m trong không khí c a t m cao này mà h u qu là làm c n tr s phát tán, gây n ng m c nơi g n m t t. cao cao t ng ngh ch o Nhi t Nhi t a: thu n nhi t b: ngh ch o nhi t Hình 5.1. Hi n tư ng ngh ch o nhi t, trong ó t ng không khí m n m trên t ng không khí l nh Trong quá kh ã t ng x y ra nh ng t n s ngh ch o nhi t c a m t vài vùng, li tác h i l n như s ki n ng c khí Luân ôn (tháng 12/1952). Trong th i gian này, c thành ph Luân ôn chìm ng p trong sương mù dày c, ngư i ta có c m giác có chi c vung l n úp trên vùng tr i Luân ôn. Khói than do các nhà máy, các h dân cư x ra b d n t dư i
78 chi c vung ó khi n không khí trong thành ph b ô nhi m r t nghiêm tr ng, k t qu là trong vòng m t tháng có n 8.000 ngư i ch t và trư ng h p c a thành ph Lôt Angiơlet (tháng 10/1948) cũng b tương t như v y ó là nh ng trư ng h p i n hình nh t. m và mưa cũng có nh hư ng t i s lan truy n ch t ô nhi m. M t s ch t ô nhi m khí và b i khi g p mưa s theo nư c mưa rơi xu ng b m t t. Như v y, mưa có tác d ng làm s ch không khí, lá cây, chuy n các ch t ô nhi m không khí vào môi trư ng nư c, t. Nhưng mưa cũng là m t y u t r t quan tr ng khi các ch t khí SO2, CO2,... g p mưa s t o ra mưa axit gây tác h i r t l n n môi trư ng. 3. Các tác ng c a ô nhi m không khí 3.1. Tác ng c a ô nhi m không khí t i th i ti t, khí h u và các quá trình x y ra trong khí quy n Cùng v i vi c môi trư ng không khí ngày càng b ô nhi m ã d n n kh năng h p th b c x M t Tr i c a khí quy n tăng lên thì "hi u ng nhà kính" do khí th i CO2 càng tr nên rõ r t mà h u qu chung là khi n nhi t trung bình c a trái t tăng lên. ó là v n " m lên toàn c u" ư c các nhà môi trư ng h c c p nhi u trong th i gian g n ây. Ngoài ra các h t v t ch t như b i khói tăng lên s làm gi m lư ng b c x m t tr i i n m t t. Vì v y, gây nên "hi u ng làm l nh" khí h u th gi i, cu i cùng t o ra m t k nguyên băng giá. Hi n nay ngư i ta chưa bi t hi u ng nào s th ng th , tuy nhiên s tác ng qua l i c a chúng s gây ra s b t n v th i ti t trong qui mô toàn c u. Ngu n và các lo i hình c a m t s khí nhà kính quan tr ng nh t - Carbon dioxit (CO2): ư c t o ra do t nhiên li u hoá th ch (d u, than và khí t thiên nhiên), b c cháy c a các khí t nhiên, thay i cách s d ng t (phá r ng, t và m t làm nông nghi p) và s n xu t xi măng. - Mêtan (CH4): do san l p các vùng t ng p nư c, m l y, t gia súc, khai thác m than, c y lúa nư c, rò r các ng d n khí t thiên nhiên, t sinh kh i. 1 phân t mêtan gi nhi t g p 20 - 30 l n 1 phân t CO2. Trong th i gian t i, ây s tr thành khí nhà kính quan tr ng nh t. - Chlorofluorocarbons (CFCs): là nh ng s n ph m công nghi p ư c ch ra t nh ng năm 1930. Chúng ư c dùng trong t l nh, i u hòa nhi t c a ô tô, các dung môi, các ch t phun h t m n, các ch t cách ly. ây là khí nhà kính m nh nh t. Khi trong khí quy n, 1 phân t CFC có kh năng gi nhi t g p 20.000 so v i 1 phân t CO2. t ng bình lưu CFCs h y ho i t ng ozôn. - iôxit nitơ (NO2): ư c t o ra do t than và c i và ho t ng c a các vi khu n t. ây là lo i khí b n v ng, có th t t i t ng bình lưu và cũng h y ho i t ng ozôn. - Ôzôn (O3): là m t d ng không b n v ng c a oxy. Chúng ư c t o ra do quá trình quang hóa trong khí quy n khi oxit nitơ ph n ng v i các ch t h u cơ. t ng th p, ozôn là m t khí nhà kính, t ng cao c a khí quy n, ozôn l i h p th ph n l n các tia t ngo i c a m t tr i. M tv n khác c a ô nhi m khí quy n là "s m ng i c a t ng ozon". Trái t ư c che ch b i m t t ng ozon ( cao 25 - 30 km) trong t ng bình lưu ( cao 11-65 km), nó ngăn ch n các tia c c tím t m t tr i, các tia này có th gây ra nh ng tác h i x u cho sinh v t và con ngư i trên m t t như c thu tinh th , ung thư da. Theo báo cáo c a Liên Hi p Qu c (1991), s gi m sút 1% t ng ozôn trong khí quy n ã làm lư ng tia c c tím chi u xu ng trái t tăng lên 2%, i u ó làm cho s trư ng h p b ung thư tăng lên 5 n 7%, c th bao g m 300.000 trư ng h p. S làm gi m sút m t t ng ozôn còn làm bi n i tính ch t c a chu i th c ăn và làm gi m năng su t nông nghi p và năng su t v c nư c. Qu v y, n u chi u tia t ngo i li u cao vào ngô, hay lúa, năng su t thu ho ch lúa, ngô s gi m sút v
79 ch t lư ng và s lư ng. S gi m sút t ng ozôn còn gây ra s thay i v khí h u b i l s gia tăng c a tia t ngo i góp ph n tăng cư ng hi u ng nhà kính. Nh ng nghiên c u kh ng nh r ng, nhân t chính làm gi m sút t ng ozôn là ch t CFCs và trong ch ng m c nào y là các ch t khí như nitơ oxit và mêtan.Vi c s d ng nhi u các ch t CFC (Cloro - Fluro - Cacbon, các ch t dùng trong k ngh l nh, trong công ngh r a m ch in i n t hay trong các bình x t nư c hoa,..) trong nh ng năm g n ây ã l i s tích lu chúng trong t ng bình lưu khí quy n. Các ch t CFC làm hu ho i t ng ozon (O3), làm suy gi m n ng , dày t ng ozon. Quan sát cho th y s suy gi m x y ra m nh trên hai c c, t o ra các "l h ng ozon". Mưa acid là tác nhân ô nhi m th c p, cũng là v n quan tr ng trong ô nhi m không khí. Nư c mưa bình thư ng ch mang tính acid nh , không có tác h i gì. Tuy nhiên, các khí th i như SO2, NO2 do con ngư i th i vào khí quy n hoà tan v i hơi nư c trong không khí t o thành các h t acid sulfuric (H2SO4), acid nitric (HNO3). Khi tr i mưa, các h t acid này tan l n vào nư c mưa, làm pH c a nư c mưa gi m. N u nư c mưa có acid dư i 5,6 ư c g i là mưa acid. Mưa acid nh hư ng x u t i các thu v c. Ph n l n các h nư c B c Âu b acid hóa. Riêng Canada có t i 4.000 h nư c b acid hóa. Các dòng ch y do mưa acid vào ao, h s làm pH c a ao, h gi m nhanh chóng, các sinh v t trong ao, h , suy y u ho c ch t hoàn toàn. H , ao tr thành các thu v c ch t. Mưa acid nh hư ng x u t i t do nư c mưa ng m xu ng t làm tăng chua c a t, làm suy thoái t, cây c i kém phát tri n. Lá cây g p mưa acid s b "cháy" l m ch m, m m s ch t khô, kh năng quang h p c a cây gi m, cho năng su t th p. Nh ng tác h i do mưa acid gây ra cho nhi u nư c Châu Âu, B c M . Hàng tri u ha r ng b nh hư ng c a mưa acid. Mưa acid còn phá hu các v t li u làm b ng kim lo i, làm gi m tu i th c a các công trình xây d ng, các tư ng ài, các di tích l ch s và văn hoá như c cung B c Kinh, Kim t tháp Ai C p, lăng Taj Mahal n ,... nh ng di tích ó ư c làm b ng á quí r t c ng và ch u ư c mưa gió hàng nghìn năm, nhưng m y năm g n ây ngư i ta th y xu t hi n nh ng v t en l i lõm l m ch m như m t t m g m t và b bào mòn v i t c nhanh chóng. Tư ng á kh ng l nhân sư Sphinx (Ai C p) t n t i hơn 5.000 năm qua nhưng hi n nay b "lên s i" xu t hi n các v t en l m t m do các h t axit ang g m nh m. 3.2. nh hư ng c a ô nhi m không khí t i s c kho con ngư i Hi n nay t c công nghi p hóa, ô th hóa di n ra v i t c nhanh chóng cùng v i nó là hi n tư ng ô nhi m không khí t i các ô th và khu công nghi p ngày càng gia tăng. Các ngu n ô nhi m không khí không nh ng gây ra ô nhi m không khí trong khu v c ô th và khu công nghi p, mà còn khuy ch tán i xa, gây ô nhi m không khí vùng xung quanh. Ph n l n các ch t ô nhi m u gây tác h i i v i s c kho con ngư i, v i hai cơ quan chính c a con ngư i là m t và ư ng hô h p. nh hư ng c p tính có th gây ra t vong. nh hư ng mãn tính gây ra b nh ung thư ph i. + Khí Cacbon oxit (cacbon monoxit - CO) là m t lo i khí không màu, không mùi, không v . Con ngư i kháng v i khí CO r t khó khăn. Nó phát sinh t s thiêu t các v t li u t ng h p có ch a cacbon, và chi m t l l n nh t trong ô nhi m môi trư ng không khí. N ng CO cao trong không khí có th nh hư ng n s v n chuy n oxygen trong máu, do CO thay th O2, liên k t v i hemoglobin trong máu. HbO2 + CO HbCO + O2 + Khí SO2: Do quá trình tác d ng c a quang hoá h c hay m t xúc tác nào ó mà khí SO2 d dàng b oxi hoá và bi n thành SO3 trong khí quy n. SO3 tác d ng v i hơi nư c trong môi trư ng không khí m ư t và bi n thành axit sulfuric hay là mu i sulfat. SO2 và H2SO4 u có nh hư ng x u n s c kho c a con ngư i và ng v t. n ng th p ã gây ra s
80 kích thích i v i b máy hô h p c a con ngư i và ng v t, m c n ng cao s gây ra bi n i b nh lý i v i b máy hô h p và có th gây t vong. + Khí NOx (nitơ oxit) là khí có màu hơi h ng, mùi c a nó có th phát hi n th y khi n ng c a nó vào kho ng 0,12 ppm. Khi tr i có mưa, nư c mưa s r a không khí b ô nhi m khí NO2 và hình thành mưa axit. Nitơ oxit (NO) v i n ng thư ng có trong không khí nó không gây ra tác h i v i s c kho c a con ngư i, ch nguy h i khi nó b oxi hoá thành NO2. Con ngư i ti p xúc lâu v i không khí có n ng khí NO2 kho ng 0,06 ppm ã gây tr m tr ng thêm các b nh v ph i, m t và n u n ng cao có th gây ung thư. Vì v y có th nói r ng không khí các vùng ô th b nhi m b n khí NO2 s gây tác h i i v i s c kho c a con ngư i. Cho n nay, toàn th gi i u ã bi t v th m h a Bhopal ( n ) - s c công nghi p l n nh t trong l ch s nhân lo i t trư c t i nay. ó là v rò r khí MIC (khí methyl - iso- cyanate) nhà máy s n xu t thu c tr sâu c a t p oàn Union Cabede (M ) t i Bhopal. Khí MIC là m t lo i khí c, nó tác d ng v i nư c r t nhanh, i sâu vào ư ng hô h p c a con ngư i s làm cho ph i b phù th ng. Theo tin chính th c, có 2500 ngư i b thi t m ng và r t nhi u ngư i khác m c ph i các b nh mãn tính. Trong khi ó, theo báo cáo không chính th c c a a phương cho bi t, t ng s thi t h i cao hơn r t nhi u v i kho ng 5.000 n 15.000 trư ng h p t vong, 2 tri u ngư i b nhi m c, trong ó có nhi u ngư i b ui mù. C 3 em bé m i sinh, mà m c a chúng có thai vào th i gian x y ra th m ho trên thì ch có 1 em s ng ư c. R t nhi u tr em Bhopal sinh ra sau v rò r hóa ch t trên b t t b m sinh v cơ th . 3.3. Tác h i c a ô nhi m không khí lên th c bì, h sinh thái và các công trình xây d ng N ng SO2 trong không khí ch 0,03 ppm ã gây nh hư ng n sinh trư ng c a rau qu . n ng cao thì trong m t th i gian ng n ã làm r ng lá và gây ch t i v i th c v t. n ng th p nhưng v i th i gian kéo dài m t s ngày s làm lá vàng úa và r ng. Khí SO2 c bi t có h i i v i lúa m ch và cây bông. Các cây thu c h thông cũng r t nh y c m v i khí SO2. Nhi u loài hoa và cây ăn qu k c cam quýt, c bi t nh y c m i v i Cl2 trong nhi u trư ng h p ngay c n ng tương i th p. Khí SO2 cũng gây nguy h i i v i v t li u xây d ng và dùng chính vì s bi n i thành axit sulfuric (mưa axit) có ph n ng m nh. Chúng làm hư h ng, làm thay i tính năng v t lý, làm thay i màu s c v t li u xây d ng như á vôi, á hoa, á c m th ch, á phi n và v a xây, cũng như phá ho i các tác ph m iêu kh c, tư ng ài. S t thép và các kim lo i khác trong môi trư ng khí m, nóng b ô nhi m khí SO2 thì b han g r t nhanh. Các nghiên c u khoa h c cho bi t các lo i khí NOx có tác d ng làm phai màu thu c nhu m v i, làm hư h ng v i bông và ni lông, gi m r kim lo i và s n sinh ra các phân t nitrat. 4. Ô nhi m không khí nư c ta 4.1. Các ngu n gây ô nhi m không khí nư c ta: Công nghi p và ti u th công nghi p: các cơ s s n xu t công nghi p cũ u là nh ng công nghi p v a và nh , công ngh l c h u, ch m t s ít cơ s s n xu t có thi t b l c b i, còn l i h u h t chưa có x lý khí th i c h i. Các cơ s s n xu t này thư ng phân tán, nhi u cơ s l i n m ngay trong n i thành, thư ng s d ng than, d u FO làm nhiên li u t nên th i ra nhi u ch t gây ô nhi m. Các cơ s công nghi p m i ư c u tư t p trung vào các khu công nghi p. Tuy nhiên, còn m t s nhà máy l n, như các nhà máy i n, xi măng, v t li u xây d ng n m v trí riêng r và chưa x lý tri t khí th i c h i nên v n x y ra ô nhi m môi trư ng không khí xung quanh. Các cơ s s n xu t ti u th công nghi p, làng ngh cũng là các ngu n gây ô nhi m không khí c c b .
81 Giao thông v n t i: khí th i t giao thông v n t i là m t ngu n gây ô nhi m không khí, c bi t i v i môi trư ng không khí các ô th l n. Theo ánh giá c a các chuyên gia môi trư ng, ô nhi m không khí ô th do giao thông v n t i gây ra chi m t l kho ng 70%. Xây d ng ô th , h t ng k thu t: quá trình ô th hóa ang di n ra r t m nh kh p nơi v i các ho t ng xây d ng nhà c a, ư ng sá, c u c ng. Các ho t ng xây d ng ô th gây ô nhi m b i tr m tr ng i v i môi trư ng không khí xung quanh. Ngoài ra, nư c ta ang u tư m nh m xây d ng các h t ng k thu t ư ng giao thông, c u c ng, sân bay. Các ho t ng này cũng góp ph n gây ô nhi m môi trư ng không khí áng k . Sinh ho t c a nhân dân: các h gia ình thành ph thư ng un n u b ng i n, than c i và gas. Nhi u nơi, các gia ình nghèo v n dùng than t ong un n u. Ho t ng c a các h gia ình, vi c un n u b ng than, d u, c i cũng góp ph n gây ô nhi m không khí. Các ngu n gây ô nhi m khác: ngoài các nguyên nhân nêu trên, ô nhi m không khí nư c ta còn do nguyên nhân khác như cháy r ng, các ngu n ô nhi m t các qu c gia lân c n. 4.2. Di n bi n ô nhi m không khí: H u h t các ô th nư c ta u b ô nhi m b i, nhi u nơi b ô nhi m tr m tr ng, t i m c báo ng. N ng b i trong không khí các thành ph l n trung bình cao hơn tiêu chu n cho phép t 2 - 5 l n. c bi t các nút giao thông thì n ng b i hơn tiêu chu n cho phép t 2 n 5 l n. các khu ang xây d ng, n ng b i vư t tiêu chu n cho phép t 5 n 10 l n. Nói chung, n ng SO2 trung bình các ô th và khu công nghi p nư c ta nư c ta còn th p hơn tr s cho phép. T ng lư ng th i khí SO2 (t n/năm) ô th hi n nay do ho t ng công nghi p và th công nghi p gây ra là chính và chi m t i trên 95%. N ng khí CO và NO2 trung bình ngày trong môi trư ng không khí các thành ph l n u nh hơn tiêu chu n cho phép. Như vây, các ô th và khu công nghi p nói chung chưa có hi n tư ng ô nhi m khí CO và NO2. Tuy v y, m t s nút giao thông l n trong ô th , n ng khí CO và NO2 v n vư t tiêu chu n cho phép. Ph n l n các ô th nư c ta có m c n vào bu i êm u dư i ho c x p x 70dBA t c là th p hơn tiêu chu n cho phép. Môi trư ng không khí nông thôn nư c ta còn t t, tr m t s làng ngh . Không khí làng ngh b ô nhi m ch y u do khói t các lò n u th công các làng ngh s d ng than, c i t a ra nhi u b i và khí CO, CO2, SO2. Trong chi n lư c b o v môi trư ng qu c gia giai o n 2001 - 2010, m c tiêu cơ b n b o v môi trư ng không khí nư c ta là: - Gi m thi u phát th i khí nhà kính và ch t phá h y t ng ozôn do các ho t ng s n xu t công nghi p, năng lư ng, xây d ng, nông nghi p và sinh ho t - Khai thác các ngu n năng lư ng s ch, s d ng năng lư ng tái t o. th c hi n các m c tiêu trên, các chương trình hành ng c th là: - Gi m thi u phát th i khí nhà kính, ch t phá h y t ng ozôn trong ho t ng công nghi p, năng lư ng, xây d ng và nông nghi p: i u tra các ngu n khí th i gây ô nhi m môi trư ng không khí. Thi t l p h th ng quan tr c và ki m kê khí nhà kính. X lý các ngu n ô nhi m không khí trong các ho t ng công nghi p, năng lư ng, xây d ng. - Gi m thi u phát th i khí nhà kính, ch t phá h y t ng ozôn trong ho t ng giao thông: lo i tr vi c s d ng xăng pha chì. Các phương ti n giao thông ph i có h th ng l c khí, gi m thi u khí, khói th i theo tiêu chu n. Xây d ng tiêu chu n và tăng cư ng năng l c v k thu t, nhân l c trong ki m soát ô nhi m giao thông.
82 - H p tác qu c t : th c hi n các d án và các cam k t qu c t v bi n i khí h u và b o v t ng ozôn. Tăng cư ng h p tác qu c t và khu v c trong vi c ng c u, x lý các s c môi trư ng. 5. Các bi n pháp phòng ng a ô nhi m không khí bo m trong s ch c a b u không khí, c n áp d ng các bi n pháp t ng h p. Có m t s bi n pháp ang ư c s d ng r ng rãi trên th gi i và Vi t Nam như: Gi m ô nhi m b i, hơi và khí: dùng thi t b l c và làm s ch các khí th i t các nhà máy, các ng khói lò nung. Vi c ch n l a các thi t b làm s ch ph thu c vào nhi u y u t như tính ch t, n ng c a tác nhân ô nhi m, lưu lư ng và nhi t phát tán, m c làm s ch theo các thang chu n. Có các thi t b l c b i như ph u l c túi, thi t b thu khí xoáy, thi t b l ng tĩnh i n, thi t b thu phun ho c máy l c hơi t, thi t b h p th cacbon ho t tính.. Bi n pháp phân tán b i và các khí hơi: phương pháp này d a trên s phân tán b i, hơi khí trong không khí hòa tan các ch t ô nhi m m t i m thành ch t vô h i. D a trên bài toán, n ng c c i c a các tác nhân gây h i t ng khói nhà máy t l thu n v i lư ng phát ra, nhưng ng th i l i t l ngh ch v i v n t c gió và bình phương v i chi u cao ng n khói th i. làm gi m nh hư ng c a không khí i xu ng, thì c n ph i áp d ng các bi n pháp k thu t có v n t c phát tán c a nh ng ng khói l n kho ng 8 m/s i v i nhà máy nh , ho c 20 m/s i v i nhà máy l n. Bi n pháp i m i công ngh ít gây ô nhi m: bi n pháp này òi h i u tư kinh phí l n nhưng hi u qu cao, lâu dài. c bi t chú ý t i vi c s d ng các năng lư ng m i, ít ô nhi m như năng lư ng m t tr i, s c gió, s c nư c...vào s n xu t. Bi n pháp sinh thái h c: m t bi n pháp ơn gi n nhưng hi u qu c i t o môi trư ng không khí là tr ng cây xanh, gi m t nư c các thành ph , khu công nghi p. Cây xanh và h nư c s là "lá ph i" kh ng l i u hòa khí h u và gi trong lành b u khí quy n. S d ng các công c pháp lý và kinh t : Trong n n s n xu t hàng hoá theo cơ ch th trư ng, m i quan tâm trư c h t c a ngư i s n xu t là l i ích kinh t , ch không ph i là b o v môi trư ng, b o v s c kho c a nhân dân. Vì v y, ph i ti n hành ki m soát và ăng ký các ngu n gây ô nhi m môi trư ng. M i nhà máy u ph i ăng ký ch t th i, hình th c các ch t c h i, cũng như các bi n pháp phòng tránh s c x y ra th m ho v ô nhi m môi trư ng. Ti n hành thu thu , x ph t, th m chí là b t ng ng s n xu t, n u nhà máy th i ra các ch t c h i gây ô nhi m môi trư ng quá gi i h n cho phép. i u quan tr ng cu i cùng c a vi c gi trong lành c a b u khí quy n là giáo d c ý th c t giác c a m i ngư i dân. N u m i ngư i u tham gia gi gìn trong s ch b u không khí bao quanh nơi , nơi làm vi c, không khói thu c lá làm nh hư ng t i ngư i khác, chú ý thông thoáng khí khi un n u,... thì chúng ta s ư c s ng trong b u không khí trong lành, góp ph n nâng cao s c kho và cu c s ng. III. Ô nhi m t 1. Khái ni m chung và ngu n g c t thư ng là ch ti p nh n ch y u t t c các ngu n th i. S th i các ch t th i r n các ô th ã sinh ra hàng lo t v n v b o v s c kh e, ô nhi m t và nư c, phá h y c nh quan, chi m d ng t làm bãi th i,... * Ô nhi m do tác nhân sinh h c * Ô nhi m do tác nhân hóa h c * Ô nhi m do tác nhân v t lý
83 3.1. Ô nhi m t b i các tác nhân sinh h c - Do dùng phân h u cơ trong nông nghi p chưa qua x lý các m m b nh ký sinh trùng, vi khu n ư ng ru t,... ã gây ra các b nh truy n t t cho cây sau ó sang ngư i và ng v t . t ư c coi là nơi lưu gi các m m b nh. Trư c h t là các nhóm tr c khu n và nguyên sinh v t gây b nh ư ng ru t: tr c khu n l , thương hàn và phó thương hàn, phây khu n t , l amíp, xo n trùng vàng da, tr c trùng than, n m, b nh u n ván,... Ti p n là các b nh ký sinh như giun, sán lá, sán dây, ve bét,... các nư c ang phát tri n, ô nhi m t b i các tác nhân sinh h c r t n ng vì không có i u ki n di t m m b nh trư c khi ưa chúng tr l i t. Các b nh d ch lây lan r ng như b nh ư ng ru t, b nh ký sinh trùng,... lan truy n theo ư ng: ngư i - t - ngư i; ng v t nuôi - t - ngư i; t - ngư i. 3.2. Ô nhi m t b i các tác nhân hóa h c - Ch t th i t các ngu n th i công nghi p bao g m các ch t th i c n b , các s n ph m ph do hi u xu t c a nhà máy không cao. - Do ngu n t dư lư ng thu cb o v th c v t: phân bón, thu c tr sâu, di t c ,... Phân bón và các thu c tr sâu, di t c ư c dùng v i m c ích tăng thu ho ch mùa màng, các lo i mu i có trong nư c tư i cho cây tr ng không ư c h p th h t u gây ô nhi m cho t. Các tác nhân gây ô nhi m không khí khi l ng ng, các ch t phân h y t các bãi rác lan truy n vào t u là nh ng tác nhân hóa h c gây ô nhi m t. Thu c tr sâu là tác nhân s m t gây ô nhi m t. ã có hơn 1.000 hóa ch t là thu c tr sâu mà DDT là ph bi n nh t t trư c n nay. DDT là ch t khó phân h y trong nư c và t o ra nh ng dư lư ng áng k trong t sau ó i vào chu trình t - cây - ng v t - ngư i. Ngư i b nhi m DDT do ăn cá có n ng DDT r t cao qua chu i th c ăn (s tích t sinh h c và khuy ch i sinh h c) (B ng 5.3) B ng 5.3. Hàm lư ng tích lũy DDT các b c dinh dư ng nư c và trên c n Sinh v t Hàm lư ng DDT (ppm) S l n khuy ch i 80.000 Chim nư c 1600,00 5.000 Cá 100,00 250 Tôm 5,00 1 Các loài t o 0,02 75 Chim c 750,00 9 Giun t 90,0 1 t 10,0 t b ô nhi m trư c tiên s gây tác h i n h sinh v t s ng trong t, các ng v t và th c v t s ng trên t. t thi u sinh v t tr nên môi trư ng trơ, không th s d ng vào s n xu t nông nghi p ư c n a. 3.3. Ô nhi m t do tác nhân v t lý: Bao g m ô nhi m nhi t và phóng x - Ô nhi m nhi t ch y u t các quá trình s n xu t công nghi p và thư ng mang tính c c b : Ô nhi m t ngu n nư c th i công nghi p, t khí th i,... Ngoài ra còn có các ngu n t t nhiên.
84 Nhi t trong t tăng s nh hư ng n ho t ng c a vi sinh v t do làm gi m lư ng oxy và s phân h y di n ra theo ki u k khí v i nhi u s n ph m trung gian gây c cho cây tr ng như NH3, H2S, CH4... ng th i làm chai c ng và m t ch t dinh dư ng. Các ho t ng cháy r ng, t nương làm r y cũng là ngu n gây ô nhi m nhi t. - Ngu n ô nhi m do phóng x là các ch t ph th i c a các cơ s khai thác, nghiên c u và s d ng các ch t phóng x . Các ch t phóng x i vào t, t t vào cây tr ng sau ó có th i vào ngư i. 2. Bi n pháp ch ng ô nhi m t ch ng ô nhi m t trư c h t c n ph i ra các tiêu chu n ch t lư ng môi trư ng t. H n ch t i a vi c s d ng phân hóa h c, thu c tr sâu, thu c di t c . S d ng ph i b o v ư c i s ng vi sinh v t, th c v t và ng v t s ng trong t. Vi c tìm bãi rác chôn vùi các ch t th i r n ô th và khu công nghi p c n ph i ư c l a ch n c n th n, ngăn ng a ư c s rò r ch t th i, gây ra ô nhi m và sau khi san l p v n có th s d ng vào các công vi c khác. Các bãi rác này tr nên các "bãi rác v sinh". Căn c vào s dân ô th và khu công nghi p, d tính hàng ngày s th i ra bao nhiêu rác mà qui ho ch bãi rác cho thích h p. Các k thu t công ngh như thu d n, v n chuy n, x lý, chôn vùi ch t th i r n, rác rư i ô th c n ư c áp d ng b o m v sinh môi trư ng. x lý ch t th i r n c a ô th , thông thư ng ngư i ta th c hi n theo trình t như sau: - Thu gom lưu tr các ch t th i úng quy trình. - Phân lo i ch t th i r n: - L a ch n nh ng ch t th i có th tái ch ư c: nh a, kim lo i, gi y - i v i nh ng ch t th i có ngu n g c h u cơ: cây c , rác vư n, các ch t th i sinh ho t,... ư c s d ng làm phân h u cơ. - i v i các ch t th i ch a các m m b nh, vi khu n... ph i ưa vào lò thiêu tiêu h y các m m b nh và vi khu n. - Các ch t th i c h i, ch t n , ch t phóng x c n có bi n pháp k thu t x lý riêng - Sau cùng nh ng ch t th i còn l i ư c mang i chôn l p t i các bãi rác v sinh. 3. Các ngu n gây ô nhi m và suy thoái t Vi t Nam 3.1. Các ngu n gây ô nhi m t: S d ng phân bón trong nông nghi p: theo B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn, nư c ta lư ng phân bón s d ng trong nông nghi p ngày càng tăng c v s lư ng và ch ng lo i. Hàng năm ít nh t 1.420 lo i phân bón khác nhau ư c ưa ra th trư ng. S lư ng phân bón nh p kh u trong nh ng năm g n ây u tăng. Lư ng phân bón hóa h c này ch y u ư c s d ng cho cây lúa, rau màu, cây công nghi p dài ngày và cây ăn qu . Nhìn chung, lư ng phân bón hóa h c nư c ta s d ng còn m c th p, tuy nhiên nó l i gây s c ép t i môi trư ng nông nghi p và nông thôn b i 3 lý do sau: S d ng không úng k thu t nên hi u qu phân bón th p; • Bón không cân i, n ng v s d ng phân m; • Ch t lư ng phân bón không m b o: ngoài lư ng phân bón ư c nh p kh u theo • ư ng chính th ng do Nhà nư c qu n lý, còn m t s lư ng l n phân bón nh p l u không ư c ki m soát. Chính lư ng phân bón này ang gây áp l c và nh hư ng x u t i môi trư ng t.
85 B ng 5.4. S d ng phân bón hóa h c bình quân m t s nư c Qu c gia Lư ng phân bón hóa h c bình quân s d ng cho 1 ha gieo tr ng Vi t Nam 80 – 90 kg/ha Hà Lan 758 kg/ha Nh t B n 430 kg/ha Hàn Qu c 467 kg/ha Trung Qu c 390 kg/ha Ngu n: Hi n tr ng môi trư ng qu c gia 2005. Ph n t ng quan Ô nhi m t do thu c b o v th c v t: thu c b o v th c v t g m thu c tr sâu, thu c tr n m, thu c tr chu t, thu c tr c . So v i năm 1990, t ng l ng thu c s d ng hàng năm tăng t 1,2 n 1,5 l n, th m chí hơn 2 l n ch y u s d ng cho lúa. M t s nơi, ô nhi m t mang tính c c b do ch t th i ô th , khu công nghi p, làng ngh và khai thác m . B ng 5.5. S lư ng thu c b o v th c v t qua các năm Nă m Di n tích canh tác Kh i lư ng thu c nh p kh u Lư ng thu c bình (tri u ha) (t n thành ph m quy i) quân (kg/ha) 1995 10,5 25.666 0,85 1996 10,5 32.751 1,08 1997 10,5 30,406 1,01 1998 10,5 42.738 1,35 1999 10,5 33.715 1,05 T năm 2000 n nay, trung bình m i năm tiêu th trên 30.000 t n thu c b o v th c v t thành ph m Ngu n: Hi n tr ng môi trư ng qu c gia 2005. Ph n t ng quan 3.2. nh hư ng c a suy thoái và ô nhi m t: S suy thoái t s d n n gi m năng su t cây tr ng, v t nuôi, làm nghèo th m th c v t, suy gi m a d ng sinh h c. ng th i chúng có tác ng ngư c l i càng làm cho quá trình xói mòn, thoái hóa t di n ra nhanh hơn. S tích t các ch t c h i, các kim lo i n ng trong t s làm tăng kh năng h p th các nguyên t có h i trong cây tr ng, v t nuôi và gián ti p gây nh hư ng x u t i s c kh e con ngư i. Do s d ng nhi u hóa ch t trong nông nghi p, hi n nay tình hình ng c th c ph m do các hóa ch t c, trong ó có thu c b o v th c v t di n ra ph c t p và có chi u hư ng gia tăng. Theo th ng kê c a C c An toàn v sinh th c ph m, năm 2004 có 145 v ng c (trong ó th c ph m c chi m 23%, hóa ch t 13%) v i 3.580 ngư i m c, có 41 ngư i t vong. 4. V n x lý rác th i Vi t Nam Cho n g n ây, vi c x lý rác th i c a các ô th l n nư c ta ch m i d ng l i vi c tìm bãi rác . Ti p t c như v y thì ô nhi m môi trư ng là i u không tránh kh i, b nh d ch và m m b nh v n ư c lan truy n.
86 3 Trong năm 1996, t ng lư ng rác th i sinh ho t toàn qu c x p x 16.237 m /ngày, nhưng m i ch thu gom ư c 45 - 55%. Lư ng rác th i thu gom ư c ch y u vào các bãi rác t m b không theo úng k thu t v sinh, h u h t ch t th i r n không ư c x lý. Các thi t b thu gom và v n chuy n còn l c h u, không áp ng ư c nhu c u. Các lo i ch t th i công nghi p có ch a m t s ch t c h i t các ngành công nghi p không ư c x lý ho c x lý không thích áng, gây ô nhi m môi trư ng nư c và t khi chúng ư c th i ra quanh khu v c s n xu t. Hàng ngày thành ph Hà N i ã th i m t lư ng rác kho ng 3.000 m3. Công ty Môi Trư ng ô Th Hà N i ch thu gom ư c kho ng 1.000 m3 rác/ngày, còn l i nhân dân t b a bãi ra các vùng xung quanh nơi . Hà N i hi n có m t bãi th i rác là bãi M Trì thì nay ã y. C n ph i qui ho ch thi t k các bãi th i m i. Trong s 36 b nh vi n c a Hà N i hi n ch có m t vài b nh vi n có lò thiêu rác, a s rác các b nh vi n ư c cùng v i rác th i sinh ho t. Thành ph c n ph i xây d ng các lò t rác. Hà N i m i xây d ng m t nhà mày làm phân C u Di n có công su t ch bi n 3 30.000 m rác/năm thành 7.500 t n phân h u cơ. Rõ ràng là v n x lý ch t th i r n Hà N i chưa ư c gi i quy t tri t và c n ph i u tư gi i quy t. các thành ph khác c a nư c ta cũng v y, v n x lý rác th i chưa ư c gi i quy t úng m c. Ngư i dân, các nhà s n xu t s ph i óng góp chi phí gi i quy t v n ch t th i r n. Hi n nay vi c qu n lý ch t th i r n các ô th ang trong tình tr ng r t y u kém do nhi u nguyên nhân như: lư ng thu gom th p, ch t th i không ư c phân lo i, x lý và các bãi chôn l p ch t th i không phù h p và không b o m các tiêu chu n v môi trư ng theo Lu t B o v môi trư ng. Theo Quy chu n xây d ng Vi t Nam ban hành theo quy t nh 682/BXD - CSXD ngày 14/12/1996 c a B Xây d ng thì vi c qu n lý ch t th i r n g m các i m chính sau: - Nh ng lo i ch t th i c h i như rác th i b nh vi n, rác th i công nghi p c h i ph i ư c x lý riêng. - Các bãi rác th i t p trung c a ô th ph i ư c b trí theo quy ho ch, ngoài ph m vi ô th , cu i hư ng gió chính, cu i dòng ch y sông, su i và cách ly v i khu dân cư các nhà máy th c ph m. Xung quanh các bãi rác ph i b trí nhi u cây xanh. - T i các bãi rác ph i có nh ng bi n pháp x lý phù h p v i các i u ki n v sinh, kinh t và có các bi n pháp ngăn ng a không làm ô nhi m nư c ng m. Vn qu n lý phân th i cũng ang còn nhi u t n ng: nhi u h xí t ho i không úng qui cách, không t tiêu chu n v sinh khi v n hành, không ư c b o qu n t t nên hư h ng gây t c, nh t là các thành ph có dân s cao. Nhi u ô th còn t n t i nhi u lo i h xí th m, xí c u d c theo kênh, r ch, ao, h gây ô nhi m ngu n nư c m t, nư c ng m lan truy n m m b nh và m t v m quan. IV. An ninh và an toàn môi trư ng 1. Khái ni m: an ninh môi trư ng là tr ng thái mà m t h th ng môi trư ng có kh năng b o m i u ki n s ng an toàn cho con ngư i. M t h th ng môi trư ng b m t an ninh có th do các nguyên nhân t nhiên, do ho t ng c a con ngư i ho c do ph i h p c hai nguyên nhân trên. c i m an ninh môi trư ng: an ninh môi trư ng m c d u ư c quan ni m như 2. m t b ph n c a an ninh qu c gia, song gi a an ninh môi trư ng và các d ng an ninh khác, ch ng h n an ninh quân s v n có nh ng s sai khác cơ b n. Ví d i v i an ninh môi trư ng tác h i là vô ý, h u qu là lâu dài và k thù chính là con ngư i,... 3. Tác nhân gây h i an ninh môi trư ng
87 Tác nhân thiên nhiên: thiên tai là nh ng bi n i c a thiên nhiên làm thi t h i n con ngư i và s n xu t. Các d ng thiên tai ch y u như ng t, núi l a, sóng th n, lũ l t, b o,... Tác nhân xã h i: Khai thác tài nguyên Ô nhi m do ho t ng c a con ngư i Thay i cân b ng loài T o ra và s d ng các sinh v t bi n i gen (GMO) Vũ khí sinh h c Tranh ch p tài nguyên T n n môi trư ng V. Nh ng v n môi trư ng toàn c u Môi trư ng không có biên gi i vì m t l r t ơn gi n là các thành ph n c a môi trư ng t nhiên u có quan h ch t ch và tác ng l n nhau. Không khí hay i s ng c a các ng v t hoang dã không th chia theo biên gi i qu c gia ư c. Vi c phá r ng các nư c Châu M La tinh và Châu Á ang gây ra n n l t l i có s c tàn phá ngày càng l n i v i các qu c gia n m phía h lưu. Mưa axit và phóng x h t nhân có th xuyên biên gi i c a nhi u qu c gia. Nh ng v n môi trư ng toàn c u là nh ng v n môi trư ng mà nh hư ng và tác h i c a nó không ch gi i h n trong ph m vi c a qu c gia gây ra v n n n môi trư ng mà còn có th xuyên biên gi i và t n m c toàn c u. Nói n toàn c u b i vì ây là nh ng v n mà c th gi i ang quan tâm và c n ph i gi i quy t quy mô toàn c u. Ngư i ta phân bi t 9 v n chính như sau: - S nóng d n lên c a trái t, - S suy thoái t ng ozon, - S v n chuy n xuyên biên gi i các ch t th i nguy hi m, - S ô nhi m bi n và i dương, - S hoang m c hoá, - S suy gi m nhanh a d ng sinh h c, - Mưa acid, - S phá hu r ng nhi t i, - Ô nhi m môi trư ng các nư c ang phát tri n Trong khuôn kh c a môn h c này chúng ta ch c p m t sô v n . Khi c p n nh ng v n Môi trư ng toàn c u, chúng ta c n chú ý n ba c i m sau: * Là nh ng v n l n v m t không gian, th i gian và tác ng c a chúng có th kéo dài qua các th h , * Nh ng v n này không ph i tách bi t và c l p nhưng có quan h v i nhau r t ph c t p. Ví d : Vi c ch t phá và t r ng làm nương r y s phá hu r ng, làm suy gi m tài nguyên a d ng sinh h c vì môi trư ng s ng c a sinh v t b phá h y. Vi c ch t phá và t r ng l i có tác ng kép làm tăng lư ng CO2 trong khí quy n: CO2 sinh ra do t cây và lư ng CO2 trong khí quy n tăng lên do gi m s h p th CO2 khi di n tích r ng b gi m. M t ví d khác c a m i quan h ph c t p này là khi t các nhiên li u hóa th ch như là d u và than s làm tăng lư ng CO2 gây ra hi u ng nhà kính, ng th i các khí NOx và SO2 sinh ra khi t s góp ph n gây ra mưa acid kéo theo s h y ho i r ng và các ng th c v t, và còn nhi u m i quan h ph c t p khác,