Giáo trình Phương pháp nghiên cứu địa lý địa phương: Phần 2 - Nguyễn Đức Vũ

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:34

Thêm vào BST

Báo xấu

110
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cấu trúc Logic quá trình nghiên cứu một công trình nghiên cứu khoa học giáo dục trong địa lý nhà trường, đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học giáo dục trong địa lý nhà trường là nội dung được tóm lược trong 2 chương 3 & 4 của phần 2 thuộc Giáo trình Phương pháp nghiên cứu địa lý địa phương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Phương pháp nghiên cứu địa lý địa phương: Phần 2 - Nguyễn Đức Vũ

Ch−¬ng III CÊU TRóC L¤GÝC QU¸ TR×NH NGHI£N CøU MéT C«NG TR×NH NGHI£N CøU KHOA HäC GI¸O DôC TRONG §ÞA Lý NHμ TR¦êNG I. Môc ®Ých cña ch−¬ng nh»m trang bÞ cho ng−êi häc nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong c¸c b−íc cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc. II. Néi dung cña ch−¬ng gåm c¸c phÇn: 1. X¸c ®Þnh ®Ò tμi vμ x©y dùng ®Ò c−¬ng, kÕ ho¹ch nghiªn cøu 2. TriÓn khai nghiªn cøu 3. KiÓm tra kÕt qu¶ nghiªn cøu 4. ViÕt c«ng tr×nh nghiªn cøu 5. B¶o vÖ c«ng tr×nh nghiªn cøu III. §©y lμ nh÷ng b−íc kÕ tiÕp nhau nh»m hoμn thiÖn mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc trong ®Þa lý nhμ tr−êng, kh«ng thÓ bá bÊt kú mét b−íc nμo. ý nghÜa cña c¸c b−íc ®èi víi ng−êi häc ®Òu ngang nhau, v× vËy kh«ng ph©n biÖt néi dung nμo lμ träng t©m cña ch−¬ng. IV. Mét sè kh¸i niÖm cÇn n¾m v÷ng trong ch−¬ng 1. CÊu tróc l«gÝc qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét c«ng tr×nh khoa häc gi¸o dôc: Thùc chÊt lμ tr×nh tù c¸c b−íc kÕ tiÕp nhau trong ho¹t ®éng nghiªn cøu mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc, b¾t ®Çu tõ chuÈn bÞ nghiªn cøu ®Õn triÓn khai nghiªn cøu vμ kiÓm tra, b¶o vÖ, c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu. 2. Môc ®Ých ®Ò tμi nghiªn cøu lμ c¸i ®Ých mμ ng−êi nghiªn cøu ®Æt ra h−íng tíi trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. Môc ®Ých ®Ò tμi tr¶ lêi c©u hái "®Ó nh»m vμo c¸i g×?" 3. NhiÖm vô ®Ò tμi nghiªn cøu lμ c¸c c«ng viÖc lín vÒ néi dung mμ ®Ò tμi cÇn ph¶i thùc hiÖn, hay cã thÓ nãi c¸ch kh¸c, ®ã chÝnh lμ néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tμi nghiªn cøu. 79
4. LÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi: Lμ kh¸i niÖm ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nghiªn cøu tr−íc ®©y (cña c¸c t¸c gi¶ kh¸c, hoÆc cña chÝnh t¸c gi¶ ®Ò tμi hiÖn nay) cã liªn quan trùc tiÕp hay gÇn gòi víi ®Ò tμi nghiªn cøu hiÖn t¹i. 5. Céng t¸c viªn nghiªn cøu khoa häc: lμ nh÷ng ng−êi tham gia cïng víi chñ ®Ò tμi thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc nghiªn cøu theo yªu cÇu cña chñ ®Ò tμi vμ ®−îc sù chØ ®¹o, gi¸m s¸t, kiÓm tra kÕt qu¶ cña chñ ®Ò tμi. 6. T− liÖu nghiªn cøu: lμ toμn bé sè liÖu, b¶ng thèng kª, tμi liÖu thμnh v¨n, b¶n ®å, tranh ¶nh, h×nh vÏ, s¬ ®å, kÕt qu¶ thu thËp th«ng tin, phôc vô trùc tiÕp cho néi dung ®Ò tμi nghiªn cøu. 7. Tæng quan (tæng luËn khoa häc): lμ mét lo¹i s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc mμ ë ®ã ng−êi nghiªn cøu trªn c¬ së ®iÓm l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã cña c¸c c«ng tr×nh vμ ®Ò tμi cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi hiÖn ®ang nghiªn cøu, ®−a ra mét sè ph©n tÝch lÞch sö nghiªn cøu cña ®Ò tμi hiÖn nay. 8. B¸o c¸o trung gian: lμ b¸o c¸o khoa häc ®−îc thùc hiÖn sau mét néi dung nghiªn cøu ®· ®−îc thùc hiÖn cã kÕt qu¶ hay sau mét giai ®o¹n nghiªn cøu nhÊt ®Þnh. 9. B¸o c¸o tæng kÕt: lμ b¸o c¸o khoa häc tæng kÕt toμn bé qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ®−îc thùc hiÖn sau khi hoμn thμnh ®Ò tμi nghiªn cøu cã kÕt qu¶. 10. B¸o c¸o tãm t¾t: lμ b¸o c¸o tr×nh bμy ng¾n gän, trung thμnh nghiªn cøu néi dung chñ yÕu, quan träng cña b¸o c¸o tæng kÕt. V. Néi dung cô thÓ ch−¬ng III: CÊU TRóC L¤GÝC Qu¸ TR×NH NGHI£N cøu MéT C¤NG TR×NH NGHI£N Cøu KHOA HäC GI¸O Dôc TRONG §ÞA Lý NHμ TR−êNG CÊu tróc l«gÝc qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc träng ®Þa lý nhμ tr−êng hay cßn gäi lμ tr×nh tù nghiªn cøu cã kh¸c nhau gi÷a c¸c ng−êi nghiªn cøu v× ngoμi viÖc phô thuéc vμo tÝnh ®Æc thï cña bé m«n, tÝnh chÊt cña lo¹i h×nh nghiªn cøu, qui luËt kh¸ch quan cña nhËn thøc khoa häc, tr×nh tù nghiªn cøu cßn phô thuéc vμo tr×nh ®é vμ tËp qu¸n cña ng−êi nghiªn cøu. Trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, th«ng th−êng tr×nh tù nghiªn cøu khoa häc gåm cã 5 b−íc: 1. X¸c ®Þnh ®Ò tμi vμ x©y dùng ®Ò c−¬ng, kÕ ho¹ch nghiªn cøu hay cßn gäi lμ b−íc chuÈn bÞ nghiªn cøu). 2. TriÓn khai nghiªn cøu. 80
3. KiÓm tra kÕt qu¶ nghiªn cøu. 4. ViÕt c«ng tr×nh nghiªn cøu. 5. B¶o vÖ c«ng tr×nh nghiªn cøu. I. B−íc I: X¸C §ÞNH §Ò TμI Vμ X¢Y DùNG §Ò c−¬ng KÕ HO¹CH NGHI£N CøU I.1. X¸c ®Þnh ®Ò tμi lμ b−íc quan träng ®Çu tiªn ng−êi nghiªn cøu ph¶i thùc hiÖn tr−íc khi b¾t tay vμo nghiªn cøu. Bëi v× b−íc nμy g¾n liÒn víi nh÷ng cè g¾ng ®Çu t− søc lùc, thêi gian, kinh phÝ, thËm chÝ trong mét sè tr−êng hîp cã ¶nh h−ëng lín ®Õn viÖc lùa chän ph−¬ng h−íng chuyªn m«n cña ng−êi nghiªn cøu. Nh− ®· nãi ë ch−¬ng II, ®Ò tμi lμ mét vÊn ®Ò khoa häc ch−a ®−îc gi¶i quyÕt b©y giê cÇn ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt trªn c¬ së vËn dông ph−¬ng ph¸p luËn vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc. §iÒu quan träng nhÊt lμ ph¶i luËn chøng ®−îc chç ch−a gi¶i quyÕt trong ®Ò tμi. Trong qu¸ tr×nh lùa chän ®Ò tμi nghiªn cøu, ngoμi viÖc ph¸t hiÖn ra m©u thuÉn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt (trªn c¬ së ®ã h×nh thμnh ®Ò tμi) cßn ph¶i c©n nh¾c c¸c vÊn ®Ò sau ®©y: a) §Ò tμi cã ý nghÜa khoa häc hay kh«ng? Theo Vò Cao §μm th× cã 3 yªu cÇu: + Bæ sung nh÷ng chç cßn trèng trong lý thuyÕt cña bé m«n khoa häc. + X©y dùng c¬ së lý thuyÕt míi hoÆc lμm râ mét sè vÊn ®Ò lý thuyÕt vèn tån t¹i. + X©y dùng nguyªn lý c¸c gi¶i ph¸p kh¸c nhau trong kü thuËt c«ng nghÖ, tæ chøc, qu¶n lý... b) §Ò tμi cã ý nghÜa thùc tiÔn hay kh«ng, theo §Æng Vò Ho¹t vμ Hμ ThÞ §øc 1 th× trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc cã c¸c yªu cÇu sau: + Gi¶i ®¸p nhu cÇu ph¸t triÓn x· héi vμ nh÷ng nhiÖm vô t−¬ng lai trong lÜnh vùc gi¸o dôc con ng−êi. + Gi¶i ®¸p nhu cÇu trùc tiÕp cña c«ng t¸c gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ trong nhμ tr−êng. + XuÊt ph¸t tõ l«gÝc bªn trong cña sù ph¸t triÓn khoa häc gi¸o dôc. §Ó xem ®Ò tμi cã ý nghÜa thùc tiÔn hay kh«ng, ngoμi kinh nghiÖm thùc tÕ b¶n th©n, ng−êi nghiªn cøu cã thÓ am hiÓu qua c¸c v¨n kiÖn chÝnh thøc, dù ¸n, ch−¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc. VÝ dô: HiÖn nay trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®μo t¹o trong c¸c bμi nãi chuyÖn cña c¸c nhμ l·nh ®¹o ChÝnh phñ vμ Bé GD- §T n−íc ta ®Òu ®−a ra yªu cÇu ph¶i ®æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc theo h−íng ®Ò cao vai trß chñ thÓ nhËn thøc cña ng−êi häc. C¨n cø 1 DÉn theo Vò Cao §μm, S®d 81
vμo ®ã cã thÓ x©y dùng mét sè ®Ò tμi hay ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc. C¸c ®Ò tμi hay ch−¬ng tr×nh ®ã râ rμng ®· cã t¸c dông thùc tiÔn. c) §Ò tμi cã cÊp thiÕt ph¶i nghiªn cøu hay kh«ng? Theo Vò Cao §μm tÝnh cÊp thiÕt thÓ hiÖn ë møc ®é −u tiªn gi¶i ®¸p nh÷ng nhu cÇu thùc tiÔn liÖt kª trªn ®©y. Cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho viÖc hoμn thμnh ®Ò tμi kh«ng? C¸c ®iÒu kiÖn nghiªn cøu cã nhiÒu, vÝ dô: + C¬ së th«ng tin, t− liÖu... + Ph−¬ng tiÖn, thiÕt bÞ vμ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt, thêi gian ®¶m b¶o thùc nghiÖm. + Thiªn h−íng khoa häc cña céng t¸c viªn cã kinh nghiÖm. d) Ngoμi ra còng cÇn ph¶i chó ý ®Õn ®Ò tμi cã phï hîp së thÝch së tr−êng hay kh«ng. Trong tr−êng hîp ®Ò tμi ®−a tõ trªn xuèng th× vÊn ®Ò nμy cμng quan träng, bëi v× kh«ng ph¶i bao giê nguyÖn väng khoa häc cña c¸ nh©n ng−êi nghiªn cøu còng trïng hîp víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu bøc b¸ch cña thùc tiÔn. I.2. X©y dùng ®Ò c−¬ng vμ v¹ch kÕ ho¹ch nghiªn cøu: §©y lμ nhiÖm vô cã tÝnh b¾t buéc. §Ò c−¬ng nghiªn cøu cμng chi tiÕt, kÕ ho¹ch nghiªn cøu cμng cô thÓ th× qu¸ tr×nh nghiªn cøu diÔn ra thuËn lîi h¬n vμ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m b¶o ®−îc tiÕn ®é còng nh− thêi gian nghiªn cøu. Néi dung ®Ò c−¬ng cÇn thuyÕt minh nh÷ng ®iÓm sau ®©y: a) TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi, cßn gäi lμ lý do lùa chän ®Ò tμi. Néi dung tr×nh bμy cña môc nμy tr¶ lêi c©u hái: t¹i sao nghiªn cøu ®Ò tμi nμy? NÕu ®Ó chËm trÔ, hiÖn nay kh«ng nghiªn cøu th× sÏ nh− thÕ nμo? T¹i sao? ViÖc x¸c ®Þnh lý do nghiªn cøu ®Ò tμi cÇn ®i tõ vÜ m« ®Õn vi m« ®Ó nªu lªn ®−îc nh÷ng m©u thuÉn kh¸ch quan ch−a ®−îc gi¶i quyÕt, ®ång thêi còng ph¶i dùa vμo viÖc ph©n tÝch s¬ l−îc lÞch sö vÊn ®Ò nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu. VÝ dô: khi nghiªn cøu ®Ò tμi: "X¸c ®Þnh c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng phæ th«ng", ng−êi nghiªn cøu ph¶i ®i tõ chÝnh s¸ch d©n sè cña Nhμ n−íc ®Õn chñ tr−¬ng cÇn ph¶i gi¸o dôc d©n sè cho thÕ hÖ trÎ nh− thÕ nμo, tiÕp ®Õn lμ viÖc gi¸o dôc d©n sè qua viÖc d¹y häc nhμ tr−êng, gi¸o dôc d©n sè qua d¹y häc m«n ®Þa lý, gi¸o dôc d©n sè qua d¹y häc ë PTTH, gi¸o dôc d©n sè qua d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ -x· héi thÕ giíi. Còng ph¶i bμn ®Õn tr−íc ®©y lμm ®−îc c¸i g×, cßn tån t¹i c¸i g× ch−a lμm ®−îc (®©y chÝnh lμ m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu n©ng cao chÊt l−îng gi¸o dôc d©n sè víi 82
quan niÖm, néi dung ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gi¸o dôc d©n sè ë PTTH hiÖn nay). Tõ ®ã nghiªn cøu tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi. Lý do lùa chän ®Ò tμi, hoÆc tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi kh«ng ph¶i chØ bao hμm mÆt thùc tiÔn, mμ cßn bao hμm c¶ mÆt lý thuyÕt. b) Môc ®Ých, nhiÖm vô ®Ò tμi. - Môc ®Ých cña ®Ò tμi nh»m tr¶ lêi c©u hái "®Ó nh»m vμo c¸i g×?". VÝ dô, còng víi ®Ò tμi trªn th× môc ®Ých nghiªn cøu lμ x¸c ®Þnh mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc cã tÝnh hiÖn ®¹i, tÝnh thùc tiÔn trong viÖc gi¸o dôc d©n sè qua bμi ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng phæ th«ng nh»m gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý ë tr−êng phæ th«ng. - NhiÖm vô ®Ò tμi lμ c¸c c«ng viÖc lín vÒ néi dung mμ ®Ò tμi cÇn ph¶i thùc hiÖn, hay nãi c¸ch kh¸c ®ã chÝnh lμ néi dung c¬ b¶n cña ®Ò tμi nghiªn cøu. VÝ dô: Còng víi ®Ò tμi trªn, nhiÖm vô nghiªn cøu lμ: + Nghiªn cøu nh÷ng c¬ së lý luËn vμ thùc tiÔn cña viÖc x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua bμi ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng phæ th«ng. + Lùa chän mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua bμi ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng phæ th«ng. Ph©n tÝch b¶n chÊt néi dung, c¬ së t©m lý s− ph¹m cña c¸c ph−¬ng ph¸p, c¸ch thøc vμ ®iÒu kiÖn vËn dông trong thùc tÕ d¹y häc hiÖn nay, x©y dùng c¸c vÝ dô mÉu (case study). + TiÕn hμnh thùc nghiÖm nh»m kiÓm chøng hiÖu qu¶ c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®· lùa chän. Hay, vÝ dô ®Ò tμi "Sö dông sè liÖu thèng kª trong d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ - x· héi ë tr−êng PTTH (NguyÔn Träng Phóc, §HSP HN I, 1994) cã c¸c nhiÖm vô cô thÓ sau: a) Nghiªn cøu vμ ph©n tÝch nh÷ng c¬ së lý luËn còng nh− thùc tiÔn cña viÖc sö dông sè liÖu thèng kª trong viÖc d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ -x· héi ë tr−êng PHTH. b) Nghiªn cøu c¸c lo¹i sè liÖu thèng kª vμ c¸c c¸ch biÓu hiÖn chóng trong s¸ch gi¸o khoa vÒ ®Þa lý kinh tÕ - x· héi ®ang ®−îc sö dông ë tr−êng PTTH. c) §Ò ra mét biÖn ph¸p cô thÓ cña viÖc sö dông sè liÖu thèng kª trong ®iÒu kiÖn d¹y häc cña nhμ tr−êng PTTH hiÖn nay, vμ ph−¬ng ph¸p sö dông chóng trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ - x· héi ë trªn líp còng nh− ë ngoμi líp. d) Thùc nghiÖm s− ph¹m ®Ó tõ ®ã rót ra nh÷ng kÕt luËn vμ nh÷ng ®Ò xuÊt cÇn thiÕt. c) §èi t−îng vμ ph¹m vi nghiªn cøu - §èi t−îng nghiªn cøu lμ toμn bé sù vËt trong ph¹m vi quan t©m cña nghiªn cøu. 83
VÝ dô: §Ò tμi: "X¸c ®Þnh mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng "phæ th«ng" cã ®èi t−îng nghiªn cøu lμ "mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng PTTH". Hay ®Ò tμi "VËn dông ng«n ng÷ b¶n ®å ®Ó x©y dùng b¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng dïng trong tr−êng PTTH ViÖt Nam cã ®èi t−îng nghiªn cøu lμ "ng«n ng÷ b¶n ®å". - Ph¹m vi nghiªn cøu lμ mét phÇn giíi h¹n cña ®èi t−îng vÒ kh«ng gian, thêi gian vμ qui m« vÊn ®Ò. X¸c ®Þnh ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tμi dùa trªn c¸c c¬ së nh−: + Bé phËn ®−îc x¸c ®Þnh ®ñ mang tÝnh ®¹i diÖn cña ®èi t−îng ®ñ ®Ó xem xÐt vμ ®i s©u ph©n tÝch. + Quü thêi gian ®ñ cho viÖc nghiªn cøu vμ hoμn thμnh ®Ò tμi. + Kh¶ n¨ng ®−îc hç trî vÒ kinh tÕ, ph−¬ng tiÖn nghiªn cøu ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c néi dung nghiªn cøu. VÝ dô: §Ò tμi "X¸c ®Þnh mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng PTTH" cã giíi h¹n nghiªn cøu lμ: 1) VÒ møc ®é gi¸o dôc d©n sè: chñ yÕu lμ kiÕn thøc gi¸o dôc d©n sè vμ mét phÇn nμo lμ th¸i ®é gi¸o dôc d©n sè. 2) Ph¹m vi ch−¬ng tr×nh: ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi chuyªn ban (líp 10 ban KHTN, KHTN-KT, líp 11 ban KHXH). Ngoμi ra cã mét phÇn nhá thùc nghiÖm thùc hiÖn ë ch−¬ng tr×nh ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë líp 11 CCGD. 3) H×nh thøc tæ chøc d¹y häc: Bμi lªn líp nghiªn cøu tμi liÖu míi. d) LÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi. §©y lμ phÇn ®Ò cËp ®Õn nh÷ng nghiªn cøu tr−íc ®©y cã liªn quan gÇn gòi víi ®Ò tμi, lμm râ c¸c nghiªn cøu tr−íc ®Æt vÊn ®Ò nghiªn cøu nh− thÕ nμo? gi¶i quyÕt ra sao vμ ®Õn ®©u? cßn nh÷ng mÆt nμo ch−a gi¶i quyÕt hÕt hoÆc gi¶i quyÕt ch−a trän vÑn vÊn ®Ò g×? PhÇn lÞch sö ®Ò tμi cã ý nghÜa ë chç cho biÕt ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc hiÖn nay cã kÕ thõa hay ph¸t triÓn nh÷ng ®iÓm g× cña c¸c nghiªn cøu tr−íc, hoÆc lμ mét h−íng nghiªn cøu míi so víi c¸c nghiªn cøu tr−íc,... Quay trë l¹i víi ®Ò tμi trªn, phÇn lÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi viÕt: Tõ n¨m 1986, gi¸o dôc d©n sè ®· b¾t ®Çu ®−a vμo SGK CCGD líp 6. Trong qu¸ tr×nh triÓn khai viÖc tÝch hîp gi¸o dôc d©n sè vμo ®Þa lý nhμ tr−êng, c¸c tμi liÖu vÒ gi¸o dôc d©n sè ®· xuÊt hiÖn ngμy cμng nhiÒu. Cho ®Õn nay, tuy cã sù thèng nhÊt vÒ môc ®Ých, quan ®iÓm, ph−¬ng h−íng lùa chän vμ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè, nh−ng trong thùc tÕ d¹y häc ®Þa lý ë ViÖt Nam ch−a cã mét t¸c gi¶ nμo ®−a ra mét hÖ thèng ph−¬ng ph¸p d¹y häc cô thÓ thÝch 84
hîp, võa cã tÝnh thùc tiÔn, võa tiÕp cËn ph−¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn ®¹i, võa ®¶m b¶o chÊt l−îng d¹y häc bμi ®Þa lý, võa gi¸o dôc d©n sè cã hiÖu qu¶. NhiÖm vô ®ã lÇn ®Çu tiªn ®−îc ®Æt vμo träng t©m c«ng t¸c nghiªn cøu ®Ò tμi nμy. e) C¸c nguån tμi liÖu vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - ViÖc chØ ra c¸c nguån tμi liÖu phôc vô trùc tiÕp cho viÖc nghiªn cøu ®Ò tμi cã ý nghÜa quan träng. Nã cho phÐp rót ng¾n ®−îc thêi gian t×m kiÕm ph¹m vi thu thËp t− liÖu, th«ng tin. Trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc th«ng th−êng cã c¸c nguån tμi liÖu sau: + C¸c t¸c phÈm kinh ®iÓn, v¨n kiÖn, nghÞ quyÕt cã liªn quan. + C¸c v¨n b¶n chØ ®¹o cña Nhμ n−íc, Bé Gi¸o dôc - §μo t¹o. + Tμi liÖu lý luËn trong vμ ngoμi n−íc bμn vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan + C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã tr−íc liªn quan ®Õn ®Ò tμi nghiªn cøu + Kinh nghiÖm thùc tiÔn. - Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: Cã thÓ kÓ tªn c¸c ph−¬ng ph¸p cô thÓ trong nghiªn cøu ®Ò tμi hoÆc s¾p xÕp theo nhãm. VÝ dô: Chia ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu thμnh 2 nhãm: + C¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu: nghiªn cøu lý luËn, ®iÒu tra, tæng kÕt kinh nghiÖm, thùc nghiÖm. + C¸c ph−¬ng ph¸p hç trî: dù giê, quan s¸t, pháng vÊn nghiªn cøu s¶n phÈm, chuyªn gia, héi ®ång. Trong mçi ph−¬ng ph¸p, ngoμi viÖc tr×nh bμy vÒ néi dung cÇn t−êng thuËt l¹i nh÷ng néi dung ho¹t ®éng ®· lμm theo ph−¬ng ph¸p. ThÝ dô: trong ®Ò tμi "X¸c ®Þnh mét sè ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng phæ th«ng", phÇn ph−¬ng ph¸p cã ghi nh− sau: "b. Ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, tæng kÕt kinh nghiÖm: §©y lμ ph−¬ng ph¸p kh¸ quan träng nh»m tiÕp cËn vμ th©m nhËp thùc tÕ c«ng t¸c gi¸o dôc d©n sè ë tr−êng phæ th«ng. C¸c nhiÖm vô ®iÒu tra nh»m vμo c¸c quan niÖm cña gi¸o viªn, c«ng t¸c cña gi¸o viªn vÒ x¸c ®Þnh néi dung tÝch hîp gi¸o dôc d©n sè, vÒ sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gi¸o dôc d©n sè, vÒ viÖc ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn cho ph−¬ng ph¸p d¹y häc, vÒ nh÷ng trë ng¹i vμ biÖn ph¸p kh¾c phôc trong qu¸ tr×nh vËn dông c¸c ph−¬ng ph¸p gi¶ng d¹y gi¸o dôc d©n sè míi, hiÖn ®¹i. B»ng c¸c biÖn ph¸p sö dông phiÕu kh¶o s¸t ý kiÕn gi¸o viªn vÒ ph−¬ng ph¸p d¹y häc, trao ®æi, m¹n ®μm, pháng vÊn, dù giê... víi gi¸o viªn vμ häc sinh ®i ®Õn kÕt luËn nh÷ng mÆt lμm tèt nh÷ng ®iÓm tån t¹i, lý gi¶i nguyªn nh©n vμ x¸c ®Þnh triÓn väng cña h−íng ph¸t triÓn. Th¸ng 2-1994, t¹i Héi th¶o khoa häc quèc gia "§æi míi ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý ë bËc 85
PTTH theo ch−¬ng tr×nh ph©n ban" (tæ chøc ë Tp. Hå ChÝ Minh), ngoμi viÖc trao ®æi, m¹n ®μm, th¶o luËn, 24 gi¸o viªn giái cña c¸c tØnh, thμnh phè Hμ Néi, thμnh phè Hå ChÝ Minh, Nam Hμ, B¾c Th¸i, Thõa Thiªn - HuÕ, Phó Yªn, B×nh §Þnh, Kh¸nh Hoμ, T©y Ninh, TiÒn Giang, Long An, Kiªn Giang, Kon Tum, §ång Th¸p ®· ®−îc kh¶o s¸t (b»ng phiÕu) vÒ c¸c vÊn ®Ò nªu trªn. Trong n¨m 1993, ph−¬ng ph¸p nμy còng ®· ®−îc thùc hiÖn víi 19 gi¸o viªn ®Þa lý ë 6 tr−êng PTTH, 1 chuyªn viªn ®Þa lý Së GD-§T, 15 gi¸o viªn ®Þa lý cÊp 2 vμ 5 em ®−îc gi¶i trong kú thi t×m hiÓu vÒ gi¸o dôc d©n sè cña tr−êng Quèc Häc (th¸ng 1l/1993) vμ 3 c¸n bé cña UBDS vμ KHHG§ tØnh Thõa Thiªn HuÕ. f) Dù kiÕn cÊu tróc cña ®Ò tμi nghiªn cøu C¨n cø vμo ®èi t−îng, môc ®Ých, nhiÖm vô, giíi h¹n nghiªn cøu cña ®Ò tμi, ng−êi nghiªn cøu cã thÓ dù kiÕn c¸c néi dung chñ yÕu cÇn ph¶i nghiªn cøu vμ s¾p xÕp, bè trÝ chóng trong mét cÊu tróc cña ®Ò tμi nghiªn cøu, th«ng th−êng gåm c¸c phÇn sau: - PhÇn më ®Çu (tÝnh cÊp thiÕt, môc ®Ých, nhiÖm vô, ®èi t−îng, ph¹m vi, lÞch sö, ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu...) - PhÇn néi dung: bao gåm c¸c ch−¬ng môc cô thÓ. - PhÇn kÕt luËn - Tμi liÖu tham kh¶o - Phô lôc g) X©y dùng kÕ ho¹ch nghiªn cøu Th«ng th−êng kÕ ho¹ch nghiªn cøu ®−îc ghÐp vμo thμnh mét néi dung trong ®Ò c−¬ng nghiªn cøu. KÕ ho¹ch nghiªn cøu bao hμm nh÷ng néi dung sau: - KÕ ho¹ch tiÕn ®é: TiÕn ®é nghiªn cøu ph¶i phï hîp víi thêi gian thùc hiÖn ®Ò tμi ®−îc giao, phï hîp víi thêi gian cã ®iÒu kiÖn thùc hiÖn c«ng viÖc nghiªn cøu (vÝ dô g¾n víi niªn häc) vμ víi c¸c ®iÒu kiÖn chñ quan cña c¸ nh©n ng−êi (hay nhãm) nghiªn cøu. Th«ng th−êng c¸c néi dung cña tiÕn ®é nghiªn cøu ®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau: STT Néi dung c«ng S¶n phÈm Thêi gian b¾t Thêi gian kÕt viÖc ®Çu thóc (1) (2) (3) (4) (5) - KÕ ho¹ch nh©n lùc: C¸c nh©n lùc trong nghiªn cøu khoa häc ®−îc UNESCO nãi ®Õn bao gåm: 1 1 Yran De Hemptinne: Nh÷ng vÊn ®Ò then chèt cña chÝnh s¸ch Khoa häc vμ Kü thuËt. UNESCO, Paris, 1981 (b¶n dÞch tiÕng ViÖt). ViÖn Qu¶n lý khoa häc, 1987. 86
+ Nh©n lùc chÝnh nhiÖm (full time staff), hay cßn gäi lμ nh©n lùc toμn thêi gian. + Nh©n lùc kiªm nhiÖm (part time staff) lμ nh©n lùc chØ dμnh mét phÇn qòi thêi gian tham gia vμo c«ng viÖc nghiªn cøu. + Nh©n lùc chÝnh nhiÖm qui ®æi (equivalent full time staff) Trong kÕ ho¹ch nh©n lùc, cÇn ph¶i quan t©m x©y dùng ®éi ngò céng t¸c viªn nghiªn cøu. ViÖc chän céng t¸c viªn phô thuéc vμo môc tiªu vμ néi dung nghiªn cøu. C¬ cÊu céng t¸c viªn cã thÓ nh− sau: - Nh÷ng céng t¸c viªn nhËn kho¸n gän nhiÖm vô nghiªn cøu mét néi dung, mét chuyªn ®Ò hay thùc hiÖn mét nhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tμi (®iÒu tra, thu thËp xö lý tμi liÖu, viÕt tæng quan nghiªn cøu...) - Nh÷ng céng t¸c viªn chØ tham gia mét sè cuéc th¶o luËn cÇn thiÕt. - Th− ký khoa häc vμ th− ký hμnh chÝnh. - Nh©n lùc phô trî. Ngoμi ra trong ®Ò c−¬ng cßn cã b¶n dù ¸n kinh phÝ thùc hiÖn ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc, nÕu nh− ®ã lμ c¸c ®Ò tμi thùc hiÖn theo hîp ®ång, theo nhiÖm vô ë trªn giao... II. B¦íC 2: TRiÓN KHAI NGHI£N Cøu Trong b−íc triÓn khai nghiªn cøu, cã hai ho¹t ®éng quan träng nhÊt lμ thu thËp t− liÖu vμ xö lý t− liÖu. II.1 Thu thËp t− liÖu: Trªn c¬ së nguån t− liÖu ®· x¸c ®Þnh, ng−êi nghiªn cøu thu thËp chän läc, hÖ thèng ho¸ c¸c t− liÖu lùa chän theo c¸c néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tμi. a) LËp danh môc t− liÖu: Ng−êi nghiªn cøu dμnh thêi gian cho c«ng viÖc nμy ë c¸c kho l−u tr÷, c¸c trung t©m th«ng tin, t− liÖu, th− viÖn vμ c¸c tiÕp xóc c¸ nh©n ®Ó khai th¸c c¸c nguån t− liÖu c¸ nh©n (trong nhiÒu tr−êng hîp, ®©y lμ nguån hÕt søc quÝ b¸u). ViÖc lËp danh môc t− liÖu cã thÓ ®−îc tiÕn hμnh b»ng nhiÒu c¸ch. - LËp phiÕu th− môc ®Ó ®iÒu tra nghiªn cøu. Trong khi lËp phiÕu th− môc ph¶i chó ý ghi râ nguån t− liÖu (tªn t¸c gi¶, tªn t− liÖu, nhμ xuÊt b¶n, n¨m xuÊt b¶n, trang t− liÖu, hiÖn nay t− liÖu cã ë ®©u? Ký hiÖu nh− thÕ nμo nÕu nh− cña th− viÖn...) - Qu¶n lý d÷ liÖu b»ng m¸y vi tÝnh: L−u tr÷ t− liÖu trong ®Üa tõ ®Ó lμm viÖc trªn m¸y vi tÝnh, gép cho viÖc tiÕt kiÖm thêi gian, n©ng cao n¨ng suÊt nghiªn cøu. Trªn c¬ së ®· cã ®Ò c−¬ng nghiªn cøu chi tiÕt, c¸c t− liÖu ®−îc lùa chän cÇn cã ký hiÖu riªng phï hîp víi tõng néi dung nghiªn cøu (cã thÓ phï hîp víi mçi ch−¬ng) ®Ó sau nμy, 87
khi xö lý t− liÖu hoÆc viÕt b¸o c¸o tæng kÕt gi¶m nhÑ ®−îc phÇn nμo viÖc tra cøu còng nh− hÖ thèng ho¸ t− liÖu. CÇn chó ý r»ng trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, viÖc thu thËp c¸c t− liÖu thùc tÕ ®ãng mét vai trß quan träng. Trong ho¹t ®éng nμy c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra, kh¶o s¸t, pháng vÊn vμ hái b»ng phiÕu cÇn ph¶i ®−îc sö dông nhiÒu. §ång thêi c¸c t− liÖu thu thËp ®−îc bªn c¹nh c¸c kÕt qu¶ ®Þnh l−îng ph¶i kÌm theo c¸c kÕt qu¶ vÒ ®Þnh tÝnh ®· thu ®−îc, ®Æc biÖt c¸c biªn b¶n ghi chÐp, c¸c nhËn xÐt s¬ bé cña ng−êi nghiªn cøu, c¸c ý kiÕn cña gi¸o viªn, häc sinh, chuyªn gia vμ c¸c ý kiÕn trong c¸c cuéc héi th¶o, trao ®æi, th¶o luËn nhãm nghiªn cøu... b) ViÕt tæng quan vÒ nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi: Tæng quan, cßn ®−îc gäi lμ tæng luËn khoa häc. §©y lμ mét lo¹i s¶n phÈm nghiªn cøu khoa häc mμ ë ®ã ng−êi nghiªn cøu trªn c¬ së ®iÓm l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· cã cña c¸c c«ng tr×nh vμ ®Ò tμi cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi hiÖn ®ang nghiªn cøu, ®−a ra mét ph©n tÝch lÞch sö nghiªn cøu cña ®Ò tμi hiÖn nay. Th«ng th−êng néi dung tæng quan ®−îc tr×nh bμy ë phÇn lÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi. §èi víi nh÷ng ®Ò tμi hay ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu lín, phÇn tæng quan cã thÓ kh¸ ®å sé vμ trë thμnh mét nhiÖm vô nghiªn cøu quan träng. Nhê vμo viÖc tæng quan vÒ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cã liªn quan, mμ trong nhiÒu tr−êng hîp ng−êi nghiªn cøu x¸c ®Þnh râ h¬n ®Ò tμi nghiªn cøu còng nh− ph−¬ng h−íng vμ néi dung nghiªn cøu. Sau ®©y lμ vÝ dô vÒ tãm t¾t néi dung phÇn tæng quan khoa häc trong ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc "X¸c lËp hÖ thèng c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh trong d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë PTTH" (TrÇn §øc TuÊn, §HSPHNI, 1993). "VÊn ®Ò ho¹t ®éng ®éc lËp cña häc sinh vμ c¸c ph−¬ng thøc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc ®éc lËp cña häc sinh lμ vÊn ®Ò ®· ®−îc ®Æt ra tõ l©u trong lÞch sö gi¸o dôc. Trong nhiÒu thÕ kû, vÊn ®Ò trªn ®· ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ luËn bμn. Cã thÓ ph©n c¸c ý kiÕn thμnh c¸c nhãm sau ®©y: - H−íng thø nhÊt quan t©m ®Õn viÖc luËn gi¶i s©u s¾c vμ toμn diÖn ý nghÜa cña viÖc häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc mét c¸ch tÝch cùc ®éc lËp. - H−íng thø hai tËp trung nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò tæ chøc cho häc sinh thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nhËn thøc ®éc lËp trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë tr−êng phæ th«ng. - H−íng thø ba: ho¹t ®éng ®éc lËp cña häc sinh kh«ng chØ giíi h¹n trong c¸c ph−¬ng ph¸p d¹y häc mμ ®−îc coi lμ mét ®èi t−îng nghiªn cøu. Trong nh÷ng thËp kû ®Çu tiªn cña thÕ kû XX, lý luËn d¹y häc X« ViÕt ®· chó ý nghiªn cøu vÊn ®Ò tæ chøc CT§L cho häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc ë tr−êng phæ th«ng. Trong nh÷ng n¨m 60-70 vμ thêi gian gÇn ®©y, nhiÒu t¸c gi¶ tËp trung nghiªn cøu ®Õn viÖc so¹n th¶o hÖ thèng c¸c CT§L cho c¸c bé m«n kh¸c nhau ë tr−êng phæ th«ng. 88
Tæ chøc cho häc sinh thùc hiÖn c¸c CT§L trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®Þa lý vÉn lμ vÊn ®Ò míi mÎ ®èi víi chóng ta. Cho ®Õn nay ch−a cã mét chuyªn kh¶o cña t¸c gi¶ ViÖt Nam nμo dμnh cho vÊn ®Ò CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý ë tr−êng PTTH". II.2. Xö lý t− liÖu: Sau khi ®· chän lùa, thu thËp c¸c t− liÖu phï hîp hoÆc cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi nghiªn cøu th× ng−êi nghiªn cøu tiÕn hμnh xö lý t− liÖu, tøc lμ ph©n tÝch, tæng hîp, hÖ thèng ho¸, thiÕt lËp c¸c mèi liªn hÖ t−¬ng øng víi gi¶ thuyÕt ®· ®Ò ra. Xö lý t− liÖu ®−a ®Õn c¸c kÕt qu¶ ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng. Muèn cã kÕt qu¶ ®Þnh l−îng, cÇn ph¶i cã chuÈn vμ thang ®¸nh gi¸ cô thÓ. LÊy vÝ dô, muèn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ bé s¸ch gi¸o khoa ®Þa lý CCGD theo h−íng ®Þnh l−îng, cÇn ph¶i cã mét hÖ thèng chØ tiªu ®¸nh gi¸, ®i kÌm theo lμ thang ®iÓm t−¬ng øng. ¸p dông hÖ thèng chØ tiªu vμ thang ®iÓm nμy vμo ®¸nh gi¸ néi dung tõng cuèn s¸ch cô thÓ, sau ®ã tæng hîp cho kÕt qu¶ cuèi cïng. C¸c kÕt qu¶ ®ã ®−îc thÓ hiÖn b»ng ®iÓm sè. Trªn c¬ së ®iÓm sè ®ã ng−êi nghiªn cøu ph¸t biÓu nhËn xÐt. Nh− vËy c¸c nhËn xÐt nμy ®−îc dùa trªn c¬ së ®Þnh l−îng. Hay, trong nghiªn cøu gi¸o dôc d©n sè qua d¹y häc ®Þa lý nhμ tr−êng muèn xö lý c¸c t− liÖu cÇn ph¶i ®Æt ra nh÷ng chuÈn vÒ kiÕn thøc, chuÈn vÒ th¸i ®é vμ chuÈn vÒ hμnh vi. §i liÒn sau c¸c chuÈn lμ c«ng cô ®o vμ viÖc thùc hiÖn phÐp ®o. KÕt qu¶ cña viÖc ®o sÏ ®−îc so s¸nh l¹i víi chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh møc vÒ kiÕn thøc, th¸i ®é, hμnh vi gi¸o dôc d©n sè thùc tÕ. - C¸c tμi liÖu ®−îc xö lý bao gåm 2 lo¹i chñ yÕu: - T− liÖu lý luËn - T− liÖu thùc tiÔn. Th«ng th−êng trong nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc c¸c t− liÖu lý luËn ®−îc dïng lμm c¬ së lý luËn cho viÖc nghiªn cøu ®Ò tμi, cßn c¸c t− liÖu thùc tiÔn ®−îc thu thËp tõ thùc tÕ gi¸o dôc vμ d¹y häc ë nhμ tr−êng mét phÇn quan träng lμm c¬ së thùc tÕ cho ®Ò tμi vμ mét phÇn soi s¸ng, minh chøng c¸c kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt cña ®Ò tμi. C¸c t− liÖu lý luËn ®a d¹ng, phong phó, t−¬ng øng víi qu¸ tr×nh nghiªn cøu ph¸t triÓn cña gi¸o dôc. Ng−êi nghiªn cøu c¨n cø vμo ®èi t−îng, môc ®Ých, nhiÖm vô vμ giíi h¹n nghiªn cøu cña m×nh ®Ó ph©n tÝch, tæng hîp, chän läc trong kho tμng lý luËn chung nh÷ng néi dung cÇn thiÕt lμm c¬ së khoa häc cho viÖc ph¸t triÓn néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tμi. CÇn chó ý c¸c lý luËn ®−îc chän läc nμy sÏ lμm chç dùa cho ®Ò tμi nghiªn cøu vÒ mÆt quan ®iÓm, nguyªn t¾c, ®Þnh h−íng néi dung vμ ph−¬ng ph¸p... nªn ng−êi nghiªn cøu cÇn ph¶i chän läc nh÷ng lý luËn phï hîp víi quan ®iÓm nghiªn cøu cña m×nh, tr¸nh tr−êng hîp c¬ së lý luËn mét ®−êng, ®Õn khi ph¸t triÓn h−íng nghiªn cøu mét nÎo. VÝ dô: nghiªn cøu gi¸o 89
dôc d©n sè qua d¹y häc ®Þa lý ph¶i dùa trªn c¬ së lý luËn lμ néi dung gi¸o dôc d©n sè ®· ®−îc tÝch hîp vμo s¸ch gi¸o khoa ®Þa lý phæ th«ng. ë ®©y ph−¬ng ph¸p tÝch hîp gi¸o dôc d©n sè lμ nÒn t¶ng nghiªn cøu. Khi ®i vμo nghiªn cøu néi dung vμ ph−¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o dôc d©n sè qua m«n ®Þa lý PTTH nhÊt thiÕt ph¶i lÊy quan ®iÓm vμ ph−¬ng ph¸p tÝch hîp lμm kim chØ nam, kh«ng t¸ch gi¸o dôc d©n sè thμnh mét néi dung ®éc lËp bªn c¹nh néi dung bμi ®Þa lý. Ngoμi ra, khèi l−îng t− liÖu lý luËn hiÖn phong phó vμ nhiÒu m¶ng t−¬ng ®èi ®å sé, ng−êi nghiªn cøu ph¶i cã sù chän läc, ph©n tÝch tæng hîp vμ hÖ thèng ho¸ ë møc ®é võa ®ñ, kh«ng nªn qu¸ dμi dßng vμ trÝch dÉn qu¸ nhiÒu c¸c t− liÖu lý luËn vμo ®Ò tμi nghiªn cøu, lμm lo·ng träng t©m nghiªn cøu cña ®Ò tμi vμ lμm nÆng nÒ thªm b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi. §èi víi c¸c t− liÖu thùc tiÔn, khi xö lý ph¶i cã chän läc vμ ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan khoa häc. Muèn vËy, cÇn t¨ng c−êng ®Þnh l−îng trong viÖc xö lý c¸c t− liÖu nμy. Ngoμi ra khi xö lý còng cÇn ph¶i chó ý nguån cung cÊp t− liÖu, nguån cung cÊp vμ ®Þa bμn lÊy t− liÖu ®Ó xem xÐt nã trong mèi quan hÖ víi c¸c yÕu tè t¸c ®éng kh¸c (gi¸o viªn, häc sinh, l·nh ®¹o tr−êng, ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi t¹i ®Þa ph−¬ng...) III. B¦íC 3: THùC NGHIÖM KHOA HäC. Thùc nghiÖm khoa häc nh»m kiÓm chøng gi¶ thuyÕt nghiªn cøu ®i tíi chÊp nhËn hay b¸c bá gi¶ thuyÕt ®· ®Æt ra. §èi víi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, thùc nghiÖm khoa häc lμ b−íc nhÊt thiÕt ph¶i cã trong tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu. Nhê vμo kÕt qu¶ ®¸ng tin cËy cña thùc nghiÖm khoa häc, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tμi míi ®−îc ®−a ra ¸p dông trªn diÖn réng. Theo Vò Cao §μm, "trong kiÓm chøng gi¶ thuyÕt cã mét sè ®iÓm l−u ý: 1) N¾m v÷ng c¸c qui t¾c l«gÝc vÒ kiÓm chøng gi¶ thuyÕt. §ã lμ c¸c qui t¾c vÒ chøng minh vμ b¸c bá. §Ó chøng minh hoÆc b¸c bá gi¶ thuyÕt, cÇn h×nh dung rÊt râ c¸c gi¶ thuyÕt víi t− c¸ch lμ c¸c luËn ®Ò, x©y dùng ®−îc nh÷ng luËn cø, luËn chøng. 2) N¾m v÷ng c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu: C¸c gi¶ thuyÕt ®−îc kiÓm chøng b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, lý thuyÕt, thùc nghiÖm hoÆc phi thùc nghiÖm (quan s¸t, tr¾c nghiÖm, chuyªn gia). Lùa chän c¸ch vËn dông lμ c«ng viÖc cña ng−êi nghiªn cøu. VÊn ®Ò lμ ph¶i luËn chøng ®−îc lý do vËn dông, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thiÕt lËp l¹i mét ph−¬ng ph¸p nh− giai ®o¹n x©y dùng gi¶ thuyÕt. 3) X©y dùng chØ tiªu ph©n tÝch: ViÖc quan s¸t, ®Æt gi¶ thuyÕt vμ kiÓm chøng gi¶ thuyÕt ®ßi hái ph¶i x©y dùng c¸c chØ tiªu ph©n tÝch. Kh«ng cã chØ tiªu ph©n tÝch th× kh«ng thÓ thao t¸c trªn kh¸i niÖm vμ kh«ng thÓ so s¸nh, ®èi chiÕu c¸c kh¸i niÖm (dïng kh¸i niÖm nμy ®Ó kh¼ng ®Þnh hoÆc phñ ®Þnh kh¸i niÖm kia). 90
ChØ tiªu ®−îc sö dông trong ph©n tÝch, bao gåm chØ tiªu ®Þnh tÝnh vμ chØ tiªu ®Þnh l−îng. C¶ hai lo¹i chØ tiªu ®Òu quan träng ngang nhau. §−¬ng nhiªn cã nhiÒu tr−êng hîp rÊt khã ®Þnh l−îng ho¸ chØ tiªu ®Þnh tÝnh. 4) LËp l¹i vμ kiÓm tra chÐo gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p: trong qu¸ tr×nh kiÓm chøng gi¶ thuyÕt, ng−êi nghiªn cøu cã thÓ lÆp l¹i mét sè c«ng viÖc nh− ®· tiÕn hμnh khi ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu hoÆc ®Æt gi¶ thuyÕt nghiªn cøu, còng cã thÓ vμ cÇn kiÓm tra chÐo gi÷a c¸c ph−¬ng ph¸p b»ng c¸ch sö dông ph−¬ng ph¸p nμy ®Ó kiÓm tra ph−¬ng ph¸p kia. Thùc nghiÖm khoa häc kh«ng ph¶i chØ tiÕn hμnh mét lÇn khi ®Ò tμi nghiªn cøu ®· t×m ra c¸c kÕt qu¶ cÇn thiÕt, mμ ®−îc tiÕn hμnh nhiÒu lÇn lÆp ®i lÆp l¹i ë nhiÒu ®Þa ®iÓm kh¸c nhau. MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, ë mét sè kh©u còng cÇn ph¶i th−êng xuyªn kiÓm tra gi¶ thuyÕt. VÝ dô: khi x©y dùng bé c«ng cô ®iÒu tra, kh¶o s¸t b»ng tr¾c nghiÖm (test) cÇn ph¶i thö nghiÖm ë trªn mét sè l−îng häc sinh ®¹i diÖn, sau ®ã söa ch÷a l¹i bé test trªn c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c kÕt qu¶ thö nghiÖm míi cã bé test hoμn chØnh ®Ó ®−a ra thùc nghiÖm theo môc ®Ých cña ®Ò tμi nghiªn cøu, hoÆc trong nghiªn cøu, th−êng sau mét thêi gian nghiªn cøu (khi kÕt thóc mét sè giai ®o¹n nghiªn cøu quan träng vμ ®¹t ®−îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh) ng−êi nghiªn cøu tæ chøc kiÓm tra s¬ bé kÕt qu¶ nghiªn cøu, ®Ó rót kinh nghiÖm vμ ®Ò ra c¸c ph−¬ng h−íng cho ho¹t ®éng nghiªn cøu tiÕp theo. Iv. B−íc 4: VIÕT B¸o C¸O TæNG KÕT §Ò Tμi NGHI£N Cøu: IV.1 ViÖc viÕt b¸o c¸o tæng kÕt th−êng ®−îc tiÕn hμnh sau khi ®Ò tμi nghiªn cøu ®· ®i ®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng. Néi dung cña b¸o c¸o tæng kÕt chÝnh lμ mét trong c¸c s¶n phÈm quan träng nhÊt cña ho¹t ®éng nghiªn cøu ®Ò tμi. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, do yªu cÇu cña c¬ quan tμi trî hoÆc c¬ quan qu¶n lý nghiªn cøu, ng−êi nghiªn cøu cÇn ph¶i viÕt c¸c b¸o c¸o khoa häc sau khi hoμn thμnh xong tõng phÇn c«ng viÖc, hoÆc c¸c b¸o c¸o trung gian. Kh¸c víi c¸c b¸o c¸o ®ã, b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi nghiªn cøu lμ b¸o c¸o hoμn tÊt toμn bé c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®Ó c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu vμ b¸o c¸o víi c¬ quan qu¶n lý nghiªn cøu hoÆc c¬ quan tμi trî. IV.2. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc: Ngoμi môc lôc vμ lêi nãi ®Çu ®−îc ®Æt sau trang b×a, th«ng th−êng cã kÕt cÊu c¸c phÇn nh− sau: A. PhÇn më ®Çu: Gåm c¸c néi dung sau: I. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tμi (hay cßn gäi lμ lý do chän ®Ò tμi) II. Môc ®Ých vμ nhiÖm vô cña ®Ò tμi (cã t¸c gi¶ thªm néi dung: kh¸ch thÓ vμ ®èi t−îng nghiªn cøu). 91
III. Giíi h¹n ®Ò tμi IV. LÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi (hay cßn gäi lμ tæng quan c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi). V. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu VI. Nh÷ng ®ãng gãp vμ ®iÓm míi cña ®Ò tμi. VII. CÊu tróc ®Ò tμi B. PhÇn néi dung: §©y lμ phÇn tr×nh bμy nh÷ng néi dung nghiªn cøu c¬ b¶n cña ®Ò tμi. §èi víi mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc phÇn nμy ph¶i cã néi dung vÒ c¬ së lý luËn, c¬ së thùc tÕ cña vÊn ®Ò nghiªn cøu, c¸c vÊn ®Ò nghiªn cøu cña ®Ò tμi (gi¶ thuyÕt ph−¬ng ph¸p tiÕn hμnh vμ kÕt qu¶ nghiªn cøu), thùc nghiÖm khoa häc (hay kiÓm chøng kÕt qu¶ nghiªn cøu), mét sè th¶o luËn, b×nh luËn, nhËn xÐt kÕt qu¶ vμ nªu nh÷ng vÊn ®Ò ch−a ®−îc gi¶i quyÕt PhÇn nμy th−êng tr×nh bμy trong mét sè ch−¬ng. Ch−¬ng I: C¬ së lý luËn vμ thùc tiÕn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu Ch−¬ng II: Néi dung nghiªn cøu chñ yÕu cña ®Ò tμi Ch−¬ng III: KiÓm chøng c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tμi ThÝ dô ®Ò tμi: "X¸c lËp hÖ thèng c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh trong d¹y häc ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng pTTH". PhÇn néi dung cã 3 ch−¬ng: Ch−¬ng I: C¬ së lý luËn viÖc x©y dùng hÖ thèng c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh trong d¹y häc ®Þa lý ë tr−êng PTTH I. Vai trß cña CT§L cña häc sinh trong qu¸ tr×nh d¹y häc II. B¶n chÊt cña CT§L III. Ph©n lo¹i c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh IV. C¸c yªu cÇu c¬ b¶n cña hÖ thèng CT§L Ch−¬ng II: X¸c ®Þnh hÖ thèng CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë tr−êng PTTH I. Nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh hÖ thèng CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi. II. X¸c lËp hÖ thèng CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi ë PTTH. III. Tæ chøc CT§L cña häc sinh vÒ ®Þa lý kinh tÕ - x· héi thÕ giíi trong c¸c giê häc trªn líp. 92
Ch−¬ng III: Thùc nghiÖm s− ph¹m I. Môc ®Ých vμ nhiÖm vô II. Tæ chøc thùc nghiÖm III. Néi dung thùc nghiÖm cô thÓ Hay ®Ò tμi: "VËn dông ng«n ng÷ b¶n ®å ®Ó x©y dùng b¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng dïng trong tr−êng PTTH ViÖt Nam". PhÇn néi dung nh− sau : Ch−¬ng I: C¬ së khoa häc cho viÖc vËn dông ng«n ng÷ b¶n ®å ®Ó x©y dùng b¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng I.1 Mét sè vÊn ®Ò lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i I.2. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña t©m lý häc s− ph¹m I.3. M«n ®Þa lý trong nhμ tr−êng PTTH I.4. C¬ së ng«n ng÷ häc Ch−¬ng II: Ng«n ng÷ b¶n ®å vμ b¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng II.1. Ng«n ng÷ b¶n ®å II.2. B¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng dïng trong nhμ tr−êng phæ th«ng ViÖt Nam Ch−¬ng III: Thùc nghiÖm III.1. Môc ®Ých yªu cÇu III.2. Tæ chøc c«ng t¸c thùc nghiÖm C. PhÇn kÕt luËn: Gåm 2 néi dung c¬ b¶n 1. KÕt luËn vÒ toμn bé c«ng cuéc nghiªn cøu (−u ®iÓm, h¹n chÕ, ®· ®¹t ®−îc kÕt qu¶ g×, ý nghÜa ra sao vÒ lý thuyÕt vμ thùc tiÔn, cßn thiÕu sãt ®iÓm g×, h−íng ph¸t triÓn cña ®Ò tμi nÕu cã). 2. C¸c ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ rót ra tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu (khuyÕn nghÞ ®èi víi c¸c cÊp Bé, Së, Tr−êng... víi c¸c thμnh phÇn tham gia vμo qu¸ tr×nh gi¸o dôc nh− gi¸o viªn, häc sinh, c¸n bé qu¶n lý, nhμ tr−êng, gia ®×nh, x· héi v.v... tμi liÖu gi¸o khoa, thiÕt bÞ kü thuËt vμ ph−¬ng tiÖn d¹y häc...) Cuèi phÇn kÕt luËn lμ phÇn tμi liÖu tham kh¶o bao gåm c¸c tμi liÖu phôc vô cho nghiªn cøu ®Ò tμi ®−îc xÕp theo qui ®Þnh hiÖn hμnh (xÕp thø tù theo A, B, C tªn t¸c gi¶ + tªn s¸ch + nguån). Sau tμi liÖu tham kh¶o lμ ®Õn phÇn Phô lôc. PhÇn nμy cã nh÷ng tμi liÖu, sè liÖu, 93
mÉu phiÕu ®iÒu tra, bμi kiÓm tra viÕt, bμi kiÓm tra tr¾c nghiÖm... gióp hiÓu râ thªm chi tiÕt mét sè néi dung vμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tμi. IV.3. B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc ph¶i sö dông v¨n phong khoa häc. Lêi v¨n trong b¸o c¸o cÇn ®−îc viÕt mét c¸ch kh¸ch quan, tr¸nh thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu ghÐt ®èi víi ®èi t−îng nghiªn cøu, tr¸nh dïng v¨n nãi, v¨n bót chiÕn. §iÒu quan träng nhÊt trong b¸o c¸o lμ ph¶i ®−a ra ®−îc c¸c sù kiÖn, tr×nh bμy luËn cø, luËn chøng, x¸c lËp c¸c mèi liªn hÖ, lËp luËn l«gÝc, chÆt chÏ, cã hÖ thèng hîp lý. Ngoμi lêi v¨n, tuú theo ®Ò tμi mμ b¸o c¸o tæng kÕt sö dông c¸c biÓu thøc to¸n häc, sè liÖu, b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, s¬ ®å, h×nh vÏ, ¶nh. C¸c lo¹i ng«n ng÷ nμy còng cÇn ®−îc sö dông ®óng quy ®Þnh chung, tr¸nh tuú tiÖn, cÈu th¶. Do mçi lo¹i ng«n ng÷ khoa häc (lêi v¨n, b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, s¬ ®å...) cã vÞ trÝ vμ chøc n¨ng thÓ hiÖn néi dung nghiªn cøu kh¸c nhau nªn trong khi viÕt b¸o c¸o cÇn chó ý kÕt hîp sö dông chóng víi nhau ®Ó thÓ hiÖn mét c¸ch sinh ®éng, dÔ hiÓu... néi dung b¸o c¸o. V. b−íc 5: b¶o vÖ ®Ò tμi nghiªn cøu tr−íc héi ®ång nghiÖm thu §Ó chuÈn bÞ tæng kÕt ®Ò tμi vμ b¶o vÖ kÕt qu¶ nghiªn cøu tr−íc Héi ®ång nghiÖm thu (hay Héi ®ång thÈm ®Þnh) ng−êi nghiªn cøu thùc hiÖn mét sè c«ng viÖc sau: V.1. ViÕt b¸o c¸o tãm t¾t: (tr×nh bμy tr−íc Héi ®ång tõ 15 ®Õn 30 phót). B¸o c¸o tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu ph¶i ph¶n ¸nh trung thμnh b¸o c¸o tæng kÕt. §iÒu ®ã thÓ hiÖn ë chç c¸c ®Ò môc lín hay nhá trong b¸o c¸o tãm t¾t ph¶i trïng hîp víi b¸o c¸o tæng kÕt; néi dung b¸o c¸o tãm t¾t lμ nh÷ng néi dung chñ yÕu, quan träng nhÊt cña b¸o c¸o tæng kÕt. Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy trong b¸o c¸o tãm t¾t ph¶i lμm næi bËt nh÷ng vÊn ®Ò mÊu chèt sau: - Nh÷ng c¸i míi, ®ãng gãp cña ®Ò tμi nghiªn cøu. - Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vμ ho¹t ®éng nghiªn cøu ®· thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu dÉn ®Õn nh÷ng kÕt qu¶ chñ yÕu cña ®Ò tμi. - Nh÷ng quan ®iÓm, nguyªn t¾c t− t−ëng then chèt lμm c¬ së nÒn t¶ng cho viÖc ph¸t triÓn néi dung ®Ò tμi. - Nh÷ng kÕt qu¶ vÒ mÆt lý luËn vμ thùc tiÔn cña ®Ò tμi. Kh¸c víi b¸o c¸o tæng kÕt, trong b¸o c¸o tãm t¾t kh«ng cÇn ph¶i cã lêi nãi ®Çu, môc lôc, tμi liÖu tham kh¶o vμ phô lôc nh−ng ë trang cuèi cña b¸o c¸o cã phÇn: “Danh môc nh÷ng c«ng tr×nh ®· c«ng bè cã liªn quan ®Õn ®Ò tμi nghiªn cøu”. §èi víi mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc trong ®Þa lý nhμ tr−êng cÊp Bé qu¶n lý, b¸o c¸o tãm t¾t th−êng dμi tõ 22 ®Õn 24 trang in vi tÝnh khæ 20,5 x 14,5 ... Do tãm t¾t b¸o c¸o tæng kÕt nªn lêi v¨n trong b¸o c¸o ph¶i rÊt ng¾n vμ sóc tÝch. 94
V.2. ChuÈn bÞ b¶o vÖ C«ng t¸c chuÈn bÞ quan träng nhÊt cña ng−êi nghiªn cøu lμ: 1) nghiªn cøu kü B¸o c¸o tãm t¾t ®Ó khi tr×nh bμy tr−íc Héi ®ång nghiÖm thu ng¾n gän, ®¶m b¶o thêi gian nh−ng vÉn ®Çy ®ñ néi dung vμ lμm næi bËt ®−îc nh÷ng néi dung chñ yÕu cña B¸o c¸o tæng kÕt. 2) ChuÈn bÞ c¸c thiÕt bÞ vμ ph−¬ng tiÖn phôc vô cho viÖc b¸o c¸o kÕt qu¶ nghiªn cøu nh− b¶ng sè liÖu, h×nh vÏ, b¶n ®å, s¬ ®å, tranh ¶nh minh ho¹, m¸y chiÕu h×nh, video... Ng−êi nghiªn cøu cÇn chó ý sö dông tæng hîp vμ tèi ®a c¸c thiÕt bÞ kü thuËt vμ ph−¬ng tiÖn trùc quan ®Ó lμm cho néi dung b¸o c¸o ®Õn víi ng−êi nghe mét c¸ch ®Çy ®ñ, dÔ hiÓu, sinh ®éng ®óng tÝnh chÊt cña mét b¸o c¸o khoa häc. V.3. B¶o vÖ ®Ò tμi nghiªn cøu tr−íc Héi ®ång Ng−êi nghiªn cøu ph¶i lμm c«ng viÖc tr×nh bμy ng¾n, gän, sóc tÝch nh−ng ®ñ toμn bé ®Ò tμi nghiªn cøu. Th«ng th−êng, ng−êi nghiªn cøu ®äc b¶n b¸o c¸o tãm t¾t, chó ý nhÊn m¹nh nh÷ng néi dung quan träng. Trong b¶o vÖ ®Ò tμi, ng−êi nghiªn cøu nªn sö dông c¸c ph−¬ng tiÖn kh¸c nhau ®Ó truyÒn ®¹t ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vμ dÔ hiÓu nh÷ng th«ng tin quan träng cña ®Ò tμi ®Õn cho ng−êi nghe, ®Æc biÖt lμ c¸c quý vÞ trong Héi ®ång. C¸c b¶ng sè liÖu, biÓu ®å, h×nh vÏ... cã ý nghÜa tÝch cùc trong lóc b¶o vÖ ®Ò tμi. Sau khi tr×nh bμy xong, t¸c gi¶ ®Ò tμi ph¶i tr¶ lêi mét sè c©u hái cña ng−êi nghe, lμm s¸ng râ thªm nh÷ng vÊn ®Ò ng−êi nghe ch−a hiÓu ®Çy ®ñ. Môc ®Ých cña c¸c c©u hái nh»m ®Ó ng−êi nghiªn cøu gi¶i thÝch râ h¬n mét sè vÊn ®Ò mμ ng−êi hái muèn t×m hiÓu s©u h¬n, nh−- ng cã nh÷ng c©u hái nh»m vμo viÖc t×m hiÓu kinh nghiÖm, n¨ng lùc, së tr−êng vμ nh÷ng am hiÓu cña ng−êi nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc ®ang tr×nh bμy. Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy, dï lμ môc ®Ých c©u hái nh− thÕ nμo, nh−ng ng−êi tr¶ lêi ph¶i b×nh tÜnh, suy nghÜ tr¶ lêi trùc tiÕp vμo néi dung c©u hái mét c¸ch ng¾n gän, râ rμng, sóc tÝch, chÝnh x¸c. Ngoμi ra, trong t×nh h×nh cã nhiÒu c©u hái t−¬ng tù hoÆc nh»m vμo cïng mét néi dung, ng−êi tr¶ lêi cã thÓ ghÐp chóng l¹i víi nhau tr¶ lêi chung ®Ó tiÕt kiÖm thêi gian tr¶ lêi. B¶o vÖ ®Ò tμi nghiªn cøu tr−íc Héi ®ång thÈm ®Þnh vμ ng−êi nghe ®ßi hái t¸c gi¶ ®Ò tμi ph¶i võa lμ ng−êi n¾m v÷ng, n¾m ch¾c ®Ò tμi nghiªn cøu cña m×nh, cã chuyªn m«n s©u vÒ lÜnh vùc nghiªn cøu nh−ng ®ång thêi ph¶i cã n¨ng lùc truyÒn ®¹t vμ lËp luËn khoa häc b¶o vÖ kÕt qu¶ nghiªn cøu. B¶o vÖ ®Ò tμi còng ®−îc xem nh− lμ mét c«ng viÖc khoa häc quan träng. V.4. C«ng bè kÕt qu¶ nghiªn cøu KÕt qu¶ nghiªn cøu nªn ®−îc c«ng bè r¶i r¸c trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vμ sau khi tæng kÕt ®Ò tμi ®Ó trao ®æi th«ng tin ph¸t triÓn c¸c ý t−ëng khoa häc, ®ång thêi ghi nhËn quyÒn 95
t¸c gi¶. Tuú thuéc vμo ý muèn cña ng−êi nghiªn cøu hay c¬ quan chñ tr× qu¶n lý nghiªn cøu, c¬ quan tμi trî mμ kÕt qu¶ cã thÓ ®−îc c«ng bè trªn c¸c xuÊt b¶n phÈm c«ng khai hoÆc l−u tr÷ trong c¸c trung t©m t− liÖu hay l−u hμnh néi bé. H×nh thøc c«ng bè còng rÊt ®a d¹ng: bμi b¸o khoa häc ®¨ng trªn t¹p chÝ khoa häc hay th«ng tin khoa häc, b¸o c¸o tham dù Héi th¶o khoa häc, t¸c phÈm khoa häc, s¸ch gi¸o khoa... Trong khi c«ng bè s¶n phÈm nghiªn cøu cÇn chó ý t«n träng nguyªn t¾c b¶o mËt nguån t− liÖu ®−îc cung cÊp, t«n träng quyÒn t¸c gi¶ cña c¸c t− liÖu mμ ng−êi nghiªn cøu sö dông trong ®Ò tμi nghiªn cøu cña m×nh. VI. C¢U HáI H¦íNG DÉN HäC TËP 1. Tr×nh tù nghiªn cøu cña mét c«ng tr×nh (®Ò tμi, ch−¬ng tr×nh) nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc trong ®Þa lý nhμ tr−êng gåm nh÷ng b−íc nμo? Cã thÓ thay ®æi tr×nh tù nμy ®−îc kh«ng? Tai sao? 2. Trong 5 b−íc cña cÊu tróc l«gÝc qu¸ tr×nh nghiªn cøu mét c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc trong ®Þa lý nhμ tr−êng, b−íc nμo quan träng nhÊt? T¹i sao? 3. Khi x¸c ®Þnh mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc cÇn ph¶i c©n nh¾c nh÷ng vÊn ®Ò g×? Trong sè c¸c vÊn ®Ò cÇn quan t©m, vÊn ®Ò nμo quan träng nhÊt, ph¶i l−u ý ®Çu tiªn? T¹i sao? 4. Nh÷ng yªu cÇu nμo cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®Ó ®Ò tμi cã: a) ý nghÜa khoa häc b) ý nghÜa thùc tiÔn c) TÝnh cÊp thiÕt 5. Tr×nh bμy nh÷ng néi dung cña mét ®Ò c−¬ng nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc trong ®Þa lý nhμ tr−êng. Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c néi dung nμy cã thÓ thay ®æi ®−îc kh«ng? T¹i sao? 6. Cho ®Ò tμi: "§iÒu tra vμ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý trong c¸c tr−êng PTTH chuyªn ban ë khu vùc miÒn Trung hiÖn nay". Anh (chÞ) h·y ph©n tÝch néi dung tªn ®Ò tμi vμ x©y dùng mét ®Ò c−¬ng nghiªn cøu chi tiÕt, gi¶ thiÕt thêi gian nghiªn cøu lμ 24 th¸ng vμ kinh phÝ nghiªn cøu lμ 20 triÖu ®ång. 7. Trong giai ®o¹n triÓn khai nghiªn cøu mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc cã nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu nμo? Ho¹t ®éng nμo quan träng h¬n? T¹i sao? 8. Trong b−íc thu thËp t− liÖu, viÕt tæng quan khoa häc ®· ®−îc xem lμ kÕt thóc b−íc nμy ch−a? T¹i sao? 96
9. Cã thÓ xem tæng quan khoa häc chÝnh lμ phÇn lÞch sö nghiªn cøu ®Ò tμi ®−îc kh«ng? T¹i sao? 10. Trong phÇn néi dung c¸c ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, th−êng cã ch−¬ng "C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu”. Ch−¬ng nμy cã vÞ trÝ nh− thÕ nμo trong ®Ò tμi? Chóng cã ®Æc ®iÓm nh− thÕ nμo? Khi tr×nh bμy ch−¬ng nμy, ng−êi nghiªn cøu cÇn ph¶i l−u ý nh÷ng ®iÓm g×? 11. T¹i sao néi dung ch−¬ng "C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu” th−êng Ýt ®−îc xem lμ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ng−êi nghiªn cøu ®Ò tμi? 12. H·y tr×nh bμy mèi quan hÖ gi÷a ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh vμ ®Þnh l−îng ¸p dông khi xö lý c¸c t− liÖu thùc tiÔn. 13. Trong thùc nghiÖm khoa häc mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc, ng−êi nghiªn cøu ph¶i l−u ý ®iÒu g×? T¹i sao ph¶i l−u ý nh÷ng ®iÒu ®ã? 14. Nh− thÕ nμo gäi lμ v¨n phong khoa häc cña mét b¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc? V¨n phong khoa häc kh¸c víi v¨n nãi, v¨n luËn chiÕn, v¨n bót ký, v¨n phãng sù, v¨n ghi nhanh,... nh− thÕ nμo? Cho thÝ dô minh ho¹. 15. Tr×nh bμy nh÷ng ®iÓm gièng vμ kh¸c nhau gi÷a B¸o c¸o tæng kÕt vμ B¸o c¸o tãm t¾t ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc. VII. TμI LIÖU 1. Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o. Ch−¬ng tr×nh phÇn gi¸o dôc cèt lâi chuyªn nghiÖp dïng cho c¸c tr−êng §HSP vμ C§SP. (Theo QuyÕt ®Þnh 2677/GD-§T ngμy 3-2-1993). Hμ Néi, 1995. 2. §Æng Vò Ho¹t. Bμi gi¶ng lý luËn d¹y häc cho líp Th¹c SÜ Ph−¬ng ph¸p d¹y häc ®Þa lý, kho¸ I (tμi liÖu chÐp tay). Hμ Néi, 1992 . 3. §ç ThÞ Minh TÝnh. "VËn dông ng«n ng÷ b¶n ®å ®Ó x©y dùng b¶n ®å kinh tÕ gi¸o khoa treo t−êng dïng trong nhμ tr−êng PTTH ViÖt Nam". Tãm t¾t luËn ¸n PTS. PPGD §Þa lý. Hμ Néi 1996. 4. TrÇn Minh TuÊn. X¸c lËp hÖ thèng c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh trong d¹y häc ®Þa lý KT-XH ë tr−êng PTTH. Tãm t¾t luËn ¸n PTS. §Þa lý. Hμ Néi, 1993. 5. Vò Cao §μm. Ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc. NXB KH & KT, 1996. 97
Ch−¬ng IV §¸NH GI¸ KÕT QU¶ NGHI£N CøU KHOA HäC GI¸O DôC TRONG §ÞA Lý NHμ TR¦êNG I. Môc ®Ých cña ch−¬ng nh»m gióp ng−êi häc hiÓu ®−îc néi dung c«ng t¸c ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc trong ®Þa lý nhμ tr−êng, tõ ®ã x©y dùng cho m×nh thãi quen h−íng ®Õn hiÖu qu¶ ngay tõ khi b¾t ®Çu chän ®Ò tμi nghiªn cøu. II. Néi dung cña ch−¬ng gåm c¸c phÇn: 1. Môc ®Ých ®¸nh gi¸ 2. HiÖu qu¶ nghiªn cøu cña mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc 3. Ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ III. Träng t©m cña ch−¬ng lμ hiÖu qu¶ nghiªn cøu cña mét ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc. §©y còng lμ nh÷ng chØ tiªu quan träng nh»m ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét ®Ò tμi (hay ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu). IV. Néi dung cô thÓ cña ch−¬ng IV: §¸NH GI¸ KÕT QU¶ NGHI£N Cøu KHOA HäC GI¸O DôC TRONG §ÞA Lý NHμ TR¦êNG I. MôC §ÝCH §¸NH Gi¸: §¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc cña mét ®Ò tμi, mét ch−¬ng tr×nh, dù ¸n... lμ c«ng viÖc th−êng xuyªn vμ tÊt yÕu cña nghiªn cøu khoa häc; cã thÓ coi lμ mét bé phËn cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc. ViÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kh«ng ®¬n thuÇn chØ lμ viÖc xem xÐt, thÈm ®Þnh vμ x¸c nhËn sù ®ãng gãp cña ®Ò tμi nghiªn cøu khoa häc mμ cßn t¹o ®iÒu kiÖn c¬ héi thóc ®Èy qu¸ tr×nh nghiªn cøu khoa häc vμ øng dông kÕt qu¶ vμo thùc tr¹ng, kiÓm tra th«ng tin gãp phÇn ra quyÕt ®Þnh... ®ång thêi ph¶i cã c¶ chøc n¨ng ph¸t triÓn, dù b¸o, h×nh thμnh ý thøc ®óng ®¾n trong nghiªn cøu khoa häc. §Ó lμm trßn c¶ hai chøc n¨ng ®ã, c«ng t¸c ®¸nh gi¸ ph¶i cung cÊp ®−îc nh÷ng kÕt luËn hoÆc suy luËn ®¸ng tin 98