Giáo trình - Quản lý tổng hợp vùng ven bờ - chương 3

Chia sẻ: Sam Sara | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

212
lượt xem 70
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Chương 3: Tác động của con người đến môi trường vùng ven bờ Các tác động của con người đến môi trường vùng ven bờ có thể xếp vào 3 loại: -Các tác động vào cấu trúc: bắt nguồn từ việc biến đổi và phá hủy nơi ở

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình - Quản lý tổng hợp vùng ven bờ - chương 3

33 Chương 3. TÁC NG C A CON NGƯ I N MÔI TRƯ NG VÙNG VEN B Các tác ng c a con ngư i n môi trư ng vùng ven b có th x p vào 3 lo i: Các tác ng vào c u trúc: b t ngu n t vi c bi n i và phá hu nơi • Các tác ng vào quá trình: k t qu c a vi c tác ng ch ng và không ch ng • vào các nhân t v t lý hoá h c và sinh h c. Các tác ng ti n ích: thay i môi trư ng làm gi m cơ h i hi n t i và tương lai i • v i vi c s d ng m t vùng thiên nhiên bao g m c vi c s d ng mà hi n nay không bi t trư c. Khai hoang Ch t th i B ov b Lo i b Nông tr i, B o v nhà ch t th i c ng bi n c a, khu công nghi p Cát CON Ngh ngơi, Phát tri n nơi Khai thác và á phong c nh NGƯ I xây nghĩ d ng C p nư c, ch t C p i n, th i, v n chuy n ch ng lũ Công nghi p p nư c Hình 3.1. Phát tri n vùng ven b nhìn t khía c nh con ngư i Khai hoang Ch t th i B ov b M t nơi cư M t nơi , tăng xói trú, tăng vi c mòn, nh hư ng t i Ô nhi m b ov tr m tích Nơi m t M t nơi , (r n san hô) MÔI Phát tri n nơi Khai thác thay i ch gia tăng áp TRƯ NG nghĩ sóng, l c v i c ng ng Ô nhi m, m t M t nơi , thay nơi , gia tăng i ch tri u nhu c u b o v Công nghi p p nư c Hình 3.1. Phát tri n vùng ven b nhìn t khía c nh môi trư ng
34 Nhìn chung, các tác ng ph i h p i v i vùng ven bi n trong các ô th cũng như vùng ven bi n nông thôn bao g m: Phát tri n xây d ng như các b n du thuy n và các ê ch n sóng có th gây nên s • phá hu nơi và gia tăng s xói mòn b bi n. K t h p ô nhi m v i các lo i hình công nghi p khác nhau • Thay i vi c s d ng t (ví d chuy n i nông thôn thành thành th ) gây ra s • suy thoái vùng ven b và c a sông và làm xáo tr n hàm lư ng mu i sulphát trong t. C i t o t cho b n c ng, kho hàng và phát tri n ô th gây ra s m t vùng tri u và • tài nguyên nư c. Nông nghi p góp ph n vào vi c phát tán ch t các ch t hoá h c và ch t dinh dư ng • theo dòng nư c làm tăng s l ng ng tr m tích do t b xói mòn. Du l ch và gi i trí d n n vi c thay i môi trư ng ven b và s d ng quá m c tài • nguyên. I. ô th hoá ô th hóa là quá trình m r ng các i m dân cư ô th và ph c p l i s ng thành th trên lãnh th nh m phát tri n m ng lư i ô th hoàn ch nh ph c v m c tiêu công nghi p hóa, hi n i hóa, ng th i m ra nh ng cơ h i u tư l n m nh v m i phương di n cho các thành ph n kinh t . Các vùng ven bi n là nơi sinh s ng thu n l i c a con ngư i t th i ti n s . Vùng ven bi n thu n l i vì m t lo t lý do, trong ó có s i u hoà nh hư ng i dương n các i u ki n khí h u khác nghi t; g n v i vùng t nông nghi p màu m , d dàng ti p c n v i tài nguyên sinh v t bi n và d dàng v n chuy n b ng ư ng thu . K t qu là kho ng 70% các thành ph l n trên th gi i có dân s trên 2,5 tri u dân n m d c theo b bi n. S gia tăng dân s vùng ven bi n ang vư t quá t c gia tăng dân s toàn c u do h u qu c a s di cư ra vùng ven bi n. S di cư này c bi t l n các nư c ang phát tri n nơi mà s chuy n d ch ra các trung tâm ô th ven bi n có liên quan t i s tìm ki m vi c làm, giáo d c, y t và các d ch v khác. ô th hoá có nh ng tác ng sâu s c n các ngu n tài nguyên ven bi n. Có th là t vi c ô nhi m vùng nư c ven b do nh hư ng c a nư c ch y tràn b m t và nư c th i, suy thoái các bãi bi n và các môi trư ng t nhiên khác do s d ng không úng hay quá m c; gi m thi u di n tích các vùng t c hoang b i r m ven b , các vùng t ng p nư c, suy thoái nơi . Khi các vùng nh cư ô th ư c thành l p, thư ng ít có các nghiên c u v các tác ng c a ô t h n môi trư ng xung quanh. K t qu là nư c ch y tràn b m t và các h th ng ch t th i th i tr c ti p vào sông và các ngu n nư c mà không chú ý n nh hư ng c a các ch t th i này n ch t lư ng ngu n nư c nh n. Thêm vào y, nhi u khu v c t p trung dân s xung quanh khai thác quá m c các ho t ng gi i trí. Trong h u h t các trư ng h p, s phát tri n các khu ô th m i u gây nên nh ng s chuy n i các ngu n tài nguyên t d ng này sang d ng khác. Ví d s chuy n i các vùng cây b i còn sót l i thành các vùng ru ng t. Trong m t s trư ng h p, các m c tiêu b o t n cũng b b qua trong quá trình phát tri n, t o ra s m t nơi cư trú và ch t lư ng môi trư ng nói chung. Phát tri n các ô th m i mà quá trình qu n lý không hi u qu cũng làm n i r ng các tác ng không mong mu n v các ngu n tài nguyên. t ai b thu h p, h th ng giao thông th y l i, các h th ng ph c v sinh ho t tăng lên gây ra nh ng khó khăn v môi trư ng sinh thái. T c ô th hóa càng nhanh thì nh ng v n
35 v t ai là r t c n thi t, là nguyên nhân gây nên các v n môi trư ng vùng ven b như là các bãi rác. Ngoài ra các bãi t tr ng b xâm chi m m t cách nghiêm tr ng. Khi t c ô th hóa tăng thì dân s t p trung cao và ph c v nhu c u c a con ngư i, công nghi p phát tri n áp ng vi c làm và các nhu c u khác. V i s ô th hóa này nó gây ra áp l c trong qu n lý, t ó n y sinh nh ng v n nh hư ng n môi trư ng như s n xu t công nghi p, ti u th công nghi p v i s lư ng nh nên không có các bi n pháp x lý nư c th i, ch t th i r n,... H sinh th i th y v c b ô nhi m m nh, ô nhi m i dương, b bi n và sông hi n nay là m i quan tâm c a con ngư i. Quá trình ô th hóa d n n nhu c u m r ng t vùng tri u và vùng ven b tăng nhanh, ch y u s d ng cho nông nghi p, th y s n và dùng cho xây d ng nhà , xí nghi p, m r ng m ng lư i giao thông, b n c ng,... Ngu n nư c th i sinh ho t ư c th i tr c ti p t các khu dân cư ven bi n. Ch t lư ng nư c th i ch y u là giàu ch t h u cơ, phân rác, cùng v i ch t th i t các n n công nghi p ven bi n. Lư ng ch t th i này ư c th i tr c ti p vào bi n không qua x lý ho c th i vào sông r i qua bi n gây ô nhi m h u cơ, làm gi m lư ng oxy trong nư c, m t nơi cư trú c a các loài sinh v t bi n. Thêm vào ó s ô nhi m bi n còn do ch ph m ph c v nuôi tôm, dư lư ng các lo i thu c kích thích, tr sâu, b o v th c v t,... góp ph n làm gia tăng t n su t xu t hi n ‘th y tri u ’ gây ô nhi m nghiêm tr ng n n n kinh t bi n, m t cân b ng sinh thái bi n. Xây d ng các cơ s h t ng ô th ti m n các nguy cơ ô nhi m môi trư ng do nư c th i, khí th i, ch t th i r n. Các công viên cây xanh, các khu vui chơi gi i trí b thu h p l n chi m, nh hư ng n môi trư ng s ng c a dân cư vùng ven b . Do dân cư t p trung ông úc các ô th ven b nên nhu c u v nư c ng t s d ng cho công nghi p, nông nghi p, sinh ho t tăng lên, d n n vi c khai thác nư c ng m ven bi n quá m c gây ô nhi m nư c ng m, gia tăng lún s t vùng ven b . Quá trình ô th hóa làm nhi u ao h b san l p, nhi u sông mương b thu h p, ây là nguyên nhân làm gi m kh năng ch a, gi m dòng ch y t sông ra bi n làm m t cân b ng h sinh thái sông và c a sông. Quá trình xây d ng nhà , công trình ven b ã gây ra l ng ng tr m tích, bùn cát làm kìm hãm s phát tri n c a san hô, c bi n. Do tăng nhanh dân s , cùng v i s phát tri n c a các khu công nghi p, ô th ,... òi h i ph i gia tăng nhu c u lương th c, th c ph m, ch t t, nguyên v t li u xây d ng, nơi ,... vì v y nhi u nơi ã phá h y r ng ng p m n l y t s n xu t nông nghi p, nuôi tr ng th y s n, xây d ng thành ph m i, b n c ng,... H u qu là thu h p di n tích r ng ng p m n nhanh chóng, tài nguyên lâm, th y s n c n ki t d n, n n xói l b sông, b bi n tăng làm cho môi trư ng ngày càng x u i. M t tác ng k t h p phát sinh khi vi c s d ng t các vùng k c n x y ra m r ng di n tích ô th . Các d ng s d ng t cho các vùng "g i là ô th " này có th t o ra nh ng áp l c cho vi c cung c p các d ch v và cơ s h t ng. M t th p có nghĩa là giá trên m i ơn v cao i v i vi c cung c p và duy trì các d ch v và cơ s h t ng như ư ng sá, c p nư c và giáo d c. Ngoài ra, cư dân các vùng này thư ng trông i cao hơn v các d ch v s ư c cung c p. S trông i như v y thư ng bi n thành các yêu c u i v i chính quy n a phương và các ngư i cung c p các d ch v khác áp ng tăng thêm các i u ki n v t ch t. II. Nông nghi p Cũng như các nơi khác, nông nghi p vùng ven b có vai trò quan tr ng trong vi c chi m d ng t. Vùng ven b có các i u ki n khí h u và t ai thu n l i cho nông nghi p. Ngoài ch c năng h t s c rõ ràng là cung c p lương th c cho c ng ng ven b , nông nghi p cũng t o ra nguyên v t li u cho công nghi p các thành ph c ng. S n ph m nông nghi p có
36 th tìm th y trong các th trư ng du l ch, m c dù các s n ph m này không ph i luôn luôn chi m v trí ưu th . Nông nghi p cũng t o ra k sinh nhai cho c ng ng a phương và bao g m c cư dân các thành ph ven b . Nông nghi p vùng ven b thư ng có nh ng l i ích t các i u ki n môi trư ng thu n l i, t các vùng t t t và s giao thông liên l c c a bi n cũng như t s phát tri n c a công nghi p và du l ch ven b . Tuy nhiên, nông nghi p ven b cũng ph i ch u áp l c liên quan n tr ng thái g n v i bi n bao g m nguy cơ c a vi c m n hoá không khí và nư c; ch t lư ng nư c kém và không an toàn xu t phát t các ho t ng vùng thư ng lưu; s c nh tranh gay g tv t vùng ven b . Lĩnh v c nông nghi p cũng nh hư ng và ch u nh hư ng c a các lĩnh v c khác. Các m i tương tác này có th tích c c nhưng thư ng là tiêu c c và xoay quanh các c nh tranh v t, nư c, ngu n v n và lao ng. Tác ng tiêu c c c a nông nghi p i v i các lĩnh v c khác bao g m: vi c làm ô nhi m ngh cá thông qua các hoá ch t dùng trong nông nghi p và làm ngh n bùn i v i các r n san hô và các c ng do vi c xói mòn t. M t nơi và suy gi m a d ng sinh h c vùng ven b cũng có th x y ra. Ngư c l i, nông nghi p ven b cũng có th b nh hư ng t các ô nhi m xu t phát t các ho t ng vùng ven b hay th m chí có th gây ra các tác ng tiêu c c do chính các ho t ng c a nó, ví d như ho t ng tư i tiêu không thích h p có th d n n vi c nhi m m n nư c bi n. có th có k ho ch th ng nh t c a nông nghi p trong k ho ch t ng th c a vùng ven b , giai o n u tiên là thu th p các thông tin thích áng và h u ích. Các thông tin này bao g m các c i m môi trư ng kinh t xã h i, sinh h c, v t lý; m i tương tác gi a các lĩnh v c, s qu n lý và s cư ng ép, các cơ h i và kh năng l a ch n trong các lĩnh v c. Giai o n ti p theo là v ch ra k ho ch liên quan n các c i m c bi t c a n n nông nghi p ven b , trong khi v n b o m k ho ch này phù h p v i m c tiêu t ng th c a qu c gia v nông nghi p. Trong giai o n này, các bi n pháp gi m thi u hay tránh các tác ng tiêu c c n các lĩnh v c khác ph i ư c trình bày. i u ó có th ph i rà xét l i kinh phí, vi c ánh thu và các qui nh trong khi trình bày các d ch v h tr và xem l i cơ c u hành chính. K t qu có th thay i v mô hình s n xu t và phương pháp canh tác. Trong quá trình th c hi n, các ngư i cùng tham gia và các bên liên quan s ư c thăm dò và c n duy trì m i liên l c thích áng v i các B , Ngành c a các lĩnh v c khác. Các k ho ch phát tri n nông nghi p vùng ven b s trình bày các c i m c bi t v nông nghi p c a vùng, m i tương tác v i các lĩnh v c khác và t m quan tr ng c a các ho t ng b n v ng. III. Du l ch và gi i trí Du l ch là m t ngành kinh doanh t ng h p không nh ng ch a ng trong ó nh ng giá tr kinh t ơn thu n mà c nh ng giá tr v l ch s , văn hóa c a m t vùng mi n. Du l ch nh ng vùng ven b ang là ngu n thu nh p cao cho các nư c có vùng ven b . T i ây, ngư i ta s ư c thư ng th c nh ng phong c nh p nh ng vùng c a sông ven bi n, nh ng bãi bi n tuy t v i, các o á v i y hang ng, b cát m n, vùng m phá, r ng ng p m n, các r n san hô,... Vùng ven b là i u ki n lý tư ng phát tri n ti m năng du l ch, nghĩ mát và i u dư ng. i cùng theo các ho t ng d ch v ph c v cho du l ch gi i trí như là bơi thuy n thư ng ngo n, l n, lư t sóng, câu cá t m bi n, ng m san hô,... Tuy nhiên, bên c nh nh ng l i ích em l i, thì du l ch gi i trí ang gây ra nh ng tác ng nh hư ng n môi trư ng ven b . Các ho t ng c a con ngư i trong lĩnh v c này ã góp ph n làm cho môi trư ng ven b b suy thoái. Các tác ng tiêu c c c a du l ch n môi trư ng vùng ven b có th k là : Khai thác quá m c và không h p lý h i s n ph c v nhu c u thư ng th c c s n • bi n cho du khách. Trong nh ng năm g n ây, năng su t ánh b t m t s ngh b
37 gi m sút nghiêm tr ng (nh t là các ngh ho t ng ven b có sâu dư i 30 m), s n lư ng khai thác các lo i h i s n chưa n tu i trư ng thành chi m khá cao, c bi t m t s tôm cá, nhuy n th , các sinh v t quý hi m. Vi c phá h y san hô thông qua s d ng thu c n và l y san hô làm c n ki t ngu n tôm gi ng và các àn cá g n b . Buôn bán các hàng m ngh t h i s n ph c v khác du l ch: ây là nguyên nhân • d n n c n ki t m t s loài san hô, trai c, tôm hùm và i m i. Vi c buôn bán cá c nh bi n phát tri n m t s trung tâm du l ch kéo theo vi c ánh b t cá quá m c trên các r n san hô. S khai thác quá m c và không h p lý vùng bi n ven b ang là m i e d a l n cho nhi u loài sinh v t bi n, ó cũng là nguyên nhân làm m t cân b ng t nhiên c a các qu n xã ven b . Xây d ng các cơ s h t ng ph c v cho các ho t ng du l ch gi i trí: l i th kinh • t tr c ti p cũng ư c t o ra b i các ho t ng du l ch và theo ó ã có s bùng n v du l ch v i vi c xây d ng hàng lo t khách s n, nhà ngh , c a hàng ăn u ng và các bãi bi n nhân t o d c b bi n ã ư c c nh báo là m i e d a l n nh t i v i môi trư ng ven bi n th gi i. Các di n tích t hay m t nư c vùng ven b s ư c dùng xây d ng cơ s h t ng, làm gi m d n di n tích t và m t nư c. Hi n t i các r ng ư c che ph trên 16 tri u ha ven b bi n, song di n tích ang thu h p hàng nă m v i t c 2%. Ch trong m y th p k cu i cùng l i ây, ho t ng ánh b t và nuôi h i s n c a con ngư i (ph c v cho nhu c u hàng ngày và du l ch, gi i trí,...) ã phá h y và làm thay i t i 50% di n tích các r ng ư c trên th gi i. i u t i t hơn là trong t ng di n tích các r ng ư c còn t n t i hi n nay trên ph m vi toàn c u ch có 1% ư c b o v . Ho t ng tham quan, du l ch cũng làm nh hư ng n s lư ng, nơi cư trú và sinh • s n c a m t s loài chim sinh s ng các khu r ng ng p m n, vùng t ng p nư c ven b : các ho t ng du l ch r ng ng p m n như tham quan i b trong r ng, ng m c nh, ch p nh, săn b n, khám phá,... gây ra ti ng ng m nh hay phá h y m t s nơi cư trú c a m t s loài ng, th c v t nơi ây, làm thay i t p tính và i s ng c a chúng. Vi c khai phá và chuy n i m c ích s d ng c a các vùng t ven bi n làm m t i khu h cư trú c a các loài hoang dã, phá v các nhân t sinh s n, nuôi dư ng, làm tuy t ch ng c c b , làm ch t các cá th sinh v t. Môi trư ng ven b cũng ang ch u s tác ng c a nh ng ngu n ô nhi m t t li n • do ch t th i sinh ho t c a du khách vãng lai: các ch t th i này có nguy cơ làm thay i ch t lư ng nư c, các h sinh thái vùng ven b . T ó d n n m t a d ng sinh h c do ô nhi m và phá h y môi trư ng s ng. S thay i c a m t s h p ph n t nhiên ho c s m t i c a m t s loài sinh v t c u thành nên h sinh thái nào ó dư i tác ng c a con ngư i s là nguyên nhân làm thay i, th m chí m t i h sinh thái ó và k t qu là tài nguyên s b nh hư ng các m c khác nhau. Các ch t th i r n t ho t ng du l ch n u không ư c qu n lý t t s làm ô nhi m môi trư ng vùng ven b . Ô nhi m không khí các khu công nghi p g n vùng bi n hay do ho t ng v n • chuy n khách du l ch cũng s tác ng n s sinh trư ng c a nhi u loài sinh v t, làm di chuy n nơi cư trú c a m t s loài nh y c m v i môi trư ng không khí. Khách du l ch và phương ti n v n chuy n khách du l ch có th có th em n m t • s loài sinh v t ngo i lai, nh hư ng n s phát tri n c a m t s h sinh thái ven b. Vi c xây d ng các công trình du l ch trên cát c n cát nh y c m thư ng gây ra xói • mòn, thay i tính ch t i b và d n d n m t i m t s loài sinh v t phát tri n trên m t s h sinh thái cát ven bi n.
38 Ch t th i t các tàu thuy n du l ch, g m c máy d u, ti ng n c a ng cơ s tr c • ti p làm ô nhi m các th y v c, môi trư ng bi n. Neo u tàu thuy n không úng nơi quy nh cũng phá h y nhi u r n san hô có giá tr . Nh ng hành vi thi u ý th c c a khách du l ch khi khám phá các r n san hô và vi c • khai thác san hô làm quà lưu ni m c a ngư i dân a phương, ngoài vi c phá h y tr c ti p r n san hô còn góp ph n làm xói mòn nghiêm tr ng vùng b , làm m t i l p b o v b bi n. Vi c s d ng nư c thi u tính toán cho nhu c u du l ch d n n tình tr ng thi u nư c • c c b và làm tăng kh năng b nhi m m n khu v c ven bi n, làm ch t cây c i. Vi c xây d ng các khách s n, ư ng sá d n n vi c san i t gây ra s xói mòn và • trôi ch y tr m tích gây tác h i n vùng c a sông và r n san hô. Nư c th i t các nhà hàng và khách s n chưa ư c x lý y gây thêm tình tr ng • ô nhi m vùng ven b cũng như làm ô nhi m ngu n nư c dùng cho sinh ho t, là nguyên nhân gây b nh và làm ch t các nhi u loài ng v t nư c. Tóm l i, tác ng c a du l ch vùng ven b có th gây ra nh ng th m ho i v i môi trư ng và c ng ng a phương. Gi i pháp cho các v n này là phát tri n du l ch d a vào các nguyên lý c a s b n v ng. Trư c khi th c hi n phát tri n du l ch ven b , c n ph i ánh giá và phân lo i c n th n các khu v c ven b cũng như tính nh y c m v sinh thái, xã h i và văn hoá c a nó. C n ph i có các k ho ch và m c tiêu qu n lý i v i t ng vùng. Nh ng vùng có nh y c m cao, có c thù v m t môi trư ng cũng như có ý nghĩa v văn hoá c n ph i thư ng xuyên b o v , ó là các vùng b o v không phát tri n. nh ng vùng phát tri n, c n ph i có s cân i gi a phát tri n du l ch và thiên nhiên. Công ngh , v t li u và thi t k ph i m c tác ng th p nh t t i s suy thoái môi trư ng di s n văn hoá du l ch h c ư c kinh nghi m và duy trì v i c ng ng a phương. IV. Nuôi tr ng thu s n Vùng ven b là nơi thích h p cho vi c nuôi tr ng các loài thu s n bi n cũng như các loài nư c ng t. Vi c nuôi tr ng thu s n có ý nghĩa l n trong vi c cung c p protein và gi m thi u ói nghèo cho ngư i dân s ng vùng ven b . Tuy nhiên ho t ng nuôi tr ng thu s n cũng em l i nhi u tác h i v m t môi trư ng ây. Trư c h t ho t ng nuôi tr ng thu s n c nh tranh v không gian v i các lĩnh v c khác như du l ch, gi i trí và nông nghi p,... có th phát tri n, nuôi tr ng thu s n c n ph i có nư c s ch, không có các sinh v t l du nh p; xây d ng cơ s h t ng, như xây d ng nhà c a, kho hàng, ư ng sá,... Các vùng t th p ven b như r ng ng p m n, t nông nghi p, các bãi tri u ã b chuy n i thành các ao nuôi tôm. Tác ng rõ ràng nh t và ư c quan tâm nhi u nh t là r ng ng p m n ã b bi n i thành các ao nuôi. S suy thoái r ng ng p m n cùng v i s phát tri n c a nuôi tôm x y ra Châu Á, Trung M . Có kho ng 1-1,5 tri u ha r ng ng p m n ã b chuy n i thành ao nuôi tôm trên ph m vi toàn th gi i, trong ó, riêng Châu Á, ã có hơn 500.000 ha r ng ng p m n ã b chuy n i thành ao nuôi tôm nư c l . Vi c nuôi tôm gia tăng ngo i t cho các nư c phát tri n, nhưng vi c m t mát nơi nh y c m là khó bù p. R ng ng p m n có vai trò trong vi c ch ng xói mòn, duy trì ch t lư ng nư c ven b và là nơi sinh s n c a nhi u loài sinh v t. R ng ng p m n cung c p các ngu n tài nguyên tái t o như g , s i, than á,.. cho c ng ng ngư i dân a phương. Chuy n i thành ao nuôi tôm, sinh c nh này b phá tr i và r t khó ph c h i. Ti c r ng các ao nuôi tôm thư ng ch sinh l i trong th i gian ng n do y chính là i tư ng c a m m b nh và giá tôm h xu ng trên th trư ng. Vi c quay tr l i s ánh b t truy n th ng không ph i luôn luôn d dàng do m t i các khu r ng ng p m n, có nghĩa là m t i môi trư ng nuôi dư ng, là ngu n b sung quan tr ng cho các loài thu s n t nhiên.
39 M t tác ng thư ng g p c a vi c nuôi tôm thâm canh ó là s th m r c a nư c m n t các ao nuôi n ngu n nư c ng m và các vùng t nông nghi p tr ng lúa k c n. Trong m t s vùng Thái lan, vi c s d ng nư c ng m bơm cho các ao nuôi tôm ã làm cho ngu n nư c ng m b nhi m m n. i u ó có th d n t i nh ng t n th t v m t xã h i như gi m vi c cung c p nư c cho nông nghi p và sinh ho t, chuy n i lao ng,... M t tác ng khác ã ư c báo cáo m t s vùng Châu Á liên quan n vi c s d ng nư c ng m cho nuôi tôm là làm cho t b lún s t. Trong quá trình ho t ng, nuôi tr ng thu s n t o ra các tác ng tiêu c c i v i môi trư ng như vi c dư th a th c ăn nhân t o trong quá trình nuôi, làm thay i c u trúc chu i th c ăn t nhiên c a môi trư ng; làm thay i c u trúc qu n xã ng v t áy do m t s nhóm ưa các th c ăn dư th a này hơn m t s nhóm khác; thêm vào y, m t s nhóm sinh v t áy s ng c nh có th b ch t do hàm lư ng oxygen trong t ng áy b suy gi m do quá trình phân hu c a vi sinh v t. M t trong nh ng tác ng l n c a vi c nuôi tr ng thâm canh các loài thu s n i v i môi trư ng nư c xung quanh là hi n tư ng phú dư ng. Các ch t bài ti t, ch t th i c a v t nuôi cùng v i các ch t dinh dư ng trong quá trình phân hu th c ăn dư th a ã làm cho hàm lư ng các ch t dinh dư ng trong nư c cao hơn m c bình thư ng gây ra hi n tư ng n hoa c a các loài t o. S phát tri n quá m c c a m t s loài t o giáp có gai có th c n tr quá trình ăn l c c a m t s loài cá. M c dù m t s loài t o phát tri n t t khi hàm lư ng ch t dinh dư ng trong nư c cao, tuy nhiên m t s loài t o c h i khi n hoa, gây ra hi n tư ng thu tri u (red tides) có th gây c cho các sinh v t khác. Các ch t c c a các loài t o này có th ư c tích t trong quá trình ăn l c c a các loài hai m nh v , có th gây nguy hi m i v i s c kho c a con ngư i. gi m thi u các tác ng c a các ch t ô nhi m t các ao nuôi n ch t lư ng nư c ven b có th nuôi ghép các loài 2 m nh v , cá và tôm; s d ng nư c ao tôm nuôi các loài hàu, v m và c bi n là nh ng gi i pháp tích c c. Tương t , vi c s d ng nư c trong ao tôm tư i cho các loài cây tr ng ch u m n cũng ã ư c quan tâm. Glenn 1991 và Brown 1999 ã th y r ng các loài cây ch u m n th p (Salicornia bigelovii, Atrilplex, Distichlis) và ch u m n cao (Suaeda esteroa) có kh năng lo i nitơ trong nư c ao nuôi tôm r t hi u qu . C i ti n phương pháp cung c p th c ăn và thành ph n ch t dinh dư ng trong th c ăn là chi n lư c hi u qu làm gi m t i lư ng nitơ và photpho vào môi trư ng. Th c ăn s ng như các loài t o và Chironomid m c dù có hàm lư ng protein cao nhưng làm gi m vi c bài ti t nitơ do ó ít có tác ng x u t i ch t lư ng nư c so v i th c ăn nhân t o. M t bi n pháp khác là s d ng r ng ng p m n như là b máy l c các ch t ô nhi m t ao nuôi. Alongsi, 1991 và Boto 1992 ã th y r ng, r ng ng p m n r t có hi u q a trong vi c lo i ch t th i r n và các ch t dinh dư ng th i t ao nuôi. Monoroy 1999 ánh giá r ng 0,04 - 0,12 ha r ng ng p m n có kh năng lo i b hoàn toàn nitơ vô cơ trong nư c th i t 1 ha ao tôm nuôi bán thâm canh. Ch t th i tr m tích áy: m t tác ng khác r t quan tr ng trong quá trình nuôi các ao cao tri u là các ch t th i t n n áy ao nuôi. Vào th i i m k t thúc v nuôi, m t kh i lư ng l n bùn trong ao, kho ng 200 t n/ha/v không qua x lý ã ư c th i ra ngoài. Lư ng bùn áy này ch a m t lư ng l n các ch t ô nhi m, th c ăn dư th a, các s n ph m bài ti t c a v t nuôi thư ng th i ra ngoài môi trư ng không theo qui ho ch hay thư ng dùng b i p các ê bao ao nuôi. Các ch t th i trong lư ng bùn này sau ó s theo nư c mưa i vào môi trư ng nư c, làm ô nhi m môi trư ng nư c t nhiên hay c nư c trong các ao nuôi. Nuôi tr ng thu s n vùng ven bi n òi h i m t lư ng l n nư c ng t c n thi t cho các ho t ng sinh ho t, và v n hành nuôi. Thêm vào ó, vùng ven bi n mi n Trung, nơi có t cát và nhi t cao, lư ng nư c b c hơi b m t và th m th u qua t có th lên t i 1-3% th tích ao nuôi. Ph n l n các ao nuôi cao tri u vùng ven bi n c n ph i b sung m t lư ng l n
40 mu i thích h p cho v t nuôi trong kho ng 150/00. Theo tính toán c a nư c ng t i u hoà các chuyên gia, c 1 ha nuôi tôm trên cát c n t 16.000 n 27.000 m3 nư c, n u ch tính m i năm nuôi 2 v , thì lư ng nư c ng t ph i s d ng cho c hàng ngàn ha nuôi tôm trên cát khu v c B c Trung b và duyên h i mi n Trung ã lên t i hàng t m3 năm. Vì v y, m t lư ng l n th tích nư c ng m c n ph i ư c bơm lên có ư c môi trư ng nuôi thích h p, i u ó ã làm cho m c nư c ng m b h th p d n n vi c nhi m m n các vùng t và các dòng nư c k c n. Ngay c khi không bơm nư c ng t lên thì vi c th i nư c th i có n ng mu i cao có th làm nhi m m n t nông nghi p. Vi c thi u nư c ng t, nhi m m n không ch làm gi m nư c cung c p cho nông nghi p mà còn nh hư ng n nư c u ng và các nhu c u khác c a ngư i dân và c a các h sinh thái ven b . T i Ninh Thu n, các nhà khoa h c ã ghi nh n ư c hi n tư ng r ng cây phi lao ven bi n ch t do thi u nư c ng t. Có nơi r ng phòng h b suy ki t, gió cát vùi l p c ao nuôi tôm. Ao nuôi b b hoang: tu i th trung bình c a m t ao nuôi tr ng thu s n ph thu c vào nhi u y u t khác nhau như ch qu n lý, ch t lư ng nư c, tr m tích áy,... và thư ng dao ng trong vòng 7-15 năm. T i m t s vùng nuôi tr ng thu s n t p trung, do thi u h th ng thu l i h p lý ho c h th ng x lý ch t th i không m b o làm cho ch t lư ng nư c trong ao nuôi bi n i theo chi u hư ng x u, d n n hi n tư ng “th i ao” và sau m t s năm s d ng, năng su t nuôi gi m áng k , sau ó ao s b b hoang. Vi c hoàn th các vùng t ư c s d ng làm ao nuôi này r t t n kém và ph c t p ph n l n do i u ki n môi trư ng g c ban u ã b thay i nghiêm tr ng. H th ng dòng ch y b gián o n, thay i; kh năng cung c p ch t dinh dư ng cho cây c i c a l p t b m t ã b m t i,... chuy n i hình th c s d ng các vùng t này v m t môi trư ng hoàn toàn là m t v n nan gi i. Ngoài ra, vi c du nh p các i tư ng nuôi m i (thư ng là các loài bi n i gen) và m t s b nh phát sinh trong quá trình nuôi c a các này có th gây b nh cho các loài a phương. M c dù h u h t các b nh t cá không gây h i cho con ngư i, tuy nhiên m t s b nh cũng như có th lan truy n cho con ngư i (ví d như vi khu n Streptococcus). h n ch các tác ng b t l i c a nuôi tr ng và ch bi n thu s n i v i môi trư ng, c n th c hi n m t s bi n pháp sau ây: - B o m nguyên t c ánh giá tác ng môi trư ng c n thi t cho các chương trình và d án m i trong ngành nuôi tôm. - C m xây d ng các ao nuôi tôm nh ng vùng ư c lâu năm. Phát tri n cơ ch ng qu n lý r ng ư c trên cơ s c ng ng. - Xúc ti n chương trình giáo d c cho t t c các bên liên quan t cán b qu n lý n cá nhân nh ng ngư i nuôi tôm v khái ni m phát tri n b n v ng và làm th nào t ưc iu ó trong nuôi tr ng thu s n. - Qu n lý ch t ch vi c s d ng th c ăn và thu c kháng sinh trong nuôi tr ng thu s n. - ánh giá tác ng môi trư ng c a các cơ s ch bi n tôm ng th i x lý nghiêm ng t i v i các cơ s vi ph m v sinh môi trư ng. - Kh n trương xây d ng quy ho ch vùng nuôi tôm, nh t là nuôi tôm trên cát, rà soát l i di n tích nuôi tr ng có bi n pháp qu n lý thích h p. V. Khai thác khoáng s n và d u m Khoáng s n là v t li u c a v trái t, ư c hình thành t quá trình t nhiên mà con ngư i có th khai thác, s d ng m t cách tr c ti p hay gián ti p cho các nhu c u c a cu c s ng. Quá trình phát tri n văn minh c a nhân lo i g n li n v i quá trình phát tri n kh năng s d ng nguyên li u khoáng. S phân chia các th i i văn minh ã th hi n r t rõ v n này các th i kỳ á cũ, á m i, ng, s t,... và c bi t trong i u ki n phát tri n cao c a khoa h c k thu t trong th i i ngày nay thì kh năng khai thác khoáng s n ngày m t
41 nâng cao. Vi c khai thác s d ng s d ng tài nguyên khoáng s n ã thúc y s phát tri n c a các n n văn minh nhân lo i, em l i s th nh vư ng cho nhi u lãnh th . Tuy nhiên, vi c khai thác tài nguyên cũng gây ra nhi u v n môi trư ng nghiêm tr ng nh hư ng n s phát tri n c a các ngành kinh t khác. Môi trư ng vùng ven b là thành ph n ch u nhi u nh hư ng nghiêm tr ng nh t c a vi c khai thác khoáng s n c bi t là các s c do khai thác d u em l i. a. Nh ng tác ng c a vi c khai thác khoáng s n n môi trư ng vùng ven b có th k như sau: Tùy theo t ng lo i khoáng s n mà con ngư i có phương th c khai thác, ch bi n và tàng tr cho thích h p ưa l i hi u su t cao nh t. Cho dù khai thác khoáng s n b ng công ngh nào i n a thì h u qu mà môi trư ng vùng ven b ph i gánh ch u cũng r t nghiêm tr ng. Các tác ng n vùng ven b có th k là: Các h p ch t khí CO2, SO2, CO, b i,... ư c sinh ra do các công o n n mìn, các • phương ti n v n chuy n là rât l n. Các khí này s t o nên mưa axít làm nh hư ng n môi trư ng nư c, sinh v t. Ho t ng ch y tràn em các ch t ô nhi m trên m t t và m t s lư ng l n các • v t li u tr m tích vào vùng nư c m t làm suy thoái ch t lư ng ngu n nư c, các ch t ô nhi m theo nư c ch y tràn mang theo xăng d u, nư c làm l nh máy,... c a các phương ti n thi công, các hóa ch t liên quan n ch t n và các ch t th i sinh ho t khác làm ô nhi m nghiêm tr ng ngu n nư c m t. Các ho t ng khai khoáng và n u ch y kim lo i ã t o ra m t lư ng bùn l n S • qu n lý các ph ph m và các t n dư khác t khai khoáng có th d n t i m t lo t các v n vùng h lưu ven bi n do nh ng thay i v nơi cư trú, ch t l ng ng và hoá ch t. Vi c khai thác nư c ng m vùng ven bi n ã gây ra m t s v n nghiêm tr ng • và dài h n, c bi t trong i u ki n nư c bi n dâng lên th hi n qua vi c xâm nh p m n vùng c a sông và nhi m m n nư c ng m. Khai thác cát s n vùng ven b m t cách b t h p lý ã nh hư ng n các h sinh • thái vùng b . Trong khai thác vàng, ngư i ta ã s d ng m t lư ng l n th y ngân trích ly • vàng trên cát dòng sông làm cho nư c b ô nhi m Hb. Th y ngân r t b n v ng trong môi trư ng do v y t n lưu trong t, nư c và sinh v t r t lâu gây h u qu th c p m t cách lâu dài. Nhi u vùng trên th gi i có các dãi tr m tích l n v thi c, crôm và các khoáng ch t • khác ven bi n hay k c n r ng ng p m n. Vi c khai thác các khoáng s n này ã làm m t i các vùng r ng ng p m n. m t s nư c, vi c khai thác san hô xây d ng và làm trang trí trong các • ti u c nh ã gây ra các tác h i áng k không ch n m trong s phá hu san hô mà còn vi c m t i kh năng b o v c a các r n san hô i v i vùng b . b. Nh ng tác ng c a vi c khai thác d u m n môi trư ng vùng ven b là: Ho t ng khai thác các ngu n tài nguyên không tái t o như d u khí các các lo i khoáng s n khác vùng bi n thư ng t o ra nh ng thay i v c tính tr m tích, phá hu các qu n xã sinh v t áy; vi c xây d ng các giàn khoan ngoài khơi thư ng xung t v i các m c ích khác trong khu v c c bi t là ánh cá và hàng h i. Tác ng tiêu c c c a vi c khai thác d u m và khí t ã ư c minh ch ng các vùng nư c n i a và ven b . Các tác ng này có th là nh ng th m ho t vi c tràn d u, vi c th i các ch t d u m t vi c s n xu t và các ho t ng v n chuy n.
42 - Các tác ng tr c ti p: Khi nư c b nhi m b n b i d u, gi a m t thoáng c a nư c và không khí hình thành • m t l p d u làm thay i quá trình trao i khí c a nư c, thay i s c căng b m t, pH, nhi t ,... t ó nh hư ng n sinh ho t và s s ng c a các qu n th chim bi n, các loài cá, giáp xác, thân m m, h i c u, san hô, các loài th c v t c a r ng ng p m n,... L p d u ngăn c n không cho tia sáng m t tr i qua nư c, làm ch m quá trình làm giàu oxy c a nư c bi n, trư c h t làm ng ng s sinh s n hay gi t ch t các loài sinh v t n i là ngu n th c ăn quan tr ng cho các loài ng v t bi n. i v i các loài chim bi n, m c dù lông c a chúng ch ng ư c s th m nư c nhưng • không ch ng ư c s th m d u làm cho tr ng lư ng cơ th c a chim tăng lên, làm cho chúng không th bay lên ư c n a n nơi khác ki m ăn. D u làm cho da, niêm m c m t b t n thương cùng cái ói làm cho chim ki t s c và ch t. D u có th gi t ch t các r n san hô sâu 6 m. nh ng vùng b ô nhi m d u, • ngư i ta th y n 76% san hô b h y di t. D u bám vào các loài th c v t c a r ng ng p m n làm cho cây ng t th và ch t • thành t ng ám làm m t môi trư ng s ng c a các loài t o, hàu, v m và các ng v t không có xương s ng khác s ng t p trung vùng r c a sú, v t,... cu i cùng h y di t c h sinh thái r ng ng p m n. D u ngoài vi c làm ch t nhi u loài h i s n, nó còn làm m t môi trư ng s ng và xua • u i các loài h i s n di cư n nh ng vùng khác, s nh hư ng n ngh cá. D u và các s n ph m c a chúng th i ra trong quá trình khai thác d u m s tích t • l i trong cơ th sinh v t bi n, làm cho th t c a chúng có mùi d u. Khi con ngư i ăn ph i các loài h i s n này có th b ng c hay b ung thư do r i lo n các thông tin di truy n. Ngoài các tác ng k trên, vi c ô nhi m do d u có th nh hư ng t i khí h u khu • v c do gi m s b c hơi nư c c a i dương d n n gi m lư ng mưa; thu h p kh năng d ch v trong lĩnh v c du l ch gi i trí ven bi n; vi c ánh m các giàn khoan quá h n, s h y ho i h sinh thái áy khu v c ó và làm thay i c u trúc n n áy. - Tác ng gián ti p: t các tác ng tr c ti p như ã nêu trên s d n n hàng lo t các tác ng gián ti p như: Gây xói mòn do gi m di n tích r ng ng p m n, r n san hô • Làm m t nơi cư trú c a sinh v t bi n • Gi m kh năng b i t b bi n, các ch t dinh dư ng trong t. • VI. Ngh cá: Vi c khai thác, s d ng ngu n l i sinh v t bi n ngày càng tăng góp ph n tăng trư ng kinh t qu c gia, nâng cao i s ng, tăng thu nh p và gi i quy t công ăn vi c làm cho a ph n dân cư ven bi n. Song song v i s gia tăng các m i e do do suy thoái ch t lư ng môi trư ng ven bi n, thì vi c ánh b t h i s n trên th gi i cũng tăng lên trong th i gian qua. Gia tăng dân s s d n t i s gia tăng nhu c u v các s n ph m bi n c bi t là cá, do ó có th th y r ng t c khai thác ánh b t cá s tăng t i m c mà tr lư ng các àn cá có th b suy gi m hoàn toàn. Hi n nay, do h u qu c a gia tăng dân s , nhu c u trên th gi i ã vư t quá s n lư ng, gây nên s tăng giá và gi m ngu n cá, c bi t i v i các nư c nghèo. Áp l c ánh b t tăng do s gia tăng phương ti n và các c i ti n v k thu t ánh b t. S khai thác quá m c ã làm s n lư ng c a nhi u ngư trư ng xu ng dư i m c thu ho ch, dư i ngư ng n n c a lý thuy t. Vì áp l c ánh b t tăng lên d n t i s suy gi m kích thư c qu n th , tính a d ng gen và tính thích nghi c a àn cá cũng gi m theo. H u h t các àn cá ăn áy
43 ã b ánh b t và nhi u àn ang b suy gi m. Do b khai thác, ánh b t quá m c, nên m t s àn cá di cư không còn kh năng ph c h i s lư ng qu n th và lâm vào tình tr ng b e d a di t vong. Vi c buôn bán cá c nh bi n phát tri n m nh kéo theo vi c ánh b t cá quá m c trên các r n san hô, các bãi á ng m. Như v y, phương th c thương m i qu c t ã d n n s gia tăng s n lư ng cá xu t kh u t các nư c ang phát tri n sang các nư c phát tri n, d n n m c không b n v ng c a vi c khai thác tài nguyên, làm m t cân b ng t nhiên các qu n xã sinh v t bi n ven b . Rõ ràng là ngành ánh b t cá quy mô nh ph c v nhu c u và nguy n v ng c a a phương là b n v ng và có tính b o t n hơn là các ngành ánh b t quy mô l n có nh hư ng xu t kh u. Vi c qu n lý ngh cá hi n nay trên th gi i cũng là v n ph c t p liên quan n phương ti n và k thu t ánh b t. M t s nơi trên th gi i s d ng m t s ngư c có th có nh ng nh hư ng có h i i v i các loài không ph i là i tư ng khai thác như các loài rùa bi n, các loài chim, các loài thú bi n và các loài ng v t không xương s ng khác. Vi c s d ng các lo i ngh , ngư c ánh b t cá có tính h y di t ho c nh hư ng l n n kh năng ph c h i qu n th còn ang ph bi n nhi u nơi như dùng ch t n , xung i n, hóa ch t c, các ngh te, ăng áy, lư i v i m t lư i bé,... Bên c nh m i e do tr c ti p c a vi c khai thác quá m c các àn cá, nhi u ngư trư ng ang g p r i ro do s suy thoái nơi cư trú gây ra b i ô nhi m và các can thi p khác c a con ngư i. M i e do l n nh t i v i s n lư ng ngh cá s n y sinh khi ánh b t quá m c và s suy thoái môi trư ng cư trú k t h p nhau. Vi c phát tri n vùng ven bi n và s hu ho i nơi cư trú t nhiên có vai trò là nh ng bãi , nơi ki m ăn c a nhi u loài sinh v t ngoài khơi cũng là nh ng y u t c n ph i quan tâm. Các loài cá có các giai o n ban u trư c trư ng thành, s ng vùng nư c ng t ho c nư c l ven b , ví d r ng ng p m n hay m l y nư c m n, c bi t b e do b i vi c phát tri n không h n ch vùng ven bi n. VII. V n t i bi n. Cùng v i s phát tri n c a xã h i, giao thông ư ng th y không còn bó h p trong ph m vi m t vùng mà ã phát tri n thành h th ng v n t i bi n r ng l n trên toàn th gi i, em l i s th nh vư ng cho m i vùng t. Tuy nhiên, cũng như m i ho t ng khác, v n t i bi n cũng có m t trái c a nó, nh hư ng tr c ti p lên các h sinh thái vùng ven b , h sinh thái bi n và i dương. Ngày nay v n t i bi n ư c s d ng nhi u nh t là các ngành thương m i, quân s , và du l ch v i ch c năng chuyên ch hàng hóa và ngư i t nơi này sang nơi khác. ph c v cho các ch c năng trên, ngành v n t i bi n òi h i ph i có các cơ s h t ng như các b n c ng, vũng v nh kín, các xi nghi p óng tàu, s a tàu và các vùng bi n. Các tác ng c a v n t i bi n n môi trư ng vùng ven b có th k như sau: - Xây d ng các công trình ph c v v n t i bi n: M t các h sinh thái vùng b , d n n m t t, m t a d ng sinh h c và m t • các ngu n l i do các h sinh thái này em l i. Làm thay i ch phù sa; Vi c n o vét và u n n n dòng sông ph c v giao thông ã làm phá v dòng • ch y, gi m chi u dài sông, tăng t c dòng ch y và h th p m c nư c ng m; Vi c m r ng m ng lư i kênh r ch d n n s xâm nh p c a nư c bi n vào • sâu trong t li n gây m n hóa, k t qu là làm suy thoái h th c v t thu sinh nư c ng t. - Nh ng tác ng do v n t i bi n gây ra: Ô nhi m nhi t: do vi c dùng nư c bi n làm mát các thi t b máy móc. Tác • h i c a ô nhi m nhi t có th nh hư ng n các lo i tr ng và u trùng c a các
44 sinh v t bi n; s tăng cao c a nhi t nư c bi n có th làm thay i s di cư c a các loài ng v t bi n nh y c m v i y u t nhi t, làm gi m s n lư ng h i s n ánh b t hay nuôi tr ng trong khu v c b nh hư ng. Nư c bi n nóng lên là i u ki n cho s phát tri n c a m t s loài sinh v t bi n có h i. Ô nhi m hóa h c: x y ra do các ho t ng thau r a tàu thuy n s th i ra rác • rư i, d u m và nư c th i; quá trình b c d hàng hóa và ti p nhiên li u cũng gây rơi vãi và th t thoát ra môi trư ng. Vi c s d ng sơn có ch a kim lo i n ng và các lo i dung môi trong vi c óng m i và tu s a tàu thuy n gây nhi m c t i ch t, nư c và các h sinh thái. Các s c x y ra trên bi n như m tàu, tai n n,... s nh hư ng n c m t khu v c r ng l n. Tác h i c a ô nhi m hóa h c bao g m ô nhi m do kim lo i n ng, các ch t h u cơ dinh dư ng và ô nhi m d u. Ô nhi m sinh h c: bao g m hai d ng là s phú dư ng và s du nh p các sinh • v t ngo i lai. Trong quá trình v n chuy n, m t lư ng l n các ch t h u cơ dinh dư ng có ch a nitơ và phospho (như phân bón, nguyên li u s n xu t,...) b th t thoát ra bi n. Các ch t này gây ô nhi m bi n, gây ra hi n tư ng th y tri u , làm ch t các loài sinh v t bi n.M t trong nh ng v n quan tr ng liên quan n v n t i bi n là vi c ki m tra nư c dùng d n tàu. Nư c dùng d n tàu là c i m c n thi t i v i s v n hành c a các tàu l n. Vi c th i kh i nư c này sau khi b c d hàng các b n c ng là m t trong nh ng nguyên nhân gây ra s du nh p c a các sinh v t l gây h i trên toàn th gi i. Các sinh v t bám gây r thân tàu cũng có kh năng tr thành các sinh v t l . c h ng l i s du nh p c a các sinh v t bám này, ho t ng ch ng r thân tàu có th gây ra nh ng v n ô nhi m, qua vi c s d ng các lo i sơn ch ng r . Câu h i ôn t p chương 3 1. Tác ng c a ô th hóa n môi trư ng vùng ven b . 2. Tác ng c a nông nghi p n môi trư ng vùng ven b . 3. Tác ng c a ho t ng du l ch gi i trí n môi trư ng vùng ven b . 4. Tác ng c a nuôi r ng th y s n n môi trư ng vùng ven b . 5. Tác ng c a khai thác khoáng s n và d u m n môi trư ng vùng ven b . 6. Tác ng c a ngh cá n môi trư ng vùng ven b . 7. Tác ng c a v n t i bi n n môi trư ng vùng ven b .