Giông tố - Tác phẩm và dư luận (Phần 3)

Chia sẻ: Nguyen Huy Hung | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

94
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giông tố - Tác phẩm và dư luận (Phần 3) bạn còn tìm thấy những bài viết, bình luận khá sâu sắc về tác phẩm Giông tố của Vũ Trọng Phụng. Như: Đọc lại truyện Giông tố- Nguyễn Tuân, Giông tố- Trương Chính, Đọc lại Giông tố của Vũ Trọng Phụng - Nguyễn Đǎng Mạnh, Giông tố - Nguyễn Hoành Khung.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giông tố - Tác phẩm và dư luận (Phần 3)

Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 398 ÀOÅC LAÅI TRUYÏÅN GIÖNG TÖË NGUYÏÎN TUÊN Tiïíu thuyïët Giöng töë daâi 30 chûúng vaâ thïm möåt àoaån kïët: nhûng sûå viïåc xaãy ra trong möåt thúâi gian cuäng ngùæn vêåy. Nhû lúâi Vuä Troång Phuång ghi vaâo loâng truyïån, sûå viïåc múã ra vaâo thaáng 10-1932 vaâ kïët thuác vaâo muâa heâ 1933. Nhûäng niïn hiïåu naây noái laåi rêët nhiïìu vïì hoaân caãnh chñnh trõ vaâ xaä höåi nûúác ta luác bêëy giúâ. (...) Tiïíu thuyïët Giöng töë göìm nhiïìu thûá ngûúâi: thön quï, thaânh thõ vaâ caã nhûäng nhên vêåt tûâ quï ra tónh. Coá ngûúâi laâ thön nûä bõ baán laâm leä thûá mûúâi hai cho nhaâ giaâu, coá ngûúâi laâ thû kyá, coá ngûúâi laâ du thuã du thûåc, coá ngûúâi laâ gaái tên thúâi, coá ngûúâi laâ àöëc hoåc, coá ngûúâi laâm caách maång. Nhûng tröåi lïn hïët àïí ngûúâi àoåc suy nghô, àïí ngûúâi àoåc nhúá laåi maâ àùåt thaânh vêën àïì thò coá hai nhên vêåt Thõ Mõch vaâ Nghõ Haách. http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 399 (...) Thêëy roä thûåc dên cai trõ, möåt mùåt àaân aáp, bùæn giïët nhûäng ngûúâi chöëng laåi trêåt tûå cuãa chuáng; möåt mùåt khaác, chuáng taåo ra möåt boån tay sai trêng traáo. Nhûng sûå trêng traáo bêín thóu cuãa nhûäng keã chó söëng vúái àöìng tiïìn, lêëy àöìng tiïìn ra maâ bùæt naåt, ùn hiïëp cuöåc söëng, àiïìu khiïín cuöåc söëng, àùåt cho cuöåc söëng möåt khuön pheáp theo àöìng tiïìn boáp nùån ùn cûúáp àûúåc, caái sûå trêng traáo êëy (nhû àoaån vùn trñch trïn àêy cuãa thiïn truyïån XXI), sûå trêng traáo cuãa caái xaä höåi lêëy cuãa àeâ ngûúâi êëy laåi coân lïn túái caái mûác mùåt daån maây daây vö liïm só cao àöå maâ chó coá ngoâi buát Vuä Troång Phuång múái phên tñch nöíi vaâ töíng húåp àûúåc hïët úã chûúng XXIX. Sau nhûäng tònh tiïët phûác taåp cuãa truyïån (chñnh cuöåc àúâi riïng cuãa Nghõ Haách laâ möåt sûå phûác taåp kinh rúån nhúáp nhuáa). Nghõ Haách àaä biïët Long, caái ngûúâi bõ y cûúáp vúå kia, laåi chñnh laâ con giai y maâ y vêîn gaã con gaái cuãa y cho Long nhû thûúâng, vaâ trêng traáo àïën caái mûác quaãng caáo cho y bùçng sûå cöng nhêån viïåc loaån luên àoá giûäa möåt bûäa tiïåc khoe mïì àay, sau möåt cuöåc phaát chêín giaã nhên giaã nghôa cho 4.000 ngûúâi, chñnh nhûäng ngûúâi y àaä boác löåt vaâ àaây àoåa. Chûúng naây gêìn kïët thuác Giöng töë : àoåc àïën àêy, thêëy súå Vuä Troång Phuång. Trong caác taác phêím cuãa Vuä Troång Phuång, Giöng töë laâ möåt truyïån daâi àaåi diïån rêët nhiïìu cho tû tûúãng tiïën böå vaâ thaái àöå phï phaán cuãa nhaâ tiïíu thuyïët trûúác cuöåc söëng àaão àiïn cuãa thúâi êëy. Nhûng trong Giöng töë, chûúng naây laâ caái àoaån maâ thêëy taác giaã maånh nhêët vaâ http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 400 cao tay nhêët vïì nghïå thuêåt. Töi vûâa noái laâ súå Vuä Troång Phuång. Súå, hiïíu theo caái nghôa cuãa nhûäng ngûúâi trong nghïì nghiïåp vùn chûúng biïët kñnh phuåc trûúác möåt nhên taâi, möåt chên têm, möåt caái uy tñn trong vùn hoåc cêån àaåi nûúác ta. Trong dõp kyã niïåm Vuä Troång Phuång naây, sûå kñnh phuåc êëy caâng coá nghôa laâ sûå thûúng yïu, kñnh troång vaâ nhúá tiïëc khöng biïët àïí àêu cho hïët àûúåc. * * * Noái chung vïì taác phêím Vuä Troång Phuång vaâ caã con ngûúâi taác giaã, luác sinh thúâi vaâ caã sau luác nùçm xuöëng àïí àûúâng hoaâng ài vaâo coäi bêët diïåt cuãa vùn xuöi Viïåt Nam, rêët nhiïìu ngûúâi àoåc hay bêån têm vïì caái khña dêm trong bêët cûá trûá taác naâo cuãa Vuä Troång Phuång. Bêån têm àïën caái mûác àöå ngöå nhêån nhûäng vùn phêím coá chên giaá cuãa hiïån thûåc phï phaán kia àïìu laâ nhûäng dêm thû. Nhûäng àoaån goåi laâ dêm êëy maâ coá vò sûå cêìn thiïët cuãa cú cêëu möåt truyïån dûång thò àêëy cuäng chó laâ nhûäng hiïån tûúång. Thûåc chêët cuãa vùn phêím Vuä Troång Phuång laâ vûúåt lïn nhûäng hiïån tûúång êëy àïí noái möåt caái gò rêët lúán vaâ noái lïn caái hoaâi baäo rêët laânh, rêët àeåp cuãa taác giaã. Riïng vïì Giöng töë, truyïån daâi àaä àoáng bùçng möåt viïåc tiïu cûåc tûå hoaåi thên thïí, vaâ cuäng múã àêìu bùçng möåt cuöåc cûúäng dêm thö baåo coá traã tiïìn. Röìi laåi tiïëp diïîn nhûäng http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 401 cuöåc tiïìn dêm hêåu thuá vaâ thöng dêm, vaâ vên vên. Nhûng caái chñnh khöng phaãi úã àêy. Giöng töë coá noái àïën nöng dên, nhûng caái nhòn cuãa Vuä Troång Phuång coân chïåch choaåc. Giöng töë coá noái àïën chiïën sô caách maång nhûng caái nhòn cuãa Vuä Troång Phuång coân viïín vöng, phiïu lûu. Caái maâ Vuä Troång Phuång àaánh truáng nhêët trong Giöng töë tûác laâ àaánh vaâo caái sûå trêng traáo taân baåo cuãa thïë lûåc àöìng tiïìn, cuãa nhûäng thïë lûåc phaãn böåi àaä dûåa vaâo àïë quöëc vaâ àõnh cêìm cên naãy mûåc cho sûå söëng vaâ ngûå trõ lïn trïn caái giaá trõ thêåt cuãa àúâi söëng. Caái maâ Vuä Troång Phuång xûa kia àaä daânh caái phêìn traáng kiïån trong nhúän lûåc vaâ buát luåc àïí têën cöng vaâo, vò haånh phuác vaâ cöng lyá, thò ngaây nay cuöåc caách maång cuãa ta àaä döìn noá vaâo chöî Myä - Diïåm. Vuä Troång Phuång maâ coân, coân àaánh nhiïìu thïm bùçng nhiïìu truyïån nûäa, coân àaánh maånh hún bao giúâ hïët vaâ àaánh cho kyâ hïët. Khöng nhûäng àaánh, maâ Vuä Troång Phuång coân kiïën thiïët nûäa. (In trong baáo Nhên dên, söë 966, ngaây 27-10-1956). http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 402 GIÖNG TÖË TRÛÚNG CHÑNH Riïng nùm 1936, Vuä Troång Phuång viïët saáu taác phêím, bêëy giúâ àùng trïn caác baáo, nhûäng nùm sau múái xuêët baãn thaânh saách: Giöng töë (tûác Thõ Mõch), tiïíu thuyïët daâi (àùng Haâ Nöåi baáo tûâ thaáng 1-1936), Cúm thêìy cúm cö, phoáng sûå daâi (àùng Haâ Nöåi baáo tûâ thaáng 3-1936). Söë àoã , tiïíu thuyïët daâi (àùng baáo Tûúng lai, tûâ thaáng 9-1936), Laâm àô, tiïíu thuyïët daâi (viïët thaáng 10-1936, in nùm 1939), Giïët meå (kõch, dõch Lucreâce Borgia cuãa Victo Hugö, in nùm 1936). Trong saáu taác phêím êëy, thò coá ba cuöën tiïíu thuyïët cho àïën ngaây nay vêîn àûúåc àaánh giaá cao: Giöng töë , Vúä Àï, Söë àoã, vaâ cuäng laâ nhûäng taác phêím tiïu biïíu cuãa Vuä Troång Phuång. I- Tûâ thön quï “xöi thõt” àïën thaânh thõ “bú sûäa” Trong vùn chûúng hiïån thûåc phï phaán trûúác Caách maång, hiïëm coá taác phêím naâo, trong àoá taác giaã döìn laåi bêëy http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 403 nhiïu caãnh xêëu xa, muåc naát, töåi löîi cuãa xaä höåi cuä nhû trong Giöng töë cuãa Vuä Troång Phuång. Quaã khöng coá. Thûúâng thûúâng thò ngûúâi ta cuäng chó taã möåt khña caånh naâo àoá. Nguyïîn Cöng Hoan laâ nhaâ vùn hay khai thaác nhûäng àïì taâi nhû Vuä Troång Phuång, nhûng öng phaãi daân traãi ra trong rêët nhiïìu truyïån ngùæn, chûá chûa hïì saáng taác àûúåc möåt truyïån daâi coá nhûäng àiïín hònh têåp trung nhû trong Giöng töë. Trong Giöng töë, Vuä Troång Phuång dêîn chuáng ta tûâ thön quï “xöi thõt” àïën thaânh thõ “bú sûäa”, tûâ nhûäng chöën ùn chúi truyå laåc, gaái àô, thuöëc phiïån àïën nhûäng caãnh xa hoa - cuäng khöng keám truyå laåc - trong phoâng Tõnh Têm úã êëp Tiïíu Vaån Trûúâng Thaânh cuãa Nghõ Haách. Khöng kïí nhûäng nhên vêåt chñnh, riïng nhûäng con ngûúâi cuãa xaä höåi cuä maâ Vuä Troång Phuång veä bùçng möåt hai neát trong Giöng töë cuäng àaä nhiïìu vö kïí. ÚÃ thön quï thò àuã caác mùåt haâo lyá, gùåp cú höåi naâo cuäng coá thïí töí chûác ùn uöëng, huát xaách, àem lyá sûå cuân ra maâ caäi vaä nhau, röìi chûãi búái nhau, nhûng lïn àïën cûãa quan thò run súå, heân nhaát. ÚÃ thaânh thõ, thöi thò àuã haång ngûúâi, thûúång vaâng haå caám. Nhûäng tay doanh nghiïåp sùæc saão, gian huâng, “coi àúâi nhû canh baåc lúán”, “laâm viïåc thiïån àïí quaãng caáo cho mònh” coá chên trong caác höåi aái hûäu, nhûng “kyâ chung khöng coá ai laâ baån trïn àúâi”, àaä tûâng chuã toåa nhûäng ban giaãi thûúãng vùn chûúng nhûng chûa hïì àoåc hïët möåt cuöën tiïíu thuyïët; nhûäng tay cöí àöång cho Phêåt giaáo maâ laåi ài xêy haâng daäy nhaâ xêm; nhûäng anh http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 404 laâm chuã ba böën tiïåm khiïu vuä maâ àaánh con gaái höåc maáu vïì töåi ùn mùåc tên thúâi; nhûäng anh vûâa laâ chuã hiïåu xe àaám ma, vaâ laâ chuã dûúåc phong, baán tem cho Höåi Baâi trûâ bïånh lao, maâ laåi baán caã thuöëc laâo möëc, v.v... Toám laåi, têët caã nhûäng ngûúâi tûå xûng laâ “thûúång lûu” nhûng kyâ thûåc chó biïët coá àöìng tiïìn vaâ danh haäo, duâng moåi caách àêìu cú, moåi ngoán bõp búåm. Theo taác giaã thò àoá laâ “nhûäng mêîu” haâng àùåc biïåt cuãa cöng giúái vaâ thûúng giúái". Ai tûâng söëng úã Haâ Nöåi lêu nùm, nhêët laâ vaâo khoaãng 1930-1939, chùæc coá thïí tòm thêëy úã nhûäng neát sú saâi trïn, möåt con ngûúâi coá thêåt, bùçng xûúng bùçng thõt, àaä laâm giaâu möåt caách trùæng trúån nhû thïë vaâ cuäng àaä trúã nïn nhûäng tai to mùåt lúán cuãa xaä höåi àûúng thúâi. Trong caác tiïåm huát cuãa Haâng Buöìm, hay trong caác nhaâ haát aã àêìu phöë Khêm Thiïn, Vuä Troång Phuång laåi coá dõp cho chuáng ta biïët möåt haång ngûúâi khaác, haång ngûúâi truyå laåc. Khöng kïí Vaån toác mai, àûáa con hoang cuãa Nghõ Haách, xoã laá, xoã xiïn, noái xêëu böë vúái nhaâ baáo àïí “laâm tiïìn” böë, coá àuã mùåt “caác nhên viïn laâng beåp, nhûäng thiïëu phuå mùåt bûå nhûäng phêën, möi taái nhúåt, toác buái, cöí àeo kiïìng, mùåc aáo tên thúâi cöí baánh beã”; nhûäng tïn lñnh da trùæng, da àen; möåt muå àêìm giaâ. Röìi nhûäng öng giaáo, öng cûã nhên Têy hoåc hùèn hoi, bïì ngoaâi àaåo maåo, nghiïm nghõ, nhûng àïën àêy thò giúã àuã troâ àïíu caáng. Taác giaã Giöng töë duâng ngoâi buát phoáng sûå cuãa mònh àïí taã cuöåc àúâi bêín thóu dêm àaäng cuãa thaânh phöë Haâ Nöåi dûúái thúâi Phaáp thuöåc. http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 405 Àaä hïët àêu! Ngoaâi nhûäng caãnh “lêìm than” cöng khai, coân nhûäng caãnh “lêìm than” kñn àaáo hún. Möåt baâ nhaâ “tûã tïë” ngoaâi böën mûúi, chuyïn mön nhaãy àöìng boáng vaâ nùçm vúái anh cung vùn; möåt cö thiïëu nûä tên thúâi heån hoâ vúái trai trong khaách saån. Coân chöën quan trûúâng thò nhû thïë naâo? Möåt öng quan thuöåc àõa “caáo giaâ” duâng nhûäng lúâi noái ngoåt ngaâo, nhûäng haânh àöång khön kheáo àïí phónh dên, boác löåt dên cho dïî: möåt öng tuêìn vaâ möåt öng quan huyïån chuyïn bïnh vûåc nhûäng ngûúâi coá cuãa. Daám noái àïën caác quan Têy, trong caác cuöën tiïíu thuyïët, thò trûúác àêy, coá leä chó Vuä Troång Phuång múái coá gan êëy. Àoåc nhûäng àoaån taác giaã taã Nghõ Haách, gùåp quan sûá, hoùåc àoaån caác quan Têy àïën dûå buöíi tiïåc cuãa Nghõ Haách sau cuöåc phaát chêín, chuáng ta thêëy caái cûúâi móa mai cuãa taác giaã dûúái nhûäng cêu giaã àoâ ngêy thú. Ngoaâi nhûäng quan cai trõ àûúng chûác, àûúng quyïìn, laåi coá nhûäng öng quan cai trõ àaä vïì hûu, nhûng àïí yá viïåc doanh thûúng tûâ lêu, vaâ hiïån laâm àaåi diïån cho möåt höåi lyá taâi lêåp bïn Phaáp, vöën liïëng coá hai mûúi triïåu “phêåt lùng” vaâ àang tòm caách giûä àöåc quyïìn nûúác mùæm. Trúã lïn trïn laâ nhûäng con ngûúâi. Dûúái àêy laâ caác sûå viïåc trong xaä höåi cuä: boã truyïìn àún, cúâ àoã cöång saãn àïí vu caáo ngûúâi khaác, höëi löå úã chöën quan trûúâng, luêåt lïå haâ khùæc cuãa chñnh phuã thûåc dên; daåy trïn nùm ngûúâi hoåc troâ khöng khai baáo thò bõ töåi, tranh cûã úã nghõ trûúâng, thöng àöìng vúái http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 406 caác cú quan ngön luêån àïí laâm hêåu thuêîn cho caác cuöåc tranh cûã, nhûäng baâi “àñt cua” röîng tuïëch, troâ hïì cuãa nhûäng tai to mùåt lúán... Coá thïí noái khöng coá caái gò khaã öë, löë bõch trong xaä höåi cuä maâ Vuä Troång Phuång khöng àïì cêåp àïën. Vuä Troång Phuång coân toã ra biïët àúâi nhiïìu nïn öng coân àûa lïn sên khêëu möåt cö thêìy boái, möåt öng giaâ àoáng vai thêìy àõa lyá vaâ thêìy söë ài xem àêët, àùåt huyïåt, lêëy söë tûã vi. Dûúái ngoâi buát Vuä Troång Phuång, caã xaä höåi cuä hiïån lïn möåt caách bi àaát àau thûúng maâ cuäng hïët sûác töìi tïå, àaáng cùm giêån. II. Nghõ Haách, möåt tïn tû saãn àiïín hònh Nghõ Haách khöng phaãi laâ möåt öng nghõ gêåt têìm thûúâng, khöng phaãi nhû Nghõ Quïë cuãa Ngö Têët Töë trong Tùæt àeân, Nghõ Laåi cuãa Nguyïîn Cöng Hoan trong Bûúác àûúâng cuâng. Nghõ Quïë, Nghõ Laåi laâ nhûäng tïn àõa chuã thön quï, coá leä ngoaâi huyïån nhoã chuáng úã, khöng ai biïët àïën. Coân Nghõ Haách chùèng nhûäng laâ möåt tïn àõa chuã coá nùm trùm mêîu àöìn àiïìn trong tónh nhaâ, hùæn coân laâ möåt nhaâ àaåi tû baãn, möåt nhaâ àaåi cöng nghiïåp coá moã than úã Quaãng Yïn, ba chuåc noác nhaâ Têy úã Haâ Nöåi, böën chuåc noác nûäa úã Haãi Phoâng. Caái êëp cuãa hùæn àöì söå nhêët tónh, àïën dinh quan cöng sûá cuäng khöng bùçng. Caách ùn chúi cuãa hùæn thò y nhû caác võ cöng hêìu khanh tûúáng trong tiïíu thuyïët Taâu, coá mûúâi möåt naâng hêìu àùåt dûúái quyïìn möåt muå quaãn gia. http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 407 Khöng nhûäng thïë, Nghõ Haách laåi sùæp ûáng cûã ghïë Nghõ trûúãng, sùæp coá Bùæc Àêíu böåi tinh. Noái toám laåi laâ möåt nhên vêåt quan troång trong xaä höåi ngaây trûúác. Ai toâ moâ coá thïí tòm thêëy tïn vaâ aãnh hùæn - hay àuáng hún, nhûäng ngûúâi giöëng nhû hùæn - trong cuöën Nhûäng nhên vêåt Àöng Dûúng, Phuã Toaân quyïìn in nùm 1941. Cuäng nhû nhiïìu nhên vêåt coá tïn vaâ coá aãnh trong cuöën “saách vaâng” noái trïn, tiïíu sûã Taå Àònh Haách cuäng hïët sûác kyâ khöi. Xuêët thên chó laâ tïn cai thúå nïì, thïë röìi sang Laâo möåt chuyïën, khöng biïët laâm ùn ra sao maâ khi vïì giaâu coá thïë êëy. Chñnh vúå con hùæn kïí töåi aác cuãa hùæn: “- ÛÂ àêëy, baâ thïë àêëy! Noá laâ cung vùn thêåt àêëy, nhûng maâ buång daå töët, noá ùn úã coá nhên coá nghôa... Noá coân hún caái mùåt maây, àöì lûúâng àaão! Quên giïët ngûúâi! Àöì lûúâng thêìy phaãn baån! Quên hiïëp dêm! ÛÂ! Maây cûá ly dõ baâ ài! Röìi baâ töë caáo töåi lûúâng gaåt, töåi giïët ngûúâi cuãa maây trûúác phaáp luêåt cho maâ xem! Maây vïì maây hoãi mûúâi möåt con vúå leä cuãa maây xem coá phaãi maây hiïëp chuáng khöng? Coá phaãi maây àaä boã baä rûúåu vaâo nhaâ böë meå àeã chuáng àïí böë meå chuáng phaãi baán reã cho maây khöng?...”. ÊËy thïë maâ sau khi cêu chuyïån Haãi Phoâng vúä lúã, laâm cho Nghõ Haách nhû coá dõp ön laåi caã caái quaá khûá bó öíi cuãa hùæn, chñnh sau khi àoá, trong bûäa tiïåc thïët àaäi úã Tiïíu Vaån Trûúâng Thaânh, hùæn àaä àoåc möåt baâi diïîn vùn rêët kïu, noái àïën luên lyá, àaåo àûác, baác aái, bònh dên... Chûa bao giúâ ngoâi http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 408 buát Vuä Troång Phuång móa mai cay àùæng nhû trong baâi diïîn vùn àoá. Nhûng chöî chûa àuáng cuãa Vuä Troång Phuång laâ öng chó nhêën maånh vaâo tñnh caách dêm àaäng cuãa Nghõ Haách. Hïët hiïëp dêm vúå ngûúâi àïën hiïëp dêm con gaái tú, röìi àem vïì nuöi nhû nuöi möåt luä gaái àô. Àaânh rùçng keã coá tiïìn trong xaä höåi cuä, dïî sinh ra dêm àaäng, nhûng töåi chñnh cuãa Nghõ Haách khöng phaãi úã chöî àoá, maâ úã chöî cûúáp nùm trùm mêîu àöìn àiïìn, boác löåt nhên cöng úã moã than Quaãng Yïn, úã caách laâm giaâu cuãa möåt anh cai thúå nïì trúã thaânh möåt tïn tû baãn kïëch xuâ vaâ möåt nhên vêåt àùåc biïåt trong xaä höåi. Dêm àaäng chó laâ möåt khña caånh, vaâ khöng phaãi laâ khña caånh quan troång nhêët trong con ngûúâi Nghõ Haách. Bi kõch xaãy ra trong gia àònh Nghõ Haách giöëng bi kõch xaãy ra trong gia àònh möåt tïn tû baãn khaác úã Trung Quöëc, Chu Phaác Viïn trong Löi vuä cuãa Taâo Ngu. Löi vuä viïët nùm 1933 (nùm 1944, múái dõch ra tiïëng Viïåt). Nhùæc àïën Taâo Ngu khöng coá nghôa laâ noái Vuä Troång Phuång chõu aãnh hûúãng cuãa Taâo Ngu, coá leä Vuä Troång Phuång chûa hïì àoåc Löi vuä. Giöëng nhau, chùèng qua vò hai ngûúâi àïìu söëng trong nhûäng xaä höåi maâ àöìng tiïìn laâm chuã, vò àaä thêëy trong àoá nhûäng ngûúâi coá tiïìn coá thïí duâng àöìng tiïìn sùæp àùåt moåi viïåc theo yá muöën cuãa mònh, vaâ coá khi laåi phaãi chõu hêåu quaã cuãa mònh khöng àoaán trûúác àûúåc. Nghõ Haách khöng bao giúâ ngúâ rùçng Thõ Mõch laåi laâ vúå chûa cûúái cuãa http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 409 con hùæn, maâ cuäng khöng bao giúâ ngúâ rùçng Long chñnh laâ con àeã cuãa hùæn. Coân Long cuäng khöng bao giúâ ngúâ mònh laâ con cuãa Nghõ Haách, vaâ lêëy Tuyïët laâ em ruöåt mònh, vaâ thöng dêm vúái Thõ Mõch khi Thõ Mõch àaä laâm leä Nghõ Haách laâ thöng dêm vúái vúå leä cuãa böë. Trong luác àoá thò “baâ Nghõ” laåi ùn nùçm vúái öng giaâ Haãi Vên, röìi chñnh “baâ Nghõ” cuäng laåi ùn nùçm vúái möåt thùçng cung vùn. Chuyïån trong Giöng töë thêåt hïët sûác rùæc röëi. Böë trñ chûâng êëy chi tiïët ùn khúáp vúái nhau cho àûúåc maåch laåc, röìi “gúä nuát” ra cho àûúåc tûå nhiïn, phaãi coá caái taâi cuãa nhaâ vùn viïët truyïån trinh thaám. Vaâ chñnh Vuä Troång Phuång coá khi cuäng sùæp àùåt cêu chuyïån cho mònh y hïåt truyïån trinh thaám. Öng giaâ “bñ mêåt” Haãi Vên, Vuä Troång Phuång dûång lïn rêët coá veã trinh thaám. Röìi caái “xen” Nghõ Haách vaâ öng giaâ Haãi Vên cêìm suáng luåc, ài xe húi trong àïm töëi xuöëng Haãi Phoâng bùæt quaã tang vúå Nghõ Haách ngoaåi tònh, v.v... phêìn naâo giöëng truyïån trinh thaám cuãa Thïë Lûä, Phaåm Cao Cuãng höìi êëy. III. Nhûäng nhên vêåt caãm tònh cuãa Vuä Troång Phuång Trong Giöng töë coá möåt söë nhên vêåt maâ Vuä Troång Phuång ñt nhiïìu coá caãm tònh: Thõ Mõch, Long, Tuá Anh, cuå Haãi Vên vaâ öng huyïån Cuác Lêm. Qua nhûäng nhên vêåt naây, chuáng ta thêëy têm sûå tû tûúãng, lêåp trûúâng cuãa taác giaã, böåc löå caâng roä neát. http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 410 Thõ Mõch laâ möåt naån nhên cuãa xaä höåi muåc naát àoá. Leä ra Thõ Mõch phaãi laâ ngûúâi taác giaã coá caãm tònh nhiïìu nhêët. Nhûng àöëi vúái nhên vêåt naây, ngoâi buát cuãa öng khöng àïìu. Àoaån àêìu, öng taã Thõ Mõch laâ laâ möåt cö gaái quï muâa, giaãn dõ, chung tònh, vaâ sua khi bõ Nghõ Haách laâm nhuåc, öng coá toã möåt chuát thûúng haåi. Nhûng khöng bao lêu sau, dûúái ngoâi buát öng, ngûúâi con gaái êëy trúã thaânh möåt nhên vêåt rùæc röëi, phûác taåp, dêm àaäng, nhêët laâ coá nhûäng cûã chó vö duyïn, àaáng gheát cuãa ngûúâi àang úã caãnh ngheâo khöí, böîng àûúåc àöíi sang söëng trong caãnh giaâu coá, phong lûu. Troâ àúâi thûúâng nhû thïë thêåt, nhûng taã möåt xaä höåi àaáng gheát, röìi laåi taã naån nhên cuãa xaä höåi êëy cuäng àaáng gheát nöët thò laâm ngûúâi àoåc hïët sûác hoang mang. ... Long cuäng laâ möåt naån nhên khaác cuãa xaä höåi cuä. Vuä Troång Phuång taã Long laâm möåt keã chung tònh, vò chung tònh maâ àau khöí röìi trúã nïn chúi búâi, traác taáng, khöng thiïët gò àïën gia àònh nûäa, sau cuâng thò tûå saát caånh möåt gaái giang höì. Tònh caãnh cuãa Long cuäng laâ tònh caãnh nhiïìu ngûúâi ngaây trûúác. Àûáng vïì têm lyá maâ xeát thò khöng coá gò àaáng noái. Nhûng suöët cuöën truyïån dûúái ngoâi buát Vuä Troång Phuång anh naây húi öìn aâo, coá nhûäng àiïåu böå giaã taåo, coá nhûäng cêu noái laâm ra veã quan troång, hïët sûác buöìn cûúâi. Long àoáng vai troâ cuãa mònh vuång vïì nhû möåt anh keáp dúã trïn sên khêëu ngoaåi ö... http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 411 ... Tuá Anh cuäng thïë. Tuá Anh cuäng laâ möåt vai àoáng keám, mùåc duâ taác giaã coá nhiïìu caãm tònh vúái nhên vêåt naây. Vuä Troång Phuång taã Tuá Anh laâ möåt thanh niïn tuêën tuá, võ tha, baác aái, coá lyá tûúãng. Àöëi vúái Nghõ Haách, Tuá Anh coá rêët nhiïìu quyïìn lûåc. Àoá cuäng laâ möåt àiïìu húi laå, àöëi vúái möåt ngûúâi böë nhû Nghõ Haách. Chñnh Tuá Anh àaä bùæt Nghõ Haách lêëy Thõ Mõch laâm vúå leä, bùæt Nghõ Haách gaã Tuyïët cho Long... Ngûúâi àoåc nghiïåm thêëy nhên vêåt naâo Vuä Troång Phuång coá caãm tònh nhiïìu nhêët thò y nhû rùçng nhên vêåt êëy trúã thaânh giaã taåo nhêët. Quen taã nhûäng caãnh thöëi naát trong xaä höåi vúái nhûäng nhên vêåt àïíu giaã, thö baåo, nïn ngoâi buát cuãa Vuä Troång Phuång bêët lûåc khi muöën taã möåt caái gò cao thûúång, tïë nhõ, hay öng cho laâ cao thûúång, tïë nhõ. Àiïìu naây chuáng ta coân thêëy khi taác giaã xêy dûång nhên vêåt Haãi Vên - öng giaâ “caách maång” bön ba haãi ngoaåi “nûãa àúâi ngûúâi tuâ töåi”, “chñn nùm trúâi tröën traánh, göëi àêët nùçm sûúng”, cöng viïåc cuãa öng giaâ hiïån nay laâ vïì nûúác “hoâa giaãi hai Àaãng, àiïìu àònh cho Àaãng Quöëc gia cuä húåp nhêët vúái Àaãng Quöëc tïë múái”. Möåt ngûúâi nhû vêåy, maâ Vuä Troång Phuång laâm cho chuáng ta mêët caãm tònh, öng àaä khoaác lïn ngûúâi “öng giaâ” nhûäng àiïåu böå, nhûäng cûã chó cuãa nhûäng nhên vêåt trong caác cuöën tiïíu thuyïët trinh thaám dúã. Mùåt khaác, khöng kïí nhûäng àoaån thuyïët vïì àõa lyá, söë tûã vi, - àêy laâ nhûäng nghïå phuå maâ nhaâ “caách maång” naây duâng àïí loåt vaâo àêu cuäng àûúåc vaâ dïî traánh con mùæt toâ moâ cuãa mêåt thaám, nhûng trong nhiïìu trûúâng húåp, “öng giaâ” toã ra mï http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 412 tñn, dõ àoan thûåc sûå vaâ cuäng laåi khöng “àaáng kñnh mïën vïì nhên phêím” lùæm, nhû baâ Nghõ Haách ca tuång... ... Cuöëi cuâng àïën öng huyïån Cuác Lêm. Hònh nhû Vuä Troång Phuång mong moãi rêët nhiïìu vïì öng huyïån tên hoåc naây lùæm thò phaãi. Öng ta àöî luêåt khoa tiïën sô Ba lï, tûâng diïîn thuyïët vaâ biïíu tònh vúái nhaâ vùn Romain Rolland vïì chñnh trõ phaåm Àöng Dûúng, vïì nûúác laâm quan àïí mûu nhûäng viïåc ñch quöëc lúåi dên. Vò thïë, öng ta àaä tûâ chöëi nhûäng caám döî bùçng sùæc àeåp vaâ tiïìn baåc maâ Nghõ Haách àûa ra lung laåc öng. Öng ta quyïët àûáng vïì phña nhên dên, cûå laåi viïn Töíng àöëc àïí röìi àïå àún tûâ chûác, múã möåt phoâng luêåt sû vaâ möåt cú quan ngön luêån bùçng tiïëng Phaáp cöng kñch chïë àöå quan trûúâng... Khöng roä vïì sau, öng ta cöng kñch chïë àöå quan trûúâng coá ài àïën àêu khöng, nhûng chó nghe cêu öng ta àöëi àaáp viïn Töíng àöëc thò hïët sûác chaán: - Bêím cuå lúán, Nhaâ nûúác khöng cêìn phaãi àöíi töi ài xa. Duâ töi khöng laâm quan thò töi cuäng khöng chïët àoái aå! Bêím cuå lúán, chùèng phaãi noái khoe gò, quan thêìy cuãa töi trong Àaãng Xaä höåi nay mai maâ coá sang nhêåm chûác Toaân quyïìn thò luác êëy töi seä laâm quan cuäng khöng muöån aå! Maâ nïëu coá phaãi laâm quan, töi seä cuäng khöng laâm quan huyïån nûäa! Vuä Troång Phuång mêët nùm 1939. Luác söëng, chùæc öng cuäng àaä àûúåc mùæt thêëy nhûäng ngûúâi trong Àaãng Xaä höåi Phaáp sang nhêån chûác Toaân quyïìn Àöng Dûúng, coá ngûúâi coân laâm àïën chûác Böå trûúãng Haãi ngoaåi nûäa, vaâ chùæc öng http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 413 cuäng àûúåc mùæt thêëy nhûäng ngûúâi nhû öng huyïån Cuác Lêm laâm nûúác chûác quan to hún chûác quan huyïån, thïë nhûng coá phaãi vò vêåy mònh xaä höåi Viïåt Nam thay àöíi àûúåc gò! Caái oác “bònh dên” cuãa öng huyïån Cuác Lêm cuäng chó àûa öng ta àïën laâm tay sai cho thûåc dên Phaáp àùæc lûåc hún maâ thöi! Bêy giúâ nïu àiïìu àoá ra, chó cöët moåi ngûúâi thêëy tû tûúãng Vuä Troång Phuång bõ haån chïë nhû thïë naâo. Öng chûa thêëy roä con àûúâng ài àuáng, mùåc duâ öng oaán gheát xaä höåi cuä, xaä höåi àöìng tiïìn dûúái aách phong kiïën vaâ thûåc dên. Öng coá nhûäng yá àõnh töët, nhûng öng àùåt hy voång vaâo nhûäng ngûúâi nhû Tuá Anh, öng huyïån Cuác Lêm thò sai lêìm hïët sûác. Mùåt khaác, öng khöng biïët xêy dûång nhên vêåt “öng giaâ” Haãi Vên hiïån thûåc hún, nghiïm tuác hún àïí ngûúâi àoåc khoãi hiïíu lêìm vïì ngûúâi caán böå caách maång. * * * Trong vùn hoåc hiïån thûåc phï phaán cuãa ta trûúác Caách maång, Giöng töë cuãa Vuä Troång Phuång coá möåt giaá trõ roä neát. Öng ài sêu vaâo mùåt traái cuãa xaä höåi, àem phúi baây caái xêëu xa, bó öíi cho moåi ngûúâi tröng thêëy. Öng àaä xaä höåi nïn àiïín hònh Nghõ Haách söëng maäi trong loâng ngûúâi àoåc. Àoá laâ mùåt ûu àiïím. Nöåi àiïím àoá cuäng àuã daânh cho öng möåt àõa võ xûáng àaáng trong lõch sûã vùn hoåc nûúác ta úã thïë kyã naây. Chuáng ta khöng àoâi hoãi öng phaãi coá nhûäng nhên vêåt chñnh http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 414 diïån àuáng lêåp trûúâng. Àiïìu àoá, trûúác Caách maång, vúái tû tûúãng cuãa möåt nhaâ vùn tiïíu tû saãn nhû öng khöng thïí laâm àûúåc. Nhûng chuáng ta khöng khoãi lêëy laâm tiïëc, vïì mùåt nghïå thuêåt, ngoâi buát Vuä Troång Phuång chó thaânh thaåo khi veä hai haång ngûúâi, möåt laâ nhûäng keã vò àöìng tiïìn maâ trúã nïn lûu manh; hai laâ nhûäng keã lûu manh maâ trúã nïn giaâu coá. Öng chó hiïíu têm lyá nhûäng nhên vêåt nhû thïë. Coân nhûäng nhên vêåt khaác, thò öng böi baác vuång vïì vaâ öng àiïìu khiïín nhû nhûäng con röëi... Möåt nhûúåc àiïím nûäa, vïì haânh vùn tuy ngön ngûä Vuä Troång Phuång sùæc saão vaâ giaâu baãn chêët taåo hònh nhûng coá àoaån öng khöng giûä gòn lùæm. Àoá laâ, tònh traång chung cuãa möåt söë nhaâ vùn chuáng ta ngaây trûúác, phaãi viïët nhanh, viïët nhiïìu, baán vùn nuöi thên. Nghô nhû vêåy thò àaáng thûúng hún àaáng traách. Vuä Troång Phuång coá nhûäng àoáng goáp quan troång cho thïí loaåi tiïíu thuyïët. Tiïíu thuyïët cuãa öng àêìy nhûäng xung àöåt cùng, giaâu kõch tñnh. Vuä Troång Phuång àaä xêy dûång nhûäng nhên vêåt àûúåc caá thïí hoáa cao àöå, àa daång, phong phuá vïì mùåt thêím myä, nhûäng con ngûúâi àang àuöíi theo nhûäng duåc voång caá nhên. Nhûäng maân bi kõch vaâ haâi kõch thay thïë nhau, àan cheáo nhau kïët cêëu Giöng töë , taåo nïn möåt sûå hêëp dêîn cuöën huát àöëi vúái ngûúâi àoåc. (In trong Taác phêím vùn hoåc, têåp I, 1930-1945, NXB Khoa hoåc xaä höåi, H., 1990) http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 415 ÀOÅC LAÅI GIÖNG TÖË CUÃA VUÄ TROÅNG PHUÅNG NGUYÏÎN ÀAÊ NG MAÅNH 1. Caái tïn cuãa taác phêím: Giöng töë Trong chuöîi taác phêím xuêët sùæc cuãa Vuä Troång Phuång ra àúâi liïn tiïëp nùm 1936: Giöng töë, Söë Àoã, Vúä àï, Cúm thêìy cúm cö, ngûúâi ta thûúâng àùåt Söë àoã lïn trïn hïët nhû möåt kiïåt taác hoaân chónh nhêët. Chuáng ta khöng chöëi caäi giaá trõ nghïå thuêåt cao cuãa Söë àoã , nhûng cêìn thêëy Giöng töë cuäng laâ möåt taác phêím lúán, möåt kiïåt taác hiïëm hoi trong nïìn tiïíu thuyïët Viïåt Nam hiïån àaåi. So saánh vúái Söë àoã, , taác phêím naây phaãi giaãi quyïët nhûäng nhiïåm vuå nghïå thuêåt nùång nïì hún. Noá phaãi quaãn lyá möåt thïë giúái nhên vêåt àöng àuác hún, phûác taåp hún, göìm nhiïìu thaânh phêìn xaä höåi vaâ nghïì nghiïåp khaác nhau, tûâ xaä höåi nöng thön àïën àúâi söëng thaânh thõ, tûâ lêu àaâi cuãa boån triïåu phuá àïën tuáp lïìu naát cuãa ngûúâi nöng dên, hay möåt xoá xónh http://ebooks.vdcmedia.com
Giöng töë - Taác phêím vaâ dû luêån 416 bêín thóu cuãa möåt tiïåm huát maåt haång, tûâ sinh hoaåt Êu hoáa vúái nhûäng cö gaái tên thúâi laäng maån nhêët àïën cuöåc söëng bònh dõ, chêët phaác, cêìn lao cuãa cö gaái quï sau luyä tre xanh, tûâ xaä höåi quan laåi Têy vaâ ta cêëp huyïån, cêëp tónh àïën boån cûúâng haâo úã laâng xaä, tûâ giúái trñ thûác, giúái baáo chñ àïën caác nhaâ hoaåt àöång chñnh trõ göìm àuã caác xu hûúáng khaác nhau: quöëc gia, quöëc tïë, Àïå tam, Àïå nhõ, v.v... Tiïíu thuyïët Vuä Troång Phuång thûúâng mö taã nhûäng söë phêån luön biïën àöíi, nghôa laâ chuyïín tûâ caãnh ngöå naây sang caãnh ngöå khaác hoaân toaân xa laå, giöëng nhû àûúåc àöíi àúâi vêåy. Nhûng úã Söë àoã , nïëu xem xeát kyä seä thêëy thùçng Xuên tûâ cuöåc söëng ma caâ böng bûúác vaâo thïë giúái cuãa baâ Phoá Àoan hay cuãa nhûäng Vùn Minh, TYPN, cuå cöë Höìng, thûåc chêët vêîn laâ tûâ möi trûúâng lûu manh naây ài vaâo möi trûúâng lûu manh khaác maâ thöi. Vaâ tñnh caách Xuên khöng coá gò thay àöíi, khöng cêìn gò phaãi thay àöíi. Nhûng nhûäng nhên vêåt trong Giöng töë thò khaác. Thõ Mõch tûâ gia àònh cuå àöì Uêín úã laâng Quyânh Thön bûúác vaâo dinh cú Nghõ Haách thò laâ sûå thay àöíi hoaân toaân vïì nguyïn tùæc söëng, vïì àaåo lyá söëng. Hoùåc nhû Long, tûâ anh viïn chûác maåt haång trúã thaânh con trai nhaâ triïåu phuá cuäng vêåy. Ngoaâi ra, khaác vúái Söë àoã, Giöng Töë phaãi sûã duång nhiïìu buát phaáp khaác nhau: buát phaáp tiïíu thuyïët, buát phaáp phoáng sûå àiïìu tra, buát phaáp taã thûåc, buát phaáp laäng maån, caã buát phaáp truyïån trinh thaám nûäa, röìi dûång àöëi thoaåi, àöåc thoaåi, nhêët laâ àöåc thoaåi, v.v... Taác http://ebooks.vdcmedia.com
Vuä Troång Phuång 417 phêím, vò thïë, xeát úã böå phêån, úã cêëp àöå chi tiïët, quaã laâ khoá traánh khoãi nhûäng tyâ vïët naây, tyâ vïët khaác. Nhûng caái hay cuãa Giöng töë chuã yïëu laâ caái hay cuãa töíng thïí. Thûåc ra giaá trõ nghïå thuêåt cuãa moåi taác phêím vùn chûúng trûúác hïët àïìu phaãi àaánh giaá nhû thïë múái àuáng, vò taác phêím nghïå thuêåt cuäng nhû sûå söëng laâ nhûäng chónh thïí sinh àöång. Àoåc Giöng töë phaãi caãm nhêån caái khöng khñ chung, caái êm hûúãng chung, caái linh höìn chung cuãa thïë giúái hònh tûúång cuãa cuöën tiïíu thuyïët. ÊËy laâ möåt xaä höåi quay cuöìng àaão àiïn àïën choáng mùåt, biïët bao tònh huöëng trúá trïu, biïët bao cuöåc àúâi lïn voi xuöëng choá, xuöëng choá laåi lïn voi, öng hoáa ra thùçng, thùçng hoáa ra öng, khöí trúã nïn sûúáng, sûúáng hoáa ra khöí, têët caã diïîn ra trong tiïëng cûúâi, tiïëng khoác, tiïëng chûãi búái, rïn la, coá khi laåi vûâa cûúâi vûâa khoác, taåo ra nhûäng têën bi haâi kõch vïì caái sûå vö nghôa lyá, vïì caái “choá àïíu” cuãa cuöåc àúâi. Möåt nhaâ nghiïn cûáu vùn hoåc Phaáp nhêån xeát nhaâ vùn Bandùæc (H. de Balzac) coá “möåt sûác maånh hiïëm hoi cuãa trñ tûúãng tûúång töíng húåp” (une rare puissance d’imagination syntheátique - Lanson). Cuäng coá thïí àaánh giaá taác giaã Giöng töë nhû vêåy. Àoåc Giöng töë , thêëy gêìn nhû toaân böå xaä höåi Viïåt Nam thúâi Phaáp thuöåc thu nhoã laåi, thu hònh laåi - maâ khöng phaãi xaä höåi trong traång thaái tônh taåi maâ trong traång thaái àêìy biïën àöång vúái caác têìng lúáp xaä höåi phên hoáa hïët sûác dûä döåi vïì kinh tïë, xaä höåi, vïì chñnh trõ vaâ têm lyá. Dûä döåi vaâ nhanh choáng àïën mûác chñnh baãn thên ngûúâi trong cuöåc cuäng phaãi ngaåc nhiïn, baâng http://ebooks.vdcmedia.com