Góp phần tìm hiểu tư tưởng giáo dục đạo đức trong triết học Phật giáo

KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 5<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 01 NĂM 2019<br /> Góp phần tìm hiểu tư tưởng giáo dục đạo đức<br /> <br /> trong triết học Phật giáo<br /> ThS. HOÀNG NGỌC PHONG<br /> Trường Cao đẳng Sư phạm Gia Lai<br /> <br /> Từ khi du nhập vào nước ta, những tư tưởng tiêu biểu của giáo lý nhà Phật có sự ảnh<br /> hưởng sâu sắc đối với hiện thực đời sống xã hội của mỗi người dân Việt Nam. Trong hệ<br /> thống giáo lý nhà Phật thì tư tưởng về giáo dục đạo đức là một trong những nội dung tiêu<br /> biểu, có thể khái quát đạo đức Phật giáo là từ, bi, hỷ, xả, vô ngã vị tha, lợi lạc quần sinh,<br /> là sự hướng thiện và khuyến thiện. Trong bối cảnh của xã hội nước ta hiện nay, khi những<br /> nhu cầu tín ngưỡng về đạo Phật ngày càng được nâng cao thì việc nghiên cứu những giá<br /> trị tiêu biểu trong đạo đức Phật giáo là vấn đề có ý nghĩa vô cùng quan trọng.<br /> <br /> Từ khóa: Triết học Phật giáo, giáo lý nhà Phật, giáo dục đạo đức.<br /> <br /> <br /> 1. Mở đầu với lớp thanh, thiếu niên hiện cứu nạn, đem lại an lạc cho<br /> Triết học Phật giáo là một nay. Đảng và Nhà nước cần tâm hồn con người. Chính vì<br /> trong những trường phái đào tạo họ thật sự trở thành vậy đạo đức Phật giáo khái<br /> triết học tiêu biểu của Ấn Độ những người chủ tương lai quát lại là từ, bi, hỷ, xả, vô ngã<br /> nói riêng cũng như của xã của đất nước vừa “hồng” vừa vị tha, lợi lạc quần sinh, là sự<br /> hội phương Đông nói chung. “chuyên”, năng động sáng tạo hướng thiện và khuyến thiện.<br /> Cũng như các trường phái trong sản xuất; thật thà lương Hòa thượng Thích Minh<br /> triết học khác, cái đích mà thiện, khoan dung độ lượng, Châu trong diễn văn khai<br /> triết học Phật giáo hướng đến vị tha trong đạo đức lối sống. mạc hội nghị đạo đức Phật<br /> là vì con người và cho con Đó chính là những phẩm chất giáo trong thời hiện đại đã<br /> người. Trong hệ thống triết cao đẹp của con người mới - nói: Đạo đức Phật giáo có khả<br /> học Phật giáo thì tư tưởng con người vừa có tài, vừa có năng giúp cải thiện cuộc sống<br /> về giáo dục đạo đức là một đức. Với ý nghĩa đó, việc tìm của con người hiện tại và xã<br /> hiểu, nghiên cứu và vận dụng hội hiện tại.<br /> trong những nội dung đặc<br /> những giá trị triết lý nhà Phật<br /> sắc, có ý nghĩa thiết thực gắn Tinh thần từ bi của nhà<br /> vào thực tiễn giáo dục đạo<br /> kết mối quan hệ giữa lý luận Phật chính là sự cảm thông<br /> đức ở nước ta hiện nay là vấn<br /> triết học với đời sống xã hội trước nỗi đau của người khác<br /> đề mang tính thiết thực.<br /> của mỗi con người hiện thực. và mong muốn được chia sẻ<br /> Với giá trị nhân đạo cao cả, 2. Nội dung nghiên cứu nó. Nói cách khác, từ bi là tình<br /> nhân văn sâu sắc, tư tưởng 2.1. Tư tưởng giáo dục đạo thương giữa con người với<br /> giáo dục đạo đức trong triết đức trong triết học Phật giáo con người, giữa con người với<br /> học Phật giáo có những ảnh Cái đặc sắc trong tư tưởng muôn loài không phân biệt<br /> hưởng thiết thực đối với lĩnh giáo dục đạo đức của triết học đẳng cấp, giàu nghèo sang<br /> vực giáo dục đạo đức cho thế Phật giáo thể hiện ở chỗ nó hèn, nó được đức Phật khơi<br /> hệ người Việt Nam, nhất là đối quan tâm đến vấn đề cứu khổ, dậy ở mọi chúng sinh. Ngay<br />  6 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> từ lúc còn đang tìm đạo Ngài tròn bổn phận đối với cha mẹ. của bản thân, làm cho mỗi cá<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> đã khẳng định: Tình thương Phật giáo coi hiếu với cha mẹ nhân đều hòa đồng với nhân<br /> là sợi dây liên lạc giữa người là đạo đức quan trọng nhất, sinh.<br /> với người. Không có đẳng cấp là nền tảng đạo đức của một Trong giáo lý Phật giáo thì<br /> trong giọt nước mắt cùng con người, Phật dạy: “Tột cùng “ngũ giới” là giới luật cơ bản<br /> mặn, không có đẳng cấp điều thiện, không gì bằng nhất, “ngũ giới” là không sát<br /> trong dòng máu đỏ như nhau, hiếu. Tột cùng điều ác, không sinh, không trộm cắp, không<br /> mỗi người sinh ra không phải gì bằng bất hiếu”. Điều đó có tà dâm, không nói dối, không<br /> đã mang sẵn trong bào thai nghĩa, đối với một con người uống rượu. Trong “ngũ giới”,<br /> dây chuyền ở cổ hay dấu tì ca khi đã không còn tình thương Phật giáo cho rằng thực hiện<br /> ở trán đó sao. đối với cha mẹ thì coi như đã được điều nào là tốt điều đó,<br /> Tinh thần hỷ xả, hiểu một mất hết nhân tính, không còn nhờ đó mà ngăn chặn được<br /> cách khái quát thì “hỷ” là vui tội ác nào làm cho họ run tay, cái ác, giúp con người xa lánh<br /> vẻ với mình, kể cả với nghịch chùn bước. Trong quan hệ được cái xấu, nghiệp xấu, làm<br /> cảnh và thất bại, vui vẻ với thầy trò, Phật giáo cho rằng được ngày càng nhiều những<br /> thành công của người khác và trò phải kính trọng và vâng điều thiện. Phật giáo khuyên<br /> vô lượng chúng sinh; “xả” là vô lời thầy, về phần mình thầy con người phải tích cực thực<br /> chấp vô biên, theo tinh thần phải tập kiến thức cho trò, hiện “lục độ” để thoát khỏi<br /> “niềm vui cho đi niềm vui lại dạy trò biết giữ đạo lý. Đây bến mê. Trong “lục độ” (sáu<br /> đầy, nỗi buồn cho đi nỗi buồn là mối quan hệ hai chiều, sự phép tu) thì “bố thí” là một<br /> lại vơi”. Nhờ đó giúp con người tương tác qua lại tạo nên cái trong những điều căn bản<br /> sống với nhau một cách thân thiện, hành thiện ở mỗi con nhất, nó bao gồm vật thí, tài<br /> mật, bác ái, sống vô ngã vị tha người. Lời dạy của đức Phật thí và vô quý thí (vật thí tức<br /> mở rộng tấm lòng bao dung không chỉ đúng trong thời đại là cho nhau những vật phẩm<br /> độ lượng đối với muôn loài. của Ngài mà còn mang tính cần thiết, tài thí nghĩa là đem<br /> Vô ngã vị tha, lợi lạc quần thiết thực trong việc xây dựng tiền và của cho người khác, vô<br /> sinh là phải giác ngộ vạn nhân cách người trò và người quý thí là giúp đỡ người khác<br /> pháp đều vô thường nên vô thầy trong sự nghiệp giáo dục mà không vụ lợi). Dù có nhiều<br /> ngã, ta là vô ngã vì thế mà hãy hiện nay. nội dung khác nhau nhưng<br /> tha thứ, thương yêu, giúp đỡ Tất cả cho thấy, Phật giáo cả ba điều bố thí đó là rất cần<br /> cho nhau, khi có niềm vui, có đâu chỉ quan tâm tới những thiết cho xã hội ngày nay, đạo<br /> lợi ích thì cùng nhau chung lý tưởng cao xa, những tư đức của Phật giáo với những<br /> hưởng. tưởng đạo đức chỉ để chiêm nguyên tắc ấy đều rất gần với<br /> ngưỡng. Phật giáo đã quan cuộc sống hiện tại. Đạo đức<br /> Với tinh thần ấy thì từ, bi,<br /> tâm hết sức căn bản và thiết Phật giáo vì vậy có thể nói là<br /> hỷ, xả, vô ngã vị tha, lợi lạc<br /> thực đến đời sống và hạnh đạo đức của tấm lòng đại từ,<br /> quần sinh không chỉ là việc<br /> phúc đích thực của con người. đại bi, lấy tình thương bao la<br /> làm mang lại an lạc cho con<br /> Không thể có hạnh phúc nếu đối với muôn loài muôn vật<br /> người, đưa con người thoát<br /> đặt nó ngoài một cuộc sống làm trọng, lấy việc cứu khổ<br /> khỏi trầm luân mà nó còn<br /> diệt khổ cho muôn loài muôn<br /> được bắt đầu từ những việc thuần khiết dựa trên nền<br /> người làm mục đích tối cao.<br /> làm thường nhật ngay trong tảng những nguyên tắc đạo<br /> các mối quan hệ tự nhiên, đức và tinh thần. Vì vậy, Phật 2.2. Đánh giá về tư tưởng<br /> thầy trò, gia đình…vv. Trong giáo đã đưa ra những quan giáo dục đạo đức trong triết<br /> gia đình, Phật dạy cha mẹ là niệm về “ngũ giới”, “bát giới”, học Phật giáo<br /> thiêng liêng nhất đối với con “thập giới” để mọi người khắc Từ những giáo lý cơ bản<br /> cái, con cái phải sẵn sàng làm phục sửa chữa những sai lầm nêu trên, đánh giá về đạo đức<br />  KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN 7<br /> Phật giáo ta thấy: cho đến giáo chủ yếu bàn về giáo dục. quyết đem tất cả tài năng và<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> SỐ 01 NĂM 2019<br /> nay có rất nhiều những quan Thế nhưng, khi một xã hội tâm huyết của mình cống<br /> điểm khác nhau, có người cho đã phát triển, muốn có “dân hiến cho Tổ quốc thì cũng<br /> rằng đạo đức Phật giáo là bi chủ, công bằng, văn minh” thì tồn tại một bộ phận không ít<br /> quan yếm thế hạn chế tính điều quan trọng trước hết đó thanh, thiếu niên chạy theo<br /> tích cực của con người đối với chính là vấn đề giáo dục nhân những thị hiếu nhất thời của<br /> xã hội, mặc dù hướng thiện cách lối sống đạo đức cho con cá nhân mà quên đi nhiệm<br /> nhưng Phật giáo lại loại trừ người và ở phương diện này vụ tu dưỡng đạo đức, dẫn<br /> nguyên nhân tồn tại của con đạo Phật đã có những đóng đến lối sống buông thả thiếu<br /> người. Nhưng có người lại cho góp nổi bật. lành mạnh, thậm chí ngang<br /> rằng bất luận thế nào thì đạo 2.3. Vận dụng tư tưởng nhiên vi phạm pháp luật gây<br /> đức Phật giáo vẫn là đại từ đại giáo dục đạo đức trong triết nên những tội ác “kinh hoàng”<br /> bi, cứu khổ cứu nạn đối với học Phật giáo vào việc giáo không thể chấp nhận được.<br /> con người và chúng sinh… dục đạo đức cách mạng ở Nguy hại hơn, đối với thế<br /> vv. Theo quan điểm của người nước ta hiện nay hệ trẻ hiện nay, nhiều giá trị<br /> viết thì đạo đức Phật giáo với Ở nước ta hiện nay, dưới thuần phong mỹ tục của dân<br /> tinh thần tất cả vì mọi người, ảnh hưởng của cơ chế thị tộc bị bỏ quên, sự băng hoại<br /> vì hạnh phúc của nhân loại, trường, đặc biệt sự tác động về đạo đức có chiều hướng<br /> đạo đức Phật giáo không phải mạnh mẽ của cuộc cách gia tăng, tình trạng vô cảm<br /> là xuất thế mà là nhập thế cứu mạng công nghiệp 4.0 đã của con người ngày càng phổ<br /> đời tạo nên xã hội chân - thiện đặt ra nhiều thời cơ và thách biến..vv. Những trở lực đó là<br /> - mỹ. thức đối với nước ta trên mọi tác nhân kìm hãm sự nghiệp<br /> Dưới nhãn quan triết học lĩnh vực của đời sống xã hội. xây dựng và phát triển của đất<br /> Mác - Lênin ta thấy, mặc dù Trong đó, lĩnh vực giáo dục và nước nói chung cũng như đối<br /> chưa giải thích đúng bản chất đào tạo, nhất là việc giáo dục với công tác giáo dục đạo đức<br /> các hiện tượng xã hội, chưa đạo đức cách mạng ở nước cách mạng ở nước ta hiện nay<br /> tìm ra được nguyên nhân đích ta hiện nay đang gặp phải nói riêng.<br /> thực mà nhân dân Ấn Độ cổ nhiều khó khăn, thách thức Trước thực trạng đó, công<br /> đại phải gánh chịu, đạo đức trước sự tác động của cơ chế tác giáo dục đạo đức cách<br /> Phật giáo vẫn đứng trên lập thị trường và sự phát triển mạng cho thế hệ người Việt<br /> trường của chủ nghĩa duy tâm của khoa học công nghệ. Trên Nam hiện nay đang đặt ra bức<br /> chủ quan và cũng vì thế chưa thực tế, không ít bộ phận cán thiết, nhằm giáo dục họ trở<br /> chỉ ra được con đường và biện bộ, đảng viên không vượt qua thành những người có ích cho<br /> pháp cải tạo xã hội đúng đắn được những cám dỗ trong đời đất nước. Với ý nghĩa đó, trên<br /> hiệu quả. Tuy vậy, những gì sống xã hội đã trở nên thoái cơ sở nhận thức nhất quán<br /> mà phật giáo bàn về đạo đức, hóa biến chất (tham nhũng, những nguyên lý cơ bản của<br /> về tính thiện thì cũng giúp lãng phí, bè phái, tư lợi... chủ nghĩa Mác - Lênin và tư<br /> cho con người mặc tưởng vv) gây nguy hại lớn cho sự tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh<br /> chiêm nghiệm điều chỉnh nghiệp xây dựng và phát triển vực giáo dục đạo đức, tiếp thu<br /> được hành vi của mình theo đất nước. Còn đối với thanh, những nhân tố có giá trị trong<br /> cái thiện, hạn chế và xa lánh thiếu niên - thế hệ tương lai tư tưởng giáo dục đạo đức<br /> cái ác, vượt qua khỏi vòng của đất nước, vấn đề đạo đức của triết học Phật giáo, trong<br /> ích kỷ mà hành động vì mọi cách mạng đang ngày càng phạm vi bài viết này tác giả<br /> người. Mặc dù Phật giáo chưa mang tính thời sự nóng bỏng. xin đề xuất một số phương<br /> bàn đến các vấn đề về kinh tế, Bên cạnh những thanh, thiếu hướng góp phần nâng cao<br /> chính trị, “tính thiện” của Phật niên giàu lòng yêu nước, hiệu quả công tác giáo dục<br />  8 KHOA HOÏC XAÕ HOÄI - NHAÂN VAÊN<br /> đạo đức cách mạng ở nước ta cách Hồ Chí Minh” thông qua đạo đức và lẽ sống của con<br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ VÀ MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> hiện nay như sau: những việc làm thiết thực người Việt Nam, góp phần<br /> Một là, trong công tác thiên về hiệu quả thực tiễn, tích cực trong việc xây dựng<br /> giáo dục đạo đức cách mạng tránh tình trạng “thừa khẩu một nền tảng đạo đức mới ở<br /> ở nước ta hiện nay, nhất thiết hiệu, thiếu việc làm”, “nói nước ta trong giai đoạn hiện<br /> phải quán triệt chủ nghĩa nhiều làm ít”; ngược lại, lời nay trên nền tảng những giá<br /> Mác - Lênin và tư tưởng Hồ nói phải đi đôi với hành động, trị đạo đức truyền thống của<br /> Chí Minh về đạo đức cách nêu cao hiệu quả thực tiễn dân tộc.<br /> mạng đối với mọi tầng lớp “nói ít làm nhiều”, phải nêu Thiết nghĩ, trong xu thế<br /> cư dân trong xã hội; giáo dục gương về đạo đức. hội nhập ở nước ta hiện nay<br /> cho họ thấm nhuần những Bốn là, khắc phục những bên cạnh việc giáo dục đạo<br /> chuẩn mực đạo đức cơ bản thói hư tật xấu, tình trạng đức cách mạng trên nền tảng<br /> mang tính phổ cập đối với vô cảm, thờ ơ giữa người với của chủ nghĩa Mác - Lênin và<br /> mọi người. Tiêu biểu là những người thông qua công tác tư tưởng Hồ Chí Minh thì việc<br /> chuẩn mực về trung với nước, thiện nguyện trên tinh thần tiếp thu những giá trị tích cực<br /> hiếu với dân; cần, kiệm, liêm, “nhường cơm sẻ áo”, “lá lành trong đạo đức Phật giáo phục<br /> chính, chí công vô tư; thương đùm lá rách, lá rách ít đùm lá vụ cho nhiệm vụ “rèn đức -<br /> yêu con người, sống có tình rách nhiều”, giúp con người luyện tài” vì tương lai của đất<br /> nghĩa và tinh thần quốc tế vô bớt cái tôi vị kỷ mà tích cực nước là việc làm cần thiết. Tất<br /> sản trong sáng, thủy chung. hơn, có trách nhiệm hơn đối cả cùng hướng đến xây dựng<br /> Thực hành tốt những chuẩn người khác, với xã hội. một nước Việt Nam phồn<br /> mực đạo đức đó góp phần Năm là, phát huy những thịnh “dân chủ, công bằng,<br /> hiện thực hóa mục tiêu giáo giá trị tinh túy trong đạo đức văn minh”. Với tinh thần ấy,<br /> dục đạo đức cách mạng mà Phật giáo góp phần giáo hóa đạo đức Phật giáo ngày càng<br /> Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dày con người, giúp cho thế hệ trẻ trở thành một bộ phận không<br /> công vun đắp. vững bước trước cám dỗ của thể thiếu cấu thành cốt cách<br /> cuộc đời, khích lệ họ quan văn hóa của dân tộc Việt Nam<br /> Hai là, tiếp tục phát huy<br /> tâm đến số phận của cộng - văn hóa tiến tiến đậm đà bản<br /> những giá trị đạo đức truyền<br /> thống của dân tộc Việt Nam đồng, sống lương thiện, coi sắc dân tộc./.<br /> qua hàng ngàn năm lịch sử, trọng tính nhân bản, coi trọng<br /> đó là chủ nghĩa yêu nước, tinh thiên nhiên..vv. Như thế đạo TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> thần đoàn kết, tương thân đức Phật giáo đã đóng góp 1. BS Hồ Hữu Hưng (biên dịch),<br /> Đối thoại giữa triết học và Phật giáo,<br /> tương ái trong khó khăn hoạn những giá trị văn hóa tích cực Nxb. Tp Hồ Chí Minh, 2002.<br /> <br /> nạn có nhau, đồng cam cộng vào việc xây dựng đạo đức lối 2. Giáo trình tư tưởng Hồ Chí<br /> Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà<br /> khổ, trọng đạo lý làm người sống cho con người, nhất là Nội, 2007.<br /> <br /> và đặc biệt là văn hóa lấy dân cho tầng lớp trẻ hiện nay. 3. Giáo trình Những nguyên lý<br /> cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin,<br /> làm gốc với tinh thần “nhiễu 3. Kết luận Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013.<br /> 4. Hoàng Ngọc Vĩnh, Tôn giáo -<br /> điều phủ lấy giá gương, người Có thể nói rằng những tư một số vấn đề lý luận và thực tiễn ở<br /> trong một nước phải thương tưởng giáo dục đạo đức trong<br /> Việt Nam, ĐHKH Huế, 2000.<br /> 5. Thích Minh Châu, Những lời<br /> nhau cùng”, “bầu ơi thương lấy triết học Phật giáo đã dễ dàng Đức Phật dạy về hòa bình và giá trị<br /> bí cùng, tuy rằng khác giống đi vào lòng người, có tác dụng<br /> con người, Viện nghiên cứu Phật học<br /> Việt Nam, 1995.<br /> nhưng chung một giàn”. hoàn thiện nhân cách đạo 6. Thích Đạo Quang, Đại cương<br /> triết học Phật giáo, Tỉnh hội Phật<br /> Ba là, đẩy mạnh và thực đức, hướng con người đến lối giáo Thừa Thiên Huế, 1996.<br /> hiện có hiệu quả cuộc vận sống giàu lòng vị tha, từ bi, 7. Thích Chơn Thiện, Phật học<br /> khái luận, Nxb. Tp Hồ Chí Minh, 1999.<br /> động “học tập và làm theo bác ái. Thực tiễn cho thấy, đạo<br /> tư tưởng, đạo đức, phong đức Phật giáo phù hợp với<br />