Hiện trạng và giải pháp nâng cao chất lượng tôm sú giống (Penaeus monodon Fabricius, 1789) tại tỉnh Cà Mau

Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2013<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU ÑAØO TAÏO SAU ÑAÏI HOÏC<br /> <br /> HIỆN TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TÔM SÚ<br /> GIỐNG (Penaeus monodon Fabricius, 1789) TẠI TỈNH CÀ MAU<br /> STATUS AND SOLUTION TO IMPROVE SEED QUALITY OF BLACK TIGER SHRIMP<br /> (Penaeus monodon Fabricius, 1789) IN CAMAU PROVINCE<br /> Tiết Tiến Dũng1, Lại Văn Hùng2<br /> Ngày nhận bài: 17/10/2012; Ngày phản biện thông qua: 26/11/2012; Ngày duyệt đăng: 15/5/2013<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Điều tra hiện trạng kỹ thuật của nghề sản xuất giống tôm sú tại Cà Mau được thực hiện từ tháng 1 đến tháng 6 năm<br /> 2010. Trong nghiên cứu này, 60 trong tổng số hơn 800 trại sản xuất tôm sú giống được điều tra ngẫu nhiên bằng phương<br /> pháp đánh giá nhanh nông thôn (RRA) và phương pháp điều tra qua phiếu (SQ) nhằm tìm hiểu hiện trạng và đề xuất các<br /> giải pháp nâng cao chất lượng tôm giống tại địa phương. Kết quả điều tra cho thấy, cơ sở trang thiết bị phục vụ sản xuất<br /> giống tôm sú cơ bản là đáp ứng được các yêu cầu kỹ thuật tuy còn có sự chênh lệch giữa các trại và phụ thuộc vào quy mô<br /> và khả năng đầu tư của chủ trại. Tôm sú bố mẹ được khai thác từ các vùng biển xa bờ sau đó được vận chuyển và xử lý<br /> hóa chất trước khi thả nuôi. Số lượng tôm bố mẹ qua kiểm dịch của các cơ quan chức năng còn chiếm tỷ lệ thấp. Ấu trùng<br /> mới nở được xử lý bằng formol (100 - 200 ppm) hoặc iodine (50 ppm). Cỡ tôm giống xuất thường ở giai đoạn Postlarvae<br /> (PL) 8 - 12 với tỷ lệ sống tới giai đoạn PL 10 đạt khoảng 23 - 65%. Sản lượng PL hàng năm đạt khoảng 5 - 7 tỷ con đáp<br /> ứng khoảng 1/3 nhu cầu tôm giống trong tỉnh. Nghiên cứu cũng đề xuất nhiều giải pháp liên quan đến kỹ thuật và quản lý<br /> nhằm nâng cao chất lượng tôm giống tại Cà Mau.<br /> Từ khóa: Cà Mau, chất lượng giống, giải pháp, kỹ thuật, Penaeus monodon, tôm bố mẹ, tôm sú<br /> <br /> ABSTRACT<br /> Investigation into technical status of seed production industry of black tiger shrimp in Ca Mau province was<br /> conducted from January to June in 2010. In this survey, 60 hatcheries in the total of over 800 black tiger shrimp hatcheries<br /> were randomly selected and surveyed by the Rapid Rural Appraisal (RRA) and Survey Questionnaire (SQ) methods in<br /> order to learn about technical status and suggest solutions to improvement of seed quality in the locality. The result showed<br /> that, facilities and conditions for black tiger shrimp seed production in the area were basically satisfied the technical<br /> requirements although there were still different levels among hatcheries and depending on scales and capital investiment<br /> levels of farm owners. Black tiger shrimp broodstocks were exploited from open sea and then transported and chemical<br /> treated before stocking. The number of broodstocks quarantined by appropriate authorities still accounted for a low rate.<br /> Newly hatched larvae were treated by formol (100 - 200 ppm) or iodine (50 ppm). Selling postlarvae were often at the<br /> stages of 8 to 12 with survival rates ranging between 23 - 65%. Total annual postlarvae production were around 5 - 7<br /> billions, which met about one third of the provincial demand. The survey also put forward a large number of solutions<br /> related to techniques and managements in order to improve black tiger shrimp seed quality in Ca Mau.<br /> Keywords: Ca Mau, black tiger shrimp, broodstock, P. monodon, seed quality, solution, techniques<br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đồng bằng sông Cửu Long là vùng trọng điểm<br /> nuôi trồng thủy sản của cả nước với 2 nhóm đối<br /> tượng chủ lực là cá da trơn và tôm he [3]. Nghề nuôi<br /> tôm he nói riêng và tôm sú nói chung đã và đang giữ<br /> 1<br /> 2<br /> <br /> một vai trò quan trọng trong việc tạo công ăn việc<br /> làm, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống của<br /> nhiều cộng đồng dân cư ven biển. Cà Mau là địa<br /> phương hội tụ đầy đủ các điều kiện tự nhiên thuận<br /> lợi để phát triển nghề sản xuất giống và nuôi tôm sú<br /> <br /> Tiết Tiến Dũng: Lớp Cao học Nuôi trồng thủy sản 2009 - Trường Đại học Nha Trang<br /> PGS.TS. Lại Văn Hùng: Khoa Nuôi trồng thủy sản - Trường Đại học Nha Trang<br /> <br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG • 89<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> thương phẩm [5, 14]. Sự phát triển nhanh chóng và<br /> mạnh mẽ của nghề nuôi tôm sú thương phẩm đã<br /> đặt ra nhiều vấn đề thách thức không nhỏ cho sự<br /> phát triển của ngành liên quan đến việc giải quyết<br /> ô nhiễm môi trường, dịch bệnh và nâng cao chất<br /> lượng tôm giống [13, 16].<br /> Hiện tại, đã có nhiều trại sản xuất tôm sú giống<br /> ở Cà Mau hoạt động có hiệu quả với sản lượng mỗi<br /> năm khoảng 5 - 7 tỷ con giống. Tuy nhiên, nhu cầu<br /> con giống thực tế tại địa phương cần khoảng 15 - 17<br /> tỷ con mỗi năm [5, 15]. Do đó, gần 2/3 lượng tôm<br /> sú giống phải nhập từ các địa phương khác mà chủ<br /> yếu là từ các tỉnh Nam Trung Bộ. Một thực trạng<br /> hiện nay là do đầu tư thiếu đồng bộ và sự quản lý<br /> còn nhiều bất cập dẫn đến số lượng con giống sản<br /> xuất ra tại địa phương vừa thiếu về số lượng và<br /> yếu về chất lượng [5, 9, 16]. Trong khi đó, việc mua<br /> giống từ các tỉnh Nam Trung Bộ thường kèm chi<br /> phí cao và rủi ro trong quá trình vận chuyển do thời<br /> gian và quãng đường dài. Do đó, nhiều thương lái<br /> đã tiến hành vận chuyển tôm giống không rõ nguồn<br /> gốc, không qua chứng nhận kiểm dịch từ các cơ<br /> quan chức năng, tiềm ẩn nguy cơ lây nhiễm dịch<br /> bệnh và nhiều trường hợp đã gây thiệt hại lớn cho<br /> người nuôi [5].<br /> Khó khăn lớn nhất hiện nay trong việc nâng cao<br /> chất lượng tôm sú giống đó là việc chưa chủ động<br /> tạo nguồn tôm sú bố mẹ sạch bệnh [8, 16]. Đã có<br /> một số nghiên cứu trong nước thực hiện nhằm sản<br /> xuất đàn tôm bố mẹ sạch bệnh nhưng cho đến nay<br /> vẫn chưa được ứng dụng hiệu quả trong thực tiễn<br /> [22]. Trong khi đó, nguồn tôm sú bố mẹ nhập khẩu<br /> thường có chi phí rất cao, thủ tục nhập khẩu phức<br /> tạp và chất lượng tôm bố mẹ nhiều khi không ổn<br /> định [16]. Trong quá trình sản xuất, do chạy đua<br /> với lợi nhuận, nhiều trại sử dụng nguồn tôm bố mẹ<br /> không rõ nguồn gốc và chất lượng kém. Hơn nữa,<br /> nhiều trại còn tiến hành cho tôm mẹ đẻ nhiều lứa,<br /> ương nuôi với mật độ dày, lạm dụng thuốc kháng<br /> sinh và hóa chất và xuất tôm không có chứng nhận<br /> kiểm dịch của các cơ quan chức năng [18]. Hậu quả<br /> là, nguy cơ tôm nhiễm bệnh, năng suất, sản lượng<br /> và hiệu quả kinh tế của nghề nuôi tôm sú tại Đồng<br /> bằng Sông Cửu Long bị ảnh hưởng rất lớn trong<br /> thời gian gần đây [18]. Cà Mau là địa phương có<br /> tiềm năng rất lớn để trở thành một trong những vùng<br /> nuôi sản xuất giống và nuôi tôm lớn nhất cả nước,<br /> tuy nhiên, cần có những giải pháp đồng bộ để thúc<br /> đẩy tiềm năng này [14]. Chính vì vậy, nghiên cứu<br /> được thực hiện nhằm đánh giá hiện trạng và đề xuất<br /> các giải pháp nâng cao chất lượng tôm sú giống tại<br /> Cà Mau.<br /> <br /> 90 • TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG<br /> <br /> Số 2/2013<br /> II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu được thực hiện thông qua phương<br /> pháp điều tra thu mẫu từ tháng 1 đến tháng 6 năm<br /> 2010. Số liệu thứ cấp về tình hình sản xuất giống<br /> tôm sú được thu từ Sở và các Phòng Nông nghiệp<br /> và Phát triển nông thôn trên địa bàn tỉnh Cà Mau.<br /> Trong nghiên cứu này, 60 trại sản xuất tôm sú giống<br /> trên địa bàn tỉnh được chọn ngẫu nhiên để tiến hành<br /> điều tra bằng phương pháp đánh giá nhanh nông<br /> thôn (RRA) và phương pháp điều tra qua phiếu (SQ)<br /> [21, 26]. Những thông tin chính được thu thập gồm:<br /> thông tin chung về chủ trại, hệ thống công trình và<br /> trang thiết bị của trại giống, kỹ thuật xử lý nước, tôm<br /> bố mẹ, kỹ thuật cho đẻ và ương ấu trùng, các biện<br /> pháp phòng trị bệnh,… Các số liệu sau khi thu được<br /> tổng hợp và phân tích bằng phần mềm Microsoft<br /> Excel 2003 nhằm khái quát hiện trạng từ đó đề xuất<br /> các giải pháp nâng cao chất lượng tôm sú giống tại<br /> tỉnh Cà Mau. Các số liệu được trình bày dưới dạng<br /> trung bình ± độ lệch chuẩn, sai khác giữa các trung<br /> bình được thể hiện bằng các chữ cái (a, b, c) trong<br /> cùng một cột (P < 0,05).<br /> III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN<br /> 1. Trình độ của người sản xuất tôm sú giống ở<br /> Cà Mau<br /> Kết quả điều tra 60 trại sản xuất tôm sú giống cho<br /> thấy, nhân lực có trình độ chuyên môn (từ trung cấp<br /> trở lên) trong các trại tôm sú giống thường có chiếm<br /> tỷ lệ rất thấp chỉ 12% trong khi số người không có<br /> trình độ chuyên môn chiếm tỷ lệ cao (88%). Những<br /> người không có trình độ chuyên môn thường vận<br /> hành trại giống dựa trên kinh nghiệm của bản thân,<br /> trao đổi với những trại xung quanh, tham gia các lớp<br /> tập huấn hoặc hội thảo do các công ty hoặc Trung<br /> tâm Khuyến nông - Khuyến ngư tổ chức. Mặc dù<br /> chiếm tỷ lệ thấp, nhưng sản lượng tôm giống sản<br /> xuất ra từ các trại có trình độ chuyên môn lại chiếm<br /> số lượng lớn hơn 25,6±1,28 so với 21,0 ± 1,29 triệu<br /> giống (P < 0,05).<br /> 2. Hiện trạng kỹ thuật nghề sản xuất giống tôm<br /> sú tại Cà Mau<br /> 2.1. Hệ thống trại sản xuất<br /> Cơ sở trang thiết bị phục vụ sản xuất giống<br /> tôm sú ở các trại là khá đầy đủ và tùy thuộc vào<br /> quy mô của trại giống. Nhìn chung bể nuôi vỗ tôm<br /> bố mẹ và ương nuôi ấu trùng là các bể xi măng có<br /> dạng hình vuông và hình chữ nhật. Tổng thể tích bể<br /> ương dao động trong khoảng 60 - 300 m3/trại. Kết<br /> quả điều tra cũng cho thấy, sản lượng tôm sú giống<br /> có tương quan thuận với thể tích bể ương của trại.<br /> <br /> Tạp chí Khoa học - Công nghệ Thủy sản<br /> <br /> Số 2/2013<br /> <br /> Trại giống có thể tích lớn hơn cho sản lượng tôm<br /> giống cao hơn: với trại có thể tích 140 - 270 m3 cho<br /> sản lượng 26,9 ± 1,17 triệu giống/năm trong khi các<br /> trại có thể tích nhỏ hơn 90 - 140 m3 và 60 - 90 m3<br /> cho sản lượng thấp hơn lần lượt là 23,2 ± 1,36 và<br /> 20,6 ± 1,68 triệu giống/năm (P