Hiệu quả phục hồi chức năng chi trên ở bệnh nhân liệt nửa người do nhồi máu não theo chương trình GRASP

TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2015<br /> <br /> HIỆU QUẢ PHỤC HỒI CHỨC NĂNG CHI TRÊN<br /> Ở BỆNH NHÂN LIỆT NỬA NGƢỜI DO NHỒI MÁU NÃO<br /> THEO CHƢƠNG TRÌNH GRASP<br /> Nguyễn Thị Kim Liên*; Trần Việt Hà*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá hiệu quả phục hồi chức năng chi trên ở bệnh nhân (BN) liệt nửa người<br /> do nhồi máu não (NMN) bằng chương trình GRASP. Đối tượng và phương pháp: tiến cứu, can<br /> thiệp có đối chứng trên 60 BN được chẩn đoán xác định NMN, chia thành 2 nhóm. Đánh giá<br /> chức năng vận động chi trên bằng test Fugl Meyer Arm, chức năng sinh hoạt hàng ngày bằng<br /> thang điểm Bathel, chức năng khéo léo bàn tay liệt dựa trên bảng đánh giá vận động (MAS).<br /> Kết quả: sau 1 tháng và 3 tháng điều trị, ở nhóm can thiệp, tỷ lệ BN có mức độ vận động tay liệt<br /> tốt là 0% và 50%; độc lập hoàn toàn trong sinh hoạt hàng ngày đạt 10% và 76,7%; độ khéo léo<br /> ở mức 6 là 0% và 30%; tỷ lệ này ở nhóm chứng lần lượt là 0% và 23,3%; 0% và 40%; 0% và<br /> 14%. Kết luận: chức năng vận động bàn tay liệt và chức năng khéo léo bàn tay liệt cải thiện rõ<br /> rệt sau 1, 3 tháng can thiệp bằng chương trình GRASP, khả năng độc lập trong sinh hoạt hàng<br /> ngày tăng rõ rệt sau 3 tháng can thiệp (p < 0,05%).<br /> * Từ khóa: Tai biến mạch máu não; Nhồi máu não; Chi trên; Chương trình GRASP.<br /> <br /> The Effectiveness of Rehabilitation in Patients with Upper<br /> Limb Hemiplegia Due to Cerebral Infarction by Graded Repetitive<br /> Arm Supplementary Program<br /> Summary<br /> Objective: Assessment of rehabilitation effectiveness in patients with upper limb hemiplegia<br /> due to brain ischemic stroke by additional program. Subjects and method: Descriptive,<br /> prospective study, 60 patients were diagnosed as cerebral infarction identified and divided into<br /> 2 groups, Fugl - Meyer Arm test used to assess upper arm function, Barthel scale to assess<br /> activity of daily living, advanced hand activities based on items listed on Motor assessment<br /> scale (MAS). Results: After 1 and 3 months, in intervention group, patient’s rates who get good<br /> level in upper arm function are 0% and 50%; totally independence in daily activities are 10%<br /> th<br /> and 76.7%; advanced hand activities in 6 level are 0% and 30%; the rates in the control group<br /> are 0% and 23.3%; 0% and 40%; 0% and 14% respectively. Conclusion: Paralyzed arm function<br /> and advanced hand activities improved remarkably after 1 and 3 months of intervention,<br /> independence in daily activities increased significantly after 3 months of intervention (p < 0.05).<br /> * Key words: Cerebral vascular accident; Cerebral infarction; Upper limb; GRASP.<br /> * Trường Đại học Y Hà Nội<br /> Người phản hồi (Corresponding): NguyÔn Kim Liªn (lienrehab@yahoo.com)<br /> Ngày nhận bài: 16/10/2014; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 18/11/2014<br /> Ngày bài báo được đăng: 27/12/2014<br /> <br /> 85<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2015<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Tai biến mạch máu não (TBMMN) là<br /> nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ<br /> ba sau các bệnh tim mạch và ung thư.<br /> TBMMN cũng để lại nhiều di chứng nặng<br /> nề, trong đó có di chứng về vận động,<br /> đặc biệt là vận động chi trên (69% BN<br /> giảm chức năng vận động chi trên) [1].<br /> Khiếm khuyết do TBMMN làm cho BN<br /> giảm hoặc mất khả năng độc lập, phải<br /> phụ thuộc vào người khác trong sinh hoạt<br /> hàng ngày. Nhiều nghiên cứu về phục hồi<br /> chi trên sau tai biến cho thấy, việc sử<br /> dụng chi trên bị liệt rất quan trọng đối với<br /> cuộc sống của BN, nhưng điều này chưa<br /> được các chuyên gia chăm sóc sức khỏe<br /> quan tâm [4]. Có rất nhiều phương pháp<br /> điều trị khác nhau, thay đổi trong suốt liệu<br /> trình để quyết định một phương pháp tốt<br /> nhất nhằm đẩy mạnh quá trình phục hồi<br /> và thời gian cần thiết để đạt được chức<br /> năng chi trên. Do số lượng BN TBMMN<br /> tại các trung tâm phục hồi chức năng<br /> ngày một gia tăng, vì vậy thời gian luyện<br /> tập bị hạn chế, do đó việc tự tập luyện có<br /> hướng dẫn là rất cần thiết, giúp phục hồi<br /> chức năng nhanh hơn, rút ngắn thời gian<br /> nằm viện và giảm chi phí điều trị [5].<br /> Chương trình GRASP (chương trình<br /> luyện tập bổ sung vận động chi trên có<br /> chọn lọc bằng các bài tập được nhắc lại)<br /> là một chương trình đã áp dụng trên thế<br /> giới và được chứng minh có hiệu quả rõ<br /> rệt trong việc cải thiện chức năng chi trên.<br /> Tuy nhiên, ở Việt Nam chưa có công trình<br /> nghiên cứu nào. Vì vậy, chúng tôi tiến<br /> hành đề tài nhằm: Đánh giá kết quả phục<br /> <br /> 86<br /> <br /> hồi chức năng chi trên ở BN liệt nửa<br /> người do NMN bằng chương trình GRASP<br /> tại Trung tâm Phục hồi Chức năng, Bệnh<br /> viện Bạch Mai.<br /> ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên cứu.<br /> 60 BN được chẩn đoán xác định NMN,<br /> điều trị ổn định tại Khoa Thần kinh, sau<br /> đó chuyển về Trung tâm Phục hồi Chức<br /> năng, Bệnh viện Bạch Mai, thời gian từ<br /> tháng 12 - 2012 đến 9 - 2013.<br /> * Tiêu chuẩn lựa chọn BN:<br /> - BN NMN lần thứ nhất, thời gian mắc<br /> bệnh 3 tháng.<br /> - Không bị rối loạn nhận thức và ngôn<br /> ngữ.<br /> - Có giảm chức năng chi trên bên liệt,<br /> nhưng nâng được vai và ngửa được<br /> cổ tay.<br /> * Tiêu chuẩn loại trừ:<br /> - BN liệt nửa người do chấn thương sọ<br /> não hoặc các nguyên nhân khác.<br /> - Tim mạch không ổn định.<br /> - BN động kinh, yếu tay liệt hoặc tổn<br /> thương khớp vai trước tai biến.<br /> 2. Phƣơng pháp nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu tiến cứu, can thiệp có đối<br /> chứng.<br /> Chia BN thành 2 nhóm: nhóm chứng<br /> được chỉ định vận động trị liệu, hoạt động<br /> trị liệu; nhóm can thiệp cũng được chỉ<br /> định vận động trị liệu, hoạt động trị liệu và<br /> thêm chương trình GRASP. Chương trình<br /> GRASP bao gồm 18 động tác với các<br /> bài tập cơ lực cho cánh tay và bàn tay,<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2015<br /> <br /> biên độ cử động và các kỹ năng cần thiết<br /> trong sinh hoạt hàng ngày. Đánh giá tại<br /> 3 thời điểm: ngay khi nhập viện, sau 1<br /> tháng, sau 3 tháng can thiệp. Tiêu chí<br /> đánh giá:<br /> - Chức năng vận động tay liệt theo test<br /> Fugl Meyer Arm: 8 nội dung, 33 mục, mỗi<br /> mục điểm tối đa 2, tổng điểm 66. Đánh<br /> giá: tốt, khá, trung bình và kém [6].<br /> - Chức năng sinh hoạt hàng ngày theo<br /> Barthel: 10 nội dung, tổng điểm 100. Đánh<br /> giá: phụ thuộc hoàn toàn, trợ giúp trung<br /> bình, trợ giúp ít, độc lập hoàn toàn [7].<br /> - Chức năng khéo léo bàn tay: bảng<br /> đánh giá vận động BN TBMMN, điểm 0 - 6<br /> <br /> (0: chức năng kém nhất, 6: chức năng tốt<br /> nhất) [8].<br /> * Xử lý số liệu: theo phần mềm SPSS<br /> 16.0.<br /> 3. Đạo đức nghiên cứu.<br /> Nghiên cứu tiến hành tại Bệnh viện<br /> Bạch Mai với sự đồng ý của các khoa<br /> nghiên cứu và bệnh viện. Nghiên cứu<br /> dựa trên 3 nguyên tắc cơ bản của đạo<br /> đức là tôn trọng, không gây hại và tạo sự<br /> công bằng cho tất cả BN. BN đều được<br /> giải thích rõ mục đích, nắm được trách<br /> nhiệm và quyền lợi, tự nguyện tham gia<br /> nghiên cứu.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> 1. Đặc điểm BN.<br /> BN ở độ tuổi 60 - 69 chiếm tỷ lệ cao nhất (38,3%), tuổi > 50 là 93,3%. Tỷ lệ nam/nữ:<br /> 2/1. Tuổi (năm, X  SD ): 64 ± 9,67. Số BN liệt phải 37 người (61,7%), liệt trái 23 người<br /> (38,3%); 85% BN thuận tay phải. Nghiên cứu của Broeks thấy tỷ lệ BN liệt trái là<br /> 51,9%, phải 48,1% [9].<br /> 2. Chức năng vận động tay liệt.<br /> 88,3% BN có mức vận động tay liệt trung bình khi nhập viện. Mức vận động tay<br /> trung bình của nhóm can thiệp và nhóm chứng lần lượt là 86,7% và 90%. Không có sự<br /> khác biệt về mức độ vận động tay giữa 2 nhóm (p > 0,05).<br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> Nhóm can thiệp<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> Biểu đồ 1: Chức năng vận động tay liệt sau 1 tháng điều trị.<br /> <br /> 87<br /> <br /> TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2015<br /> <br /> Sau 1 tháng, chức năng vận động tay liệt ở 2 nhóm được cải thiện rõ rệt với mức<br /> vận động trung bình giảm xuống và mức vận động khá tăng lên rõ rệt, đặc biệt ở nhóm<br /> can thiệp (p < 0,05).<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> p < 0,05<br /> <br /> p < 0,05<br /> <br /> Nhóm can thiệp<br /> <br /> Nhóm chứng<br /> <br /> Biểu đồ 2: Chức năng vận động tay liệt sau 3 tháng điều trị.<br /> Sau 3 tháng, tỷ lệ BN có mức vận động tốt tăng lên ở cả 2 nhóm, đặc biệt ở nhóm<br /> can thiệp (p < 0,05). Nghiên cứu của chúng tôi cũng phù hợp với một số tác giả:<br /> Nguyễn Thị Kim Liên (2011) [2] cho kết quả vận động tay liệt tăng rõ sau 1, 3, 6<br /> tháng can thiệp (p < 0,01); Harris JE (2009) [10] đánh giá hiệu quả phục hồi chức<br /> năng chi trên bằng chương trình GRASP trên 103 BN thấy có sự cải thiện rõ rệt sau<br /> 1 tháng can thiệp.<br /> 3. Chức năng khéo léo bàn tay liệt.<br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> **<br /> **<br /> **<br /> <br /> **<br /> <br /> p