zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Tế - Quản Lý

» Luật học

Hoàn thiện pháp luật về thu thập dữ liệu điện tử trong tố tụng hình sự Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:5

Báo xấu

16
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết Hoàn thiện pháp luật về thu thập dữ liệu điện tử trong tố tụng hình sự Việt Nam tập trung phân tích, đánh giá những hạn chế, bất cập trong quy định của Bộ luật TTHS về thu thập dữ liệu điện tử, trên cơ sở đó đề xuất một số nội dung cụ thể góp phần hoàn thiện quy định về thu thập dữ liệu điện tử trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hoàn thiện pháp luật về thu thập dữ liệu điện tử trong tố tụng hình sự Việt Nam

nghiên cứu trao đổi HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ THU THẬP DỮ LIỆU ĐIỆN TỬ TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM @ Đào Phan Nhật Minh - Nguyễn Đức Trí - Phạm Thành Lâm, Phan Thanh Minh, Đào Thái Bình Dương. Tóm tắt: Với tốc độ phát triển của công nghệ kỹ thuật, mạng Internet, viễn thông như hiện nay, đa số các đối tượng phạm tội thường triệt để lợi dụng các phương tiện, thiết bị điện tử để thực hiện hành vi phạm tội của mình. Việc thu thập chứng cứ là dữ liệu điện tử là yêu cầu bắt buộc trong quá trình chứng minh tội phạm. Tuy nhiên, thu thập dữ liệu điện tử là vấn đề đầu tiên được luật hóa nên cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung chỉnh sửa để phục vụ hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới. Bài viết này tập trung phân tích, đánh giá những hạn chế, bất cập trong quy định của Bộ luật TTHS về thu thập dữ liệu điện tử, trên cơ sở đó đề xuất một số nội dung cụ thể góp phần hoàn thiện quy định về thu thập dữ liệu điện tử trong thời gian tới. Từ khóa: Dữ liệu điện tử; thu thập dữ liệu điện tử; tố tụng hình sự. C hứng cứ là những gì có thật, được thu Căn cứ Điều 117 Bộ luật TTHS hiện thập theo đúng trình tự, thủ tục do Bộ hành quy định về thu thập phương tiện điện luật TTHS quy định, được làm căn cứ tử, dữ liệu điện tử có thể đưa ra khái niệm để xác định có hay không có hành vi phạm như sau: Thu thập DLĐT là tổng thể các tội, người phạm tội và các tình tiết khác có hoạt động phát hiện, ghi nhận, thu giữ, tạm ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án hình giữ, bảo quản tại chỗ đối với DLĐT của cơ sự. Chứng cứ được thu thập từ nhiều nguồn quan có thẩm quyền theo đúng trình tự, thủ khác nhau, trong đó có dữ liệu điện tử. Bộ tục mà pháp luật quy định. luật TTHS năm 2015 được Quốc hội Khóa XIII thông qua đánh dấu sự phát triển mới Phát hiện DLĐT là khâu đầu tiên, hết trong việc kế thừa, phát huy những thành sức quan trọng của việc thu thập DLĐT, bởi tựu lập pháp đồng thời tiếp thu những kinh lẽ người ta chỉ có thể thu thập DLĐT khi đã nghiệm của các quốc gia trên thế giới. Một phát hiện ra nó. Để phát hiện DLĐT có rất trong những nội dung quan trọng được bổ nhiều biện pháp khác nhau...). Tuy nhiên, sung, đó chính là quy định về dữ liệu điện DLĐT là một trong những loại nguồn của tử và thu thập dữ liệu điện tử. chứng cứ nên việc phát hiện vật chứng cũng phải tuân theo các quy định của Bộ luật 1. Những quy định cụ thể về thu thập TTHS về thu thập chứng cứ. Do đó phát dữ liệu điện tử trong TTHS Việt Nam. hiện DLĐT với tư cách là một khâu của thu Quy định về khái niệm thu thập dữ liệu thập DLĐT thì các biện pháp để phát hiện điện tử DLĐT cũng phải được Bộ luật TTHS quy số 298 - tháng 5/2023 71
tạp chí việt nam hội nhập định. Mặt khác, phát hiện DLĐT ở đây phải hoạt động điều tra cũng có quyền thu thập là trực tiếp phát hiện để tiến hành sao lưu, DLĐT. phục hồi, thu giữ, tạm giữ chứ không phải Quy định về biện pháp thu thập dữ liệu thông qua khâu trung gian. điện tử Hoạt động thu giữ, tạm giữ, bảo quản Theo quy định của BLTTHS hiện hành, tại chỗ DLĐT được tiến hành sau khi đã các cơ quan có thẩm quyền có thể phát hiện, áp dụng các biện pháp để phát hiện DLĐT. thu thập DLĐT thông qua một trong các Mỗi loại DLĐT có thể được thu giữ, tạm biện pháp sau đây: giữ, bảo quản bằng các cách thức khác nhau Khám nghiệm hiện trường (Theo Điều như thu giữ, tạm giữ phương tiện điện tử, 201). Nhằm phát hiện dấu vết của tội phạm, chặn thu trên đường truyền, sao lưu DLĐT thu giữ, tạm giữ vật chứng, tài liệu, đồ vật, sang thiết bị lưu trữ chuyên dụng, bảo quản, dữ liệu điện tử khác liên quan và làm sáng niêm phong, mở niêm phong như đối với tỏ những tình tiết có ý nghĩa đối với việc vật chứng. Những hoạt động này phải được giải quyết vụ án. thực hiện đúng trình tự, thủ tục TTHS theo các biện pháp được áp dụng để thu thập Khám xét người, chỗ ở, nơi làm việc, DLĐT như: khám xét, khám nghiệm hiện địa điểm, phương tiện được tiên hành khi trường, yêu cầu cung cấp DLĐT... Khi bàn có căn cứ để nhận định trong người, chỗ ở, nơi làm việc, địa điểm, phương tiện có công giao phương tiện điện tử cho chuyên gia cụ, phương tiện phạm tội, tài liệu, đồ vật, tài phục hồi dữ liệu để sao chép dữ liệu, phải sản do phạm tội mà có hoặc đồ vật, dữ liệu làm thủ tục mở niêm phong và niêm phong điện tử, tài liệu khác có liên quan đến vụ án lại theo qui định của pháp luật. Việc sao chép dữ liệu phải được thực hiện bằng thiết Khám xét thư tín, điện tín, bưu kiện, bị chống ghi “Read only” và phần mềm bưu phẩm, dữ liệu điện tử khi có căn cứ chuyên dụng, đảm bảo tính nguyên trạng và để nhận định trong thư tín, điện tín, bưu toàn vẹn của dữ liệu lưu trong đó và có sự kiện, bưu phẩm, dữ liệu điện tử có công cụ, làm chứng của những người đã ký vào biên phương tiện phạm tội, tài liệu, đồ vật, tài bản niêm phong. Việc phục hồi, giải mã, sản liên quan đến vụ án. phân tích, tìm kiếm dữ liệu chỉ thực hiện Áp dụng biện pháp điều tra tố tụng đặc trên bản sao (dữ liệu trong phương tiện điện biệt. Theo quy định tại Điều 223 Bộ luật tử không bị tác động và được bảo quản toàn TTHS thì thu thập bí mật dữ liệu điện tử là vẹn theo quy định của pháp luật). một trong ba biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt mà các chủ thể điều tra hình sự được tiến Pháp luật không quy định rõ ai là người hành. Các chủ thể điều tra hình sự có thể áp có thẩm quyền thu thập DLĐT. Tuy nhiên, dụng biện pháp thu thập bí mật dữ liệu điện việc thu thập DLĐT phải đảm bảo các quy tử trong những trường hợp: Tội phạm xâm định về thu thập chứng cứ, cho nên có thể phạm an ninh quốc gia, tội phạm về ma túy, hiểu, chủ thể có thẩm quyền thu thập chứng tội phạm về tham nhũng, tội khủng bố, rửa cứ cũng là chủ thể có thẩm quyền thu thập tiền; tội phạm khác có tổ chức thuộc loại tội DLĐT, đó là cơ quan tiến hành tố tụng phạm đặc biệt nghiêm trọng. (gồm CQĐT, Viện Kiểm sát, Tòa án) mà cụ Yêu cầu các cơ quan, tổ chức, cá nhân thể là những người tiến hành tố tụng hoặc cung cấp dữ liệu điện tử. Đây là biện pháp người bào chữa. Ngoài ra, theo quy định tại được quy định tại khoản 1 Điều 88 Bộ luật của Bộ luật TTHS thì một số cơ quan được TTHS. giao nhiệm vụ thực hiện hoạt động điều tra ban đầu như: Bộ đội biên phòng, Hải quan, Trưng cầu giám định để phục hồi, tìm Kiểm lâm, Kiểm ngư, Cảnh sát biển và các kiếm, giám định dữ liệu điện tử. cơ quan khác của CAND, Quân đội nhân Quy định về cách thức thu thập dữ liệu dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số điện tử 72 số 298 - tháng 5/2023
nghiên cứu trao đổi Điều 107 Bộ luật TTHS năm 2015 đã Điều 99 quy định “Dữ liệu điện tử được quy định về việc thu thập phương tiện điện thu thập từ phương tiện điện tử, mạng máy tử, dữ liệu điện tử như sau: “1. Phương tiện tính, mạng viễn thông, trên đường truyền và điện tử phải được thu giữ kịp thời, đầy đủ, các nguồn điện tử khác” nhưng tại Khoản 2 mô tả đúng thực trạng và niêm phong ngay Điều 107 lại không đề cập việc thu thập dữ sau khi thu giữ. Việc niêm phong, mở niêm liệu điện tử từ các nguồn điện tử khác. phong được tiến hành theo quy định của Hai là, việc sử dụng thuật ngữ chưa pháp luật... bản sao dữ liệu điện tử”.[1] đầy đủ và còn thiếu thống nhất. Đồng thời Điều 196 cũng quy định Việc chỉ sử dụng thuật ngữ “thu giữ” việc thu giữ phương tiện điện tử, dữ liệu đối với phương tiện điện tử tại Điều 107 và điện tử do người có thẩm quyền tiến hành Điều 196 Bộ luật TTHS là chưa đầy đủ và tố tụng thực hiện và có thể mời người có chính xác. Việc thu giữ chỉ đặt ra đối với chuyên môn liên quan tham gia. Trường những loại đồ vật thuộc loại cấm tàng trữ, hợp không thể thu giữ được thì phải sao lưu lưu hành còn những trường hợp khác các cơ vào phương tiện lưu trữ và thu giữ như đối quan có thẩm quyền tiến hành tạm giữ và có với vật chứng...có liên quan. hình thức xử lý thích hợp sau. Quy định về bảo quản dữ liệu điện tử Tại Điều 107 Bộ luật TTHS đề cập về Việc bảo quản dữ liệu điện tử phải được thu thập phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử thực hiện theo Điều 199 Bộ luật TTHS, đó nhưng khoản 1 Điều luật này lại quy định là dữ liệu điện tử bị thu giữ, tạm giữ hoặc bị “Phương tiện điện tử phải được thu giữ kịp thời, đầy đủ.” và “trường hợp không thể niêm phong phải được bảo quản nguyên vẹn. thu giữ phương tiện lưu giữ dữ liệu điện 2. Một số bất cập, vướng mắc trong tử thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố quy định về thu thập dữ liệu điện tử. tụng sao lưu dữ liệu đó vào phương tiện Như vậy có thể thấy, mặc dù lần đầu điện tử..”. Có thể thấy quy định này dường tiên BLTTHS năm 2015 đưa vấn đề dữ liệu như đang đồng nhất “thu thập phương tiện điện tử, thu thập dữ liệu điện tử thành các điện tử” và “thu giữ phương tiện điện tử”. Trong khi đáng ra chỉ đặt vấn đề thu thập dữ quy định trong Bộ luật nhưng các quy định liệu điện tử vì dữ liệu điện tử mới là nguồn đã tương đối đầy đủ và đã thực sự tháo gỡ chứng cứ còn phương tiện điện tử chỉ là nơi được những vướng mắc trong thực tiễn công chứa đựng dữ liệu điện tử. tác điều tra, xử lý tội phạm. Tuy nhiên, từ thực tiễn vận dụng và nghiên cứu cho thấy Các thuật ngữ “tạo ra” và “khởi tạo”, các điều luật quy định về dữ liệu điện tử, “truyền đi và nhận được” và “truyền gửi” thu thập dữ liệu điện tử còn bộc lộ một số tại Điều 99 Bộ luật TTHS cũng thể hiện hạn chế như: sự thiếu nhất quán trong cùng một điều luật, gây sự khó hiểu đối với những người Một là, một số điều luật còn trùng lặp áp dụng pháp luật. Luật Giao dịch điện tử và thiếu thống nhất nội dung. năm 2005 đề cập đến thuật ngữ “khởi tạo”, Xét tổng thể, các quy định tại Điều “truyền gửi” tại Khoản 2, Điều 14 “Giá trị 196 Bộ luật TTHS có nhiều điểm giao thoa chứng cứ của thông điệp dữ liệu được xác với các quy định về thu thập phương tiện định căn cứ vào độ tin cậy của cách thức điện tử tại Điều 107 Bộ luật TTHS. Đồng khởi tạo, lưu trữ hoặc truyền gửi thông điệp thời Điều 196 quy định chưa rõ cần sao lưu điện tử; cách thức xác định người khởi tạo cái gì và sao lưu phương tiện lưu trữ. Vậy và các yếu tố phù hợp khác” [2]. phương tiện lưu trữ này có phải là phương Ba là, Bộ luật TTHS chưa quy định đầy tiện điện tử như quy định tại Khoản 1 Điều đủ về chặn thu dữ liệu điện tử, giám định 107 “sao lưu dữ liệu điện tử vào phương dữ liệu điện tử, sử dụng dữ liệu điện tử, bảo tiện điện tử” hay không. quản dữ liệu điện tử. số 298 - tháng 5/2023 73
tạp chí việt nam hội nhập Đối với thu thập dữ liệu điện tử từ đắn của các thông tin đã sao chép từ thiết bị phương tiện điện tử, mạng máy tính, viễn số đã thu giữ. Tuy nhiên đối với các công ty thông, cơ quan tiến hành tố tụng có thể thông thiết bị điện tử, các nhà mạng cung cấp dịch qua các hoạt động mà pháp luật tố tụng đã vụ hay một bên thứ ba khác, tôn chỉ hoạt quy định như khám nghiệm hiện trường, động của họ là tôn trọng bí mật khách hàng, khám xét, thu giữ thu tín, điện tín, bưu kiện, nên nếu các tội phạm sử dụng thiết bị của bưu phẩm... Tuy nhiên các hoạt động như các công ty này thì việc thu thập chứng cứ chặn thu dữ liệu điện tử trên đường truyền là rất khó khăn. Ví dụ: Hãng Apple không hiện chưa có quy định cụ thể về trình tự, thủ hợp tác với cơ quan điều tra để cung cấp dữ tục chặn thu như thế nào. liệu trong thiết bị điện tử của người thực Đối với hoạt động sao lưu dữ liệu điện hiện hành vi phạm tội . tử, chưa có quy định về trình tự, thủ tục sao Ngoài ra, đối với các nhà mạng của lưu; yêu cầu, điều kiện phương tiện dùng nước ngoài nên khi phát hiện thu thập chứng để sao lưu; phương tiện dùng để lưu trữ dữ cứ rất khó khăn, thông thường thực hiện liệu điện tử. theo con đường tương trợ tư pháp nên thời Về cách thức bảo quản phương tiện hạn giải quyết thường phải kéo dài, việc thu thập chứng cứ không được toàn diện và đầy điện tử, dữ liệu điện tử cũng chưa được đủ do nhiều lí do khách quan khác nhau. quy định rõ. Trường hợp phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử bị hư hỏng thì biện pháp 3. Một số kiến nghị, đề xuất nhằm khắc phục như thế nào, xử lý và giá trị pháp hoàn thiện quy định của pháp luật TTHS lý của dữ liệu điện tử đã sao chép nhiều lần về thu thập dữ liệu điện tử. qua nhiều phương tiện cũng đặt ra cần phải Để các quy định của pháp luật TTHS có quy định cụ thể hơn do dữ liệu điện tử có về thu thập dữ liệu điện tử hoàn thiện hơn, những điểm khác biệt với các loại dấu vết xin đề xuất một số vấn đề sau: hình sự khác. Một là, cần nghiên cứu ghép Điều 107 Theo Điều 107 Bộ luật TTHS, việc với Điều 196 Bộ luật TTHS và chỉnh sửa phục hồi, tìm kiếm, giám định dữ liệu điện cấu trúc, nội dung cho phù hợp. tử chỉ được thực hiện trên bản sao. Như vậy, việc không quy định phục hồi trên phương Do sự giao thoa quá nhiều giữa Điều tiện lưu giữ điện tử (bản chính) gây khó 196 với Điều 107 nên cần nghiên cứu ghép khăn trong thực tiễn. 2 điều này với nhau và mang tiêu đề chung là “Thu thập phương tiện điện tử, dữ liệu Bốn là, việc thu thập DLĐT của điện tử”. CQTHTT với bên thứ ba (các nhà mạng, nhà cung cấp dịch vụ internet, ngân hàng, Hiện nay, việc để Điều 196 “Thu giữ sàn giao dịch điện tử…) còn gặp nhiều rào phương tiện điện tử, dữ liệu điện tử” trong cản, vướng mắc. chương “Khám xét, thu giữ, tạm giữ tài liệu, đồ vật” cũng không hợp lý do hoạt động Hiện nay, DLĐT liên quan đến vụ án thu thập phương tiện điện tử, dữ liệu điện không chỉ được lưu trên thiết bị số của thủ tử thường phải là hệ quả tiếp theo của các phạm, của nạn nhân, mà còn được lưu trên hoạt động khám nghiệm hiện trường, khám máy chủ của bên thứ ba là các nhà cung cấp xét... là các hoạt động được quy định ở các dịch vụ internet, ngân hàng, các nhà mạng, chương khác nhau của Bộ luật TTHS. sàn giao dịch điện tử... Vì vậy, bên cạnh việc CQTHTT trực tiếp sao chép DLĐT từ thiết Khi đó Khoản 1, Điều 107 mới (trên cơ bị số đã thu giữ làm chứng cứ thì việc thu sở ghép Điều 196 vào Điều 107) sẽ được thập DLĐT ở các nhà mạng chủ quản của quy định như sau: các thuê bao di động mà các đối tượng đã sử “Phương tiện điện tử phải được thu dụng là điều cần thiết để kiểm tra tính đúng giữ, tạm giữ kịp thời, đầy đủ, mô tả đúng 74 số 298 - tháng 5/2023
nghiên cứu trao đổi thực trạng và niêm phong ngay sau khi thu quy trình thu thập dữ liệu điện tử. giữ, tạm giữ. Việc niêm phong, mở niêm Xuất phát từ đặc điểm dữ liệu điện tử phong được tiến hành theo quy định của nên việc thu thập dữ liệu điện tử có những pháp luật. điểm riêng, đòi hỏi phải tuân thủ theo một Trường hợp không thể thu giữ, tạm giữ trình tự khoa học, khách quan. Do đó, thời phương tiện lưu trữ dữ liệu điện tử thì có gian tới các cơ quan có chức năng cần man có thẩm miền tiến hành tố tumo sao lưu nghiên cứu đưa ra các văn bản hướng dẫn dữ liệu điện tử đó vào phương tiện điện tử và quy trình thu thập dữ liệu điện tử để đáp bảo quản như đối với vật chúng, đồng thời ứng thực tiễn đặt ra. yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân liên quan Cần có quy định cụ thể về việc chặn lưu trữ, bảo toàn nguyên vẹn dữ liệu điện tử thu dữ liệu điện tử như trình tự, thủ tục chặn mà cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thu, yêu cầu của việc chặn thu. Trách nhiệm đã sao lưu và cơ quan, tổ chức, cá nhân này của cơ quan ra lệnh chặn thu cũng như các phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. cơ quan, đơn vị, cá nhân có liên quan. Việc thu giữ, tạm giữ phương tiện điện Bốn là, hoàn thiện các quy định pháp tử do người có thẩm quyền tiến hành tố tụng lý liên quan khác đến quản lý, khai thác, sử thực hiện và có thể mời người có chuyên dụng DLĐT từ các thiết bị điện tử, phương môn liên quan tham gia. Trường hợp không tiện điện tử, phần mềm... để đảm bảo tính thể thu giữ, tạm giữ được thì phải sao lưu liên quan, khách quan, hợp pháp của DLĐT vào phương tiện lưu trữ điện tử và thu giữ, trong trường hợp DLĐT được khôi phục tạm giữ như đối với vật chứng. sau khi bị xoá; phát hiện, bảo quản, sao lưu Khi thu giữ, tạm giữ các phương tiện DLĐT trước khi đưa đi giám định; thu giữ điện tử có thể thu giữ, tạm giữ thiết bị ngoại các DLĐT đang truyền trong không gian... vi kèm theo và các tài liệu có liên quan”. Cần chú trọng xây dựng các biện pháp và chỉ dẫn kỹ thuật liên quan đến việc áp dụng Các Khoản 2, 3, 4, 5 của Điều 107 giữ như tên, đặc điểm, xuất xứ các loại máy như hiện tại. móc, thiết bị ghi âm, ghi hình, phần mềm Hai là, sửa đổi một số thuật ngữ trong phát hiện, thu thập, bảo quản, phục hồi Điều 99 trong Bộ luật TTHS cho thống nhất. DLĐT được phép sử dụng. Về việc giám định DLĐT, cần thiết phải bổ sung việc Đối với Điều 99, cần sử dụng thuật ngữ giám định DLĐT trong một số trường hợp “khởi tạo”, “truyền gửi” cho thống nhất vào Điều 206 BLTTHS hoặc cần phải có ngay trong một điều luật và phù hợp với các hướng dẫn cụ thể về việc giám định DLĐT quy định pháp luật có liên quan, theo đó: bắt buộc trong những trường hợp khác “Dữ liệu điện tử là... được khởi tạo, lưu trữ, (ngoài trường hợp cần truy nguyên DLĐT truyền gửi bởi phương tiện điện tử” trong giải quyết các vụ án về tham nhũng, Ba là, cần có các văn bản hướng dẫn kinh tế).[4] TÀI LIỆU THAM KHẢO năm 2015. [1]. Quốc Hội (2015), Bộ luật tố tụng hình sự [4]. Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án năm 2015. nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp [2]. Quốc Hội (2006), Luật giao dịch điện tử (2017), Thông tư liên tịch số 01/2017/TTLT- năm 2006. VKSNDTC-TANDTC-BCA-BTP ngày [3]. Quốc Hội (2015), Luật an toàn thông tin 13/12/2017, Hà Nội. số 298 - tháng 5/2023 75

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.