Hoạt động tự học của sinh viên khi trường chuyển sang đào tạo tín chỉ

Hoạt động tự học của SV khi trường chuyển sang đào tạo tín chỉ<br /> <br /> Đặt vấn đề <br /> <br /> Sinh viên là những người đang theo học ở các trường đại học, cao đẳng ­  <br /> nơi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu của xã hội.  <br /> Thuật ngữ “Sinh viên” có nguồn gốc từ tiếng Latin là “Student” ­ có nghiã <br /> là người học tập, nghiên cứu, người đi tìm kiếm, khai thác tri thức. Khác <br /> với học sinh phổ thông, bên cạnh hoạt động chủ  đạo là học tập, lĩnh hội  <br /> tri thức của thầy, người sinh viên còn phải có nhiệm vụ tự học, tự nghiên  <br /> cứu trên cơ  sở  tư  duy độc lập. Về  bản chất, quá trình học tập của sinh  <br /> viên ở bậc đại học là quá trình nhận thức có tính nghiên cứu. Điều này đã  <br /> được thể  chế  hóa trong Luật giáo dục như  sau: “Phương pháp giáo dục  <br /> đại học phải coi trọng bồi dưỡng năng lực tự  học, tự  nghiên cứu, tạo <br /> điều kiện cho người học phát triển tư  duy sáng tạo, rèn luyện kỹ  năng <br /> thực hành, tham gia nghiên cứu, thực nghiệm, ứng dụng.” <br /> <br /> <br /> <br /> Do vậy, dù ở phương thức đào tạo đại học nào, người sinh viên cũng cần  <br /> phải có năng lực tự học, hay nói cách khác: “tự học là cách học ở bậc đại <br /> học”. Trong những năm gần đây, thực hiện chủ trương của đổi mới giáo <br /> dục đại học, nhiều trường đại học đã và đang triển khai mô hình đào tạo  <br /> theo học chế  tín chỉ. Phương thức đào tạo này coi trọng vai trò trung tâm <br /> của sinh viên, tạo cho sinh viên năng lực chủ động, sáng tạo trong phương <br /> pháp học của mình. Như vậy, một vấn đề đặt ra là hoạt động tự học của <br /> sinh viên trong phương thức đào tạo theo tín chỉ  có những đặc điểm gì?  <br /> Các yếu tố  nào  ảnh hưởng đến hoạt động tự  học của sinh viên trong  <br /> phương thức đào tạo này? <br /> <br /> <br /> <br /> 1. Khái quát về hoạt động tự học của sinh viên <br /> <br /> <br /> <br /> a) Khái niệm tự học <br /> <br /> Tự  học (self ­ study) là sự  nỗ  lực chiếm lĩnh tri thức, kỹ  năng của bản <br /> thân của người học để hướng tới những mục đích học tập nhất định. Các <br /> nhà khoa học giáo dục đã nghiên cứu vấn đề  tự  học dưới nhiều góc độ <br /> [1], [4] nhưng một cách chung nhất có thể hiểu tự học là quá trình tự giác, <br /> độc lập, tích cực, sử  dụng các năng lực trí tuệ, phẩm chất của bản thân <br /> người học để người học chiếm lĩnh được tri thức của nhân loại và những <br /> kinh nghiệm lịch sử xã hội, biến những tri thức đó thành sở hữu của mình,  <br /> hình thành kỹ  năng, thái độ  và ngày càng hoàn thiện nhân cách của bản <br /> thân. <br /> <br /> <br /> <br /> b) Hoạt động tự học của sinh viên hiện nay <br /> <br /> Qua quá trình khảo sát thực tiễn, đa số  sinh viên đều hiểu được vai trò <br /> quan trọng của tự học. Tuy nhiên, sức ì và tính thụ động của sinh viên còn <br /> rất lớn. Hoạt động tự  học vẫn còn mang tính hình thức, đối phó với các  <br /> bài kiểm tra. Theo số liệu khảo sát của sinh viên một số  trường đại học,  <br /> hầu hết các sinh viên được hỏi cho rằng tính chủ động trong học tập của  <br /> sinh viên thấp. Có đến 75% ý kiến cho rằng sinh viên không có thói quen  <br /> tự học, chuẩn bị bài trước khi đến lớp. <br /> Một thực tế hiện nay là sinh viên “rất lười đọc sách”. Mặc dù sách tham <br /> khảo đã được giảng viên hướng dẫn cụ  thể   ở  từng nội dung bài học <br /> nhưng khi được hỏi về  việc này, số  đông sinh viên đều lúng túng. 85% <br /> cho rằng họ “có đọc” nhưng chỉ một số cuốn sách chuyên ngành khi phải <br /> trình bày, báo cáo hay làm bài kiểm tra. 15% còn lại cho rằng họ  không <br /> đọc tài liệu tham khảo, có những sinh viên năm cuối chưa từng một lần <br /> đến thư viện tìm sách. Trong thời đại công nghệ  thông tin phát triển như <br /> hiện nay, nhiều sinh viên lựa chọn kênh thông tin từ  các trang web. Điều <br /> này là tốt nhưng vì quá lạm dụng nên đại đa số sinh viên đã bỏ lỡ một kho <br /> tàng tri thức rất có giá trị  từ sách tham khảo. Ngay cả khi tra cứu tài liệu  <br /> trên Internet, sinh viên cũng chưa biết cách thu thập và xử  lý khối lượng <br /> thông tin đa dạng đó như  thế  nào để  thu được những kiến thức thật sự <br /> cần thiết và có hiệu quả. <br /> <br /> <br /> <br /> Như vậy, một cách khái quát có thể thấy rằng nhiều sinh viên chưa nhận <br /> thức được đúng đắn về  sự  cần thiết của hoạt  động tự  học. Sinh viên <br /> chưa tự giác, tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri thức cho mình mà còn thụ <br /> động, phụ thuộc nhiều vào những gì thầy dạy, không có nhu cầu mở rộng  <br /> hiểu biết, phát huy sáng tạo, đào sâu kiến thức. Một số  ít sinh viên có ý <br /> thức tự  học thì kỹ  năng tìm kiếm và xử  lý thông tin phục vụ  nhiệm vụ <br /> học tập còn yếu. Phương pháp tự học theo kiểu đối phó, theo phong trào, <br /> học để thi vẫn là hình thức tự học phổ biến hiện nay. Liệu phương pháp <br /> học tập của sinh viên như  vậy có thể  đáp  ứng với yêu cầu của phương  <br /> thức đào tạo theo tín chỉ   ở  mức độ  nào, đó là câu hỏi đặt ra đối với các <br /> nhà quản lý giáo dục. <br /> <br /> <br /> <br /> 2. Một số đặc điểm của hoạt động tự học trong phương thức đào tạo theo  <br /> tín chỉ <br /> <br /> <br /> <br /> Có thể khẳng định rằng: hoạt động tự học của sinh viên là một hoạt động <br /> không thể  thiếu và đóng một vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình <br /> học tập  ở  bậc đại học. Tuy nhiên, trong các phương thức đào tạo khác  <br /> nhau, hoạt động này lại có những nét đặc thù riêng. Sự  khác biệt giữa <br /> hoạt động tự học trong học chế niên chế so với học chế tín chỉ được thể <br /> hiện ở một số điểm sau: <br /> <br /> <br /> <br /> Trước hết, trong phương thức đào tạo theo niên chế, sinh viên tuân thủ <br /> theo một chương trình do nhà trường định sẵn của từng học kỳ, từng năm  <br /> học, từng khóa học căn cứ  vào thời khóa biểu. Khi chuyển sang phương  <br /> thức đào tạo theo tín chỉ, kế  hoạch học tập cụ  thể  phụ  thuộc vào chính <br /> bản thân người học. Sinh viên có nhiệm vụ và quyền được lựa chọn môn <br /> học, thời gian học, tiến trình học tập nhanh, chậm phù hợp với điều kiện  <br /> của mình. Phương thức này tạo cho sinh viên năng lực chủ  động trong <br /> việc lập kế  hoạch học tập khoa học, xác định thời gian, phương tiện,  <br /> biện pháp để thực hiện các mục tiêu đề ra trong kế hoạch học tập đó. Khi  <br /> đó người sinh viên phải ý thức xây dựng kế hoạch tự học, tự nghiên cứu  <br /> sao cho quá trình học tập hiệu quả nhất. <br /> Thứ  hai, hình thức tổ  chức dạy học trong phương thức tín chỉ  qui định <br /> hoạt động tự học của sinh viên như là một thành phần bắt buộc trong thời  <br /> khóa biểu và là một nội dung quan trọng của đánh giá kết quả  học tập.  <br /> Hoạt động dạy ­ học theo tín chỉ được tổ chức theo ba hình thức: lên lớp, <br /> thực hành và tự  học. Trong ba hình thức tổ  chức dạy học này, hai hình <br /> thức đầu được tổ  chức có sự  tiếp xúc trực tiếp giữa giảng viên và sinh <br /> viên (giảng viên giảng bài, hướng dẫn; sinh viên nghe giảng, thực hành, <br /> thực tập dưới sự  hướng dẫn của giảng viên,..), hình thức thứ  ba có thể <br /> không có sự  tiếp xúc trực tiếp giữa giảng viên và sinh viên (giảng viên <br /> giao nội dung để sinh viên tự học, tự nghiên cứu, tự thực hành và sẵn sàng <br /> tư  vấn khi được yêu cầu). Ba hình thức tổ  chức dạy học tương  ứng với  <br /> ba kiểu giờ tín chỉ: giờ tín chỉ lên lớp, giờ tín chỉ  thực hành và giờ  tín chỉ <br /> tự học. <br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình thức tổ chức thực hiện một giờ tín chỉ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Lý thuyết<br /> <br /> <br /> <br /> Thực hành, thí nghiệm, xemina<br /> Tự học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tổng<br /> <br /> <br /> <br /> Chuẩn bị<br /> <br /> <br /> <br /> Tự nghiên cứu<br /> <br /> <br /> <br /> Giờ Lý thuyết<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 2<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> Giờ Thực hành<br /> 2<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> Giờ Tự học<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> 3<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Tùy thuộc tính chất đặc thù của từng môn học (mục tiêu, nội dung môn <br /> học) mà có các hình thức tổ chức dạy ­ học khác nhau. Có những môn học  <br /> chỉ  có một kiểu giờ  tín chỉ, nhưng có những môn học có hai hoặc cả  ba <br /> kiểu giờ tín chỉ. Trong mọi trường hợp, công thức tính cho mỗi môn học <br /> là không đổi:1+0+2 (môn học thuần lý thuyết); 0+2+1 (môn học thuần <br /> thực hành); 0+0+3 (môn học thuần tự học). <br /> <br /> Cách tổ  chức thực hiện một giờ tín chỉ  cho chúng ta thấy một đặc điểm <br /> rất quan trọng góp phần tạo nên sự  khác biệt với phương thức đào tạo <br /> truyền thống. Nếu hoạt động tự học trong học chế niên chế chỉ mang tính <br /> chất tự nguyện thì phương thức đào tạo theo học chế tín chỉ coi tự học là <br /> một thành phần hợp pháp và bắt buộc phải có trong hoạt động học tập <br /> của sinh viên. Để học được 1 giờ lý thuyết hay 2 giờ thực hành, thực tập <br /> trên lớp sinh viên cần phải có 2 hay 1 giờ chuẩn bị  ở nhà. Đó là yêu cầu  <br /> bắt buộc trong cơ cấu giờ học của sinh viên. <br /> <br /> Thứ  ba, nội dung một bài giảng trong hệ  thống tín chỉ  thường gồm 3  <br /> thành phần chính: <br /> <br /> ­ Phần nội dung bắt buộc phải biết (N1) được giảng trực tiếp trên lớp. <br /> <br /> ­ Phần nội dung nên biết (N2) có thể không được giảng trực tiếp trên lớp <br /> mà giáo viên có trách nhiệm hướng dẫn cụ thể sinh viên tự học, tự nghiên  <br /> cứu ở ngoài lớp. <br /> <br /> ­ Phần nội dung có thể biết (N3) dành riêng cho tự học, chuẩn bị bài, làm <br /> bài tập, thảo luận nhóm, xemina, làm thí nghiệm… và các hoạt động khác <br /> có liên quan đến môn học. <br /> <br /> Như  vây, kiến thức của mỗi môn học được phát triển thông qua những  <br /> tìm tòi của người học dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ  của giảng viên. Nếu <br /> sinh viên không tự học thì họ  mới chỉ  lĩnh hội được 1/3 khối lượng kiến <br /> thức của môn học và như vậy đồng nghĩa với việc họ không đạt được yêu <br /> cầu của môn học đó. <br /> <br /> Ngoài ra, một điểm rất quan trọng, khác biệt với học chế  niên chế  là  <br /> trong học chế  tín chỉ, hoạt động tự  học được kiểm tra, đánh giá thường  <br /> xuyên thông qua các bài kiểm tra, bài tập, các buổi thảo luận …trong suốt <br /> cả quá trình học. <br /> <br /> Qua các phân tích trên đây, rõ ràng rằng trong phương thức đào tạo theo tín  <br /> chỉ, hoạt động tự học của sinh viên trở thành hoạt động bắt buộc với các  <br /> chế tài cụ thể qui định cho hình thức học tập này. <br /> <br /> 3. Các yếu tố thúc đẩy hoạt động tự  học của sinh viên trong học chế  tín <br /> chỉ <br /> <br /> Thực trạng hoạt động tự học của sinh viên như đã phân tích trên đây là do <br /> tác động của nhiều nguyên nhân khách quan và chủ  quan. Nhưng dù là <br /> nguyên nhân gì thì hoạt động tự  học như  vậy không đáp  ứng được với <br /> phương pháp đào tạo theo tín chỉ  mà cần phải có những biện pháp nhằm <br /> tăng cường hoạt động này. <br /> <br /> Chất lượng và hiệu quả  của hoạt động tự  học phụ  thuộc vào rất nhiều <br /> yếu tố trực tiếp và gián tiếp. Trong đó chúng ta phải thừa nhận vai trò đặc  <br /> biệt quan trọng của giảng viên, sinh viên và điều kiện phục vụ  tự  học  <br /> trong việc đẩy mạnh hoạt động tự học của sinh viên <br /> <br /> <br /> <br /> a) Vai trò của giảng viên đối với hoạt động tự  học của sinh viên trong  <br /> phương thức đào tạo theo tín chỉ <br /> Giảng viên đóng vai trò quan trọng hàng đầu trong việc định hướng và  <br /> kích thích  ý thức tự  học cho sinh viên. Không phải giảng viên chỉ  có  <br /> nhiệm vụ  quan trọng trong những giờ  lên lớp còn những giờ  tự  học, tự <br /> nghiên cứu của sinh viên thì không cần can thiệp. Ngược lại, đối với hoạt  <br /> động tự  học của sinh viên, giảng viên phải quan tâm hơn. Đối với hoạt <br /> động tự học, giảng viên cần kịp thời tư vấn khi sinh viên cần. <br /> <br /> Một số nhiệm vụ chính của giảng viên đối với hoạt động tự học của sinh <br /> viên như sau: <br /> <br /> * Giúp sinh viên nắm được đề cương môn học <br /> <br /> Khi bắt đầu một môn học, giảng viên cần giới thiệu và cung cấp cho sinh  <br /> viên đề  cương của môn học đó. Nội dung của đề  cương bao gồm: Mục <br /> đích môn học, Mục tiêu môn học, Nội dung chi tiết của môn học, Điều <br /> kiện tiên quyết, Hình thức tổ  chức và phương pháp dạy ­ học cho từng <br /> nội dung của môn học, Hình thức kiểm tra ­ đánh giá của từng hoạt động <br /> học tập…Qua đó, sinh viên chủ động lên kế hoạch tự học, tự nghiên cứu  <br /> để  thực hiện được các mục tiêu của môn học. Giảng viên cần phải tuân <br /> thủ  theo đúng kế  hoạch trong đề  cương và yêu cầu sinh viên nghiêm túc <br /> thực hiện đề cương này. <br /> <br /> * Xác định rõ nội dung tự học và phương tiện để thực hiện nội dung đó <br /> <br /> Trong đào tạo theo tín chỉ, nội dung N2, N3 như đã đề cập ở trên là những  <br /> nội dung của hoạt động tự học. Giảng viên cần thiết kế các nhiệm vụ tự <br /> học cụ  thể  cho sinh viên để  họ  có thể  tự  chiếm lĩnh được các nội dung <br /> này, đáp ứng mục tiêu và yêu cầu của từng bài học trong một khoảng thời  <br /> gian định trước. Để  giúp sinh viên thực hiện được nhiệm vụ  tự  học của <br /> mình, giảng viên cần giới thiệu đầy đủ các tài liệu bắt buộc, tài liệu tham <br /> khảo, cách thu thập, tra cứu và xử  lý thông tin trong tài liệu với những  <br /> hướng  dẫn chi  tiết, cụ  thể.  Bên cạnh  đó, giảng viên cần tăng cường <br /> hướng dẫn, giúp đỡ sinh viên xây dựng kế hoạch tự học khoa học, hợp lý, <br /> phù hợp với điều kiện của mình để đạt tới đích một cách hiệu quả nhất. <br /> <br /> * Kiểm tra ­ đánh giá hoạt động tự học của sinh viên <br /> <br /> Trong phương thức đào tạo theo tín chỉ, khi hoạt động tự học là một thành <br /> phần bắt buộc trong cơ cấu thời khóa biểu thì cần phải có các hình thức  <br /> kiểm tra ­ đánh giá hoạt động này. Nếu giảng viên chỉ  giao nhiệm vụ  tự <br /> học mà không tổ  chức kiểm tra, đánh giá thì hoạt động học tập này chỉ <br /> mang tính hình thức, đối phó mà không đem lại kết quả như mong muốn.  <br /> Giảng viên thường xuyên đánh giá sinh viên trong suốt quá trình của môn <br /> học thông qua các hình thức kiểm tra đa dạng như bài tập cá nhân (tuần); <br /> bài tập nhóm (tháng); bài tập lớn (học kỳ  thông thường là một bài tổng <br /> luận về  môn học) và các bài thi giữa kỳ, cuối kỳ. Qua đó hình thành cho <br /> sinh viên cách làm việc nghiêm túc, tính tích cực và ý chí phấn đấu vươn <br /> lên để đạt kết quả cao trong học tập <br /> <br /> <br /> <br /> b) Vai trò của sinh viên đối với hoạt động tự học trong phương thức đào  <br /> tạo theo tín chỉ <br /> <br /> Bên cạnh sự  hướng dẫn của giảng viên, sự  quản lý của nhà trường thì <br /> hoạt động tự  học chỉ  có thể  thực sự  đem lại hiệu quả  khi có sự  nỗ  lực <br /> của bản thân chủ  thể  tham gia, đó chính là sinh viên. Khi chuyển sang  <br /> phương thức đào tạo theo tín chỉ, sinh viên phải thay đổi nhận thức, xóa <br /> bỏ  sức  ỳ  để  có những phương pháp học tập tích cực, thái độ  tự  chủ­ tự <br /> chịu trách nhiệm nhằm thích ứng với những yêu cầu học tập mới. <br /> <br /> Một số nhiệm vụ chính của sinh viên đối với hoạt động tự học như sau: <br /> <br /> ­ ChuÈn bÞ tèt vÒ ®éng c¬, th¸i ®é häc tËp, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, tự lực <br /> cánh sinh ®Ó "tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm" trong häc tËp mét c¸ch chñ <br /> ®éng vµ hiÖu qu¶.<br /> <br /> ­ Nắm vững mục tiêu của môn học và mục tiêu của từng bài học (mà <br /> thông thường được mô tả khá kỹ trong đề cương môn học được cung cấp <br /> khi bắt đầu học môn học) để  làm cơ  sở  xây dựng kế  hoạch tự  học phù <br /> hợp và nghiêm túc thực hiện kế hoạch đó. <br /> <br /> ­ Đảm bảo hoàn thành các nhiệm vụ tự học, tự nghiên cứu trước giờ  lên  <br /> lớp: đọc tài liệu, làm các bài tập, bài kiểm tra, thảo luận nhóm theo yêu <br /> cầu của giảng viên. <br /> <br /> ­ Trong quá trình tự  học, sinh viên cần suy nghĩ, sáng tạo và mạnh dạn  <br /> đưa ra những ý kiến, nhận xét, thắc mắc của mình mà không quá phụ <br /> thuộc vào tài liệu và những bài giảng của giảng viên. <br /> <br /> <br /> <br /> c) Tăng cường các điều kiện phục vụ tự học của sinh viên <br /> <br /> Hoạt động tự  học của sinh viên không thể  thực hiện tốt nếu không đảm  <br /> bảo các điều kiện cần thiết về  cơ  sở  vật chất: phòng học, trang thiết bị <br /> học tập, nguồn học liệu… Trong đó hệ  thống nguồn học liệu đầy đủ  về <br /> số lượng, phong phú về nội dung và chuẩn mực về chất lượng là một yêu <br /> cầu không thể  thiếu trong hoạt động tự  học của sinh viên. Nhận thức <br /> được vai trò quan trọng của yếu tố này, các nhà trường cần có kế  hoạch  <br /> để không ngừng cải thiện điều kiện cơ sở vật chất của mình như: <br /> <br /> ­ Củng cố, nâng cấp, mở  rộng hệ  thống phòng học, phòng thí nghiệm ­ <br /> thực hành ­ thực tập, thư  viện; bám sát yêu cầu cúa các đề  cương môn  <br /> học để  chuẩn bị  các học liệu được coi là bắt buộc ghi trong đề  cương <br /> môn học <br /> <br /> ­ Tăng cường khả năng khai thác các tiện ích của mạng nội bộ, mở rộng <br /> nguồn tư liệu điện tử, thiết bị  dạy học… bằng cách ứng dụng các thành  <br /> tựu công nghệ thông tin hiện đại. <br /> <br /> Ngoài các điều kiện về cơ sở vật chất, khi xem xét các điều kiện phục vụ <br /> hoạt động tự  học, các nhà quản lý cũng cần quan tâm tới các điều kiện  <br /> phục vụ, thái độ  phục vụ  sinh viên của các bộ  phận chuyên trách, các  <br /> chính sách hỗ  trợ  của nhà trường để  tạo cho sinh viên một môi trường  <br /> học tập tốt nhất. <br /> <br /> Kết luận: Hoạt động tự  học của sinh viên đóng vai trò rất quan trọng <br /> trong quá trình dạy ­học đại học nói chung và đặc biệt cần thiết trong <br /> phương thức đào tạo theo tín chỉ. Để  nâng cao chất lượng và hiệu quả <br /> của hoạt động tự học cần phải có sự quản lý sát sao của mọi người liên  <br /> quan đến hoạt động tự  học của sinh viên, đặc biệt giảng viên phải đổi  <br /> mới phương thức tổ chức dạy học và đòi hỏi cao hơn tính tự chủ, tự chịu <br /> trách nhiệm của sinh viên trong việc thực hiện nhiệm vụ  học tập của <br /> mình.<br />