Học sinh trung học cơ sở bị bắt nạt: Tỉ lệ và yếu tố liên quan

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ BỊ BẮT NẠT:<br /> TỈ LỆ VÀ YẾU TỐ LIÊN QUAN<br /> Lê Huỳnh Như*, Trần Quang Trọng**, Phạm Phương Thảo***, Lê Minh Thuận***<br /> <br /> TÓMTẮT<br /> Mở đầu: Bắt nạt học sinh là hành vi cố ý gây hại có tính chất lặp đi lặp lại của một hay nhiều học sinh<br /> đối với học sinh khác, có thể gây ra tổn thương về mặt thể chất, tinh thần, xã hội, thậm chí là tử vong. Và đã<br /> trở thành một vấn đề y tế công cộng đáng quan tâm ở Việt Nam.<br /> Mục tiêu: Xác định tỉ lệ học sinh bị bắt nạt và các yếu tố liên quan.<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả tại một thời điểm được thực hiện trên 248 học sinh<br /> trung học cơ sở tại tỉnh Phú Yên. Học sinh trả lời bộ câu hỏi tự điền sau khi đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> Học sinh bị bắt nạt được đánh giá qua thang đo FBS-V gồm 10 câu, học sinh được xem là bị bắt nạt khi trả<br /> lời có xảy ra ít nhất một hình thức bị bắt nạt với tần suất thường xuyên (cứ vài tuần 1 lần hoặc nhiều hơn).<br /> Phương pháp Bayesian Model Average được dùng để xác định các yếu tố tiên lượng.<br /> Kết quả: Tỉ lệ học sinh bị bắt nạt là 37,9% (KTC 95%: 31,8% đến 44,3%). Yếu tố liên quan đến học<br /> sinh bị bắt nạt là học lực, hạnh kiểm, khối lớp, kinh tế gia đình, tình trạng đánh nhau/cãi nhau và xảy ra các<br /> tệ nạn xã hội tại khu vực sống, có chứng kiến bắt nạt trong trường học và mối quan hệ không tốt với giáo<br /> viên. Phân tích mô hình tiên lượng theo phương pháp Bayesian Model Average với các yếu tố học lực, kinh<br /> tế gia đình và tình trạng đánh nhau hoặc cãi nhau tại khu vực sống, xác suất xuất hiện mô hình là 18,9 %.<br /> Kết luận: Học sinh bị bắt nạt liên quan đến các yếu tố cá nhân, trường học, môi trường sống, và gia<br /> đình.<br /> Từ khóa: Học sinh bị bắt nạt, trung học cơ sở, bắt nạt, trường học, yếu tố liên quan<br /> ABSTRACT<br /> MIDDLE SCHOOL STUDENTS ARE BULLIED: RATE AND RELATED FACTORS<br /> Le Huynh Nhu, Tran Quang Trong, Pham Phuong Thao, Le Minh Thuan<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 1 - 2018: 142 - 149<br /> <br /> Background: Bullying is a repetitive, intentional repetitive act of one or more students to another<br /> student, which can cause physical, mental and social harm, even dead. And it has become a public health<br /> concern in Vietnam.<br /> Objective: To estimate prevalence of bullying and to identify related factors of bullying students.<br /> Methods: A cross-sectional study was conducted in 248 middle school students in Phu Yen province.<br /> Students completed a self-report questionnaire after they agreed to participate in the study. Bullying is<br /> assessed on a 10-point FBS-V scale, which is considered bullied when respondents report at least one form of<br /> bullying at regular intervals (one time for every few weeks or more). The Bayesian Model Average method is<br /> used to determine the prognostic factors.<br /> Results: The prevalence of bullying was 37.9% (95% CI: 31.8% to 44.3%). The factors that are<br /> involved in bullying include academic strength, behavior, grade, family economics, fighting / quarreling and<br /> the occurrence of social evils in the living area, witnessed bullying in school and bad relationship with the<br /> <br /> *CN Y tế công cộng 2013-2017, Đại học Y Dược TP.HCM, **Khoa Tâm lý lâm sàng, BV Quận 2 TP.HCM,<br /> ***Khoa Y tế công cộng, Đại học Y Dược TP.HCM<br /> Tác giả liên lạc: CN Lê Huỳnh Như ĐT: 0977780845 Email: lehuynhnhu12995@gmail.com<br /> 142 Chuyên Đề Y tế Công cộng - Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> teacher. Analyzing the Bayesian Model Average prognosis model with learning factors, family economics<br /> and fights or quarrels in the living area, the model probability is 18.9%.<br /> Conclusions: Bullying is related to individual, living, school and family factors.<br /> Keywords: Bullying students, middle school, bullying, school, related factor<br /> liên quan đến các vấn đề như thành tích học<br /> ĐẶTVẤNĐỀ<br /> tập kém, hút thuốc lá và xu hướng lạm dụng<br /> Bắt nạt học sinh là hành vi cố ý gây hại có rượu tăng, khả năng kiểm soát cảm xúc kém,<br /> tính chất lặp đi lặp lại của một hay nhiều học có nguy cơ tự tử tiềm ẩn(1).<br /> sinh đối với học sinh khác, liên quan đến sự Câu hỏi nghiên cứu: Tỉ lệ học sinh bị bắt<br /> mất cân bằng quyền lực, xảy ra tại trường học. nạt học sinh tại trường là bao nhiêu? Có mối<br /> Một học sinh có thể là người có hành vi bắt liên quan giữa học sinh bị bắt nạt với các yếu<br /> nạt, là nạn nhân của bắt nạt hoặc cả hai(2, 7, 14).<br /> tố (1) đặc điểm cá nhân (hạnh kiểm, học lực, giới<br /> Bắt nạt học sinh là một dạng của bạo lực học<br /> tính và khối lớp của học sinh), (2) gia đình (nghề<br /> đường, có thể gây ra tổn thương về mặt thể<br /> nghiệp, học vấn, tình trạng hôn nhân của cha<br /> chất, tinh thần và xã hội, thậm chí là tử vong.<br /> mẹ, kinh tế gia đình, học sinh sống chung với ai,<br /> Và đã trở thành một vấn đề y tế công cộng<br /> mức độ quan tâm của gia đình, mức độ học sinh<br /> được quan tâm trên toàn cầu(12).<br /> chứng kiến bạo hành gia đình và mức độ bị<br /> Trên thế giới, mỗi năm có 6 triệu trẻ trai và người thân la mắng, đánh đập), (3) môi trường<br /> 4 triệu trẻ gái có liên quan trực tiếp đến bạo sống (mức độ đánh nhau, cãi nhau tại nơi sinh<br /> lực học đường(8,13), trên 3,2 triệu học sinh là sống và tệ nạn xã hội), và (4) nhà trường (mối<br /> nạn nhân của bắt nạt mỗi năm. Tại Hoa Kỳ, có quan hệ với giáo viên, học sinh sống cô lập và<br /> khoảng 28% học sinh từ 12 – 18 tuổi bị bắt nạt chứng kiến bắt nạt tại trường học) hay không?<br /> tại trường học, trong đó 18% học sinh bị xúc<br /> PHƯƠNGPHÁP<br /> phạm, trêu chọc, 18% là nạn nhân của những<br /> tin đồn, 5% bị đe dọa và 3% học sinh bị bắt Thiết kế và đối tượng nghiên cứu<br /> làm những điều mà họ không muốn . Trong(3)<br /> Chúng tôi tiến hành nghiên cứu mô tả tại<br /> số 33 quốc gia, một số nước có xu hướng giảm một thời điểm trong thời gian 4-5/2017 trên<br /> về tỉ lệ bị bắt nạt và có hành vi bắt nạt người tổng số 254 học sinh đang theo học ở 4 khối<br /> khác như Đan Mạch, Bồ Đào Nha, Tây Ban lớp 6, 7, 8, 9 tại một trường trung học cơ sở tại<br /> Nha, Anh và Na-uy. Bên cạnh đó, một số nước tỉnh Phú Yên. Sử dụng phương pháp lấy mẫu<br /> như Pháp, Bỉ, Hà Lan có tỉ lệ bị bắt nạt vẫn gia cụm, đơn vị cụm là lớp. Có 9 lớp được chọn<br /> tăng ở cả hai giới(4). Theo báo cáo của tổ chức bằng phương pháp bốc thăm ngẫu nhiên. Lấy<br /> Plan International (PI), khảo sát trên 5 quốc toàn bộ số học sinh đang theo học tại các lớp<br /> gia châu Á cho thấy học sinh 12 đến 17 tuổi bị đã chọn.<br /> bắt nạt trong 6 tháng qua dao động trong Tiêu chí chọn vào<br /> khoảng 28% đến 75% với các hình thức bắt nạt<br /> Những học sinh đang theo học tại các lớp<br /> thể chất, bắt nạt tinh thần và lạm dụng tình<br /> được chọn đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> dục, trong đó, tỉ lệ bị bắt nạt ở Việt Nam là<br /> 71%(10). Tiêu chí loại ra<br /> Học sinh trả lời không đầy đủ các câu hỏi<br /> Tại Việt Nam, trong thời gian gần đây học<br /> về bắt nạt hoặc trả lời không quá 2/3 tổng số<br /> sinh bị bắt nạt như hăm dọa, đánh đập được<br /> câu hỏi về các yếu tố liên quan.<br /> chia sẻ phổ biến trên các trang mạng xã<br /> hội(3,12). Hành vi bắt nạt trong độ tuổi đi học<br /> <br /> <br /> <br /> Y tế Công cộng 143<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> Phương pháp thu thập số liệu Xây dựng mô hình tiên lượng bằng phương<br /> Sau khi được cung cấp thông tin về nghiên pháp BMA (Bayesian Model Average).<br /> cứu và đồng ý tham gia vào nghiên cứu thì Đạo đức nghiên cứu<br /> học sinh trả lời bộ câu hỏi tự điền trong Nghiên cứu được tiến hành thông qua sự<br /> khoảng 20 phút. Nghiên cứu viên có mặt để chấp thuận của Đại học Y Dược Tp.Hồ Chí<br /> giải đáp các thắc mắc nếu có của học sinh. Minh. Các thông tin của học sinh tham gia<br /> Công cụ thu thập nghiên cứu hoàn toàn được bảo mật, chỉ sử<br /> Bộ câu hỏi gồm (1) thông tin cá nhân (2) dụng cho mục đích nghiên cứu. Học sinh<br /> đặc điểm gia đình và môi trường sống (3) đặc tham gia nghiên cứu được giải thích rõ ràng<br /> điểm nhà trường. Thang đo FBS-V đánh giá về mục đích của nghiên cứu và có quyền từ<br /> nạn nhân của bắt nạt (10 câu). Các mục trong chối tham gia. Khảo sát được tiến hành sau khi<br /> thang đo các hình thức bắt nạt FBS được dựa nhận được sự đồng ý của học sinh. Trong quá<br /> trên phiên bản sửa đổi của OBVQ (Olweus, trình khảo sát, học sinh có quyền không trả lời<br /> 1996) và PRQ (Rigby, 1998), các hạng mục đã bất cứ câu hỏi nào mà không muốn trả lời,<br /> được sửa đổi để phù hợp với học sinh trung cũng như có quyền dừng cuộc khảo sát bất cứ<br /> học, các mục hiện có được tách ra hoặc bổ lúc nào.<br /> sung thêm để đánh giá các hình thức bắt nạt KẾTQUẢ<br /> khác nhau một cách chi tiết hơn(11).<br /> Đặc tính chung<br /> Kiểm soát sai lệch thông tin<br /> Nghiên cứu, có 141 học sinh nữ (56,8%) và<br /> Thiết kế bộ câu hỏi đúng mục tiêu, từ ngữ 107 học sinh nam (43,2%). Các học sinh khối<br /> rõ ràng, ngắn gọn, dễ hiểu. Thực hiện nghiên lớp 8 có tỉ lệ cao nhất với 35,4%. Đa số học<br /> cứu thử. Nghiên cứu viên giải thích rõ ràng về sinh có học lực khá và trung bình (38,7% và<br /> mục tiêu nghiên cứu, nhấn mạnh tính khuyết 33,5%). Học sinh có hạnh kiểm tốt với tỉ lệ cao<br /> danh và mục đích sử dụng số liệu cho học nhất là 69,4 %. Phần lớn học sinh có cha, mẹ có<br /> sinh. Giải đáp thắc mắc cho học sinh trong quá trình độ học vấn trung học cơ sở (49,4% và<br /> trình thu thập số liệu. 41,1%). Nghề nghiệp chủ yếu của cha, mẹ học<br /> Kiểm soát sai lệch hồi tưởng sinh là làm ruộng/ làm rẫy (77,8% và 79,8%).<br /> In đậm mốc thời gian trong bộ câu hỏi để Hầu hết cha mẹ học sinh đang sống chung với<br /> học sinh tập trung chú ý nhớ lại và dễ hình nhau (94,4%). Học sinh sống chung với cả cha<br /> dung. và mẹ là chủ yếu (89,5%). Đa số gia đình học<br /> sinh có tình trạng kinh tế từ trung bình khá trở<br /> Phân tích toán thống kê<br /> lên (46,5%). Phần lớn học sinh nhận được sự<br /> Số liệu sau khi thu thập sẽ được kiểm tra<br /> quan tâm từ gia đình, trong đó 64,5% cho là<br /> loại bỏ các bộ câu hỏi chưa hoàn chỉnh. Dữ<br /> rất quan tâm và 31,1% là quan tâm, có 0,8%<br /> liệu được mã hóa và nhập liệu bằng phần<br /> cho rằng không được gia đình quan tâm.<br /> mềm Epidata 3.1. Phân tích dữ liệu bằng phần<br /> Trong 12 tháng qua, đa số học sinh không<br /> mềm R 3.4.0. Tần số và tỉ lệ phần trăm được<br /> chứng kiến bạo lực gia đình (60,1%), nhưng có<br /> dùng để mô tả các biến số định tính. Biến số<br /> tới 51,6% học sinh trả lời đã bị người thân la<br /> kết cuộc (bị bắt nạt) được mô tả bằng tần số, tỉ<br /> mắng đánh đập, trong đó 6,8% học sinh bị la<br /> lệ phần trăm và khoảng tin cậy 95% của một tỉ<br /> mắng, đánh đập với mức độ thường xuyên.<br /> lệ. Các kiểm định Chi bình phương, kiểm định<br /> Hơn 50% học sinh sống trong khu vực có xảy<br /> chính xác Fisher‘s được dùng khi phù hợp.<br /> ra đánh nhau hoặc cãi nhau, với mức độ thỉnh<br /> Lượng giá độ lớn mối liên quan bằng tỉ số tỉ lệ<br /> thoảng là 43,1% và thường xuyên là 8,9%. Khu<br /> hiện mắc PR với khoảng tin cậy (KTC) 95%.<br /> <br /> <br /> 144 Chuyên Đề Y tế Công cộng - Khoa học Cơ bản<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> vực sinh sống của học sinh hiếm khi xảy ra các Đặc tính Học sinh bị bắt Giá trị PR<br /> nạt n (%) p (KTC 95%)<br /> tệ nạn xã hội như cờ bạc, trộm cắp, cướp giật<br /> Hạnh kiểm của học sinh<br /> (71,4%), tuy nhiên vẫn có 5,2% khu vực Tốt 59 (34,3) 1<br /> thường xuyên xảy ra tệ nạn xã hội. Khá 26 (40,6) 1,36 (1,09-1,70)<br /> 0,02*<br /> Trung bình– 9 (75,0) 1,86 (1,19-2,89)<br /> Theo kết quả nghiên cứu của chúng tôi, có yếu<br /> 52% học sinh nhận định có mối quan hệ tốt với Ghi chú: PR= tỉ số tỉ lệ hiện mắc; KTC 95% = khoảng tin<br /> thầy cô. Hầu hết học sinh sống hòa đồng với cậy 95%, n = số học sinh,<br /> bạn bè ở trường, có 2,4% học sinh sống cô lập *Kiểm định chi bình phương khuynh hướng.<br /> một mình và không nhận được sự giúp đỡ từ Không có mối liên quan có ý nghĩa thống<br /> bạn bè. Phần lớn học sinh có chứng kiến bắt kê giữa bị bắt nạt ở học sinh với tình trạng hôn<br /> nạt học đường (68,6%), trong đó có 23,8% học nhân của cha mẹ, học sinh sống chung với ai,<br /> sinh chứng kiến với mức độ thường xuyên. sự quan tâm của gia đình, học sinh chứng kiến<br /> Tỉ lệ học sinh bị bắt nạt bạo hành gia đình và học sinh bị người thân la<br /> Tỉ lệ học sinh bị bắt nạt là 37,9% dao động mắng, đánh đập (p > 0,05). Học sinh có kinh tế<br /> trong khoảng tin cậy 95% từ 31,8% đến 44,3%. gia đình từ trung bình khá trở lên có tỉ lệ bị<br /> Trong nghiên cứu này, hình thức học sinh bị bắt nạt cao hơn 1,43 lần so với học sinh nghèo/<br /> bắt nạt nhiều nhất là gọi tên làm khó chịu và cận nghèo với khoảng tin cậy 95% từ 1,04 đến<br /> trêu chọc với tỉ lệ lần lượt là 54,3% và 36,2%. 1,97.<br /> Tỉ lệ học sinh bị tổn thương thân thể là thấp Bảng 2 cho thấy học sinh sống trong khu<br /> nhất (13,8%). vực không có đánh nhau hoặc cãi nhau có tỉ lệ<br /> bị bắt nạt thấp hơn 44% so với những học sinh<br /> Các yếu tố liên quan<br /> sống trong khu vực có xảy ra đánh nhau hoặc<br /> Không tìm thấy mối liên quan có ý nghĩa<br /> cãi nhau (p < 0,01). Tương tự, không có các tệ<br /> thống kê giữa bị bắt nạt với giới tính của học<br /> nạn xã hội như bài bạc, trộm cắp, cướp giật có<br /> sinh (p = 0,14). Những học sinh từ khối lớp 7<br /> tỉ lệ bị bắt nạt thấp hơn 32% so với học sinh<br /> đến khối lớp 9 có tỉ lệ bị bắt nạt cao hơn so với<br /> sống trong khu vực có xảy ra tệ nạn xã hội (p =<br /> học sinh lớp 6 (p = 0,03). Học sinh có học lực từ<br /> 0,02).<br /> khá trở xuống có tỉ lệ bị bắt nạt cao hơn so với<br /> Bảng 2. Mối liên quan với đặc điểm môi trường<br /> học sinh có học lực giỏi (p < 0,01). Học sinh có<br /> hạnh kiểm từ khá trở xuống có tỉ lệ bị bắt nạt sống<br /> Đặc tính Học sinh bị Giá trị p PR<br /> cao hơn so với học sinh có hạnh kiểm tốt (p = bắt nạt (KTC 95%)<br /> 0,02) (Bảng 1). n (%)<br /> Đánh nhau, cãi nhau tại khu vực sinh sống ( 12 tháng<br /> Bảng 1. Liên quan giữa học sinh bị bắt nạt với đặc qua)<br /> điểm cá nhân Có 62 (48,1) 1<br /> Đặc tính Học sinh bị bắt Giá trị PR Không 32 (26,9)