Học tập và tăng trưởng kinh tế: Một nghiên cứu so sánh giữa hai mô hình làng, xã hỗn hợp trọng nông và làng, xã hỗn hợp trọng phi nông - Nguyễn Thị Minh Phương

Trao ®æi nghiÖp vô X· héi häc sè 4 (92), 2005 89<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ: mét nghiªn cøu<br /> so s¸nh gi÷a hai m« h×nh lµng - x· hçn hîp<br /> träng n«ng vµ lµng - x· hçn hîp träng phi n«ng1<br /> NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> H¼n chóng ta ®· tõng nghe nãi hoÆc ®· ®Õn c¸c lµng - x· phi n«ng nghiÖp, n¬i<br /> th−êng ®−îc nhËn thÊy lµ c¸c thµnh tÝch häc tËp ë nhµ tr−êng cña hä thua kÐm so<br /> víi c¸c lµng n«ng nghiÖp. Tuy vËy, c¸c lµng - x· phi n«ng nghiÖp l¹i ®−îc tá ra cã<br /> nhiÒu −u tréi h¬n so víi c¸c lµng n«ng nghiÖp trong t¨ng tr−ëng kinh tÕ. NÕu gi¸o<br /> dôc lu«n ®−îc xem lµ mét gi¶i ph¸p rÊt quan träng cho sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp -<br /> <br /> 1<br /> Kh¸i niÖm lµng - x· hçn hîp, lµng - x· hçn hîp träng n«ng, lµng - x· hçn hîp träng phi n«ng b¾t nguån tõ<br /> quan ®iÓm cña thuyÕt Toµn thÓ Khinh - träng do T« Duy Hîp khëi x−íng. T×nh tr¹ng hçn hîp ph¶n ¸nh tÝnh<br /> kh«ng thuÇn nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng lao ®éng, s¶n xuÊt, kinh doanh, tæ chøc ®êi sèng, v¨n hãa, x· héi cña<br /> lµng - x·. Nã cã tÝnh kÐp. Tuy vËy, c¸c ®Æc tr−ng kÐp nµy kh«ng ®¬n gi¶n lµ mét tËp hîp hçn ®én mµ cã sù<br /> ph©n biÖt cao - thÊp, nÆng - nhÑ, chuyªn - kh«ng chuyªn, coi träng - coi nhÑ,… Lµng - x· hçn hîp lµ kiÓu<br /> lµng x· cã nhiÒu ho¹t ®éng, s¶n xuÊt, kinh doanh kÕt hîp cña n«ng, c«ng, th−¬ng. Trong c¬ cÊu nµy, cã n¬i<br /> n«ng nghiÖp lµ thµnh phÇn chñ ®¹o, cã n¬i phi n«ng (c«ng, th−¬ng) lµ thµnh phÇn chñ ®¹o. Bëi vËy, "träng"<br /> ®−îc sö dông nh»m ®Ó chØ râ h¬n t×nh tr¹ng hçn hîp cña mét lµng - x· thuéc vÒ m« h×nh nµo ®ã. Lµng - x·<br /> hçn hîp träng n«ng lµ lµng - x· cã sù kÕt hîp cña n«ng, c«ng, th−¬ng nh−ng n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. T−¬ng<br /> tù, lµng - x· hçn hîp träng phi n«ng lµ lµng - x· hçn hîp, trong ®ã phi n«ng lµ chñ yÕu. ë ®©y còng cã thÓ<br /> ph©n tiÕp thµnh 2 lo¹i lµ hçn hîp träng phi n«ng (träng nghÒ), vµ hçn hîp träng phi n«ng (träng bu«n b¸n,<br /> dÞch vô). Kh«ng chØ cã ®Æc tr−ng vÒ s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô mµ mçi kiÓu lµng - x· nµy còng cã nh÷ng<br /> ®Æc tr−ng kh¸c vÒ mÆt v¨n hãa, x· héi. Do vËy, nãi lµng - x· hçn hîp träng n«ng hay lµng - x· hçn hîp<br /> träng phi n«ng lµ nãi ®Õn 2 kiÓu khung mÉu lµng - x· mang nh÷ng nÐt ®Æc tr−ng kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi<br /> kh¸c nhau (Xem thªm: T« Duy Hîp (chñ biªn), 2003. §Þnh h−íng ph¸t triÓn lµng - x· ®ång b»ng s«ng<br /> Hång ngµy nay. Nhµ xuÊt b¶n Khoa häc x· héi). C¸ch ph©n chia nµy xuÊt ph¸t tõ c¸ch nh×n cña thuyÕt Toµn<br /> thÓ Khinh- träng khi gi¶i quyÕt c¸c cÆp nan ®Ò, c¸c song ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn. ThuyÕt Toµn thÓ Khinh -<br /> träng ®Ò nghÞ c¸ch nh×n, c¸ch nghÜ, c¸ch lµm ®èi víi cÆp A vµ Α lµ thay v× hoÆc A, hoÆc Α , sÏ cã 3 khung<br /> mÉu c¬ b¶n trung gian ®Ó hãa gi¶i nan ®Ò nµy, gép l¹i sÏ cã 5 khung mÉu c¬ b¶n: A; hçn hîp träng A; hçn<br /> hîp c©n b»ng A, Α ; hçn hîp träng Α ; vµ Α . Kh¸i niÖm hçn hîp xuÊt ph¸t tõ ®©y ®Ó chØ t×nh tr¹ng mét sù<br /> vËt, hiÖn t−îng mang trong m×nh c¶ hai ®Æc tr−ng A vµ Α víi c¸c møc ®é nghiªng vÒ A, hay Α nhiÒu Ýt<br /> kh¸c nhau mµ th«i. Do vËy, kh¸i niÖm Khinh - Träng lµ ®Ó chØ t×nh tr¹ng nµy (Xem thªm: NguyÔn ThÞ Minh<br /> Ph−¬ng, 2004. C¸c lùa chän häc tËp cho ph¸t triÓn lµng - x· - Qua nghiªn cøu tr−êng hîp m« h×nh lµng - x·<br /> hçn hîp träng n«ng vµ lµng - x· hçn hîp kh«ng träng n«ng. LuËn v¨n tèt nghiÖp th¹c sÜ X· héi häc. C¬ së<br /> ®µo t¹o sau ®¹i häc ViÖn X· héi häc - ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam).<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 90 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> n«ng th«n, th× t¹i sao c¸c lµng - x· n«ng nghiÖp víi thµnh tÝch cao trong gi¸o dôc vÉn<br /> bÞ tôt l¹i ®»ng sau víi c¸c lµng - x· phi n«ng nghiÖp trong lµm kinh tÕ. Bµi viÕt nµy<br /> tËp trung vµo xem xÐt mèi quan hÖ gi÷a häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn<br /> t¹i 3 lµng - x· mµ chóng t«i ®· cã dÞp ®Õn ®Ó tiÕn hµnh kh¶o s¸t vµo n¨m 2003. §ã lµ<br /> Phï L−u, Tam S¬n vµ §ång Kþ thuéc 3 x· T©n Hång, Tam S¬n vµ §ång Quang,<br /> huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Qua ®ã, còng ®Ó lµm râ c¸c gi¸ trÞ häc tËp ë n«ng th«n<br /> ngµy nay.<br /> Lµng Phï L−u thuéc vÒ m« h×nh hçn hîp träng phi n«ng. Lµng Phï L−u<br /> thuéc x· T©n Hång, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Phï L−u n»m s¸t ®−êng quèc lé,<br /> c¸ch thÞ x· B¾c Ninh 12km, c¸ch Hµ Néi 17km. Phï L−u tõ thÕ kû XIII, ®Æc biÖt tõ<br /> thÕ kû XV ®· sím trë thµnh trung t©m v¨n hãa giao l−u bu«n b¸n sÇm uÊt nhÊt<br /> vïng Kinh B¾c. §Õn cuèi thÕ kû XIX, trong sè 180 hé cña lµng chØ cã 6 hé hoµn toµn<br /> sèng b»ng lao ®éng n«ng nghiÖp (chiÕm kho¶ng 3,3%), 30 hé b¸n n«ng b¸n th−¬ng<br /> (16,17%) cßn l¹i 144 hé chuyªn bu«n b¸n (80%). Chî ®· t¸c ®éng s©u s¾c vµo lµng,<br /> biÕn lµng Phï L−u thµnh lµng bu«n víi kÕt cÊu ®éc ®¸o lµ lµng víi chî lµ mét<br /> (NguyÔn Quang Ngäc 1993). Bªn c¹nh truyÒn thèng th−¬ng nghiÖp, Phï L−u cßn cã<br /> truyÒn thèng khoa b¶ng. HiÖn nay, xuÊt th©n tõ lµng Phï L−u cã kho¶ng 15 tiÕn sü,<br /> 20 th¹c sü, 600 cö nh©n vµ h¬n 100 sinh viªn ®ang theo häc ë c¸c tr−êng ®¹i häc.<br /> Lµng Phï L−u còng chia thµnh c¸c xãm, nh−ng ë theo tõng côm, tõng d·y s¸t<br /> nhau tùa nh− ®« thÞ, kh«ng cã ao, v−ên vµ luü tre xanh (Ph¹m Xu©n Nam: 1992).<br /> Hµng qu¸n kh¾p n¬i. Con ng−êi cña lµng mang d¸ng dÊp cña ng−êi d©n thµnh thÞ.<br /> ChÝnh sù giao l−u bu«n b¸n khiÕn cho ng−êi Phï L−u rÊt cëi më vµ khÐo lÐo. Ng−êi<br /> Phï L−u tù hµo m×nh biÕt ¨n ngon vµ còng chÞu kiÕm tiÒn ®Ó ¨n ngon. Mét nÐt<br /> phong l−u hiÖn trªn g−¬ng mÆt cña hä. Cëi më vµ th©n thiÖn. Ng−êi Phï L−u kh«ng<br /> co côm trong lµng. Ban ngµy hä ®i b¸n hµng ngoµi chî hoÆc c¸c cöa hµng ngoµi mÆt<br /> phè, trªn trôc ®−êng quèc lé vµ tèi trë vÒ nhµ.<br /> Lµng Tam S¬n thuéc vÒ m« h×nh hçn hîp träng n«ng. Lµng Tam S¬n thuéc x·<br /> Tam S¬n, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. C¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vÉn ®ãng vai trß<br /> chñ ®¹o víi trång trät chiÕm 44,6%, ch¨n nu«i chiÕm 39,1%, ngµnh nghÒ chiÕm<br /> 16,3%. Tam S¬n næi tiÕng lµ mét lµng khoa b¶ng vµ hiÕu häc, n¬i cã nhiÒu ng−êi ®ç<br /> ®¹t nhÊt cña n−íc ViÖt Nam thêi phong kiÕn (T« Duy Hîp 1993). Tam S¬n tù hµo lµ<br /> n¬i vÉn ph¸t huy ®−îc truyÒn thèng hiÕu häc cña cha «ng. Mçi n¨m, Tam S¬n cã<br /> kho¶ng 30 häc sinh thi ®ç ®¹i häc, c¶ th«n hiÖn cã trªn 200 ng−êi tèt nghiÖp ®¹i häc,<br /> h¬n 10 ng−êi cã häc hµm, häc vÞ trªn ®¹i häc ®ang c«ng t¸c ë c¸c lÜnh vùc trªn c¶<br /> n−íc (Së V¨n hãa - Th«ng tin B¾c Ninh - ñy ban nh©n d©n x· Tam S¬n 2003: 220).<br /> Tam S¬n ë theo tõng xãm, mçi xãm ®−îc nhËn ra bëi mét kho¶nh tre, ®iÒu<br /> nµy kh«ng gièng nh− Phï L−u. Tam S¬n hiÖn lªn d¸ng vÎ cña mét lµng quª n«ng<br /> nghiÖp, yªn ¶ vµ ªm ®Òm. Tam S¬n kh«ng kh¸c nhiÒu l¾m so víi lÇn ®Çu t«i ®Õn c¸ch<br /> ®©y 5 n¨m. Tuy nhiªn, ho¹t ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®· b¾t ®Çu diÔn ra nh÷ng<br /> thay ®æi, ngoµi trång lóa vµ hoa mµu, nu«i lîn vµ gµ nh− tr−íc, hä b¾t ®Çu ch¨n nu«i<br /> gia cÇm, gia sóc víi sè l−îng lín h¬n.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 91<br /> <br /> Lµng §ång Kþ thuéc vÒ m« h×nh hçn hîp träng phi n«ng. Lµng §ång Kþ ngµy<br /> nay thuéc x· §ång Quang, huyÖn Tiªn S¬n, tØnh B¾c Ninh. Ng−êi d©n n¬i ®©y rÊt<br /> n¨ng ®éng. Ngµy tr−íc, ngoµi nghÒ n«ng, ng−êi §ång Kþ cßn cã rÊt nhiÒu nghÒ kh¸c<br /> nh− nghÒ méc lµm ®×nh, chïa, nghÒ bu«n b¸n tr©u, bß. Mçi khi ®iÒu kiÖn lµm ¨n<br /> thay ®æi vµ trë nªn khã kh¨n h¬n, ng−êi §ång Kþ lu«n t×m c¸ch chuyÓn ®æi nghÒ (Lª<br /> Hång Lý 2000). Vµo thêi kú më cöa, hä nhanh chãng chuyÓn sang nghÒ ®å méc mü<br /> nghÖ, mét nghÒ hoµn toµn míi ®èi víi hä. Con ®−êng chÝnh cña lµng ®· thùc sù trë<br /> thµnh mét khu phè bu«n b¸n, dÞch vô vµ s¶n xuÊt rÊt sÇm uÊt. B©y giê, §ång Kþ næi<br /> tiÕng víi c¸c s¶n phÈm ®å gç mü nghÖ cao cÊp kh¾p n¬i trong vµ ngoµi n−íc.<br /> Kh¸c víi vÎ thanh b×nh cña Tam S¬n, §ång Kþ sÇm uÊt h¬n, n¸o nhiÖt h¬n<br /> vµo mçi buæi s¸ng vµ giê tan tÇm chiÒu. Ng−êi §ång Kþ tù hµo m×nh t¹o viÖc lµm cho<br /> nhiÒu ng−êi lao ®éng tõ nh÷ng lµng - x· kh¸c. Mäi n¬i ®Òu vang lªn tiÕng cña x−ëng<br /> c−a. §Êt mµu n©u pha lÉn bét mµu s¬n gç. Ng−êi d©n §ång Kþ kh¸ bËn rén, hä<br /> kh«ng cã nhiÒu thêi gian ®Ó tiÕp chuyÖn, nh−ng còng kh¸ nhiÖt t×nh. Nh÷ng ng−êi<br /> trÎ tuæi ®ang lµm viÖc kh¸ ®«ng. Hai bªn ®−êng vµo lµng lµ nh÷ng cöa hµng lín, bµy<br /> la liÖt s¶n phÈm. §ång Kþ næi lªn lµ mét lµng nghÒ bËn rén, hèi h¶.<br /> I. TruyÒn thèng lµng - x· ®· ghi nhËn vµ nªu cao tinh thÇn hiÕu häc, ®Ò cao<br /> gi¸ trÞ häc thøc vµ xem nhÑ, coi nhÑ viÖc lµm giµu. Tõ trong truyÒn thèng ®Õn nay,<br /> häc lu«n lu«n lµ mét gi¸ trÞ. C¸i danh vµ tiÕng th¬m g¾n liÒn víi sù häc hµnh ®ç ®¹t.<br /> ViÖc cã ®−îc c¸i danh tiÕng trong lµng - x· lµ quan träng. ë lµng - x· n«ng th«n<br /> truyÒn thèng, mÆc dï ng−êi häc trß ch−a thi ®ç tr¹ng nguyªn hay th¸m hoa, nh−ng<br /> anh ta còng ®· ®−îc h−ëng sù −u ¸i, sù nÓ träng cña mäi ng−êi d©n trong lµng. "Anh<br /> ta ®−îc nh×n nh− ng−êi ®−îc truyÒn c¸i ®¹o th¸nh hiÒn. Th«ng th−êng nh÷ng ng−êi<br /> nµy sÏ ®−îc miÔn c¸c s−u, t¹p dÞch cña nhµ n−íc vµ cña lµng - x·" (NguyÔn §øc<br /> Nghinh, 1978: 150).<br /> Ngµy nay, häc vÉn lµ mét gi¸ trÞ, gi¸ trÞ nµy g¾n liÒn víi viÖc häc trong nhµ<br /> tr−êng, nhµ tr−êng cña tr×nh ®é häc vÊn cao. §ã lµ tr−êng cao ®¼ng, ®¹i häc vµ sau ®¹i<br /> häc. Häc ë tr×nh ®é cao cö nh©n, th¹c sÜ, tiÕn sÜ míi ®em l¹i cho ng−êi ta tiÕng th¬m.<br /> ViÖc con c¸i, hay nh÷ng ng−êi th©n kh¸c trong gia ®×nh, dßng hä thi ®ç ®¹i häc ®em<br /> l¹i sù vÎ vang cho gia ®×nh vµ dßng hä trong con m¾t cña lµng xãm. "Con c¸i häc cao<br /> ®−îc coi lµ mét trong nh÷ng chuÈn mùc ®Ó xem xÐt nh÷ng triÓn väng cña gia ®×nh. Sù<br /> häc kh«ng chØ lµ ®Ó chuÈn bÞ cho mét ®øa trÎ "thµnh ng−êi" mµ nã cßn bao hµm −íc<br /> muèn "th¨ng tiÕn" cña bè mÑ" (Bïi Quang Dòng, 1984). Häc kh«ng chØ lµ niÒm vinh dù<br /> cña c¸ nh©n mµ cßn lµ cña gia ®×nh, dßng hä vµ cña lµng - x·. “Cã tªn trong b¶ng vµng<br /> kh«ng chØ lµ h¹nh phóc cña mét ng−êi, cña mét gia ®×nh cã chång, con ®i thi ®ç mµ<br /> cßn lµ vinh dù chung cña xãm lµng, c¸i ®Êt ®· sinh ra ®−îc con ng−êi nh− vËy”<br /> (NguyÔn §øc Nginh, 1978: 149). Céng ®ång lµng - x· lu«n khuyÕn khÝch sù häc. Hä ghi<br /> tªn nh÷ng ai ®ç ®¹t cao, cã häc vÞ cao. Nh÷ng ng−êi cã häc vÞ cö nh©n, th¹c sÜ vµ tiÕn sÜ<br /> ®−îc xem lµ nh÷ng ng−êi ®em l¹i vinh quang cho lµng - x·. Ng−êi trong lµng còng tù<br /> hµo nÕu nh− lµng m×nh cã nhiÒu ng−êi ®ç ®¹t h¬n lµng kh¸c.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 92 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> NhËn xÐt chung vÒ t×nh h×nh ®Õn tr−êng cña ®Þa ph−¬ng hiÖn nay, c¸c nhµ<br /> gi¸o dôc, c¸c nhµ l·nh ®¹o vµ c¸c nhµ qu¶n lý ®Þa ph−¬ng ë 3 lµng - x· kh¶o s¸t cho<br /> biÕt viÖc phæ cËp tiÓu häc vµ trung häc c¬ së ®· kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò n÷a. Hä ®ang<br /> phÊn ®Êu hoµn thµnh phæ cËp trung häc phæ th«ng.<br /> B¶ng sè liÖu d−íi ®©y phÇn nµo cho thÊy t×nh h×nh ®Õn tr−êng hiÖn nay cña<br /> nh÷ng ng−êi tõ 6 ®Õn 24 tuæi cña 300 hé gia ®×nh thuéc 3 lµng - x· kh¶o s¸t vµ x¸c<br /> ®Þnh nhËn ®Þnh trªn. ë hai nhãm tuæi ®Çu kh«ng x¶y ra sù kh¸c biÖt, 100% sè häc<br /> sinh ë hai nhãm tuæi nµy ®Òu tíi tr−êng. §iÒu nµy thÓ hiÖn nh÷ng nç lùc cña nhµ<br /> n−íc trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng trong viÖc phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc vµ trung häc c¬<br /> së. H¬n n÷a, viÖc cÇn thiÕt cho con ®i häc ë hai cÊp häc ®Çu ®· trë thµnh gi¸ trÞ phæ<br /> biÕn mµ c¸c gia ®×nh ®Òu nhËn thøc ®−îc viÖc nµy. ë hai nhãm tuæi 15 - 17 vµ 18 - 24<br /> tû lÖ hiÖn ®ang ®Õn tr−êng ë §ång Kþ thÊp nhÊt (76,7% ë nhãm tuæi 15 - 17 vµ rít<br /> xuèng cßn 14,6% ë nhãm 18 - 24).<br /> B¶ng 1: Tû lÖ hiÖn ®ang ®Õn tr−êng theo tuæi t¹i 3 lµng - x·<br /> <br /> Tuæi ®i häc Chung<br /> 6-10 11-14 15-17 18-24<br /> Sè l−îng % Sè l−îng % Sè l−îng % Sè l−îng % Sè l−îng %<br /> Phï L−u 24 100,0 26 100,0 19 89,5 54 46,3 123 74,8<br /> Tam S¬n 24 100,0 40 100,0 21 90,5 73 57,5 158 79,1<br /> §ång Kþ 29 100,0 40 100,0 30 76,7 96 14,6 195 54,4<br /> Chung 78 100,0 107 100,0 71 84,5 223 36,3 479 68,1<br /> <br /> (Sè liÖu tÝnh tõ 300 hé kh¶o s¸t t¹i 3 lµng - x·)<br /> <br /> Trong khi ®ã, ë Phï L−u vµ Tam S¬n tû lÖ ®i häc ë tuæi 15 - 17 lµ 89,5% vµ<br /> 90,5%. ë tuæi 18 - 24 lµ tû lÖ hiÖn ®Õn tr−êng cña Phï L−u cßn 46,3% vµ Tam S¬n lµ<br /> 57,3%. Cã thÓ thÊy lµ, sù duy tr× häc tËp trong nhµ tr−êng ë cña Tam S¬n vµ Phï L−u<br /> cao h¬n §ång Kþ, ®Æc biÖt lµ nhãm sau tuæi 17. ë nhãm tuæi 18 - 24, Tam S¬n vÉn duy<br /> tr× tû lÖ ®Õn tr−êng cao nhÊt. §iÒu ®¸ng chó ý lµ Phï L−u, mét lµng hçn hîp träng phi<br /> n«ng, tû lÖ ®Õn tr−êng ë nhãm tuæi 18 - 24 t−¬ng ®èi cao, gÊp 3,2 lÇn so víi §ång Kþ.<br /> Kh¸c víi gi¶ thuyÕt ban ®Çu cña chóng t«i vÒ lµng - x· hçn hîp träng phi<br /> n«ng sÏ Ýt chó träng viÖc häc tËp trong nhµ tr−êng h¬n c¸c lµng n«ng nghiÖp, Phï<br /> L−u ®· cho thÊy lµ m×nh lµ mét tr−êng hîp ph¶n thÝ dô. Kh«ng chØ theo s¸t Tam S¬n<br /> vÒ tû lÖ ®Õn tr−êng ë mçi nhãm tuæi, Phï L−u cßn thÓ hiÖn sè n¨m ®i häc trung b×nh<br /> cao nhÊt víi 9,15 n¨m, §ång Kþ thÊp nhÊt, 7,03 n¨m. Tam S¬n cã sè n¨m ®i häc<br /> trung b×nh lµ 8,68 n¨m xÕp vÞ trÝ thø 2.<br /> Sù kh¸c biÖt vÒ lùa chän häc trong nhµ tr−êng gi÷a §ång Kþ víi 2 lµng cßn l¹i<br /> cµng râ h¬n nÕu chóng ta cïng xem xÐt l¹i sù kiÖn häc sinh kh«ng ®Õn tr−êng vµo<br /> kho¶ng gi÷a nh÷ng n¨m 1980 vµ ®Çu 1990 t¹i §ång Kþ. HiÖn t−îng nµy còng x¶y ra<br /> t−¬ng tù ë nhiÒu lµng - x· cã nghÒ ë ®ång b»ng s«ng Hång (T« Duy Hîp chñ biªn,<br /> 2000: 68). HiÖn t−îng häc sinh kh«ng ®Õn tr−êng lªn tíi ®Ønh ®iÓm lµ vµo n¨m 1990,<br /> c¶ lµng §ång Kþ chØ cã 8 häc sinh líp 9. ChÝnh quyÒn x· ph¶i vËn ®éng ®Ó duy tr× sè<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 93<br /> <br /> häc sinh nµy cho ®Õn kú thi tèt nghiÖp cÊp 2. Thêi gian nµy, häc sinh ë ®é tuæi häc<br /> cÊp 2 hÇu nh− kh«ng ®Õn tr−êng. VÊn ®Ò lµ phÇn lín nh÷ng häc sinh nµy kh«ng<br /> thuéc diÖn gia ®×nh khã kh¨n. Ng−êi d©n ë §ång Kþ cho biÕt r»ng, vµo kho¶ng thêi<br /> gian ®ã, häc sinh kh«ng thÝch ®Õn tr−êng. Ngay c¶ chÝnh cha mÑ häc sinh d−êng nh−<br /> còng ®ång ý víi viÖc con m×nh th«i häc.<br /> Xem xÐt l¹i kho¶ng thêi gian x¶y ra hiÖn t−îng trªn th× cã thÓ thÊy r»ng ®ã lµ<br /> nh÷ng n¨m ®Çu cña thêi kú §æi míi. Mét thêi gian dµi kinh tÕ bao cÊp ®· ng¨n c¶n c¸c<br /> lµng nghÒ ho¹t ®éng ngoµi m« h×nh hîp t¸c x·. ViÖc thõa nhËn thÞ tr−êng ®· t¹o c¬ héi<br /> cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong lµng - x· ph¸t ®¹t, ®Æc biÖt lµ c¸c lµng - x· träng phi<br /> n«ng. Trong thêi bao cÊp, häc vÊn ch−a ph¶i lµ ch×a kho¸ ®Ó gi¶i thÝch vÒ sù giµu cã<br /> hay nghÌo khæ ë n«ng th«n, bëi c¶ x· héi ®Òu cã møc sèng chËt vËt ®¹i thÓ nh− nhau<br /> bÊt luËn ng−êi häc vÊn cÊp cao hay cÊp thÊp. B−íc vµo mét quan hÖ thÞ tr−êng réng<br /> më, chÊp nhËn lao ®éng ë mäi tr×nh ®é vµ thu nhËp cao h¬n h¼n n«ng nghiÖp ®· buéc<br /> ng−êi ta ®øng tr−íc c¸c lùa chän. VÊn ®Ò lµ còng trong hoµn c¶nh nh− vËy, t¹i sao chØ<br /> cã §ång Kþ mµ Phï L−u vµ Tam S¬n l¹i kh«ng nh− vËy? NÕu chóng ta chó ý tíi ®Æc<br /> ®iÓm cña nghÒ ë mçi lµng - x· ta sÏ thÊy næi râ lªn ë §ång Kþ, nghÒ méc ®−îc ph©n<br /> lµm nhiÒu c«ng ®o¹n, mçi c«ng ®o¹n ®ßi hái nhiÒu ng−êi víi c¸c tay nghÒ kh¸c nhau,<br /> kü n¨ng lµm tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ lao ®éng gi¶n ®¬n ®Õn møc ®é ®ßi hái tay<br /> nghÒ nghÖ nh©n. Mçi c«ng ®o¹n ®Òu cã thu nhËp t−¬ng øng. Tuy møc ®é nhiÒu Ýt cã<br /> thÓ kh¸c nhau nh−ng kÕt qu¶ rÊt râ lµ ng−êi lao ®éng cã ngay thu nhËp vµo mçi buæi<br /> chiÒu sau khi kÕt thóc c«ng viÖc. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn c¸c gia ®×nh kinh doanh lín. C«ng<br /> viÖc kinh doanh ®å gç khiÕn hä cÇn ng−êi tin cÈn mµ ng−êi tin cÈn tr−íc hÕt lµ con c¸i<br /> hä. Cã thÓ nãi, c¶ m«i tr−êng x· héi n¨ng ®éng vµ h−íng vµo thÞ tr−êng mét c¸ch rÊt<br /> nh¹y bÐn, theo c¸ch ®ã trÎ ®−îc x· héi hãa mét c¸ch cã chñ ®Ých hoÆc kh«ng cã chñ<br /> ®Ých vÒ lîi Ých kinh tÕ, thu nhËp vµ viÖc häc tËp. §èi víi Tam S¬n vµ Phï L−u, rÊt cã<br /> thÓ truyÒn thèng hiÕu häc, coi träng sù häc tËp n¬i tr−êng häc cña Tam S¬n vµ Phï<br /> L−u ®· gi÷ con c¸i cña hä g¾n bã víi tr−êng häc vµo thêi gian nµy.<br /> Trong lÞch sö, côc diÖn häc vÊn cña lµng - x· bÞ quy ®Þnh bëi sù cã mÆt nhiÒu<br /> hay Ýt cña nh÷ng ng−êi ®ç ®¹t, cña nh÷ng thµy ®å trong lµng. NÕu nh− lµng - x· nµo<br /> kh«ng cã mÊy ng−êi ®ç ®¹t, hoÆc thµy ®å giái, ®iÒu nµy còng cã nghÜa lµ sù häc theo<br /> con ®−êng chÝnh thøc ë trong lµng bÞ h¹n chÕ. C¸c lµng n«ng nghiÖp së dÜ cã nhiÒu lîi<br /> thÕ h¬n trong viÖc cã ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ cao n¬i tr−êng häc v× c¸c lµng - x· nµy vèn<br /> cã c¸c líp nh÷ng ng−êi thµy theo ®uæi sù häc trong lµng - x·. Nghiªn cøu cña c¸c nhµ<br /> sö häc vµ v¨n hãa häc ®· chØ ra r»ng ngµy tr−íc ng−êi d©n lµng th−êng häc tõ nh÷ng<br /> «ng thµy ®å ngay trong lµng m×nh (NguyÔn §øc Nghinh, 1978; NguyÔn Träng Hoµng<br /> 2003). Mçi lµng tù tæ chøc líp häc, nu«i thµy d¹y häc. §iÒu nµy còng gi¶i thÝch t¹i<br /> sao ngµy nay Phï L−u, mÆc dï lµ mét lµng bu«n, mét lµng phi n«ng nghiÖp nh−ng<br /> l¹i cã nhiÒu thµnh tÝch häc tËp trong nhµ tr−êng kh«ng thua kÐm g× Tam S¬n, bëi<br /> Phï L−u tõ trong lÞch sö ®· cã truyÒn thèng khoa b¶ng, cã nhiÒu ng−êi ®ç ®¹t. VÒ<br /> mÆt lÞch sö, nh÷ng ng−êi ®i bu«n ë Phï L−u ®Òu lµ phô n÷, nh÷ng ng−êi vî, cßn<br /> ng−êi ®µn «ng ë l¹i trong lµng vµ häc hµnh.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 94 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> B¶ng 2: So s¸nh ph©n h¹ng sÜ, n«ng, c«ng, th−¬ng x−a vµ nay<br /> <br /> X−a Nay<br /> SÜ lµm quan, hoÆc lµm thÇy ®å, hoÆc lµ häc trß SÜ ngoµi ra cßn lµm nghÒ n«ng, c«ng, th−¬ng<br /> N«ng, c«ng, th−¬ng hoÆc tù häc, hoÆc ®−îc N«ng, c«ng, th−¬ng nh− x−a cã ®i häc trong nhµ<br /> truyÒn kinh nghiÖm, kü n¨ng tr−êng ®Ó n©ng cao tay nghÒ<br /> 1. Thang gi¸ trÞ cøng nh¾c 1. Thang gi¸ trÞ kh«ng cøng nh¾c<br /> 2. HÇu nh− kh«ng cã sù chuyÓn ®æi gi¸ trÞ 2. Cã thÓ chuyÓn ®æi gi¸ trÞ<br /> 3. Khu«n mÉu truyÒn thèng vÉn cßn kh¸ ®Ëm nÐt ë<br /> lµng - x·, ®Æc biÖt ë lµng - x· träng n«ng<br /> <br /> Trªn mét d¶i liªn tôc nèi gi÷a hai nót cña x· héi n«ng nghiÖp vµ x· héi phi<br /> n«ng nghiÖp, kiÓu lµng - x· hçn hîp träng n«ng gÇn víi nót n«ng nghiÖp h¬n. §iÒu nµy<br /> béc lé r»ng lµng - x· hçn hîp träng n«ng g¾n kÕt víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng h¬n. Nã<br /> còng gi¶i thÝch t¹i sao ë c¸c lµng - x· n«ng nghiÖp sù theo ®uæi bËc häc cao n¬i tr−êng<br /> häc l¹i ®−îc −a chuéng nh− vËy. Gi¸ trÞ häc thøc ®−îc coi lµ gi¸ trÞ c¬ b¶n, quan träng<br /> vµ ®¸ng ®Ó phÊn ®Êu h¬n c¶. Tr−êng häc ë trong x· héi n«ng th«n truyÒn thèng mÆc<br /> dÇu phÇn lín lµ do ng−êi d©n tù lËp nªn, song ë tr−êng häc bËc cao, n¬i tæ chøc c¸c kú<br /> thi, chøng nhËn c¸c häc vÞ cao lµ do Nhµ n−íc chÝnh thøc ®øng ra ®¶m nhiÖm. ChÝnh<br /> ®iÒu nµy vÉn thÓ hiÖn trong x· héi ngµy nay r»ng c¸c tr−êng quèc lËp vÉn ®−îc xem lµ<br /> "cã gi¸" h¬n c¸c tr−êng d©n lËp, ®Æc biÖt lµ ë miÒn b¾c. NÕu nh− truyÒn thèng cña c¸c<br /> lµng - x· n«ng nghiÖp ®· gãp søc cho sù duy tr× häc vÊn cao, truyÒn thèng hiÕu häc, ®Ò<br /> cao gi¸ trÞ cña sù häc, b¶o l−u vµ ph¸t huy thÕ hÖ nèi tiÕp thÕ hÖ nh÷ng líp ng−êi häc<br /> giái, yªu mÕn sù häc th× ë c¸c lµng - x· phi n«ng nghiÖp (®Æc biÖt lµ c¸c lµng nghÒ) bªn<br /> c¹nh sù chèng chÞu víi x· héi n«ng nghiÖp víi c¸c gi¸ trÞ cña nã lµ t×m tßi vµ cè g¾ng<br /> chøng minh kh¶ n¨ng cña m×nh vµ gi¸ trÞ cña riªng m×nh.<br /> II. Mét lµng Ýt cã thµnh tÝch gi¸o dôc n¬i tr−êng häc nh− §ång Kþ, song §ång<br /> Kþ l¹i lµ mét lµng giµu cã. §ång Kþ t¹o viÖc lµm cho h¬n 6.000 lao ®éng t¹i chç vµ thu<br /> hót h¬n 6.000 lao ®éng ®Õn tõ bªn ngoµi lµng - x·. Nhê sù n¨ng ®éng vµ ®Çu ãc kinh<br /> doanh §ång Kþ ®· trë thµnh mét trung t©m giao dÞch vµ ®iÒu phèi ho¹t ®éng s¶n xuÊt<br /> kinh doanh cña mét m¹ng l−íi c¸c nghÒ méc trong vïng (ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng<br /> nghiÖp ViÖt Nam, 2003). C¸c sè liÖu vÒ sù chuyÓn ®æi lao ®éng nghÒ nghiÖp cña 300 hé<br /> gia ®×nh t¹i 3 lµng - x· kh¶o s¸t còng cho thÊy sù kh¸c biÖt cña 3 lµng - x·.<br /> Tam S¬n ®Æc tr−ng cña mét lµng träng n«ng. Mét bøc tranh næi lªn kh¸ râ lµ<br /> sau gÇn 20 n¨m ®æi míi, Tam S¬n vÉn gi÷ m×nh lµ mét lµng hçn hîp träng n«ng.<br /> Thêi ®iÓm n¨m 2003, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o. Tû träng hé<br /> thuÇn n«ng vµ hé hçn hîp träng n«ng trong lµng hiÖn nay kh¸ cao 79,1%, vµ tû lÖ hé<br /> hçn hîp träng phi n«ng nghiÖp vµ phi n«ng hoµn toµn lµ 20,9%. Tõ n¨m 2000 trë vÒ<br /> tr−íc tû träng hé träng n«ng nghiÖp lu«n chiÕm trªn 80%. Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi ë<br /> Tam S¬n lµ tiÖm tiÕn vµ tuÇn tù, tøc lµ tõ thuÇn n«ng, sang hçn hîp träng n«ng, tõ<br /> hçn hîp träng n«ng sang hçn hîp träng phi n«ng, tõ hçn hîp träng phi n«ng sang phi<br /> n«ng hoµn toµn. ë Tam S¬n kh«ng diÔn ra sù nh¶y cãc nh− tõ thuÇn n«ng sang hçn<br /> hîp träng phi n«ng, hoÆc tõ hçn hîp träng n«ng sang phi n«ng hoµn toµn.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 95<br /> <br /> B¶ng 3: Sù chuyÓn ®æi cña 3 lµng - x· qua c¸c n¨m 1986, 1996, 2000 vµ 2003<br /> <br /> N¨m 1986 N¨m 1996 N¨m 2000 N¨m 2003<br /> Tam S¬n (%)<br /> ThuÇn n«ng 44,3 37,8 31,9 27,5<br /> Hçn hîp n«ng nghiÖp lµ chÝnh 45,5 48,9 50,5 51,6<br /> Hçn hîp nghÒ/dÞch vô lµ chÝnh 8,0 11,1 15,4 18,7<br /> Phi n«ng hoµn toµn 2,3 2,2 2,2 2,2<br /> Tæng 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> §ång Kþ (%)<br /> ThuÇn n«ng 14,9 5,3 1,0 0,0<br /> Hçn hîp n«ng nghiÖp lµ chÝnh 51,7 23,4 14,1 10,1<br /> Hçn hîp nghÒ/dÞch vô lµ chÝnh 31,0 68,1 76,8 79,8<br /> Phi n«ng hoµn toµn 2,3 3,2 8,1 10,1<br /> Tæng 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> Phï L−u (%)<br /> ThuÇn n«ng 11,0 7,1 5,1 1,0<br /> Hçn hîp n«ng nghiÖp lµ chÝnh 29,7 21,4 19,2 18,2<br /> Hçn hîp nghÒ/dÞch vô lµ chÝnh 14,3 26,5 30,3 29,3<br /> Phi n«ng hoµn toµn 45,1 44,9 45,5 51,5<br /> Tæng 100,0 100,0 100,0 100,0<br /> <br /> (Sè liÖu tÝnh tõ 300 hé kh¶o s¸t t¹i 3 lµng - x·)<br /> <br /> §ång Kþ chuyÓn ®æi võa tuÇn tù, võa nh¶y cãc. HiÖn t−îng nh¶y cãc th−êng<br /> xuyªn x¶y ra ë c¸c lo¹i hé. VÝ dô nh−, n¨m 1986 cã 13 hé thuÇn n«ng, n¨m 2003, sè<br /> hé thuÇn n«ng kh«ng cßn, 3 hé chuyÓn ®· chuyÓn sang hçn hîp n«ng nghiÖp lµ chÝnh<br /> vµ 10 hé nh¶y cãc lªn hçn hîp phi n«ng nghiÖp lµ chÝnh. ë lo¹i hé hçn hîp n«ng<br /> nghiÖp lµ chÝnh, vµo n¨m 1986 cã 45 hé, nh−ng ®Õn n¨m 2003, chØ cßn cã 6 hé gi÷<br /> nguyªn, 36 hé chuyÓn lªn hçn hîp phi n«ng lµ chÝnh vµ cã 3 hé nh¶y lªn phi n«ng<br /> hoµn toµn. Qu¸ tr×nh gi¶m n«ng nghiÖp diÔn ra kh¸ mau chãng. NÕu nh− n¨m 1986,<br /> cã 76,6% sè hé lµ hé träng n«ng, th× sau 10 n¨m chØ cßn 28,7%, ®Õn 2000 chØ cßn<br /> 15,1% vµ vµo 2003 chØ cßn 10,1%.<br /> Phï L−u vÉn tiÕp tôc qu¸ tr×nh gi¶m tû träng n«ng nghiÖp vµ kÕt qu¶ lµ Phï<br /> L−u ngµy nay trë nªn träng phi n«ng h¬n rÊt nhiÒu so víi n¨m 1986 víi tû träng hé<br /> träng phi n«ng lµ 81,2%. Kh¸c víi hai lµng tr−íc, Phï L−u cã sè hé phi n«ng hoµn<br /> toµn kh¸ ®«ng ®¶o vµ kh¶ n¨ng duy tr× phi n«ng hoµn toµn kh¸ bÒn v÷ng. Sè hé phi<br /> n«ng hoµn toµn t¨ng lªn kh¸ æn ®Þnh.<br /> VÒ thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi, ë §ång Kþ lµ 947.000®/ng−êi/th¸ng, Phï<br /> L−u xÕp thø 2 víi 420.000 ®/ng−êi/th¸ng, vµ Tam S¬n lµ 370.000 ®/ng−êi/th¸ng.<br /> Thªm mét vÝ dô trªn ®Ó thÊy mçi lµng t¹o ra nh÷ng Ên t−îng kh¸c nhau. Mét<br /> lµng truyÒn thèng khoa b¶ng nh− Tam S¬n nh−ng lµm kinh tÕ l¹i kh«ng ph¶i lµ thÕ<br /> m¹nh, sù chuyÓn ®æi diÔn ra chËm r·i. §ång Kþ kh«ng cã nhiÒu thµnh tÝch gi¸o dôc<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 96 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> nh− Tam S¬n, nh−ng lµm kinh tÕ l¹i cã nhiÒu −u tréi. Cßn Phï L−u lµ mét lµng kh¸<br /> thó vÞ vÒ sù kÕt hîp gi÷a thµnh tÝch n¬i tr−êng häc vµ lµm kinh tÕ.<br /> Trë l¹i víi vÊn ®Ò häc tËp cña 3 lµng - x·, râ rµng ®ang tån t¹i mét nghÞch lý<br /> trong tr−êng hîp cña Tam S¬n vµ §ång Kþ. Ph¶i ch¨ng, gi¸o dôc trong nhµ tr−êng<br /> cña c¶ Tam S¬n vµ §ång Kþ ch−a ph¶i lµ ch×a khãa cho sù ph¸t triÓn lµng - x·. LiÖu<br /> c©u tr¶ lêi cã n»m ë sù häc hái bªn ngoµi nhµ tr−êng hay kh«ng?<br /> ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay cßn rÊt nhiÒu ng−êi kh«ng theo häc hÕt c¸c<br /> bËc häc phæ th«ng, vµ do ®ã thêi gian häc trong nhµ tr−êng còng kh«ng kÐo dµi. Theo<br /> sè liÖu c«ng bè cña Ng©n hµng thÕ giíi (2002:3), vÉn cßn 30% trÎ em ViÖt Nam ch−a<br /> hoµn thµnh n¨m n¨m bËc tiÓu häc. Tû lÖ ®i häc chung cÊp trung häc c¬ së ë n«ng<br /> th«n lµ 74%, tû lÖ nµy rít xuèng cßn 29,12% ë cÊp trung häc phæ th«ng (Tæng côc<br /> Thèng kª, 2000: 51). Nh− thÕ, cã rÊt nhiÒu ng−êi ®· kh«ng cã c¬ héi vµo ®¹i häc v×<br /> ch−a tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng. Râ rµng ®èi víi nh÷ng ng−êi nµy sù häc tËp<br /> chñ yÕu trong cuéc ®êi sÏ lµ sù häc ngoµi nhµ tr−êng.<br /> Khi bµn vÒ gi¸o dôc kh«ng chÝnh quy, T« B¸ Th−îng (2004) ®· ph¸t biÓu r»ng<br /> cho dï mét ng−êi cã ®Çy ®ñ ®iÒu kiÖn häc tËp mét c¸ch liªn tôc th× ng−êi ®ã còng chØ<br /> cïng l¾m theo ®uæi häc trong nhµ tr−êng ®Õn n¨m 25 tuæi (mét sè Ýt ng−êi cã thÓ kÐo<br /> ®Õn 28 tuæi). Thêi gian cßn l¹i tõ 26 tuæi ®Õn tuæi giµ, hä ph¶i häc ngoµi nhµ tr−êng<br /> vµ theo ph−¬ng thøc kh«ng chÝnh quy. Nh− vËy, häc trong nhµ tr−êng chØ lµ mét giai<br /> ®o¹n nhÊt ®Þnh trong cuéc ®êi, nh−ng ch−a ph¶n ¸nh hÕt ®−îc qu¸ tr×nh häc tËp cña<br /> mçi thµnh viªn trong céng ®ång.<br /> III. Nh− trªn ®· ph©n tÝch, häc lµ mét gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ nµy g¾n víi häc trong<br /> nhµ tr−êng ë tr×nh ®é cao. VËy häc ngoµi nhµ tr−êng cã ph¶i lµ mét gi¸ trÞ kh«ng?<br /> C¸c b»ng chøng tõ thùc nghiÖm cho thÊy häc trong nhµ tr−êng ë tr×nh ®é cao lµ mét<br /> gi¸ trÞ. Ng−êi ta tá ra tù hµo, h·nh diÖn khi con c¸i häc cao, mong muèn cho con c¸i<br /> häc cao,... Tuy vËy, chÝnh hä còng cho r»ng häc ngoµi nhµ tr−êng cã gi¸ trÞ kh«ng<br /> kÐm. 68,4% sè nh÷ng ng−êi ®−îc hái quan niÖm r»ng nh÷ng c«ng viÖc mµ hä ®ang<br /> lµm còng ®ßi hái sù häc tËp. Hä kh«ng gäi häc ngoµi nhµ tr−êng lµ mét gi¸ trÞ, nh−ng<br /> hä coi ®ã lµ quan träng, thËm chÝ cßn quan träng h¬n nhiÒu nÕu nh− häc hµnh bµi vë<br /> mµ kh«ng gióp Ých ®−îc ®iÒu g×. Khi hái vÒ c«ng viÖc hiÖn t¹i, 55,6% ý kiÕn cho biÕt<br /> nh÷ng hiÓu biÕt ®Ó lµm viÖc hiÖn t¹i lµ nhê häc hái ngoµi tr−êng häc. 38,9% c¸c ý<br /> kiÕn cho biÕt lµ nh÷ng hiÓu biÕt ®Ó lµm c«ng viÖc hiÖn t¹i lµ nhê kÕt hîp häc trong<br /> nhµ tr−êng vµ ngoµi nhµ tr−êng. Trong khi ®ã, chØ cã 5,5% ý kiÕn cho r»ng nh÷ng<br /> hiÓu biÕt ®Ó lµm c«ng viÖc hiÖn t¹i lµ nhê häc trong nhµ tr−êng.<br /> B¶ng 4: Nh÷ng hiÓu biÕt ®Ó lµm c«ng viÖc hiÖn t¹i lµ häc ë ®©u?<br /> <br /> Sè l−îng %<br /> Häc ë trong nhµ tr−êng 15 5,5<br /> Häc ë ngoµi nhµ tr−êng 153 55,6<br /> KÕt hîp häc trong nhµ tr−êng vµ ngoµi nhµ tr−êng 107 38,9<br /> Tæng 275 100,0<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 97<br /> <br /> NÕu häc tËp ®em l¹i tiÕng th¬m lµ gi¸ trÞ quan träng cña häc tËp trong truyÒn<br /> thèng th× trong x· héi ngµy nay, ngoµi ý nghÜa häc tËp mang biÓu tr−ng vÒ mÆt v¨n<br /> hãa, danh tiÕng, th× gi¸ trÞ häc tËp ngµy nay cßn g¾n víi mét sè môc tiªu kh¸c lµ häc<br /> ®Ó tho¸t li n«ng nghiÖp - n«ng th«n, häc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc nghÒ vµ häc ®Ó n©ng<br /> cao kü n¨ng sèng, møc sèng vµ chÊt l−îng cuéc sèng.<br /> <br /> <br /> §Çu t− cho con vµo nghÒ<br /> NhiÒu khi chóng t«i ®Çu t− cho mét ®øa con ®i vµo nghÒ bu«n b¸n, biÕt tr−ëng<br /> thµnh bu«n b¸n, biÕt kiÕm tiÒn ®Ó lÊy l·i vÒ ®Ó phôc vô cho b¶n th©n nã chóng t«i ph¶i hi<br /> sinh rÊt nhiÒu. Nãi vÝ dô chóng t«i bá ra 100 triÖu cã khi ph¶i ®Ó cho nã thÊt tho¸t, nã lç<br /> hoÆc nã hÕt 100 triÖu sau ®ã nã míi kiÕm ra tiÒn. §Çu tiªn nã ph¶i lç, nhiÒu ®øa nã vÒ nã<br /> nãi con lç hÕt råi, bè mÑ còng ph¶i c−êi. Th«i lç còng ®−îc. Bè l¹i cho tiÒn, l¹i ®i tiÕp. Sau<br /> ®ã, nã míi thÊy nã tù nghiªn cøu. §Êy lµ b¶n n¨ng tù nhiªn th«i chø kh«ng nghiªn cøu<br /> s¸ch vë, kh«ng cã bµi häc g×. Bè mÑ míi hái t¹i sao l¹i lç, sau ®ã bµy vÏ h−íng ®i cho nã.<br /> §Çu tiªn lµ lç, lç hÕt råi, sau ®ã nã míi c©n ®èi ®−îc, råi sau ®ã hoµ, hoµ vèn lµ th¾ng lîi<br /> råi. Bu«n mét chuyÕn mµ vÒ hoµ lµ th¾ng lîi råi, hoµ lµ nã l¹i rót kinh nghiÖp dÇn. T¹i sao<br /> hoµ mµ ta l¹i kh«ng ra l·i? Tõ c¸i ®Êy nã rót kinh nghiÖm míi dÇn ra th«i. Chø b©y giê bá<br /> 100 triÖu cho con ®i bu«n nã bÞ mÊt hay lµ lç vÒ l¹i m¾ng chöi nã. Nã sî råi th× kh«ng thÓ<br /> lµm næi viÖc ®Êy. Cho nªn chóng t«i vÉn ph¶i ®µo t¹o chóng nã. Cho nªn chóng t«i d¹y mét<br /> ®øa con trë thµnh ®−îc «ng chñ ph¶i nh− thÕ.<br /> <br /> (Nam, chñ c¬ së s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®å gç, th«n §ång Kþ)<br /> <br /> <br /> Trong nhiÒu tr−êng hîp, ng−êi ta cã thÓ quyÕt ®Þnh th«i kh«ng ®Õn tr−êng<br /> kh«ng nhÊt thiÕt lµ do gia ®×nh kh«ng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ. C©u chuyÖn vÒ ng−êi cha<br /> ë §ång Kþ bá vèn hµng tr¨m triÖu, sè tiÒn nµy hoµn toµn d− søc ®Ó nu«i mét vµi<br /> ng−êi theo häc tr−êng líp trong nhiÒu n¨m, ®Ó ®Çu t− cho con lµm ¨n, bu«n b¸n cho<br /> thÊy trong nhiÒu tr−êng hîp ë c¸c lµng nghÒ, ng−êi d©n lùa chän mét c¸ch lµm kh¸c,<br /> kh«ng tiÕp tôc ®Õn tr−êng ë tr×nh ®é cao h¬n. Râ rµng lµ cã mét lý do kh¸c n»m ngoµi<br /> gi¶i thÝch vÒ lîi Ých cña viÖc ®Õn tr−êng. §èi víi hä lîi Ých ®em l¹i tõ ho¹t ®éng lµm<br /> kinh tÕ n¬i th−¬ng tr−êng cã gi¸ trÞ kh«ng thua kÐm g×, vµ ®ã còng lµ mét ho¹t ®éng<br /> còng cÇn ph¶i häc vµ cha mÑ còng cÇn ph¶i ®Çu t− th× con c¸i míi cã ®−îc nh÷ng bµi<br /> häc nµy.<br /> Ng−êi d©n cã thÓ kh«ng gäi häc ngoµi nhµ tr−êng lµ mét gi¸ trÞ, nh−ng nÕu<br /> ®−a quan ®iÓm vÒ 4 trô cét cña gi¸o dôc thÕ kû thø 21 "häc ®Ó biÕt, häc ®Ó lµm, häc<br /> ®Ó tån t¹i vµ häc ®Ó chung sèng cïng nhau" (Ph¹m Minh H¹c, 1999) ®Ó xem xÐt, th×<br /> cã thÓ thÊy häc ngoµi nhµ tr−êng nh− nh÷ng g× ng−êi ta ®· häc ®Ó lµm râ rµng lµ mét<br /> gi¸ trÞ, nh−ng lµ mét gi¸ trÞ cña ®êi sèng hiÖn thùc (gi¸ trÞ thùc dông) h¬n lµ mét gi¸<br /> trÞ mang ý nghÜa biÓu tr−ng v¨n hãa cña häc trong nhµ tr−êng. Nh− vËy, Tam S¬n vµ<br /> Phï L−u nghiªng nhiÒu h¬n vÒ gi¸ trÞ häc tËp trong nhµ tr−êng, cßn §ång Kþ<br /> nghiªng nhiÒu h¬n vÒ gi¸ trÞ häc tËp ngoµi nhµ tr−êng.<br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 98 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> B¶ng 5: So s¸nh häc tËp x−a vµ nay<br /> <br /> X−a Nay<br /> Häc trong nhµ tr−êng 1. Häc ®Ó lÊy tiÕng th¬m 1. Häc ®Ó cã danh tiÕng<br /> 2. Häc ®Ó lµm quan 2. Häc ®Ó lµm c¸n bé<br /> 3. Häc ®Ó lµm thÇy ®å 3. Häc ®Ó lµm thÇy gi¸o<br /> 4. Häc ®Ó n©ng cao n¨ng lùc nghÒ<br /> nghiÖp (n«ng, c«ng, th−¬ng)<br /> Häc ngoµi nhµ tr−êng 4. N«ng, c«ng, th−¬ng tù häc hoÆc 5. Häc ®Ó n©ng cao kü n¨ng sèng vµ<br /> truyÒn nghÒ qua kinh nghiÖm chÊt l−îng cuéc sèng<br /> 6. Tù häc, truyÒn nghÒ qua kinh nghiÖm<br /> <br /> IV. Häc ®Ó tho¸t li lµ ®Þnh h−íng cña nhiÒu ng−êi d©n n«ng th«n. Tho¸t li ë ®©y<br /> lµ sù rêi bá n«ng nghiÖp, n«ng th«n. Khi ph©n tÝch vÒ c¸c mong muèn nghÒ nghiÖp cho<br /> con c¸i cña c¸c cha mÑ, Bïi Quang Dòng (1984) ®· nhËn xÐt r»ng c¸i ®èi lËp c¬ b¶n<br /> kh«ng ph¶i lµ c¸c nghÒ víi nhau (n«ng nghiÖp hay phi n«ng nghiÖp) mµ lµ gi÷a x· héi<br /> n«ng th«n vµ ®« thÞ. §iÒu nµy hµm ý r»ng nh÷ng nç lùc lùa chän cña cha mÑ cho con<br /> c¸i ®Õn tr−êng vµ cã nghÒ, cã viÖc lµm lµ ®Ó tho¸t ly n«ng th«n, n«ng nghiÖp. Nãi nh−<br /> t¸c gi¶ nµy "®« thÞ vÉn lµ ®iÓm quy chiÕu c¬ b¶n cña nh÷ng cè g¾ng häc ®−êng".<br /> Mét b»ng chøng vÒ sù rêi khái n«ng th«n cña nh÷ng ng−êi lµng Tam S¬n vµ<br /> Phï L−u lµ nh÷ng ng−êi häc cao, ®ç ®¹t ®Òu kh«ng trë l¹i. Hä ®−îc ®¸nh gi¸ bëi c¸c<br /> nhµ gi¸o dôc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng lµ xuÊt s¾c khi hä ®ç vµo c¸c tr−êng cao<br /> ®¼ng vµ ®¹i häc. Cha mÑ cña häc sinh hµi lßng víi quyÕt ®Þnh con c¸i m×nh kh«ng trë<br /> l¹i n«ng th«n, bëi hä t×m thÊy sù hîp lý r»ng nh÷ng ng−êi con nµy sÏ cã mét cuéc<br /> sèng vµ tay nghÒ tèt h¬n lµ trë l¹i. Râ rµng ®ã lµ mét sù lùa chän hîp lý ®èi víi hä.<br /> Tuy nhiªn, b»ng chøng tõ thùc ®Þa cho thÊy r»ng sù ®ãng gãp cña nh÷ng ng−êi Tam<br /> S¬n vµ Phï L−u ®ç ®¹t nh−ng kh«ng trë l¹i lµng quª cßn rÊt Ýt vµ r¶i r¸c. Sù gióp ®ì<br /> nµy ch−a trë thµnh mét trong nh÷ng thµnh tè c¶i thiÖn ®êi sèng vµ ph¸t triÓn n«ng<br /> th«n. ChØ cã mét vµi ®ãng gãp nh− ñng hé tiÒn cho quü khuyÕn häc, tu bæ ®×nh,<br /> chïa,… nh−ng ch−a ®ñ ®Ó t¹o nªn nh÷ng thay ®æi quan träng.<br /> Häc tËp ®¹t tr×nh ®é cao vµ kh«ng quay l¹i n«ng th«n n¬i m×nh ra ®i lµ mét<br /> hiÖn t−îng kh¸ phæ biÕn. §ã kh«ng ph¶i lµ vÊn ®Ò cña riªng n«ng th«n vµ ®« thÞ, mµ<br /> cßn lµ vÊn ®Ò cña sù rêi bá ®« thÞ nhá tíi ®« thÞ lín, tõ n«ng th«n nghÌo tíi n«ng th«n<br /> Ýt nghÌo h¬n vµ cßn lµ sù rêi bá quèc gia nghÌo ®Õn nh÷ng quèc gia giµu h¬n. NhiÒu<br /> quan ®iÓm cho r»ng nh÷ng ng−êi tµi n¨ng ë ®©u kh«ng quan träng mµ quan träng lµ<br /> hä ë n¬i kh¸c nh−ng vÉn cã thÓ ®ãng gãp cho n¬i mµ hä ra ®i. C¸ch ®Æt vÊn ®Ò nµy ®·<br /> ®−îc Trung Quèc thùc hiÖn trong nh÷ng n¨m c¶i c¸ch nh»m thu hót nh÷ng ng−êi<br /> Trung Hoa tµi n¨ng sèng ë n−íc ngoµi (Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999).<br /> H×nh ¶nh cña Tam S¬n, §ång Kþ vµ Phï L−u gîi cho chóng ta vÒ c©u<br /> chuyÖn ë Trung Quèc còng nh− nhiÒu n¬i kh¸c trªn ®Êt n−íc ViÖt Nam. Tam S¬n,<br /> mét lµng quª cã truyÒn thèng khoa b¶ng vµ yªu ®ång ruéng. Tuy nhiªn, suèt tõ<br /> truyÒn thèng Tam S¬n lu«n tr¨n trë vÒ viÖc ph¸t triÓn quª h−¬ng, n¬i n«ng<br /> nghiÖp vÉn lµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt chÝnh. Còng nh− nhiÒu n¬i kh¸c, nh÷ng ng−êi<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 99<br /> <br /> häc cao ®Òu rêi khái n«ng th«n (ly n«ng, ly h−¬ng). HiÖn t−îng nµy còng x¶y ra ë<br /> Phï L−u. Cã thÓ thÊy lµ, Tam S¬n vµ Phï L−u g¾n víi häc tËp trong nhµ tr−êng<br /> nhiÒu h¬n do theo ®uæi häc cao lªn, th× sù rêi khái n«ng th«n còng x¶y ra nhiÒu<br /> h¬n. §ång Kþ cã nghÒ vµ ng−êi ta lùa chän häc tËp ngoµi nhµ tr−êng nhiÒu h¬n vµ<br /> kÕt qu¶ lµ sù rêi khái n«ng nghiÖp nhiÒu h¬n, nh−ng rêi khái n«ng th«n Ýt h¬n (ly<br /> n«ng, bÊt ly h−¬ng).<br /> §èi chøng víi mèi quan hÖ gi÷a häc tËp vµ ph¸t triÓn x· héi trªn d−êng<br /> nh− chóng ta b¾t gÆp mét nghÞch lý gi÷a sù lùa chän häc tËp vµ sù lùa chän<br /> khung mÉu ph¸t triÓn ë c¸c lµng quª ViÖt Nam hiÖn nay. Cã vÎ nh−, viÖc kh«ng<br /> kÐo dµi häc tËp trong nhµ tr−êng g¾n víi kh¶ n¨ng duy tr× khung mÉu cña lµng -<br /> x·. Ch¼ng h¹n nh− §ång Kþ, ng−êi ta kh«ng tiÕp tôc theo ®uæi n¬i tr−êng häc ®Ó<br /> lµm nghÒ méc. Sù lùa chän ngoµi tr−êng häc phæ biÕn nµy d−êng nh− g¾n víi sù<br /> lµm giµu cho lµng - x· vµ duy tr× khung mÉu hçn hîp träng phi n«ng cña §ång<br /> Kþ. Trong khi ®ã, Tam S¬n, víi nh÷ng thµnh tÝch cao trong gi¸o dôc nhµ tr−êng<br /> nh−ng l¹i thua kÐm §ång Kþ trong viÖc lµm giµu, lu«n thiÕu hôt lao ®éng cã tr×nh<br /> ®é do hä kh«ng trë l¹i lµng quª.<br /> RÊt cã thÓ, sù tån t¹i nghÞch lý nµy lµ mét hîp lý trong thêi kú qu¸ ®é. Tuy<br /> nhiªn vÒ l©u dµi sÏ cã mét sè th¸ch thøc ®Æt ra. VÝ dô nh− Tam S¬n, sù duy tr×<br /> khu«n mÉu träng n«ng tá ra rÊt bÒn v÷ng tõ trong suèt lÞch sö cho ®Õn ngµy nay.<br /> Lùa chän nµy cho phÐp sù æn ®Þnh, nh−ng kh«ng cã ®ét ph¸, kh«ng g©y sèc. C¸c<br /> thµnh tÝch häc tËp còng cho thÊy lµ Tam S¬n duy tr× tèt truyÒn thèng hiÕu häc vµ<br /> khoa b¶ng cña m×nh. §ång Kþ t¨ng tr−ëng kinh tÕ kh¸ nhanh, m¹nh vµ nhê cã<br /> tiÒm lùc kinh tÕ, §ång Kþ gi¶i quyÕt ®−îc mét sè vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cña<br /> m×nh. Tuy vËy, ng−êi ta l¹i lùa chän häc tËp ngoµi nhµ tr−êng nhiÒu h¬n. NÕu c¶<br /> hai vÉn duy tr× m« h×nh lùa chän nµy l©u dµi sÏ gÆp khã kh¨n khi ®i vµo hiÖn ®¹i,<br /> héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu hãa. Bëi, chÝnh sù bÒn v÷ng còng lµ mét c¹m bÉy,<br /> mét sù æn ®Þnh trong t×nh tr¹ng kÐm, chËm ph¸t triÓn. NÕu nh− Tam S¬n kh«ng<br /> n©ng cao n¨ng lùc träng n«ng th× rÊt cã thÓ Tam S¬n sÏ gÆp khã kh¨n khi muèn<br /> ®Çu t− cho gi¸o dôc chÊt l−îng cao do tiÒm lùc kinh tÕ yÕu, kÐm. NÕu nh− §ång<br /> Kþ vÉn chÊp nhËn tû lÖ ®Õn tr−êng gi¶m vµ rêi nhµ tr−êng sím h¬n, th× vÒ l©u dµi<br /> rÊt cã thÓ §ång Kþ gÆp khã kh¨n vÒ kinh tÕ, do lao ®éng ë tr×nh ®é gi¶n ®¬n, hoÆc<br /> chuyªn m«n thÊp kÐm. NÕu §ång Kþ thay ®æi quan niÖm vÒ häc tËp th× §ång Kþ<br /> hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®Çu t− cho gi¸o dôc vµ c¶i thiÖn chÊt l−îng lao ®éng cña<br /> m×nh, do tiÒm lùc kinh tÕ m¹nh. Riªng Phï L−u lµ mét h×nh ¶nh thó vÞ vÒ sù kÕt<br /> hîp gi÷a häc hµnh vµ lµm kinh tÕ tõ trong lÞch sö. Cã thÓ nãi r»ng Phï L−u lµ<br /> mét m« h×nh trung gian kÕt hîp gi÷a c¸c môc tiªu häc tËp vµ c¸c môc tiªu kinh tÕ<br /> cña Tam S¬n vµ §ång Kþ.<br /> V. Quan ®iÓm toµn thÓ luËn ®Ò nghÞ mét c¸ch nh×n ®èi víi sù vËt, hiÖn t−îng<br /> r»ng kh«ng nªn nh×n nhËn chØ cã mét chiÒu, mét phÝa hay mét mÆt nµo ®ã. Quan<br /> ®iÓm nµy phï hîp víi x· héi hiÖn ®¹i vµ ®Æc biÖt trong bèi c¶nh héi nhËp quèc tÕ vµ<br /> toµn cÇu hãa. Sù häc tËp cña mçi c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång kh«ng nªn chØ ®−îc<br /> nh×n nhËn ë nh÷ng thµnh tÝch gi¸o dôc n¬i tr−êng häc (mÆc dï ®©y lµ yÕu tè cùc kú<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 100 Häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ...<br /> <br /> quan träng, nh−ng kh«ng nªn coi lµ duy nhÊt). Bëi, thùc tÕ l¹i chøng minh nh÷ng sù<br /> kh¸c biÖt. §ã lµ nh÷ng lùa chän kh¸c, nh÷ng hiÖu qu¶ kh¸c mµ kh«ng nhÊt thiÕt lµ<br /> nhê cã gi¸o dôc trong nhµ tr−êng. Quan ®iÓm nµy kh«ng ®èi lËp víi quan ®iÓm cña<br /> c¸c nhµ gi¸o dôc, song ®iÒu nµy gîi më sù nh×n nhËn vµ ®¸nh gi¸ ®óng møc h¬n hiÖu<br /> qu¶ cña gi¸o dôc tr−êng häc ®em l¹i cho con ng−êi vµ x· héi, còng nh−ng nh÷ng nç<br /> lùc ®¸ng kh©m phôc cña nh÷ng ng−êi bÞ xem lµ "Ýt häc" trong viÖc lao ®éng ®Ó c¶i<br /> thiÖn cuéc sèng cña chÝnh m×nh vµ céng ®ång m×nh. Quan ®iÓm toµn thÓ luËn vËn<br /> dông trong nghiªn cøu vÒ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cho phÐp sù nh×n nhËn vÊn ®Ò häc tËp<br /> ë c¸c gãc ®é, c¸c khÝa c¹nh, c¸c mÆt kh¸c nhau. Sù häc kh«ng chØ diÔn ra n¬i tr−êng<br /> häc, mµ cßn diÔn ra ngoµi tr−êng häc. Mét x· héi häc tËp lµ mét x· héi huy ®éng tÊt<br /> c¶ c¸c chñ thÓ, c¸c ®¬n vÞ, c¸c tæ chøc tham gia vµo qu¸ tr×nh truyÒn thô, lÜnh héi tri<br /> thøc vµ s¸ng t¹o. Nhµ tr−êng vµ líp häc chÝnh quy, chÝnh thøc chØ lµ mét kªnh<br /> truyÒn thô vµ lÜnh héi tri thøc. M«i tr−êng x· héi bªn ngoµi tr−êng häc ®ãng vai trß<br /> cùc kú quan träng trong viÖc thùc hµnh tri thøc cña tr−êng häc, lÜnh héi tri thøc míi<br /> (mµ phÇn nhiÒu lµ nhµ tr−êng kh«ng thÓ ®em l¹i) vµ s¸ng t¹o.<br /> Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a häc tËp trong vµ ngoµi nhµ tr−êng, quan ®iÓm<br /> toµn thÓ luËn khinh - träng ®−a ra 5 m« h×nh häc tËp c¬ b¶n nh− sau: 1/ ChØ häc<br /> ngoµi nhµ tr−êng; 2/ ChØ häc trong nhµ tr−êng; 3/ KÕt hîp, coi träng häc tËp ngoµi<br /> nhµ tr−êng; 4/ KÕt hîp, coi träng häc tËp trong nhµ tr−êng; 5/ KÕt hîp c©n b»ng häc<br /> trong nhµ tr−êng vµ ngoµi nhµ tr−êng. Sù lùa chän häc tËp cÇn thiÕt cho ph¸t triÓn<br /> lµ: ¦u tiªn viÖc kÕt hîp, coi träng häc tËp trong nhµ tr−êng. §ã lµ sù lùa chän coi<br /> träng gi¸o dôc trong nhµ tr−êng nh−ng kh«ng bá qua häc tËp ngoµi nhµ tr−êng, v×<br /> häc tËp ngoµi nhµ tr−êng lµ yÕu tè bæ sung quan träng hoµn thiÖn kiÕn thøc vµ n©ng<br /> cao kü n¨ng sèng.<br /> Ch×a kho¸ ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nghÞch lý trong häc tËp vµ t¨ng tr−ëng kinh tÕ<br /> cña Tam S¬n vµ §ång Kþ ®ã lµ: Tam S¬n cÇn tiÕp tôc duy tr× sù coi träng häc tËp trong<br /> nhµ tr−êng, nh−ng cÇn bæ sung hµm l−îng häc tËp ngoµi nhµ tr−êng ®Ó c¶i thiÖn chÊt<br /> l−îng cuéc sèng; §ång Kþ vÒ l©u dµi cÇn n©ng cao chÊt l−îng häc tËp trong nhµ tr−êng,<br /> ®Ó cã ®−îc mét nguån lao ®éng riªng cã chÊt l−îng vµ tay nghÒ cao.<br /> Häc tËp lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra suèt cuéc ®êi cña mçi con ng−êi. Ho¹t ®éng<br /> häc tËp g¾n víi tõng giai ®o¹n ®Æc tr−ng cña ®êi ng−êi, nh− giai ®o¹n th¬ Êu, niªn<br /> thiÕu vµ thanh niªn dµnh cho c¸c häc tËp chñ yÕu ë trong nhµ tr−êng, giai ®o¹n<br /> tr−ëng thµnh g¾n víi häc tËp ngoµi nhµ tr−êng. Víi nh÷ng lý do c¸ nh©n, gia ®×nh vµ<br /> x· héi kh¸c nhau, ng−êi d©n n«ng th«n cã thÓ häc tËp hoÆc trong nhµ tr−êng hoÆc<br /> ngoµi nhµ tr−êng. ViÖc ph©n ®Þnh ra häc tËp trong nhµ tr−êng vµ ngoµi nhµ tr−êng<br /> cã ý nghÜa vÒ mÆt ph−¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu gi¸o dôc n«ng th«n, ë chç nã coi<br /> toµn bé qu¸ tr×nh x· héi hãa cña con ng−êi ®Ó cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong c¸c<br /> nhãm, c¸c tæ chøc vµ ®oµn thÓ x· héi th× ph¶i häc hái. Häc tËp trong nhµ tr−êng<br /> kh«ng bao hµm hÕt ®−îc sù häc tËp diÔn ra bªn ngoµi nã. VÒ ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn<br /> x· héi, ng−êi ta còng ®Æt ra yªu cÇu x©y dùng mét x· héi häc tËp víi ph−¬ng ch©m<br /> mäi ng−êi tham gia häc tËp suèt ®êi, häc n÷a häc m·i.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng 101<br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> 1. Bïi Quang Dòng, 1984. Høng thó vµ môc ®Ých ®i häc ë n«ng th«n hiÖn nay. T¹p chÝ X· héi häc, sè 2 (6).<br /> 2. Lª Hång Lý (chñ biªn), 2000. V¨n hãa truyÒn thèng lµng §ång Kþ. ViÖn nghiªn cøu V¨n hãa d©n gian.<br /> Hµ Néi.<br /> 3. Ng©n hµng ThÕ giíi, 1999. B¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn thÕ giíi 1998/1999 - Tri thøc cho ph¸t triÓn.<br /> 4. Ng©n hµng ThÕ giíi, 2002. Nhãm hµnh ®éng chèng ®ãi nghÌo. Cung cÊp gi¸o dôc c¬ b¶n cã chÊt l−îng<br /> cho tÊt c¶ mäi ng−êi. Hµ néi. http://www.worldbank.org.<br /> 5. NguyÔn §øc Nghinh, 1978. LÖ lµng vµ nho sÜ. Trong s¸ch: N«ng th«n ViÖt Nam trong lÞch sö - TËp II.<br /> ViÖn Sö häc. Nxb Khoa häc X· héi. Hµ néi.<br /> 6. NguyÔn Quang Ngäc, 1993. VÒ mét sè lµng bu«n ë ®ång b»ng B¾c Bé thÕ kû XVIII - XIX. Héi Sö häc<br /> ViÖt Nam. Hµ néi.<br /> 7. NguyÔn Träng Hoµng, 2003. C¸ch tæ chøc viÖc häc hµnh d−íi chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam: X· héi hãa<br /> cao. T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 74.<br /> 8. NguyÔn ThÞ Minh Ph−¬ng, 2004. C¸c lùa chän häc tËp cho ph¸t triÓn lµng - x· - Qua nghiªn cøu<br /> tr−êng hîp m« h×nh lµng - x· hçn hîp träng n«ng vµ lµng - x· hçn hîp kh«ng träng n«ng. LuËn v¨n tèt<br /> nghiÖp th¹c sÜ X· héi häc. C¬ së ®µo t¹o sau ®¹i häc ViÖn X· héi häc, ViÖn Khoa häc x· héi ViÖt Nam.<br /> 9. Ph¹m Minh §øc, 2002. Nh÷ng nguyªn nh©n ¶nh h−ëng ®Õn sù ®Þnh h−íng gi¸ trÞ trong viÖc häc tËp,<br /> chän nghÒ ë häc sinh trung häc phæ th«ng. T¹p chÝ Gi¸o dôc, sè 27.<br /> 10. Ph¹m Minh H¹c, 1999. Gi¸o dôc ViÖt Nam tr−íc ng−ìng cöa cña thÕ kû XXI. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi.<br /> 11. Ph¹m Xu©n Nam (chñ biªn), 1992. Ai lªn qu¸n Dèc chî GiÇu… (Kû yÕu héi th¶o vÒ côm di tÝch lÞch sö<br /> - v¨n hãa Phï L−u). Ban t«n t¹o vµ b¶o vÖ di tÝch lÞch sö - v¨n hãa Phï L−u.<br /> 12. Së V¨n hãa Th«ng tin tØnh B¾c Ninh - ñy ban nh©n d©n x· Tam S¬n, 2003. Kû yÕu héi th¶o khoa häc<br /> Lµng Tam S¬n - TruyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. B¾c Ninh.<br /> 13. T« B¸ Th−îng, 2004. Gi¸o dôc kh«ng chÝnh quy mét bé phËn cña hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. T¹p chÝ<br /> Gi¸o dôc, sè 80 (3).<br /> 14. T« Duy Hîp (chñ biªn), 1993. Tam S¬n - TruyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i. Nxb ChÝnh trÞ Quèc gia. Hµ Néi.<br /> 15. T« Duy Hîp (chñ biªn), 2000. Sù biÕn ®æi cña lµng - x· ViÖt Nam ngµy nay (ë ®ång b»ng s«ng Hång).<br /> Nxb Khoa häc x· héi.<br /> 16. T« Duy Hîp (chñ biªn), 2003. §Þnh h−íng ph¸t triÓn lµng - x· ®ång b»ng s«ng Hång ngµy nay. Nxb<br /> Khoa häc X· héi.<br /> 17. Tæng côc Th«ng kª, 2000. §iÒu tra møc sèng d©n c− ViÖt Nam 1997 - 1998. Nxb Thèng kª. Hµ Néi.<br /> 18. ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam, 2003. Bµi viÕt: Ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ th−¬ng m¹i ®å gç mü nghÖ<br /> §ång Quang, trong Héi th¶o kinh nghiÖm chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n tØnh B¾c Ninh.<br /> Ngµy 25, 26/9/2003. http://www.agroviet.gov.vn/hoithao/hocthuat/2609/chuong_trinh.pdf.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />