H NG D N GI I TOÁN QUANG HÌNH H C – V T LÍ 9ƯỚ Ẫ Ả Ọ Ậ
TÓM T T SÁNG KI NẮ Ế
Hi v ng bài vi t này b tr t t vi c d y và h c ph n quang hình v t lí 9.ọ ế ổ ợ ố ệ ạ ọ ầ ậ
N i dung c b n c a sáng ki n:ộ ơ ả ủ ế
- Khó khăn c a h c sinh l p 9 khi h c ph n quang hình h c: Lí thuy t dài,ủ ọ ớ ọ ầ ọ ế
h ng d n bài toán đnh l ng trong sách giáo viên không th ng nh t…ướ ẫ ị ượ ố ấ
- Gi i pháp kh c ph c khó khăn: L p b ng ki n th c khi ôn t p lí thuy t,ả ắ ụ ậ ả ế ứ ậ ế
rèn luy n nhi u vi c v nh b ng 2 tia sáng đc bi t, dùng kĩ thu t 2 vuông ệ ề ệ ẽ ả ằ ặ ệ ậ
khi gi i bài toán đnh l ng.ả ị ượ
- Các ví d m u và bài t p v n d ng.ụ ẫ ậ ậ ụ
M c đích c a sáng ki n:ụ ủ ế
- B i d ng cho h c sinh l p 9 v kh năng nghi nh lí thuy t quang hình, ồ ưỡ ọ ớ ề ả ớ ế
kĩ năng v hình, kĩ năng làm bài t p đnh l ng.ẽ ậ ị ượ
- Hình thành ph ng pháp d y h c hi u qu cho giáo viên.ươ ạ ọ ệ ả
Ý nghĩa c b n c a sáng ki n:ơ ả ủ ế
- Giúp h c sinh l p 9 có ph ng pháp h c t p t t đi v i ph n quang ọ ớ ươ ọ ậ ố ố ớ ầ
hình.
- Phát tri n kĩ năng gi i bài t p đnh l ng.ể ả ậ ị ượ
- Các th y cô giáo có th s d ng sáng ki n này, đi chi u v i h ng d nầ ể ử ụ ế ố ế ớ ướ ẫ
trong sách giáo viên đ tìm ra các ph ng pháp d y h c hi u qu , phù h p ể ươ ạ ọ ệ ả ợ
v i đi t ng h c sinh.ớ ố ượ ọ
Gv. Vũ Đình Hà – Tr ng THCS Long Xuyênườ
1
H NG D N GI I TOÁN QUANG HÌNH H C – V T LÍ 9ƯỚ Ẫ Ả Ọ Ậ
MÔ T SÁNG KI NẢ Ế
1- M ĐU.Ở Ầ
1.1- Đt v n đ.ặ ấ ề
Ch ng trình v t lí THCS hi n nay có nhi u s đi m i c v n i dungươ ậ ệ ề ự ổ ớ ả ề ộ
l n hình th c so v i ch ng trình v t lí cũ. Đc bi t ph n quang h c l pẫ ứ ớ ươ ậ ặ ệ ầ ọ ở ớ
9 có hai n i dung hoàn toàn m i đó là khúc x ánh sáng (quang hình h c) vàộ ớ ạ ọ
tán s c ánh sáng (quang lí). Hai n i dung này tr c đây ch đc đ c p đnắ ộ ướ ỉ ượ ề ậ ế
ch ng trình v t lí THPT, nay đa vào c p THCS đ h c sinh m r ng,ở ươ ậ ư ấ ể ọ ở ộ
ti p c n d n v i các v n đ c a v t lí. T r t nhi u năm tr c đó, n iế ậ ầ ớ ấ ề ủ ậ ừ ấ ề ướ ộ
dung quang hình h c c p THCS (không chuyên) ch d ng l i hi n t ngọ ấ ỉ ừ ạ ở ệ ượ
ph n x ánh sáng. H c sinh c n ph i bi t thêm v ánh sáng đ hi u h nả ạ ọ ầ ả ế ề ể ể ơ
các hi n t ng th c t . Tuy nhiên, đa thêm n i dung gì? Th hi n các n iệ ượ ự ế ư ộ ể ệ ộ
dung nh th nào cho phù h p v i h c sinh THCS? Vi c đa vào ch ngư ế ợ ớ ọ ệ ư ươ
trình ph n quang h c l p 9 có th nói là m t quy t đnh mang tính đt pháầ ọ ớ ể ộ ế ị ộ
và r t khó khăn c a các tác gi vi t sách giáo khoa. ấ ủ ả ế
Trong ph n quang h c l p 9, n i dung quang lí chi m t l nh và các v nầ ọ ớ ộ ế ỉ ệ ỏ ấ
đ đa ra khá đn gi n, ch d ng m c đ " nh n th c c m tính" thông quaề ư ơ ả ỉ ừ ở ứ ộ ậ ứ ả
các hi n t ng g n gũi v i h c sinh. V n đ tôi mu n đ c p đây là n iệ ượ ầ ớ ọ ấ ề ố ề ậ ở ộ
dung ph n quang hình h c. Ph n này có l ng ki n th c khá l n, h u h t cácầ ọ ầ ượ ế ứ ớ ầ ế
bài h c đu hàm ch a ki n th c khó đi v i h c sinh c p 2. B n thân n iọ ề ứ ế ứ ố ớ ọ ấ ả ộ
dung quang hình h c đã là v n đ khó đi v i h c sinh ph thông, v i h cọ ấ ề ố ớ ọ ổ ớ ọ
sinh THCS l i càng tr nên khó khăn h n. Quang hình h c l p 9 đã có m c đạ ở ơ ọ ớ ứ ộ
yêu c u đnh l ng, trong khi các em không đc s d ng các công th cầ ị ượ ượ ử ụ ứ
quang hình h c mà ch s d ng nh ng hi u bi t thô s v hình h c ph ng.ọ ỉ ử ụ ữ ể ế ơ ề ọ ẳ
V i h u h t h c sinh c p 2 thì vi c s d ng ki n th c v tam giác đngớ ầ ế ọ ấ ệ ử ụ ế ứ ề ồ
d ng th ng có nhi u khó khăn h n s d ng ki n th c khác nh tam giácạ ườ ề ơ ử ụ ế ứ ư
b ng nhau, hay đng tròn...S d ng tam giác đng d ng đ gi i quy t bàiằ ườ ử ụ ồ ạ ể ả ế
Gv. Vũ Đình Hà – Tr ng THCS Long Xuyênườ
2
H NG D N GI I TOÁN QUANG HÌNH H C – V T LÍ 9ƯỚ Ẫ Ả Ọ Ậ
toán v t lí thì m i liên h gi a " gi thi t" và "k t lu n" hình h c càng mậ ố ệ ữ ả ế ế ậ ọ ờ
m t h n so v i bài toán hình h c thu n túy!ị ơ ớ ọ ầ
Đ giúp các em h c sinh l p 9 kh c ph c nh ng khó khăn trong vi c h cể ọ ớ ắ ụ ữ ệ ọ
t p n i dung quang hình h c, tôi ậ ộ ọ xin vi t m t s kinh nghi m cũng nh sángế ộ ố ệ ư
ki n c a mình đã tích lũy trong quá trình d y h c. ế ủ ạ ọ
Gv. Vũ Đình Hà – Tr ng THCS Long Xuyênườ
3
H NG D N GI I TOÁN QUANG HÌNH H C – V T LÍ 9ƯỚ Ẫ Ả Ọ Ậ
1. 2 -Th c tr ng tr c khi áp d ng kinh nghi m ự ạ ướ ụ ệ
1.2.1 -Thu n l i: ậ ợ
H c sinh l p 9 đã đc trang b t t v ki n th c t nhiên, v ph ngọ ớ ượ ị ố ề ế ứ ự ề ươ
pháp h c t p nên đa s phát hi n đc v n đ c n x lí.ọ ậ ố ệ ượ ấ ề ầ ử
B ộthí nghi m quang hình h c t ng đi đy đ cho các bài h c.ệ ọ ươ ố ầ ủ ọ
N i dung ph n quang hình h c đm b o tính phù h p v i t duy c a h cộ ầ ọ ả ả ợ ớ ư ủ ọ
sinh, đm b o h c sinh ch c n s d ng ki n th c THCS là gi i quy tả ả ọ ỉ ầ ử ụ ế ứ ả ế
đc v n đ. ượ ấ ề
1.2.2- Khó khăn:
Ánh sáng là đi t ng khó quan sát nên các thí nghi m quang hình h c ố ượ ệ ọ
th ng m t nhi u th i gian, trong khi ki n th c m t bài h c khá nhi u và ườ ấ ề ờ ế ứ ộ ọ ề
qu th i gian c a ti t h c có h n.ỹ ờ ủ ế ọ ạ
Ki n th c quang hình h c khá dài và khó ghi nh đi v i đa s các em h c ế ứ ọ ớ ố ớ ố ọ
sinh. H c sinh th ng nh l n l n các ki n th c gi a hai lo i th u kính nên ọ ườ ớ ẫ ộ ế ứ ữ ạ ấ
gi i quy t sai các yêu c u. ả ế ầ
_ Các bài toán v th u kính khá đa d ng, h c sinh s d ng ki n th c tamề ấ ạ ọ ử ụ ế ứ
giác đng d ng cũng ch a th t linh ho t. M t khác, sách giáo viên h ngồ ạ ư ậ ạ ặ ướ
d n cũng không th ng nh t v ph ng pháp: khi xét tam giác vuông, khi xétẫ ố ấ ề ươ
tam giác th ng, đi u này gây khó khăn cho ho t đng d y - h c c a giáoườ ề ạ ộ ạ ọ ủ
viên và h c sinh.ọ
1.2.3 - Bi n pháp gi i quy t:ệ ả ế
- Vì ki n th cế ứ quang hình h c dài và và d b nh m l n gi a hai lo i th uọ ễ ị ầ ẫ ữ ạ ấ
kính nên h c sinh c n có m t cái nhìn t ng quát các đi t ng ki n th c,ọ ầ ộ ổ ố ượ ế ứ
bi t đi chi u so sánh và phân tích các đi t ng. Cách ghi nh t t nh t làế ố ế ố ượ ớ ố ấ
l p các b ng đn v ki n th c đ d nh , d phân bi t, so sánh.ậ ả ơ ị ế ứ ể ễ ớ ễ ệ
- Đ giúp h c sinh làm t t bài toán đnh l ng, tôi đa ra " k thu t 2ể ọ ố ị ượ ư ỹ ậ
vuông" nh m giúp h c sinh x lí t t v các tam giác đng d ng, bi n điằ ọ ử ố ề ồ ạ ế ổ
các t l đ đi đn k t qu . C 2 bi n pháp này đc trình bày c th trongỉ ệ ể ế ế ả ả ệ ượ ụ ể
ph n n i dung c a bài vi t.ầ ộ ủ ế
2 - N I DUNG SÁNG KI NỘ Ế
2.1 - H ng d n h c sinh h c t t ph n lí thuy t.ướ ẫ ọ ọ ố ầ ế
2.1.1-Nh n xét, h ng d nchung.ậ ướ ẫ
Gv. Vũ Đình Hà – Tr ng THCS Long Xuyênườ
4
H NG D N GI I TOÁN QUANG HÌNH H C – V T LÍ 9ƯỚ Ẫ Ả Ọ Ậ
Đ h c t t ph n quang hình h c thì yêu c u đu tiên là h c sinh ph i ghiể ọ ố ầ ọ ầ ầ ọ ả
nh đc lí thuy t quang hình. Lí thuy t ph n này khá nhi u, đòi h i h cớ ượ ế ế ầ ề ỏ ọ
sinh ph i có s đu t th i gian và ý chí cao đ ghi nh , tránh b ch ng chéoả ự ầ ư ờ ể ớ ị ồ
l n l n các đi t ng v i nhau; nh t là ph i phân bi t rõ ràng v s truy nẫ ộ ố ượ ớ ấ ả ệ ề ự ề
ánh sáng, v đc đi m c a nh th u kính h i t và th u kính phân kì.ề ặ ể ủ ả ở ấ ộ ụ ấ
Kinh nghi m cho th y, h c sinh nên ôn t p l i ph n lí thuy t b ng cáchệ ấ ọ ậ ạ ầ ế ằ
l p b ng đ đi chi u, so sánh và t ng h p ki n th c m t cách hoàn ch nh.ậ ả ể ố ế ổ ợ ế ứ ộ ỉ
Tôi th ng cho h c sinh hoàn thành m t nhóm ki n th c theo b ng, cách làmườ ọ ộ ế ứ ả
này s giúp h c sinh n m b t đc rõ h n, ghi nh nhanh h n các n i dung.ẽ ọ ắ ắ ượ ơ ớ ơ ộ
2.1.2- Ví d m u.ụ ẫ
Bài 1.1:
Nêu đng truy n c a 3 tia sáng đc bi t qua th u kính h i t và th u kínhườ ề ủ ặ ệ ấ ộ ụ ấ
phân kì.
Gi iả
Đng truy n c a các tia sáng đc bi t qua 2 lo i th u kính:ườ ề ủ ặ ệ ạ ấ
Tia t iớTia ló
Th u kính h i tấ ộ ụ Th u kính phân kìấ
1. Qua quang tâm Truy n th ng theoề ẳ
ph ng c a tia t iươ ủ ớ
Truy n th ng theoề ẳ
ph ng c a tia t iươ ủ ớ
2. Song song v i tr cớ ụ
chính
Qua tiêu đi mểPh ng kéo dài qua tiêuươ
đi mể
3. Qua tiêu đi mểSong song v i tr cớ ụ
chính
Chú ý:
- TKHT có 3 tia đc bi t, TKPK có 2 tia đc bi t. ặ ệ ặ ệ
- Các bài toán v d ng nh th ng ch dùng 2 tia sáng là tia s 1 và s 2.ề ự ả ườ ỉ ố ố
Bài 1. 2: Nêu các đc đi m c a nh t o b i th u kính h i t và th u kínhặ ể ủ ả ạ ở ấ ộ ụ ấ
phân kì? Gi iả
Các đc đi m c a nh:ặ ể ủ ả
V trí c a v tị ủ ậ Đc đi m c a nhặ ể ủ ả
T o b i TKHTạ ở T o b i TKPKạ ở
1. d > 2f - nh th t, ng c chi uẢ ậ ượ ề
và nh h n v tỏ ơ ậ - nh o, cùng chi u vàẢ ả ề
n h n v t.ỏ ơ ậ
2. d = 2f - nh th t, ng c chi uẢ ậ ượ ề
và l n b ng v t.ớ ằ ậ
Gv. Vũ Đình Hà – Tr ng THCS Long Xuyênườ
5
