Huyền thoại về lửa trong thơ Việt giai đoạn từ 1986 đến 2000

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 21 (46) - Thaùng 10/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Myth of FIRE in Vietnamese poetry from 1986 to 2000<br /> <br /> <br /> rườ ư<br /> <br /> Hoang Thi Hue, Assoc.Prof.,Ph.D.<br /> e ea er’s ra U vers ty<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Ti p cận giả ã t ơ a đươ đ i thông qua các huyền tho i, biể tượng, là một ướng ti p cận hiệu<br /> quả nhằm tái sinh những v t tí vă óa dân tộc, trong những khuôn diện mới, mang dấu ấn thờ đ i.<br /> B ê độ thẩm mỹ của tác phẩ ũ được nới rộng, nhờ những giá tr tiềm ẩn lặn sâu trong vô thức tập<br /> thể, ư ững ám ảnh dò tìm nguồ ơ ủa sáng t o nghệ thuật, ơ ư trú ủa tồn t i nhân lo i. Lý<br /> giải những bí ẩn của các biể tượng, tức làm hiển lộ các huyền tho i, trầ tí vă óa của dân tộc,<br /> nhân lo ồng thời, các biể tượ ũ tồn t ư ột ươ t ức hữu hiệu ki n t o cấ trú vă<br /> bản, một sự mã hóa nghệ thuật, ư ột sự giao ti p nghệ thuật, một nguyên tắc cắt ĩa ện thực.<br /> Từ khóa: lửa, huyền thoại lửa, biểu tượng, văn hóa, thơ Việt đương đại.<br /> Abstract<br /> Analyzing Vietnamese contemporary poetry in relation with cultural symbols and mythical archetypes<br /> helps to revive traditional cultural traits in fresh and contemporary appearance. The aesthetic amplitude<br /> of poetic works can be enhanced thanks to values that have been deeply immerged in the collective<br /> unconscious of the people such as the obsession to detect the source of aesthetic creativity. Decoding<br /> archetypes means revealing the secret of myths and cultural sediments of the country and the world.<br /> Archetypes, meanwhile, work effectively in forming the text structure, encoding and communicating<br /> aesthetic information, and explaining the reality.<br /> Keywords: fire, myth of Fire, symbols, cultural, Vietnamese contemporary poetry.<br /> <br /> <br /> <br /> lo âu, chiêm nghiệ , s y tư, ững nỗi<br /> 1.1. ơ V ệt a đ n từ sa 1986 đã đa , ững bi k á â … để cảm<br /> thực sự khởi sắc với những tìm tòi, cách thông, chia sẻ v ướng tới những giá tr<br /> tâ độ đá ơ a ì ận, khám phá chân-thiện-mỹ. Bên c đó, với khát v ng<br /> ười trong mối quan hệ đa ều của tìm ki m, giải mã bản chất đời sống và<br /> đời số , đ sâ v ững vấ đề riêng nghệ thuật, các thi nhân xem sáng t o là<br /> tư tr tâ ồ ười, nhữ tră trở, một thuộc tính của t ơ a C đườ t ơ<br /> <br /> <br /> 58<br /> l đường không ngừ đổi mới, tuy ĩa ện thực.<br /> nhiên, sáng t k ô ó ĩa ủ nhận<br /> s trơ q á k ứ, t ơ d ứa 2.1. Biể tượng tồn t ư ột đơ v<br /> nhiều trầ tí vă óa, dung hòa giữa ơ bản của vă óa. Nhờ khả ă d<br /> truyền thống và hiệ đ i, càng có giá tr . chứa các tầ ĩa, t ĩa, b ể tượng<br /> Nê , ư ột tất y u, mỗi khám phá t ơ vừa biể trư vă óa nhờ những<br /> của á t ơ, l ột sáng t o mới mẻ về m ch ngầ vă óa nhân lo i ẩn sâu trong<br /> khuôn diện vă óa dân tộc ấy. Chắt góp nó, vừa tự cấu thành các giá tr vă óa.<br /> để t o vẻ đẹ đa d ện của nề vă ước r vă ươ , ô ữ là dấu hiệu<br /> nhà, là việc làm thi t thự đối với bất cứ biểu hiệ đầu tiên của tính cá nhân, tinh<br /> t ơ ực t sáng tác của Lê t, thần của mỗi dân tộ ũ được phản ánh<br /> Trần Dầ , Dươ ường, Thanh Thảo, trong ngôn ngữ của nó(1a). Theo Levy -<br /> Inrasara, Nguyễn Quang Thiề , Ma Vă Bruhl, Freud, Saussure, biểu tượng<br /> Phấn, Vi Thùy L … đã ứng tỏ đ ề đó (symbols) là một dấu hiệ k ô đầy đủ và<br /> 1.2. Tác phẩ vă c nghệ thuật luôn t í xá , v ũ t e<br /> a đặ trư l tí b ể tượng. Mỗi Augustine, biể tượng chỉ là một cách khác<br /> biể tượng dung chứa các v t tí vă á để nói về những gì mà một dấu hiệu nói<br /> (1b)<br /> của thờ đ i, dân tộc nó sản sinh, và những . Dẫu có nhiều quan niệm khác nhau,<br /> k t nối với quá khứ xa xă Cá yền biể tượ tr vă ươ vẫ được<br /> tho i, trầ tí vă óa khi n biể tượng biể đ t qua mã ngôn ngữ và chuyển hóa<br /> vừa có nét chung, phụ thuộc vào các quy thành biể tượng nghệ thuật, - vừa lư ữ<br /> ướ vă óa t ô q a á q y ước ngôn các giá tr vă óa, tồn t ư á b ểu<br /> ngữ, vừa a ét r ê , t ay đổi theo thời tượng thẩm mỹ, cổ mẫu - vừa chuyển tải,<br /> đ i, phụ thuộc vào tầ đó đợi, cộ đồng sáng t vă óa<br /> diễn giải của b đ c. Tùy thuộ v ô trường, thờ đ ểm<br /> Ti p cận giả ã t ơ a đươ đ i vă óa ụ thể và những ki n giải mà mỗi<br /> thông qua các huyền tho i, biể tượng, là biể tượ được khám phá ở những chiều<br /> một ướng ti p cận hiệu quả nhằm tái sinh kí k á a N ưl ột đơ v ơ bản<br /> những v t tí vă á dâ tộc, trong của vă óa, b ể tượng trong sự đa k t<br /> những khuôn diện mới, mang tầm thờ đ i. các vỉa tầ ý ĩa, lấy hình ảnh làm sức<br /> B ê độ thẩm mỹ của tác phẩ ũ được m nh, luôn lấp lánh nhiều giá tr vẫy g i.<br /> nới rộng nhờ những giá tr tiềm ẩn lặn sâu Tìm hiểu các biể tượng, tức giải mã<br /> trong vô thức tập thể, ư ững ám ảnh những chất liệu nghệ thuật ki n t o tác<br /> dò tìm nguồ ơ ủa sáng t o nghệ thuật, phẩm từ những giá tr vă óa dân tộc.<br /> ơ lư ữ vă óa nhân lo i. Lý giải ồng thời, lý giải bản chất giá tr nghệ<br /> những bí ẩn của các huyền tho i thông qua thuật vừa từ chính bả t â vă bản, vừa từ<br /> các biể tượng, tức làm hiển lộ các trầm bê vă bản, từ nhữ ă lượng<br /> tí vă á ủa dân tộc, nhân lo ồng đặc biệt ươ ì tr vô t ứ ười<br /> thời, các biể tượ ũ tồn t ư ột nghệ sĩ Bút pháp ảo hóa, linh thiêng hóa<br /> ươ t ức hữu hiệu ki n t o cấ trú vă và nhữ s y tưởng, những tri t luận về<br /> bản, một sự mã hóa nghệ thuật, ư ột sự đời sống khi n sức dung chứa của những<br /> giao ti p nghệ thuật, một nguyên tắc cắt biể tượng trở nên vô h n, luôn chứa đựng<br /> <br /> 59<br /> những “ yề tí vă óa â l ” ự N t ơ í l ười k t nối quá<br /> va đập, xâm thự , a t a vă á, sự chi khứ với hiện t i trong sự tươ t ô , l<br /> phối của các y u tố thờ đ i khi n các biểu ứng vớ tươ la L đứa con của dân tộc<br /> tượng có sự du hành, chệch khỏi các biểu Việt, sinh thành và lớn dậy tr lò vă<br /> tượng gốc, ẩn chứa những bi n thể, những hoá Việt, á t â đươ đ i chuyển tải<br /> biể tượ á s đa lồng vào nhau. hồn vía dân tộ v t ơ Một sự tải chở tự<br /> Tuỳ vào nhữ đặ đ ểm riêng trong môi ê ư ơ t ở. Khám phá huyền tho i<br /> trường sản sinh biể tượng, nhữ đặc vă á tr t ơ, ũ l để nhìn nhận giá<br /> trư vă óa, thờ đ … để nhận diện biểu tr , đó ó , ủa các thi nhân vào ti ng<br /> tượng. Tuy chỉ có tính chất tươ đối, nói chung của vă c dân tộc.<br /> ư đây ũ l ột y u tố đá lư ý Tác phẩm nghệ thuật là mả đất màu<br /> để luận giải những trầ tí vă á ữa mỡ cho sự tham dự, song chi u của huyền<br /> các dân tộc, các thờ đ i. tho i - l ch sử và sự nảy mầm các biểu<br /> 2.2. Quá trình toàn cầu hóa dẫ đ n sự tượ ươ ì tr vô t ứ ười<br /> bi đổi hệ ì tư d y, ù với những nghệ sĩ Huyền tho i về lửa xuất hiện trong<br /> t ay đổi tất y u của l ch sử - xã hội và bản t ơ a đươ đ ư ột ám gợi về những<br /> t â vă đã l ảy sinh nhiều khuynh huyề tí xa xưa t ời hồng hoang nguyên<br /> ướng á tâ tr t ơ V ệt đươ đ i. thuỷ, ng n lửa thắp sáng, giữ cho các bộ<br /> ề đó x ất phát từ tinh thần dân chủ và l c tránh thú dữ, lửa là phần không thể<br /> tư d y đối tho i, những nỗ lực tự sáng t o, thi u của nhiều nghi lễ. Lửa hủy diệt và tái<br /> nhữ s y tư v trải nghiệm của cá nhân, sinh, soi sáng nội giới và ngo i giới, là<br /> trê ơ sở ti p xúc vớ á tr lư t ơ ă lực của sự sống, vì vậy lửa được<br /> đươ đ i và hậu hiệ đ i của nhân lo i. ưỡng v tr á tô á “C úa<br /> N ư đổi mới không hẳ l đ n tuyệt K tô v á t á , tá s ơ t ể bằng cách<br /> với truyền thống. Nhiều y u tố của truyền đ q a lửa lò của xưở rè ”(2a) “N ững<br /> thống vẫn tồn t , ư k ểu tổ chứ đồng ườ t e á bước vào lửa để tự<br /> dao, hình thức huyền tho i - tâm linh, hiện giải phóng khỏi thân phậ ười<br /> thực huyền ảo... ồng thời, những cách tân phải ch đự ” (K D ch)(2b). Ở Ấ ộ,<br /> m nh mẽ của t ơ V ệt trong nỗ lực ki n t o á á á đều xem lửa l ươ t ức<br /> diện m o mới, thi pháp mớ , đã đe l i xóa đ ững xấu xa, tái sinh sự thuần<br /> những thành tự đá kể ơ V ệt đươ khi t. Trong kinh Upanishad lửa “b ểu<br /> đ i vừa ti p bi văn hóa nhân lo i, vừa là tượng Kundalini thiêu cháy trong Yoga và<br /> sự k thừa, làm mới những biể tượng lửa bên trong của giáo phái Mật tông - đặt<br /> trong truyền thống, sáng t o các biể tượng lửa ứng với trái tim”(2c) N ười Ấ ộ cho<br /> mớ C í á q y ướ vă óa chi phối rằ “ ể được lửa là hiể được cả vũ<br /> cả quá trình ki n t vă bản nghệ thuật trụ”(3a). Khó có thể dẫn h t những khao<br /> t ơ, lẫn nỗ lực diễn giả vă bản của ười khát vô biên về lửa, song có thể nhận thấy<br /> đ c. Tất cả á k y ướ á tâ t ơ lửa và những tri nhận về nó có thể giúp con<br /> Việt đươ đ đề l đ ể đ , đí đ n ười khám phá nhữ tươ t ô bí ẩn<br /> là các giá tr vă óa, n u thành tự t ơ giữa các tầng hiện thực. Không phải ngẫu<br /> không k t tinh ở các giá tr vă óa, sẽ khó ê , t ơ a đươ đ i l i xuất hiện nhiều<br /> tồn t được với thời gian. biể tượng về lửa ư vậy (khảo sát tuyển<br /> <br /> 60<br /> t ơ “C â ổ” - Nguyễn Quang Thiều, đoạn thơ về lửa - Lư Q a Vũ), “Tôi hát<br /> lửa xuất hiện 234 lần/144 bài). Truy bài hát về cố ươ tô / Trong ánh sáng<br /> nguyên những phẩm tính sáng t o của thi đè dầu/ Ng đè đó ô b tô để l i/<br /> nhân, những viễn mộng, có thể thấy đây l ẹp và buồ ơ tất cả những ng đè /<br /> một lo i kinh nghiệ đặc biệt ươ ì Thuở tôi vừa sinh ra/ mẹ đã đặt ng đè<br /> trong vô thứ ười nghệ sĩ: “ ất cả là sáo trước mặt tôi/ ể tôi nhìn mặt đè b t<br /> mòn, tất cả là vô sinh trừ ng n lửa/ Vừa buồn, bi t yêu và bi t k ó ” (Bài hát về cố<br /> thức dậy d u dàng tắm rửa nhữ ba a” hương - Nguyễn Quang Thiều). Ng đè<br /> (Hòa âm của những đa bào - Nguyễn dầu thắ sá , ô dưỡng tâm hồn bao<br /> Quang Thiề ), ư ột d ng ă lượng ười, biể trư nh phúc, ánh sáng,<br /> tập thể ô dưỡng xung lực sáng t o của ơ ấm trong những ngôi nhà Việt xưa:<br /> ười nghệ sĩ “Vă óa y ở ra “N e a a lửa b ù rơ r / ng n<br /> trướ ú ta ư ột hệ thống phổ quát lửa chiều mẹ ủ đã ười nă … chiều nay<br /> của các biể tượ đượ đ ều khiển bởi về mẹ đốt lửa ơ” (Giấc ngủ trưa của<br /> cùng nhữ t a tá ; trường biể tượng người lính an dưỡng - Thanh Thảo). Ánh<br /> này có sự thống nhất, v vă óa xét tr đè , b p lửa leo lét tụ k t những mộng m ,<br /> tất cả á ươ d ện là một ngôn ngữ” ô đơ , ả những ảo ảnh ám gợi tuổ t ơ<br /> (Roland Barthes)(3b). ó l sự dung hợp bao th hệ. Lửa đè , b p lửa trở thành một<br /> giữa vô thức tập thể với vô thức cá nhân, biể tượ đẹp, gắn bó chặt chẽ với đời<br /> một cách thức hiển lộ các cấu trúc, ký tích số ư ột mảng ký ức dân tộ , được<br /> vă á â l i trong sự hoà quyện thẳm lư ữ, di truyền qua nhiều thờ đ i. Với<br /> sâu với vô thức sáng t o của ười nghệ sĩ: Thanh Thảo, n u cỏ là sức sống mãnh liệt,<br /> “N ững con sóng triệ ă đê ồng, dai dẳng thì lửa chính là sức m nh, cỏ<br /> mệt mỏi/ Ta không sao cứu nổ / …/ Hỡi a đ ười ý chí quật ường<br /> mặt trờ , ơ đa đớn của lửa/Những tấm thì lửa ũ tô đú bả lĩ bù<br /> lướ bù ra ư đá áy” (Xô-nat hoàng cháy h t ì vì q ê ươ , ổ quố “t<br /> hôn biển - Nguyễn Quang Thiều). Ở đây, hệ chúng tôi bùng ng n lửa chính mình/ soi<br /> lửa là sự hiện diện của cái không thể xóa sá đườ đ tớ ” (Một người lính nói về<br /> bỏ và trong những t bào nhỏ nhất nó vẫn thế hệ mình - Thanh Thảo). Ng n lửa hóa<br /> lư ữ ký ức về quá khứ của mình. Cái thân vào nỗi nhớ tình yêu, h nh phúc và lý<br /> “b n mất” tr ó t ực ra chỉ đơ ản là tưở : “ở đó b n anh phải gỡ giàn ba lô/<br /> khoác một hình thức khác. Lửa tr t ơ k ơ n lửa nhữ t á ă đờ lí ”<br /> đươ đ i có khi hiện hữu trực ti “lửa”, (Lẽ ra - Thanh Thảo). Trong tìm hiểu biểu<br /> “ n lửa”, “ ặt trờ ”, “b p lửa”, “đá tượ , tư d y ườ t ường tìm cách<br /> áy”, “tr ấ ”, “lóe sá ” Có lú lửa phát hiện, bóc trần cái mù mờ, ẩn giấu nằm<br /> mộ ơ tr “ k ó ”, tr “đất trong cái rõ ràng. Sở dĩ ư vậy là do quan<br /> ấ ”, “lóe sá lưỡ y”, “lóe lê á sá niệm cho rằ ười không hiể được<br /> thủy thầ ” có lúc lửa lấp lánh những trải chính mình, b e đậy bởi chính mình.<br /> nghiệm cá nhân, xuất hiện ở hình ảnh của V ũ k ó ó t nhữ t ô đ ệp<br /> ng đè dầ “ ãy tô út lửa/ Trong nhắn nhủ từ những huyền tho i nhân lo i,<br /> ô ùa đô / ể tô sưởi ấm/… / được tái sinh trong những hình hài lửa<br /> Lửa ãy e ươ ặt sá ” (Mấy khác nhau của t ơ a đươ đ , ư<br /> <br /> 61<br /> Prometheus trong thần tho i Hy L p, chấp tử k ưa k p khai sinh. Thi nhân nhận ra<br /> nhận sự trừng ph t của Ze s, đe lửa Trời sự không trùng khít giữa ười với bản<br /> ch ườ , x a đ ô ội, u tối. thể th giới, vì vậy khát khao tìm ki m sự<br /> ó ột phầ l ă lực của sự số , ă tươ t ô vớ đất trời là khao khát vô<br /> lực của sáng t tr va trò tá s , được biên. Trong khoả k ô đứt đ n giữa<br /> hợp nhất tr “ ơ đa đớn của lửa” mình và th giới, từ những khát v ng<br /> (Nguyễn Quang Thiề ), k “N ận ra mình t ường xuyên muố vượt qua nó, thi nhân<br /> là hòn than cháy dở đê q a”. (Nhóm lửa - đã t o ra một th giới riêng của mình: th<br /> Ma Vă ấn). Tri t h ươ ô giới của vă óa, t giới của tất cả những<br /> xem sự tươ ợp giữa ười với bản cái nảy sinh theo ý muố ười, là th<br /> thể th giớ ư ột minh tri t của nguồn giới của tự d : “ ể bàn chân ta sáng lên<br /> gốc tâm linh. Lửa thể hiện nhữ đa ê, ng n lửa/ Thắp lên phần cháy dở đê<br /> khát khao sáng t o nghệ thuật của t ơ q a ” (Nhóm lửa - Ma Vă ấn)<br /> Chính vì vậy, trong những ham muốn, Chính vì vậy, lửa đã ở rộ b ê độ<br /> mộ ơ sá t o nghệ thuật, lửa chênh sống, b ê độ sáng t o cho thi nhân. Tình<br /> vênh, hỗn lo n, nguồ ơ ủa những thiêu yêu, trong sự tận hi n tột cùng, linh thiêng,<br /> đốt vô thức, tồn t ư ột ki n trúc huyền nhiệm của ó đã àm chứa những<br /> chiêm bao dẫ đưa ười nghệ sĩ: “ ơ âm bản chất của lửa “ ay t cho th giới<br /> â ,t ơt t ót ật mình kinh hãi chảy của khách thể, sự ơ ộng về lửa l đồng<br /> đê ồ ư lửa li ” (N yễn Quang đẳng vớ ơ ộng về tì yê ”(4). Trong<br /> Thiều). Lửa ũ k ơ dậy những miền ký Siêu lý của tình yêu, (Vladimir Soloviev,<br /> ức sâu thẳ đầy mới l , ám ảnh, dày vò, là NXB Vă óa ô t & Vă óa<br /> nhữ ơ đa đứt nghi n da th t trong vô Ngôn ngữ ô ây, 2005), e a er<br /> thức sáng t o của t â : “đừ đ ổi theo ũ cho rằng tình yêu còn tồn t ư ột<br /> tôi/ lửa trắng/ cụ ướ đá ta tr c xá tí động phản kháng thực t i<br /> ly/ ơ ó â t o mùi sắt gỉ/ đừ …” nhàm chán, tìm ki m, khám phá bản thể<br /> (Lửa trắng - Thanh Thả ), “Vội vã những tr v yê t ươ , n dâng, cho,<br /> ngôi sao tìm chỗ được nhìn thấy, vội vã nhận. Lửa hiện hữ ư ột phần của hiện<br /> â t ơ tì n lửa” (Vội vã - Thanh thực tâm linh, hiện thực của õ ơ, ủa vô<br /> Thảo). N u không có lửa sáng t o, lửa đa thứ V đó ũ l t giới của t ơ, ủa<br /> ê, â t ơ ỉ là sự sao chép hiện thực tì yê , vì “ ơ ũ yền diệ ư<br /> vụng về, nh t nhẽo. Ng n lửa của sự sáng trờ ” (C arles e r f rd) Với Mai Vă<br /> t k ơ ợi nhữ đa ê bù áy ủa Phấn, Vi Thùy Linh, lửa là sự tôn vinh<br /> nội lực, không phải muố l ó, đốt là những hòa quyện thể xác tột cùng trong<br /> cháy, nhiề lú vượt ngoài tầm tay với, tình yêu, lửa thanh tẩy ười khỏi th<br /> trốn ch y trước sự bất lực của ười nghệ giới hỗn mang và ki n t o một th giới<br /> sĩ C í vì vậy, lửa sáng t o, lửa yêu khác: “C ộ ảy/ tr t ữ<br /> đươ , l ô l t ứ huyễn hoặc nhất. Nó dả ù d / đáy sô q ặ t ắt ưa t<br /> mời g ườ đ n với sự bừng nở của sá / ô ậ ặt á y/ lửa<br /> t ă , ở ra b ê độ vô h n của sáng t o ật/ sụ sô ầ ụ/ đỉ ây ù<br /> nghệ thuật và những linh cả t ơ a, â ụt bố a ” (Đất mở - Ma Vă ấ ).<br /> t ơk ô ó lửa, đồ ĩa với sự khai ól n lửa bỏng rát khát khao, cuồng<br /> <br /> 62<br /> d i của tình yêu trong bả tí được hòa “E lầ lũ l đ trước nhà anh nhặt xác<br /> hợ , được nhất thể hóa. Hành trình nhất thể nỗi buồ , đốt lên thành lửa/ Rồ đ / a<br /> á đó đã tá s ột ng n lửa khác, lung lư e y ắng tắt” (Từ phía ngày<br /> l ơ , rực cháy bả ă số vĩ ửu. nắng tắt - Vi Thùy Linh). Các thuộc tính<br /> Sự thánh thiện của một bả ă sống của lửa v tì yê ũ k ô ừng lan<br /> mãnh liệt tr “Mùa t ụ mầm - Vi Thùy toả với những bỏ rát v t ê đốt, những<br /> L ”, đã tái sinh những mầm sống mới, khoảng trống, nhữ ơ ồ, nghi hoặc.<br /> ười tìm thấy ở đó ững khao khát Lửa ũ ó đã b ô ì t e<br /> tự nhiên thuở yê sơ Ước nguyện v n nhữ ơ ồng say của hờn ghen, lửa<br /> vật sinh sôi nảy nở, phồ v đã được bả ă , dục v đủ sức cắt chiều thành<br /> chuyển tải trong lễ hộ Nõ Nường của dân những vụn mả , vươ vã Lửa trong<br /> a xưa ờ mang màu sắ , ơ t ở mới quan niệm của Nho giáo ứng vớ đỏ,<br /> của thờ đ i: “Bừng từ đê lưỡ ư ẩn ở trá t , l ơ ủa “tì yê v sự<br /> ng n lửa/ li v t â só ó ” (Mùa giận dữ” “Nó đốt cháy, tàn phá, tiêu huỷ,<br /> thụ mầm - Vi Thùy Linh). Lửa tr t ơ a lửa của dục v ng, trừng ph t, chi n<br /> đươ đ i là lửa tình, men say của h nh tra ”(5) r t ơV ỳ Linh, lửa còn<br /> phúc trần th “ r vũ đ ệu nắng/ Trong là bản thể ười trong tình yêu, sự hờn<br /> ti t tấ ưa/ từ ơ k ởi nguyên/ lửa m c ghen, lòng tổ t ươ : “N ườ đ b ủa<br /> mầ t e đường cong thân thể/ D c hai đê la k ỏi vòng t ch lặ / tì ột<br /> ngàn dặ / Vũ trụ nhập men theo sự cuồng mặt trời m c lửa/ r đê ” (Điều anh<br /> nhiệt của a ườ được sinh ra cho không biết - Vi Thuỳ Linh). Lửa vừa thổi<br /> a ” (Lửa trắng - Vi Thùy L ) “A … bùng nhữ k át k a ư ũ ủy diệt<br /> ãy đ … đê y áy bù bã tất cả khi con n ười ch m phải nhữ đ ều<br /> lửa” (Gọi nguồn - Vi Thùy Linh). giả dối, những giá tr ảo. Lửa ở đây k ô<br /> Những biể tượng tiềm ẩn một sự sống ò ĩa tá s l lửa thanh l c,<br /> mãnh liệt và hàm chứa nhữ lưỡng giá, tẩy u , đốt đ ững giả dối phù phi để<br /> trùng phức khi n lửa trắng là những ám khẳ đ nh giá tr thự tr đời sống.<br /> ảnh kỳ l , những suy nghiệm của vô thức Lửa còn là ánh x của cái tôi cá nhân<br /> về sáng t o nghệ thuật tr t ơ a đầy ư tư, đa a , đầy ắp những khát<br /> Thảo. Lửa tr t ơ V ùy Linh mang v ng mãnh liệt trong tình yêu, trong sáng<br /> tí ướ t ượng về cõi anh, phương t o, và cả trong vấ đề tồn t óý ĩa<br /> anh: mầm lửa, đê tr yền lửa, núi lửa, bầy của chính bản thân mình. Lửa ư l ột<br /> chim lửa... Tì yê t ă a từ những ă lượng sống, là những xung lực trong<br /> khát khao bản thể của ười, lửa mở tình cảm, khát khao mãnh liệt, mà n u<br /> rộ b ê độ sống của tâm hồ v dường thi u lửa, đời số ười trở nên nhàm<br /> ư t õa mãn những câu hỏi về bản thể và chán, nh t nhẽo vô v . Quấn luy n, buộc<br /> ư vô Lửa đã k ơ dậy những gì tốt đẹp ràng với biể tượng lửa là những vấ đề về<br /> nhất của sự sống, làm lành l i những nỗi cuộ đờ , ười, lẽ sinh tồn, sự ra đ ,<br /> đa , â sủ tì yê ười. trở về, những dò tìm bản nguyên của h nh<br /> N ư tr tí l ê ệ mật thi t và phúc, khổ đa , tì yê , sự sống và cái<br /> lưỡng giá của nó, biể tượng lửa ũ ch t… “ ng bẻ củi vang lên/ Ng n lửa<br /> a ĩa ủa sự tàn phá, huỷ diệt: gần ũ v l t ê ựa mình thức dậy/<br /> <br /> 63<br /> Có bướ â vô ì đa đ q a đống ũ d , ắ , ú ơ , ội hàm<br /> lửa/ Làm những làn tro ấm khẽ bay lê ” phả á ũ rộ ơ , á ì tượng l ,<br /> (Thời gian - Nguyễn Quang Thiều). Lửa ở nhiều khi mờ m t, ngôn ngữ biểu hiệ ũ<br /> đây l ột ký hiệ được mã hóa ý ĩa, đa tầ ơ Không phải ngẫ ê , t ơ<br /> vừa gợi những ấ tượng trực ti p về thực Việt đươ đ i ẩn chứa nhiều huyền tho i<br /> t i hiện hữu, vừa khải th tâm linh về về Lửa đ n vậy. Câu hỏ đặt ra là: giữa sự<br /> những tầng hiện thực khác, trù đ ệp giữa bủa vây của á ươ t ện thông tin<br /> quá khứ hồng hoang các bộ l c, các cuộc truyền thông, quảng cáo, trong xã hội hậu<br /> viễ d ươ q a sa c l nh buốt hiệ đ i, do xã hội toàn cầu hóa, đâ l á<br /> đê t â ư bỏng rát khi mặt trời soi tr thực của đời sống và bản thể? Giữa<br /> chi u. Lửa là chi c cầu nối giữa ười những bất tín và xác tín nhận thức, sợ hãi<br /> và thần linh, trong tàn tr t ê đốt lễ vật và âu lo, hoang mang về bản nguyên hiện<br /> dâng lên trờ , ườ ướng về cõi trời thực và bản thể, t ơ a đươ đ i và những<br /> để cầ x ơ ước từ lửa thiêng. Lửa b o giá tr vă óa trong các biể tượng sẽ vén<br /> t t ê đốt dâ đe tr Bình Ngô đại mở những hy v ng gì? Muôn ngả đường<br /> cáo của Nguyễn Trãi, lửa thắp rực mùa hè đề ướng về một đí : đời số r ê tư<br /> tr t ơ N yễ D : “ ầ tường lửa lựu và tâm thức cộ đồng là hai mặt không<br /> lậ lòe đâ bô ” (Truyện Kiều), đ n tách rời của hiện hữ C ười càng cô<br /> Nguyễn Quang Thiề : “N n lửa thiêng độ , a a ơ á , ó<br /> triệu triệ ă / Sẽ tự mình thức dậy/ Nấu cầu tìm về õ ư yền của tâm linh dân<br /> một nồ ơ p hoa vàng/ ơ lặng lẽ tộ , ư ột ă ước, một xác tín, một<br /> vào mo cau cổ tích/ Và mang ra b n sông/ truy nguyên phẩ tí ười của mình.<br /> Và thả vào b n sông/ ó l lú bống ơ a đươ đ i, lầ lượt phục hồi và<br /> đe / Nổi lên giữa dò sô áy/ ô ắt biện giải từng phần huyền tích dân tộ , ư<br /> sá ư hai vầng Nhật, Nguyệt/ ể cho l ơ sở hiện hữu của ườ ó l<br /> ban mai một giải trứng hồ ” (Con bống ươ t ứ để hóa giải thực t đầy rẫy<br /> đen đẻ trứng - Nguyễn Quang Thiều). Lửa những phi lý, mong manh những giá tr và<br /> ở đây l ì ảnh phóng chi u của các vỉa những bất ổn tồn t i, của xã hộ đươ đ i.<br /> tầng ký ứ vă óa dân tộc và nhân lo i. Huyền tho i, trầ tí vă óa với những<br /> Ng n lửa thiêng từ tay thần Prômêtê, từ đ ệ trù ý ĩa được sử dụ ư<br /> huyền tho i Thánh Gióng lớn lên từ b p những nguyên liệ , ươ t ện k t cấu thi<br /> lửa thổ ơ ủa cộ đồng dân tộc, ng n phẩm, tháo dỡ cú pháp truyền thố để<br /> lửa nấu nồ ơ a ă ã k ô ki n t o cú pháp mới, tan chảy trong sự<br /> vơ , n lửa trong cô Tấm hóa thân từ con nhập nhằ ướ đô ủa ngôn ngữ vô<br /> bống, quả th , thổ ơ cho bà lão tốt bụng thức. Chính biể tượng và những ám gợi<br /> ư a ì … vv ư yền của nó khi n ngôn ngữ dân tộc<br /> 2.3. Tính chất trùng phức của ngôn đượ “l t ê từ vựng và giải<br /> ngữ biể tượng khi n lửa tr t ơ a ó ú á ” ( Ba elard), l<br /> đươ đ i liên tục gợi ra những phức thể, chứng cụ thể và thuy t phục cho sức sống<br /> những ấ tượng, ám gợi. Nó làm hiển lộ tư của huyền tho i, cổ mẫu và quá trình giao<br /> d y t ơ đa ứ v ũ l tư d y đ ển thoa ti p bi vă óa của dân tộc trong<br /> hình của t ơ V ệt Na đươ đ i. Câ t ơ t ơ V ệt đươ đ i.(6) Bởi bất kỳ sự giao<br /> <br /> 64<br /> thoa, ti p bi vă óa ũ sẽ trở điển tu từ - Phong cách thi pháp học, NXB Giáo<br /> t vô ĩa u không t o ra giá tr , dục, Hà Nội: “biể tượ vă c là những biểu<br /> tượng trong sáng t vă c tức là những hình<br /> không bám rễ vào truyền thống và ký ức ảnh, tín hiệu ngôn ngữ trong tác phẩ vă c có<br /> vă óa của dân tộc, nhân lo i. tính khái quát và phổ bi đ n mức có khả ă<br /> gợi ra một hình ảnh khác hoặc một số phẩm chất,<br /> Biể tượng lửa ư ột ẩn dụ trùng một số đặ trư k á vớ đố tượng biểu hiện”.<br /> N ư vậy, biể tượ được hình thành vớ ươ<br /> phức, mở lối dò tìm những hiện hữu ở tầng thức sử dụng một lo i môi vật để môi giới tri giác<br /> sâu m ch ngầm của vă bản, ti t lộ bản cái bất khả tri giác. Với cách thức “một hình ảnh<br /> chất, tư tưởng, tri t lý chiều sâu của t ơ a cụ thể mà nói lên một sự gì trừu xuất hay vắng<br /> mặt”, biể tượng có nhiều d ng thức khác nhau:<br /> đươ đ ồng thời gợi dẫ ườ đ c<br /> biể trư , b ểu hiện, dấu hiệu...).<br /> khám phá các vỉa tầ vă óa tồn t i trong (2a) (2b) (2c)<br /> - Jean Chevalier (2002), Từ điển<br /> tác phẩm ư ột thực thể tự tr nằm ngoài biểu tượng văn hóa thế giới, NXB Nẵ ,<br /> sự kiểm soát của ười nghệ sĩ Lửa vừa là Nẵng, tr. 545, 546.<br /> (3a)<br /> minh chứng mặc nhiên cho những huyền - Doãn Chính (chủ biên) (2006), Veda -<br /> tho i, trầ tí vă óa tồn t i ở tầng sâu Upanisad, NXB Chính tr quốc gia Hà Nội, tr 28<br /> (3b)<br /> vô thức, k t hợp với trải nghiệ x đột - Ngân Xuyên - lyluanvanhoc.com.<br /> N ồ :d t e yê bả t N at í<br /> hiện hữu của vă , t o nên biể tượng<br /> Znanie -Sila (11-12/1998) Bả d t V ệt:<br /> phổ q át ư ột cách phóng chi u nội http://www.nhanvan.com<br /> cảm lên ngo i giới, làm nên sự s động (4)<br /> - ỗ Lai Thúy (2000), Phân tâm học và<br /> và sức sống lâu bền của thi phẩm. Các thi văn học nghệ thuật, NXB Vă óa ô t ,<br /> â đươ đ i ch u ả ưởng sâu xa của Nội, tr.265.<br /> (5)<br /> tư tưở vă á ươ ô , ười, - Jean Chevalier (2002), Từ điển biểu tượng văn<br /> hóa thế giới, NXB Nẵ , Nẵng, tr.548.<br /> đ a danh, những sự kiện l ch sử, hóa thân/ (6)<br /> - Paul N. Lakey (2003), Abilene Christian<br /> tồn t , t e ươ t ức huyền tho i trong University, Acculturation: a Review of the<br /> lòng cộ đồng dân tộc. Vì vậy, khám phá Literature, Intercultural Communication Studies<br /> huyền tho i lửa, trầ tí vă óa trong XII-2 2003, http://web.uri.edu/iaics/files/10-Paul-<br /> t ơ đươ đ , ũ l để nhìn nhận v trí, N.-Lakey df: “ w at d es a lt rat<br /> mean? When individuals or groups of people<br /> giá tr , đó ó , ủa thi nhân, vào ti ng transition from living a lifestyle of their own<br /> nói chung của vă c dân tộc. culture to moving into a lifestyle of another<br /> culture, they must acculturate, or come to adapt<br /> Chú thích:<br /> the new culture's behaviors, values, customs, and<br /> (1a) (1b)<br /> - Tzvetan Todorov - Theories of the language. The word 'acculturation' is the act of<br /> Symbol (Translated by Catherine Porter), Cornell t at tra s t ”<br /> University Press, Ithaca, New York, 1984.<br /> (p 286) (p. 291). TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> (Language is the first of all expression of the 1. Chevalier Jean (2002), Từ điển biểu tượng<br /> individual... The spirit of the nation is reflected in văn hóa thế giới, Nxb Nẵ , Nẵng.<br /> its language. 2. Doãn Chính (chủ biên) (2006), Veda –<br /> For Levy - Bruhl, Freud, and Saussure, Upanisad, Nxb Chính tr quốc gia Hà Nội.<br /> neoclassics all (in very different ways), the 3. Frye Northrop, Northrop Frye's Theory of<br /> symbol is a deviant sign, or an inadequate one. Archetypes,<br /> For Augustine too, the symbol is only a different http://edweb.tusd.k12.az.us/dherring/ap/consi<br /> way to say what a sign says). der/frye/indexfryeov.htm.<br /> (Xem thêm: Nguyễn Thái Hòa, (2005), Từ http://www.eacfaculty.org/pchidester/eng%20<br /> <br /> 65<br />