Kết quả nghiên cứu gen caga và các gen vaca của helicobacter pylori trên bệnh nhân viêm dạ dày bằng phương pháp multiplex PCR

Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 4 * 2013<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU GEN CAGA VÀ CÁC GEN VACA  <br /> CỦA HELICOBACTER PYLORI TRÊN BỆNH NHÂN VIÊM DẠ DÀY  <br /> BẰNG PHƯƠNG PHÁP MULTIPLEX PCR <br /> Trần Thiện Trung*, Nguyễn Tuấn Anh*, Quách Hữu Lộc*, Trần Thiện Khiêm*,  <br /> Trần Ái Anh*, Nguyễn Thị Minh Tâm*,Hồ Huỳnh Thùy Dương*, Trần Anh Minh** <br /> <br /> TÓM TẮT <br /> Mục  tiêu: Đánh giá tỷ lệ các gen của vi khuẩn Helicobacter pylori (H. pylori) phát hiện được trên bệnh <br /> nhân viêm dạ dày đến khám và điều trị tại Cơ sở 2‐ Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. <br /> Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang trên 172 bệnh nhân viêm dạ dày. Chẩn đoán các gen H. pylori bằng <br /> phương pháp multiplex PCR. Quản lý số liệu và phân tích kết quả bằng phần mềm SPSS (phiên bản 10.0, SPSS <br /> Inc, Chicago, Ill).  <br /> Kết  quả:  Trên  66,7%  (172/258)  trường  hợp  viêm  dạ  dày  có  H.  pylori‐dương  tính.  Bằng  phương  pháp <br /> multiplex PCR, kết quả gen cagA‐dương tính chiếm 91,3% (157/172) trường hợp và gen vacA‐dương tính là <br /> 98,3% (169/172). Trong số này các gen vacA s1/s2 của H. pylori được xác định lần lượt là 93,6% (161/172) và <br /> 1,2% (2/172); các gen vacA m1/m2 lần lượt là 37,2% (64/172) và 48,3 (83/172) trường hợp. Một trường hợp <br /> (0,6%) có cả hai gen s1 và s2, và 17 trường hợp (9,9%) có cả hai gen m1 và m2. Qua nghiên cứu không thấy có <br /> liên  quan  giữa  gen  cagA‐dương  tính  với  các  gen  vacA  s1/s2  (p  =  0,636),  và  với  tổ  hợp  các  gen  vacA  s1/s2, <br /> m1/m2 (p = 0,120), nhưng gen cagA‐dương tính có mối liên quan với các gen vacA m1/m2 (p=0,018).  <br /> Kết  luận: Trên bệnh nhân viêm dạ dày có H. pylori‐dương tính, có mối liên quan giữa gen cagA‐dương <br /> tính với vacA m1. Tổ hợp các gen của vi khuẩn H. pylori chủ yếu là cagA‐dương tính, vacA s1m1; và cagA‐<br /> dương tính, vacA s1m2. Một số tổ hợp các gen mới được phát hiện trong nghiên cứu của chúng tôi như cagA‐<br /> dương tính vacA s2m1; cagA‐dương tính vacA s2m2; và cagA‐âm tính vacA s1m1. <br /> Từ khóa: H. pylori, multiplex PCR, cagA, vacA. <br /> <br /> ABSTRACT <br /> CagA STATUS AND vacA GENOTYPES OF HELICOBACTER PYLORI IN PATIENTS WITH <br /> GASTRITIS BY MULTIPLEX PCR <br /> Tran Thien Trung, Nguyen Tuan Anh, Quach Huu Loc, Tran Thien Khiem, Tran Ai Anh,  <br /> Nguyen Thi Minh Tam, Ho Huynh Thuy Duong, Tran Anh Minh  <br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 17 ‐ Supplement of No 4 ‐ 2013: 11 ‐ 17 <br /> Purpose: To evaluate cagA status and vacA genotypes of Helicobacter pylori (H. pylori) in patients with <br /> gastritis at University Medical Center, Ho Chi Minh city‐ Campus 2. <br /> Methods:  A  cross‐sectional  study  was  conducted  in  172  patients  with  gastritis  before  eradication.  CagA <br /> status and vacA genotypes of H. pylori were determined by multiplex PCR. Data were stored and analyzed by <br /> SPSS software (version 10.0, SPSS Inc, Chicago, Ill). <br /> Results:  Over  66.7%  (172/258)  cases  with  gastritis  were  H.  pylori  positive.  By  multiplex  PCR,  91.3% <br /> * Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh <br /> ** Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch, TP. Hồ Chí Minh <br /> Tác giả liên lạc: PGS.TS.BS Trần Thiện Trung‐ ĐT: 0903645659‐ Email: drtranthientrung@ yahoo.com. <br /> <br /> 12<br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học  <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 4 * 2013 <br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> (157/172) cases were cagA‐positive and 98.3% (169/172) cases were vacA‐positive. Among these cases, the vacA <br /> s1/s2 was detected in 93.6% (161/172) and 1.2% (2/172) respectively, and the vacA m1/m2 was 37.2% (64/172) <br /> and 48.3% (83/172) correspondingly. One case (0.6%) was positive with both vacA s1 and vacA s2. Seventeen <br /> cases (9.9%) were positive with both vacA m1 and vacA m2. The study did not recognize the association between <br /> cagA‐positive and vacA s1/s2 (p = 0.636), as well as the combination of vacA s1/s2 and vacA m1/m2 (p = 0.120). <br /> However, cagA‐positive was associated with vacA m1/m2 (p = 0.018). <br /> Conclusions: Of patients with gastritis, there was an association between cagA‐positive and vacA m1. The <br /> main genotype combinations of H. pylori were cagA‐positive, vacA s1m1 and cagA‐positive, vacA s1m2. There <br /> were  some  new  genotype  combinations  discovered  in  this  study,  such  as  cagA‐positive,  vacA  s2m1;  cagA‐<br /> positive, vacA s2m2 and cagA‐negative vacA s1m1.  <br /> Keywords: H. pylori, multiplex PCR, cagA, vacA <br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ <br /> <br /> sinh  bệnh  là  do  độc  tính  khác  nhau  của  các <br /> <br /> Ung thư dạ dày là nguyên nhân gây tử vong <br /> đứng hàng thứ hai trên thế giới. Các trường hợp <br /> ung  thư  dạ  dày  mới  xuất  hiện  chủ  yếu  ở  các <br /> nước đang phát triển(17,22). Tỷ lệ ung thư dạ dày <br /> mới mắc vẫn cao ở các nước Đông Á như Nhật <br /> Bản,  Hàn  Quốc,  Trung  Quốc,  và  Việt  Nam. <br /> Trong  đó,  Việt  Nam  đứng  đầu  các  nước  Đông <br /> Nam Á về tỷ lệ tử vong do ung thư dạ dày(9,22). <br /> <br /> chủng H. pylori(22).  <br /> <br /> Trong các yếu tố nguyên nhân của ung thư <br /> dạ  dày,  nhiễm  H. pylori  là  một  yếu  tố  nguy  cơ <br /> chủ  yếu  và  bằng  nhiều  con  đường  bệnh  sinh <br /> khác nhau, từ viêm dạ dày mạn có thể diễn tiến <br /> thành các thương tổn tiền ung thư như viêm teo, <br /> dị sản, loạn sản và ung thư dạ dày(6,18,20,22). Nguy <br /> cơ ung thư dạ dày tăng từ 2‐6 lần đối với bệnh <br /> nhân nhiễm H. pylori. Năm 1994, Tổ chức nghiên <br /> cứu ung thư quốc tế và Tổ chức y tế thế giới đã <br /> xếp H. pylori là tác nhân nhóm 1 gây ung thư dạ <br /> dày‐carcinoma ở người(3,22). Hơn nửa dân số thế <br /> giới  nhiễm  H.  pylori,  tỷ  lệ  nhiễm  từ  25%  ở  các <br /> nước  phát  triển  đến  hơn  90%  ở  các  nước  đang <br /> phát triển. Hầu hết những người nhiễm H. pylori <br /> mạn tính đều không có triệu chứng lâm sàng rõ <br /> rệt(22),  ở  những  cá  thể  nhạy  cảm  sẽ  có  những <br /> thương tổn dạ dày khác nhau như viêm, loét và <br /> hoặc  ung  thư  dạ  dày(12,15,18,19,20).  Trong  số  những <br /> người bị nhiễm H. pylori, một tỷ lệ nhỏ từ 1‐2% <br /> phát  triển  thành  ung  thư  dạ  dày  với  quá  trình <br /> <br /> Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học<br /> <br /> Gen  cagA  được  tìm  thấy  ở  vùng  đảo  sinh <br /> bệnh cag PAI và được xem là “dấu ấn sinh học” <br /> biểu hiện độc tính của vi khuẩn H. pylori khi có  <br /> gen  cagA  hoặc  vùng  PAI.  Những  người  nhiễm <br /> H. pylori có cagA‐dương tính sẽ có nguy cơ phát <br /> triển  loét  và  ung  thư  dạ  dày  cao  hơn  so  với <br /> người  nhiễm  H. pylori  có  cagA‐âm  tính(1,22).  Bên <br /> cạnh các độc tố của vi khuẩn có tiềm năng gây <br /> ung  thư  dạ  dày  như  protein  CagA,  thì  tính  đa <br /> dạng  di  truyền  của  gen  mã  hóa  cho  protein <br /> VacA cũng được xem là quan trọng(8,10). Sự hiện <br /> diện của gen vacA gây viêm niêm mạc dạ dày từ <br /> nhẹ  đến  nặng(16,18,20).  Mặc  dù  hầu  hết  các  chủng <br /> H. pylori đều có vacA‐dương tính, nhưng chỉ 50‐<br /> 60% biểu hiện hoạt tính gây độc tế bào. Sự khác <br /> biệt  này  có  thể  bắt  nguồn  từ  tính  đa  dạng  di <br /> truyền  của  gen  vacA.  Phân  tích  di  truyền  các <br /> chủng H. pylori cho thấy có các kiểu gen vacA với <br /> những tổ hợp khác nhau của vùng tín hiệu s1, s2 <br /> và  vùng  giữa  m1,  m2.  Các  kiểu  gen  vacA  đặc <br /> trưng có liên quan ý nghĩa đến hoạt tính gây độc <br /> tế bào và viêm, loét đường tiêu hóa. Vì vậy, việc <br /> xác định các gen của H. pylori góp phần hữu ích <br /> trong  chẩn  đoán  nhiễm  H.  pylori  và  liên  quan <br /> đến các bệnh ở dạ dày(7,18,19,20). <br /> Trong  bài  báo  này,  chúng  tôi  giới  thiệu <br /> nghiên  cứu  về  gen  cagA  và  các  gen  vacA  thực <br /> hiện  trên  những  bệnh  nhân  viêm  dạ  dày  đến <br /> khám và điều trị tại bệnh viện Đại học Y Dược <br /> TP. Hồ Chí Minh‐Cơ sở 2. Từ đó, giúp chúng ta <br /> có thêm hiểu biết về sự hiện diện cũng như liên <br /> <br /> 13<br /> <br /> Nghiên cứu Y học <br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 17 * Phụ bản của Số 4 * 2013<br /> <br /> quan  giữa  các  gen  của  vi  khuẩn  H. pylori  trong <br /> quần thể bệnh nhân được khảo sát làm cơ sở cho <br /> những nghiên cứu tiếp theo trong tương lai. <br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU <br /> Đối tượng nghiên cứu <br /> Nghiên  cứu  cắt  ngang  thực  hiện  từ  tháng <br /> 8/2012 – 2/2013 tại bệnh viện Đại học Y Dược TP. <br /> Hồ Chí Minh‐Cơ sở 2. Bệnh nhân đến khám tiêu <br /> hóa đáp ứng các tiêu chuẩn sau: <br /> <br /> Tiêu chuẩn nhận bệnh <br /> Bệnh nhân đồng ý tham gia nghiên cứu. <br /> Tiêu chuẩn loại trừ <br /> Bệnh nhân là trẻ em hoặc phụ nữ mang thai. <br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu <br /> Mẫu  sinh  thiết  dạ  dày  của  bệnh  nhân  thu <br /> thập  qua  nội  soi,  lấy  ở  vùng  hang  vị  phía  bờ <br /> cong  lớn,  cách  môn  vị  khoảng  3cm.  Phương <br /> pháp  multiplex  PCR  được  dùng  để  xác  định <br /> đồng thời sự  hiện  diện/không  hiện  diện  của  H. <br /> pylori và xác định các gen của vi khuẩn H. pylori.  <br /> Kết  quả  H.  pylori‐dương  tính  được  chẩn <br /> đoán  ngoài  phương  pháp  multiplex  PCR  kết <br /> hợp với ít nhất một trong hai thử nghiệm khác là <br /> CLO‐test hoặc/và huyết thanh‐dương tính.  <br /> Phương  pháp  multiplex  PCR  với  khả  năng <br /> đồng  thời  phát  hiện  và  xác  định  H.  pylori  dựa <br /> trên  gen  cagA  và  vacA  được  sử  dụng  trong <br /> nghiên  cứu.  Multiplex  PCR  dựa  trên  sự  nhân <br /> bản đồng thời  nhiều  vùng  gen  cagA,  vacA  khác <br /> nhau,  bằng  nhiều  cặp  mồi  đặc  trưng  với  H. <br /> pylori trong cùng một phản ứng. Vì vậy, tính đặc <br /> hiệu của phản ứng được đảm bảo. <br /> Để đảm bảo cho tính chính xác sự hiện diện <br /> của các gen H. pylori trong quần thể khảo sát, chỉ <br /> những  bệnh  phẩm  dương  tính  với  multiplex <br /> PCR,  và  dương  tính  với  ít  nhất  một  trong  hai <br /> phương  pháp  chẩn  đoán  khác  (CLO  test  và <br /> huyết thanh) mới được đưa vào phân tích thống <br /> kê. Các trường hợp âm tính với multiplex PCR, <br /> không xác định được týp  gen, và được loại trừ <br /> khi CLO test và huyết thanh âm tính. <br /> <br /> 14<br /> <br /> Phương  pháp  phân  tích  thống  kê  sử  dụng <br /> các phép kiểm chi bình phương (χ2) để đánh giá <br /> kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thống kê khi p