Khả năng cạnh tranh của nông sản miền Trung: Nghiên cứu trường hợp sản phẩm cao su tại tỉnh Thừa Thiên Huế

TẠP CHÍ KHOA HỌC, Đại học Huế, Số 68, 2011<br /> KHẢ NĂNG CẠNH TRANH CỦA NÔNG SẢN MIỀN TRUNG: NGHIÊN CỨU<br /> TRƯỜNG HỢP SẢN PHẨM CAO SU TẠI TỈNH THỪA THIÊN HUẾ<br /> Nguyễn Quang Phục, Trần Văn Hòa, Phạm Xuân Hùng, Phan Thị Thanh Tâm<br /> Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu này đã đánh giá được khả năng cạnh tranh của sản phẩm cao su trên địa<br /> bàn tỉnh Thừa Thiên Huế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Các chỉ số phân tích cho thấy,<br /> cao su là mặt hàng xuất khẩu có nhiều lợi thế so sánh. Việc xuất khẩu sản phẩm cao su đã mang<br /> lại nguồn ngoại tệ to lớn, góp phần phát triển kinh tế xã hội và cải thiện sinh kế cho người nông<br /> dân. Tuy nhiên, sản phẩm cao su rất nhạy cảm với những biến động về giá xuất khẩu, tỷ giá hối<br /> đoái, giá các yếu tố đầu vào, và biến đổi khí hậu. Vì vậy, để nâng cao năng lực cạnh tranh,<br /> chúng ta cần có những giải pháp về thị trường, quy hoạch, ổn định kinh tế vĩ mô nhằm củng cố<br /> vị thế của cao su Việt Nam trên thị trường Thế Giới.<br /> <br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Trong thập kỷ vừa qua, nền nông nghiệp Việt Nam đã đạt những bước phát triển<br /> vượt bậc, chuyển đổi từ nền nông nghiệp tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa và đẩy<br /> mạnh xuất khẩu. Nhiều nông lâm sản Việt Nam đã đạt sản lượng xuất khẩu lớn nhất nhì<br /> thế giới. Tuy nhiên, tình trạng “được mùa thì rớt giá, được giá thì mất mùa” ngày càng<br /> diễn biến phức tạp và có tính chất lặp lại thường xuyên. Điều này đã ảnh hưởng rất lớn<br /> đến sản lượng xuất khẩu cũng như thu nhập của người nông dân. Vì vậy, đẩy mạnh công<br /> tác nghiên cứu thị trường là một nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với nền nông nghiệp<br /> Việt Nam.<br /> Miền Trung được biết đến như một vùng gặp nhiều khó khăn trong phát triển<br /> kinh tế xã hội bởi vì điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Cho đến nay sản xuất nông nghiệp<br /> vẫn là nguồn sinh kế chủ yếu của gần 80% dân cư ở khu vực miền Trung. Trong bối<br /> cảnh tự do hóa thương mại và hội nhập kinh tế quốc tế, sản xuất nông nghiệp ở miền<br /> Trung nói chung và ở Thừa Thiên Huế nói riêng đã và đang đứng trước những cơ hội và<br /> thách thức to lớn. Vấn đề lớn đang đặt ra cho Chính phủ, các nhà nghiên cứu và hoạch<br /> định chính sách cũng như các nhà sản xuất là (i) Trong bối cảnh tự do hóa thương mại<br /> và hội nhập kinh tế quốc tế, liệu các sản phẩm nông sản được xem là thế mạnh của miền<br /> Trung như cao su, tôm, cà phê, hồ tiêu… có cạnh tranh được trên thị trường thế giới<br /> không? (ii) Các giải pháp hữu hiệu nào sẽ được đề xuất nhằm nâng cao khả năng cạnh<br /> tranh cho các sản phẩm nông sản?<br /> 99<br /> <br /> Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi không có tham vọng nghiên cứu nhiều sản<br /> phẩm nông sản ở Miền Trung, mà chỉ nghiên cứu sản phẩm cao su trên địa bàn tỉnh<br /> Thừa Thiên Huế. Mục đích của nghiên cứu này nhằm đánh giá khả năng cạnh tranh của<br /> sản phẩm cao su ở Thừa Thiên Huế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, từ đó góp<br /> phần hỗ trợ cho chính quyền địa phương trong công tác xây dựng và điều chỉnh chính<br /> sách ngắn hạn và dài hạn nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh, đẩy mạnh xuất khẩu<br /> cao su vào thị trường thế giới.<br /> 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Nghiên cứu này thu thập cả thông tin dữ liệu thứ cấp và sơ cấp, cụ thể là:<br /> - Thông tin, dữ liệu thứ cấp: là các thông tin dữ liệu về diện tích, năng suất, các<br /> dự án trồng cao su, tình hình tiêu thụ, chế biến, xuất khẩu cao su trên địa bàn tỉnh Thừa<br /> Thiên Huế, được thu thập từ các Sở Ban ngành liên quan.<br /> - Thông tin dữ liệu sơ cấp: là các thông tin dữ liệu được thu thập trực tiếp từ các<br /> đối tượng nghiên cứu, liên quan đến tình hình sản xuất, thu mua, chế biến, tiêu thụ, xuất<br /> khẩu sản phẩm cao su. Hộ trồng cao su (135 hộ), hộ thu gom (2 hộ), doanh nghiệp chế<br /> biến, xuất khẩu (3 đơn vị) được điều tra phỏng vấn trực tiếp bằng bảng hỏi đã được thiết<br /> kế sẵn. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn ngẫu nhiên có điều kiện theo danh<br /> sách hộ trồng cao su, thu gom, chế biến mà địa phương đang quản lý. Các đối tượng<br /> được phỏng vấn đã cung cấp các thông tin, dữ liệu về tình hình trồng cao su, các mức<br /> đầu tư chi phí, kết quả và hiệu quả sản xuất, tình hình thu gom, chế biến, giá cả thị<br /> trường,...<br /> Trên cơ sở tổng hợp và xử lý số liệu điều tra, nhóm nghiên cứu đã sử dụng các<br /> phương pháp phân tích số liệu nhằm phân tích theo các chỉ tiêu đã xác định, đặc biệt là<br /> các chỉ tiêu về kết quả, hiệu quả và lợi thế so sánh: Phương pháp thống kê mô tả và<br /> phân tích dữ liệu chuỗi thời gian; Phương pháp hạch toán kinh tế; Phương pháp phân<br /> tích lợi thế so sánh của cao su thông qua Hệ số chi phí nguồn lực trong nước DRC<br /> (Domestic Resource Cost).<br /> 3. Kết quả nghiên cứu<br /> Cây cao su có mặt ở TT Huế từ năm 1993, theo các dự án trong Chương trình<br /> 327- phủ xanh đất trống đồi núi trọc. Giai đoạn 1993 - 1997 toàn tỉnh trồng được 1.600 ha,<br /> đến giữa năm 2008 diện tích này đã lên đến 8.380 ha, tập trung nhiều nhất là huyện<br /> Nam Đông với gần 3.398 ha, Phong Điền 1.486 ha, Hương Trà 2.273 ha.. Trong đó, diện<br /> tích đưa vào khai thác trong năm 2008 gần 4.500 ha, sản lượng mủ khô trên 3.000 tấn<br /> và kim ngạch xuất khẩu cao su đạt hơn 7 triệu USD.<br /> 3.1. Tình hình chung của các hộ trồng cao su<br /> Số liệu điều tra cho thấy, bình quân 1 hộ có 4,6 nhân khẩu; 2,4 lao động; số năm<br /> kinh nghiệm trồng cao su của chủ hộ là 5,8 năm. Các hộ sử dụng lao động gia đình là<br /> 100<br /> <br /> chủ yếu, ngoại trừ một số hộ thiếu lao động hoặc có qui mô lớn hơn phải thuê thêm lao<br /> động cạo mủ và máy móc để phun thuốc hóa học và làm cỏ. Diện tích trồng cao su bình<br /> quân hộ là 2,58 ha, diện tích cao su đang trong thời kỳ kinh doanh bình quân hộ là<br /> 1,95 ha. Năng suất bình quân đạt 10,86 tạ/ha với mức sản lượng là 20,92 tạ.<br /> Bảng 1. Một số thông tin cơ bản về các hộ trồng cao su<br /> <br /> ĐVT<br /> <br /> BQ/ Tổng<br /> <br /> Nam<br /> Đông<br /> <br /> Hương<br /> Trà<br /> <br /> Phong<br /> Điền<br /> <br /> Hộ<br /> <br /> 135<br /> <br /> 45<br /> <br /> 45<br /> <br /> 45<br /> <br /> 2. Nhân khẩu<br /> <br /> Người<br /> <br /> 4,6<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> 4,4<br /> <br /> 4,2<br /> <br /> 3. Lao động<br /> <br /> LĐ<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 2,8<br /> <br /> 2,4<br /> <br /> 2,0<br /> <br /> 4. Trình độ chủ hộ<br /> <br /> Lớp<br /> <br /> 5,5<br /> <br /> 5,0<br /> <br /> 6,2<br /> <br /> 5,4<br /> <br /> 5. Kinh nghiệm trồng cao su<br /> <br /> Năm<br /> <br /> 5,8<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 5,4<br /> <br /> 5,2<br /> <br /> 6. Diện tích trồng cao su<br /> <br /> Ha<br /> <br /> 2,58<br /> <br /> 2,91<br /> <br /> 2,55<br /> <br /> 2,27<br /> <br /> 7. Diện tích khai thác<br /> <br /> Ha<br /> <br /> 1,95<br /> <br /> 2,16<br /> <br /> 1,86<br /> <br /> 1,83<br /> <br /> 8. Năng suất<br /> <br /> Tạ/ha<br /> <br /> 10,86<br /> <br /> 12,06<br /> <br /> 10,44<br /> <br /> 10,09<br /> <br /> 9. Sản lượng<br /> <br /> Tạ<br /> <br /> 20,92<br /> <br /> 24,84<br /> <br /> 18,59<br /> <br /> 18,09<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> 1. Số hộ điều tra<br /> <br /> Nguồn: Số liệu điều tra thực tế năm 2009.<br /> <br /> 3.2. Kết quả và hiệu quả sản xuất sản phẩm cao su của các hộ điều tra<br /> Chi phí sản phẩm mủ cao su đạt tiêu chuẩn xuất khẩu được tính qua 2 giai đoạn.<br /> Giai đoạn thứ nhất, tính từ thời điểm ban đầu giai đoạn kiến thiết cơ bản (KTCB) đến<br /> sản phẩm mủ nước. Chi phí ở giai đoạn này được thu thập và tính toán tại các hộ. Giai<br /> đoạn thứ 2 tính từ thời điểm chế biến nguyên liệu đầu vào là mủ nước đến thành phẩm<br /> xuất khẩu. Chi phí ở giai đoạn này được tính ở các hộ thu gom và các công ty chế biến<br /> mủ cao su xuất khẩu.<br /> Chi phí phân bón chiếm tỷ trọng khá lớn trong tổng chi phí giai đoạn KTCB,<br /> chiếm 39,94%, tiếp theo là chi phí lao động, bao gồm lao động tự có và lao động thuê<br /> chiếm 31,68%. Các chi phí khác chiếm 11,85% tổng chi phí. Chi phí giống chiếm<br /> 8,13% tổng chi phí. Trong giai đoạn này, chi phí thuốc hóa học còn ít, chiếm 7,34%<br /> tổng chi phí và chi phí mua sắm công cụ, dụng cụ chỉ chiếm 1,07%. Trong giai đoạn này,<br /> các chi phí đầu vào chủ yếu sử dụng nguồn nội địa, có một phần được sử dụng từ nguồn<br /> nhập khẩu bao gồm phân bón và thuốc hóa học, chiếm khoảng 14,18%. Các chi phí phát<br /> sinh nhiều nhất trong năm đầu tiên, các năm còn lại chủ yếu là chi phí phân bón và chi<br /> phí lao động. Tổng chi phí bình quân 1 ha giai đoạn KTCB là 24.422 ngàn đồng.<br /> 101<br /> <br /> Bảng 2. Doanh thu và chi phí hàng năm của 1 ha cao su<br /> <br /> Năng suất<br /> <br /> Doanh thu<br /> <br /> Chi phí<br /> <br /> Thu nhập thuần<br /> <br /> (tạ/ha)<br /> <br /> (1000đ)<br /> <br /> (1000đ)<br /> <br /> (1000đ)<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 5.664<br /> <br /> - 5.664<br /> <br /> 1<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.224<br /> <br /> - 3.224<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 2.987<br /> <br /> - 2.987<br /> <br /> 3<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.093<br /> <br /> - 3.093<br /> <br /> 4<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.044<br /> <br /> - 3.044<br /> <br /> 5<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.157<br /> <br /> - 3.157<br /> <br /> 6<br /> <br /> 0<br /> <br /> 0<br /> <br /> 3.252<br /> <br /> - 3.252<br /> <br /> 7<br /> <br /> 5,56<br /> <br /> 5.344,33<br /> <br /> 4.136<br /> <br /> 1.208,33<br /> <br /> 8<br /> <br /> 7,90<br /> <br /> 7.547,11<br /> <br /> 3.825<br /> <br /> 3.722,11<br /> <br /> 9<br /> <br /> 9,14<br /> <br /> 8.530,67<br /> <br /> 3.682<br /> <br /> 4.848,67<br /> <br /> 10<br /> <br /> 10,31<br /> <br /> 9.890,44<br /> <br /> 3.624<br /> <br /> 6.266,44<br /> <br /> 11<br /> <br /> 11,49<br /> <br /> 10.882,00<br /> <br /> 3.477<br /> <br /> 7.405,00<br /> <br /> 12<br /> <br /> 13,62<br /> <br /> 13.272,33<br /> <br /> 3.954<br /> <br /> 9.318,33<br /> <br /> 13<br /> <br /> 14,26<br /> <br /> 13.951,33<br /> <br /> 3.258<br /> <br /> 10.693,33<br /> <br /> 14<br /> <br /> 14,63<br /> <br /> 15.110,00<br /> <br /> 3.557<br /> <br /> 11.553,00<br /> <br /> 15<br /> <br /> 16,10<br /> <br /> 17.226,00<br /> <br /> 3.983<br /> <br /> 13.243,00<br /> <br /> 16<br /> <br /> 17,71<br /> <br /> 18.001,17<br /> <br /> 4.307<br /> <br /> 13.694,17<br /> <br /> 17<br /> <br /> 16,82<br /> <br /> 19.801,29<br /> <br /> 4.725<br /> <br /> 15.076,29<br /> <br /> 18<br /> <br /> 15,98<br /> <br /> 21.781,42<br /> <br /> 4.639<br /> <br /> 17.142,42<br /> <br /> 19<br /> <br /> 15,18<br /> <br /> 22.059,56<br /> <br /> 5.041<br /> <br /> 17.018,56<br /> <br /> 20<br /> <br /> 14,42<br /> <br /> 21.623,50<br /> <br /> 5.526<br /> <br /> 16.097,50<br /> <br /> 21<br /> <br /> 13,70<br /> <br /> 20.542,33<br /> <br /> 6.034<br /> <br /> 14.508,33<br /> <br /> 22<br /> <br /> 13,02<br /> <br /> 19.241,48<br /> <br /> 6.336<br /> <br /> 12.605,48<br /> <br /> 23<br /> <br /> 12,36<br /> <br /> 18.539,45<br /> <br /> 6.652<br /> <br /> 11.887,45<br /> <br /> 24<br /> <br /> 11,75<br /> <br /> 17.612,48<br /> <br /> 6.985<br /> <br /> 10.627,48<br /> <br /> 25<br /> <br /> 11,16<br /> <br /> 56.101,28<br /> <br /> 7.018<br /> <br /> 49.083,28<br /> <br /> Năm<br /> <br /> Nguồn: Số liệu điều tra năm 2009 và tính toán của các tác giả.<br /> 102<br /> <br /> Đối với giai đoạn kinh doanh, qua điều tra cho thấy, các khoản chi phí qua<br /> các năm của các nhóm hộ điều tra khá đều nhau. Tổng chi phí bình quân 1 ha giai<br /> đoạn kinh doanh bình quân 1 hộ từ năm thứ 7 đến năm thứ 14 là 29.513 ngàn đồng.<br /> Trong đó, chi phí lao động vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhất, chủ yếu là lao động gia đình,<br /> chiếm 48,04%. Chi phí phân bón chiếm 19,96%, thuốc hóa học chiếm 4,88%, chi phí<br /> khác chiếm 8,17%. Chi phí mua sắm công cụ, dụng cụ sản xuất như kiềng, máng, thùng<br /> đựng mủ phục vụ cho thu hoạch chiếm 18,94% và phát sinh tương đối đồng đều qua các<br /> năm.<br /> Vì số liệu điều tra chỉ đến năm 14, do đó số liệu từ năm 15 đến năm 25 chưa phát<br /> sinh nên cần phải ước lượng. Năng suất mủ cao su đạt mức cao nhất vào khoảng năm khai<br /> thác thứ 9 - 13, tức là năm tuổi thứ 15 - 19, sau đó năng suất giảm dần, tỷ lệ giảm bình quân<br /> hàng năm là 3 - 5%/năm so với năm trước. Năng suất từ năm thứ 7 đến năm thứ 14 được<br /> thống kê theo số liệu điều tra thực tế, còn từ năm thứ 15 đến năm thứ 25 dựa trên kết quả<br /> nghiên cứu của Viện nghiên cứu cao su để ước lượng.<br /> 3.3. Kết quả và hiệu quả chế biến mủ cao su<br /> Hiện nay, các hộ trồng cao su chưa đủ năng lực để chế biến mủ. Sản phẩm cuối<br /> cùng của hộ trồng là mủ nước. Mủ nước được bán cho các hộ thu gom, sau đó bán cho<br /> các công ty cao su để chế biến. Chúng tôi đã tiếp cận phỏng vấn ba đơn vị chế biến, đó<br /> là: công ty cổ phần cao su tỉnh TT Huế, công ty cao su Kon Tum và công ty cổ phần<br /> cao su Đà Nẵng.<br /> Hiệu quả chế biến và xuất khẩu cao su mang lại là tương đối, thể hiện qua chỉ<br /> tiêu tỷ suất lợi nhuận/doanh thu và lợi nhuận/chi phí. Một đồng chi phí thu được 1,874<br /> đồng doanh thu và 0,874 đồng lợi nhuận. Một đồng doanh thu thu được 0,466 đồng lợi<br /> nhuận. Có thể thấy, việc trồng cao su đã mang lại hiệu quả kinh tế cho người trồng, tạo<br /> công ăn việc làm cho người lao động và cung ứng nguyên liệu cho các nhà máy chế<br /> biến cao su. Các nhà máy cao su cũng đạt hiệu quả trong việc chế biến và xuất khẩu.<br /> Tuy nhiên, việc mang lại ngoại tệ cho quốc gia có thực sự hiệu quả không, chúng ta sẽ<br /> tìm câu trả lời đi phân tích lợi thế so sánh của sản xuất và xuất khẩu cao su để thấy rõ.<br /> Bảng 3. Hiệu quả kinh tế 1 tấn sản phẩm mủ sơ chế<br /> <br /> STT<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> ĐVT<br /> <br /> Giá trị<br /> <br /> 1<br /> <br /> Giá bán BQ<br /> <br /> đồng<br /> <br /> 18.670.000<br /> <br /> 2<br /> <br /> Tổng chi phí<br /> <br /> đồng<br /> <br /> 9.962.383<br /> <br /> 3<br /> <br /> Lợi nhuận trước thuế<br /> <br /> đồng<br /> <br /> 8.707.617<br /> <br /> 4<br /> <br /> Doanh thu/chi phí<br /> <br /> lần<br /> <br /> 1,874<br /> <br /> 5<br /> <br /> Lợi nhuận/doanh thu<br /> <br /> lần<br /> <br /> 0,466<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lợi nhuận/chi phí<br /> <br /> lần<br /> <br /> 0,874<br /> <br /> Nguồn: số liệu điều tra năm 2009.<br /> 103<br /> <br />