SKKN: Khai thác s d ng hi u qu kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ácử ụ ệ ả ạ ọ ủ ề ự ẩ
Si Mét - S n i - V t lí 8”ự ổ ậ
Ph n 1ầ
M ĐUỞ Ầ
I. Đt v n đặ ấ ề
Đ đào t o con ng i phát tri n toàn di n, đáp ng nh ng yêu c u và tháchể ạ ườ ể ệ ứ ữ ầ
th c trong quá trình đi m i khoa h c và kĩ thu t, c n ph i c i ti n và hi n điứ ổ ớ ọ ậ ầ ả ả ế ệ ạ
hóa ph ng pháp gi ng d y m i c p h c, ngành h c. ươ ả ạ ở ọ ấ ọ ọ
Trong b môn khoa h c và giáo d c, d y h c là m t quá trình s ph m t ngộ ọ ụ ạ ọ ộ ư ạ ổ
th , là quá trình tác đng qua l i gi a giáo viên và h c sinh, h c sinh v i h c sinhể ộ ạ ữ ọ ọ ớ ọ
và h c sinh v i tài li u h c t pọ ớ ệ ọ ậ nh m ti p thu và lĩnh h i nh ng tri th c khoaằ ế ộ ữ ứ
h c.ọ
Nh ng nh ng ph ng pháp d y h c truy n th ng hi n nay h u nh khôngư ữ ươ ạ ọ ề ố ệ ầ ư
th đáp ng đc nhu c u lĩnh h i ki n th c cho h c sinh, đng th i mang tínhể ứ ượ ầ ộ ế ứ ọ ồ ờ
ch t m t chi u, khô khan t o ra c m giác chán n n cho ng i h c. ấ ộ ề ạ ả ả ườ ọ Đi u này đòiề
h i ph i có s thay đi v ph ng pháp trong công tác gi ng d y c a ng i giáoỏ ả ự ổ ề ươ ả ạ ủ ườ
viên, trong đó ph ng pháp tr c quan và ph ng pháp th c hành là các ph ngươ ự ươ ự ươ
pháp d y h c tích c c đang đc nhi u giáo viên quan tâm áp d ng. Đc bi t làạ ọ ự ượ ề ụ ặ ệ
ph ng pháp s d ng kênh hình trong d y h c.ươ ử ụ ạ ọ
V t lýậ là m t b môn khoa h c g n li n v i đi s ng, là t p h p t t c cácộ ộ ọ ắ ề ớ ờ ố ậ ợ ấ ả
m i quan h ,liên h và bi u hi n c a s v t và hi n t ng trong th gi i tố ệ ệ ể ệ ủ ự ậ ệ ượ ế ớ ự
nhiên. Chính vì th , môn h c này có nhi u đc đi m phù h p v i ph ng phápế ọ ề ặ ể ợ ớ ươ
d y h c b ng hình nh.ạ ọ ằ ả
Trong ch đ “L c đy Ác Si Mét - S n i - V t lý 8”, có đ c p đnủ ề ự ẩ ự ổ ậ ề ậ ế
nhi u các hi n t ng v s n i c a các v t và các thí nghi m mô t các hi nề ệ ượ ề ự ổ ủ ậ ệ ả ệ
t ng v s n i. Nh ng h th ng hình nh trong sách giáo khoa và các sách thamượ ề ự ổ ư ệ ố ả
kh o hi n nay ch ch a m t s hình nh mô t khái quát v các hi n t ng v tả ệ ỉ ứ ộ ố ả ả ề ệ ượ ậ
lý đó. M t s tr ng h p ta ch ghi nh n đc k t qu hi n t ng mà khôngộ ố ườ ợ ỉ ậ ượ ế ả ệ ượ
quan sát đc hi n t ng x y ra nh th nào. Đc bi t trong sách giáo khoaượ ệ ượ ả ư ế ặ ệ
không th có nh ng video clip, nh ng hình nh đng đ mô t c th thí nghi mể ữ ữ ả ộ ể ả ụ ể ệ
và các hi n t ng quay c a v t r n. Vi c giáo viên ch dùng l i nói thì h c sinhệ ượ ủ ậ ắ ệ ỉ ờ ọ
r t khó hình dung, vi c ti p thu bài c a các em tr nên h n ch .ấ ệ ế ủ ở ạ ế
Ngoài nh ng h c sinh có ni m đam mê, có kh năng t ng t ng thì v n cóữ ọ ề ả ưở ượ ẫ
nhi u h c sinh g p nhi u khó khăn trong vi c hình dung v các hi n t ng, quáề ọ ặ ề ệ ề ệ ượ
trình di n ra c a thí nghi m.. ễ ủ ệ
Chính vì v y, vi c đa hình nh, đc bi t là các hình nh đng và các videoậ ệ ư ả ặ ệ ả ộ
clip c th , chi ti tụ ể ế vào bài gi ng là vi c h t s c quan tr ng, nó không nh ngả ệ ế ứ ọ ữ
GV: Nguy n Xuân Di u ễ ệ 1 TR NG THCS LÊ QUÝ ĐÔNƯỜ
SKKN: Khai thác s d ng hi u qu kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ácử ụ ệ ả ạ ọ ủ ề ự ẩ
Si Mét - S n i - V t lí 8”ự ổ ậ
truy n t i ki n th c đn h c sinh m t cách nhanh chóng, chính xác mà còn giúpề ả ế ứ ế ọ ộ
các em nh đc, hi u đc bài h c lâu h n, v n d ng m t cách sáng t o, khoaớ ượ ể ượ ọ ơ ậ ụ ộ ạ
h c vào gi i quy t các bài t p. Các em có th n m rõ đc b n ch t và quá trìnhọ ả ế ậ ể ắ ượ ả ấ
di n ra c a các hi n t ng v t lý, t o ra s h ng thú, ni m đam mê v môn h cễ ủ ệ ượ ậ ạ ự ứ ề ề ọ
và không khí sôi đng trong ti t h c. ộ ế ọ
Tôi hy v ng r ng, vi c gi ng d y có k t h p v i h th ng các ọ ằ ệ ả ạ ế ợ ớ ệ ố kênh hình có
th mang l i hi u qu cao cho quá trình h c t p c a các em.ể ạ ệ ả ọ ậ ủ
Xu t phát t nh ng lí do trên tôi ch n đ tàiấ ừ ữ ọ ề : Khai thác, s d ng hi u quử ụ ệ ả
kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ác Si Mét - S n i - V t lý 8”ạ ọ ủ ề ự ẩ ự ổ ậ .
Đi t ng nghiên c u: Kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ác Siố ượ ứ ạ ọ ủ ề ự ẩ
Mét - S n i - V t lý 8”ự ổ ậ .
Ph m vi nghiên c u: Toàn kh i 8, tr ng THCS Lê Quý Đôn t tháng 12ạ ứ ố ườ ừ
năm h c 2017-2018 đn tháng 12 năm h c 2018-2019ọ ế ọ
II. M c đích nghiên c uụ ứ
Khai thác, s d ng kênh hình dùng cho d y h c ử ụ ạ ọ ch đ “L c đy Ác Si Métủ ề ự ẩ
- S n i- V t lý 8”ự ổ ậ , nh m tích c c hóa ho t đng nh n th c c a h c sinh, xâyằ ự ạ ộ ậ ứ ủ ọ
d ng t li u kênh hình phù h p trong d y h c ự ư ệ ợ ạ ọ ch đ “L c đy Ác Si Mét - Sủ ề ự ẩ ự
n i - V t lý 8”ổ ậ
GV: Nguy n Xuân Di u ễ ệ 2 TR NG THCS LÊ QUÝ ĐÔNƯỜ
SKKN: Khai thác s d ng hi u qu kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ácử ụ ệ ả ạ ọ ủ ề ự ẩ
Si Mét - S n i - V t lí 8”ự ổ ậ
Ph n 2ầ
GI I QUY T V N ĐẢ Ế Ấ Ề
I. C s lí lu n c a v n đơ ở ậ ủ ấ ề
1. Khái ni m v kênh hìnhệ ề
Ki n th c sách giáo khoa (SGK) V t lý nói chung và trong SGK V t lý l pế ứ ậ ậ ớ
8 nói riêng đc trình bày b ng nhi u lo i ngôn ng : ngôn ng văn h c, ngônượ ằ ề ạ ữ ữ ọ
ng đ ho , ngôn ng toán h c... Ngôn ng văn h c đc trình bày thông quaữ ồ ạ ữ ọ ữ ọ ượ
kênh ch , ngôn ng toán h c đc trình bày thông qua công th c, b ng bi u, sữ ữ ọ ượ ứ ả ể ố
li u... còn các ngôn ng khác đc trình bày thông qua kênh hình.ệ ữ ượ
Kênh hình là nh ng kênh thông tin v nh ng đi t ng c n chuy n t iữ ề ữ ố ượ ầ ể ả
b ng hình nh bao g m toàn b h th ng hình v , nh ch p, video clip, b ngằ ả ồ ộ ệ ố ẽ ả ụ ả
bi u, s đ, đ th … v i ch c năng ch y u là ngu n tri th c, ph ng ti n minhể ơ ồ ồ ị ớ ứ ủ ế ồ ứ ươ ệ
h a cho bài h c, có giá tr t ng đng v i kênh ch .ọ ọ ị ươ ươ ớ ữ
Trong các môn khoa h c xã h i có th nói v t lý là môn h c r t c n s trọ ộ ể ậ ọ ấ ầ ự ợ
giúp c a kênh hình v i hai ch c năng l n: v a là ph ng ti n tr c quan sinhủ ớ ứ ớ ừ ươ ệ ự
đng v a là ngu n tri th c c t lõi đi v i ng i h c. Nh ng hình nh đa màuộ ừ ồ ứ ố ố ớ ườ ọ ữ ả
s c t SGK đn tranh nh, hình v , màn hình PowerPoint… không ch giúp HSắ ừ ế ả ẽ ỉ
nh n th c đc s v t hi n t ng v t lý m t cách thu n l i mà còn là ngu n triậ ứ ượ ự ậ ệ ượ ậ ộ ậ ợ ồ
th c đ các em khai thác, phát hi n ra nh ng ki n th c v t lý m i m còn nứ ể ệ ữ ế ứ ậ ớ ẻ ẩ
gi u trong kênh hình. ấĐi u đó đòi h i khi h c v t lý, ề ỏ ọ ậ HS ph i có nhi m v khaiả ệ ụ
thác ki n th c t kênh hình. GV khi d y ph i t ch c, h ng d n cho HS làmế ứ ừ ạ ả ổ ứ ướ ẫ
vi c v i kênh hình đ thu nh n nh ng ki n th c t đó. N u bi t cách làm vi cệ ớ ể ậ ữ ế ứ ừ ế ế ệ
v i kênh hình s r t thu n l i đ HS n m b t ki n th c, t h c t p v t lý t tàiớ ẽ ấ ậ ợ ể ắ ắ ế ứ ự ọ ậ ậ ừ
li u, giúp t ch c t t ho t đng d y h c v t lý c a GV. ệ ổ ứ ố ạ ộ ạ ọ ậ ủ Do đó v n đ s d ngấ ề ử ụ
kênh hình c n đc các nhà giáo và nhà nghiên c u trình bày nh ng sáng ki nầ ượ ứ ữ ế
kinh nghi m c a mình đ m i ng i h c t p áp d ng.ệ ủ ể ọ ườ ọ ậ ụ
2. Các lo i kênh hình ạ
Chúng ta đu bi t r ng, m i lo i kênh hình có các vai trò khác nhau trongề ế ằ ỗ ạ
vi c t o ra nh ng hình nh tr c quan v đi t ng nh n th c, vì v y hi u quệ ạ ữ ả ự ề ố ượ ậ ứ ậ ệ ả
s d ng c a m i lo i kênh hình có s khác nhau trong quá trình nh n th c v cácử ụ ủ ỗ ạ ự ậ ứ ề
đc đi m c a m i s v t và hi n t ng v t lý.ặ ể ủ ỗ ự ậ ệ ượ ậ
Sau đây là các lo i kênh hình và k năng làm vi c, cách rèn luy n các kạ ỹ ệ ệ ỹ
năng đó cho HS:
- K năng khai thác thông tin t tranh nh, hình v :ỹ ừ ả ẽ
GV: Nguy n Xuân Di u ễ ệ 3 TR NG THCS LÊ QUÝ ĐÔNƯỜ
SKKN: Khai thác s d ng hi u qu kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ácử ụ ệ ả ạ ọ ủ ề ự ẩ
Si Mét - S n i - V t lí 8”ự ổ ậ
Tranh nh trong SGK v t lý ch a đng m t l ng thông tin cô đng vàả ậ ứ ự ộ ượ ọ
c n thi t c a vi c v n d ng ki n th c vào th c t cu c s ng, ho c mang tínhầ ế ủ ệ ậ ụ ế ứ ự ế ộ ố ặ
thông tin, tính t duy hình nh tr c giác cao. Vi c khai thác thông tin t tranh như ả ự ệ ừ ả
nên b t đu t vi c quan sát toàn c nh c a tranh, ti p đn là các đi m nh n c aắ ầ ừ ệ ả ủ ế ế ể ấ ủ
tranh, t đó dùng ph n x , kinh nghi m và t duy tr c giác c a mình k t h p v iừ ả ạ ệ ư ự ủ ế ợ ớ
lĩnh v c ki n th c đang đ c p t i đ phát hi n thông tin liên quan t i tranh nhự ế ứ ề ậ ớ ể ệ ớ ả
đó.
Hinh anh v i t cach la đăc ta hoăc s phan anh khai quat hiên th c khac ) ơ ư * ) * ư* ) * ư*
quan la môt nguôn tri th c la công cu day hoc quan trong cua vât ly. * ư * * * * ) *
Hinh anh tao nên nh ng biêu t ng chân th c tao điêu kiên đê hinh thanh ) * ư ) ươ* ư* * * )
môt cach v ng chăc khai niêm, kiên th c c ban. * ư * ư ơ )
Hinh anh đep nhiêu mau sac giao duc thâm my co tac d ng kich thich h ng ) * * ) ụ ư
thu hoc tâp cua hoc sinh.* * ) *
Hinh anh tr c quan vê đôi t ng ma hoc sinh co thê quan sat tr c tiêp se tao ) ư* ươ* * ) ư* *
ra biêu t ng ban đâu vê s vât, hiên t ng t đo viêc hinh thanh kiên th c cua ) ươ* ư* * * ươ* ư * ư )
cac em diên ra dê dang h n. Th c tê kinh nghi m day hoc cho thây, hoc sinh rât ơ ư* ệ * * *
thich thu v i tranh ve va hinh anh. ơ )
Hoc sinh co thê không đoc kênh ch , tuy nhiên cac em to ra thich thu v i * ) * ư ) ơ
kênh hinh. Nh ng b c anh cac em quan sat ky h n, d ng lai lâu h n, va nh ng ư ư ) ơ ư * ơ ơ) ư
b c anh con có kha năng l u lai trong tri nh cua hoc sinh môt cach dê dang h n ư ) ) ư * ơ ) * * ơ
hê thông kênh ch . Hinh anh hiên nay rât đa dang va phong phu t anh ve, anh đen * ư ) * * ư ) )
trăng, anh mau cua cac s vât hiên t ng đc đa vao sach giao khao tai liêu ) ) ư* * * ươ* ươ* ư *
tham khao.)
Anh giao khoa la môt nghê thuât mô ta đôi t ng khach quan băng thông tin ) * * * ) ươ*
nh m tac đông vao thi giac cua con ng i. Đôi t ng ghi băng may chup anh. Đăc ằ * * ) ươ ươ* * ) *
điêm c ban cua anh la mô ta s vât hiên t ng trang thai tinh, trong th i gian va ) ơ ) ) ) ) ư* * * ươ* ơ) * ơ
không gian nhât đinh.*
Anh giao khoa cung câp t liêu cho thây tro th c hiên tôt nôi dung bai hoc. ) ư * ư* * * *
Khac v i tranh anh phan anh tr c tiêp đôi t ng mang tinh chân th c. Anh con ơ ) ) ư* ươ* ư* )
ch ng minh s vât đo s kiên đo, canh đo, s kiên co thât trong cuôc sông. Vi thê ư ư* * ư* * ) ư* * * *
co s c thuyêt phuc va giup hoc sinh co niêm tin vao đôi t ng minh nghiên c u. ư * * ươ* ư
Tranh anh chân dung co gia tri nh cac t liêu lich s giup hoc sinh hinh ) * ư ư * * ư) *
thanh biêu t ng con ng i, giup hoc sinh hiêu thêm vê vê n ng công trinh, nh ng ) ươ* ươ * ) ư ư
công hiên cua cac nha khoa hoc đôi v i nhân loai. ) * ơ *
Môt sô l u y khi s dung tranh * ư ư) *
GV: Nguy n Xuân Di u ễ ệ 4 TR NG THCS LÊ QUÝ ĐÔNƯỜ
SKKN: Khai thác s d ng hi u qu kênh hình trong d y h c ch đ “L c đy Ácử ụ ệ ả ạ ọ ủ ề ự ẩ
Si Mét - S n i - V t lí 8”ự ổ ậ
Đê s dung hinh anh co hiêu qua tr c khi lên l p, giao viên cân chân bi: ) ư) * ) * ) ươ ơ ) *
+ Nghiên c u ky nôi dung kêt qua cua cac tranh anh s dung: Chuân bi, tim ư * ) ) ) ư) * ) *
nh ng tinh huông cho hoc sinh khai thac thông tin t nôi dung cac tranh anh đo. ư * ư * )
+Tim hiêu tâp h p thông tin t liêu đê h ng dân hoc sinh suy nghi, thao ) * ơ* ư * ) ươ * )
luân.*
+ Xac đinh th i điêm s dung co hiêu qua nhât. * ơ ) ư) * * )
Trên l p: Khi day kiên th c co hinh ve, tranh anh, nh ng hinh anh đo phai ơ * ư ) ư ) )
bao đam hinh ve đu kich th c, ro rang đê hoc sinh co thê quan sat. Nêu hinh nho ) ) ) ươ ) * ) )
giao viên co thê tô ch c thao luân theo nhom, theo ban. Đam bao moi hoc sinh đêu ) ) ư ) * ) ) * *
quan sat ro hinh anh đo. )
- K năng khai thác thông tin t b ng bi u, đ th , s đ:ỹ ừ ả ể ồ ị ơ ồ
B ng bi u, đ th , s đ có vai trò quan tr ng trong vi c tóm l c, soả ể ồ ị ơ ồ ọ ệ ượ
sánh, bi n lu n các ki n th c, các quy lu t v t lý.ệ ậ ế ứ ậ ậ
T b ng bi u ta có th th y, đc s tóm t t các thông tin liên quan đnừ ả ể ể ấ ượ ự ắ ế
các đi t ng, các đi l ng v t lý. Khi làm vi c v i lo i kênh thông tin nàyố ượ ạ ượ ậ ệ ớ ạ
chúng ta nên xem xét chúng bao g m nh ng c t, dòng thông tin nào (b ng đcồ ữ ộ ả ượ
l p theo d ng hàng - c t), ho c các kh i thông tin nào, b ng này nói v cái gì, cácậ ạ ộ ặ ố ả ề
thông tin nào là thông tin mà ta đang quan tâm.
V i đ th , chúng ta c n bi t nó đc v ra đ th hi n m i quan h gi aớ ồ ị ầ ế ượ ẽ ể ể ệ ố ệ ữ
các đi l ng v t lý nào (căn c vào các tr c c a đ th , s tr c c a đ th , đnạ ượ ậ ứ ụ ủ ồ ị ố ụ ủ ồ ị ơ
v tính...). C n xem xét d ng đng c a đ th đ bi t tính ch t bi n thiên c aị ầ ạ ườ ủ ồ ị ể ế ấ ế ủ
các đi l ng (tuy n tính, phi tuy n tính...). Trong nhi u bài toán chúng ta khôngạ ượ ế ế ề
c n ph i m t th i gian đ gi i nó ho c gi i b ng ph ng pháp thông th ng sầ ả ấ ờ ể ả ặ ả ằ ươ ườ ẽ
g p không ít b t l i, trong khi n u khai thác t t đ th ta có th đa ra k t quặ ấ ợ ế ố ồ ị ể ư ế ả
nhanh và chính xác.
S đ trong SGK V t lý giúp tóm l c m t h th ng ki n th c, ho c môơ ồ ậ ượ ộ ệ ố ế ứ ặ
t ng n g n và s l c m t đc tr ng nào đó c a bài h c theo ý đ s ph m c aả ắ ọ ơ ượ ộ ặ ư ủ ọ ồ ư ạ ủ
tác gi , ph n h c hay ki n th c v t lý. Khi làm vi c v i kênh thông tin này,ả ầ ọ ế ứ ậ ệ ớ
chúng ta c n xác đnh s đ này đc l p ra đ làm gì, cho ph n ki n th c nào,ầ ị ơ ồ ượ ậ ể ầ ế ứ
d ng tóm t t hay so sánh. N u tóm t t hay so sánh thì tóm t t hay so sánh n iạ ắ ế ắ ắ ộ
dung gì.
Đăc tr ng cua môn Vât ly là thi nghiêm, tuy nhiên không phai lam thi * ư ) * * )
nghiêm nao cung co thê tiên hanh thanh công. Nh vao ban sô liêu sach giao khoa * ) ơ ) *
ma giao viên co thê tiên hanh thi nghiêm theo y đô cua minh,hoăc t sô liêu sach ) * ) * ư *
GV: Nguy n Xuân Di u ễ ệ 5 TR NG THCS LÊ QUÝ ĐÔNƯỜ
