A. ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
1.Cơ sở lí luận:
"Hiền dữ phải đâu là tính sẵn
Phần nhiều do giáo dục mà nên"
(Trích: Quan điểm của Bác Hồ)
Sinh thời Bác Hồ đã từng nói về nhiệm vụ giáo dục cho học sinh: "Óc
những người trẻ tuổi sạch như tờ giấy trắng. Nhuộm xanh thì nó sẽ xanh,
nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ. Vì vậy, sự học trong nhà trường có ảnh hưởng rất lớn
cho tương lai của thanh niên". Mỗi học sinh là một cây non, khi lớn lên cần được
uốn nắn, dạy dỗ và chỉ bảo của ông bà, cha me, thầy cô giáo … để cây đó lớn lên
được khỏe mạnh, luôn vươn cao, vươn xa và đặc biệt không bao giờ chịu khuất
phục trước gió bão, luôn biết che chở và bảo vệ cho những mầm xanh mới nhú lên.
Đúng vậy, dạy người phải hướng tới tạo cho người học khả năng thích ứng
với xã hội, ứng xử tích cực trong các mối quan hệ xã hội, các tình huống của cuộc
sống. Đó chính là dạy cho người học kĩ năng sống: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng làm
chủ bản thân, ứng phó với những căng thẳng và ra quyết định để giải quyết vấn đề
trước những biến cố, thách thức của xã hội…Bởi “Con người vừa là mục tiêu, vừa
là động lực của sự phát triển xã hội. Để thực hiện thành công sự nghiệp CNH -
HĐH đất nước, cần phải có những con người lao động mới phát triển toàn
diện”. Do vậy giáo dục phổ thông đã và đang được đổi mới mạnh mẽ theo 4 trụ cột
của giáo dục thế kỷ XXI, mà thực chất là cách tiếp cận kĩ năng sống(KNS) cho học
sinh: "Học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để cùng chung
sống" (Trích: Giáo dục KNS trong môn Sinh học ở trường THCS).
Đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay,
lứa tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, giàu ước mơ,
ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội,
còn thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, kích động làm nảy sinh nhiều vấn đề xã
hội như: nghiện rượu, nghiện ma túy, mại dâm, cờ bạc… Nếu không được giáo dục
KNS, nếu thiếu KNS, các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi tiêu cực, bạo lực, vào
lối sống ích kỉ, lai căng, thực dụng, dễ bị phát triển lệch lạc về nhân cách.
Vì vậy, việc giáo dục KNS cho thế hệ trẻ là rất cần thiết, giúp các em rèn
luyện hành vi, có trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và Tổ quốc,
giúp các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống, xây
dựng mối quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích cực, chủ
động, an toàn, hài hòa, lành mạnh. KNS không những thúc đẩy sự phát triển cá
nhân mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển của xã hội, giúp ngăn ngừa các vấn đề
xã hội và bảo vệ quyền con người.
Tuy nhiên, chúng ta đang thấy rõ là đa số học sinh hiện nay còn thiếu KNS.
Biểu hiện của điều đó là sự gia tăng về bạo lực học đường,vi phạm pháp luật, liều
lĩnh, ứng phó không lành mạnh hay lối sống ích kỷ, vô tâm, khép mình … Ví dụ:
Hiện tượng học sinh còn đánh nhau bè phái và gần đây nhất là vụ học sinh tát giáo
1/15
viên ngay trên lớp… được quay thành các clip phát tán lên mạng. Đồng thời, kỹ
năng giải quyết vấn đề, khả năng tự phục vụ bản thân giảm, không đáp ứng được
yêu cầu trước thềm hội nhập quốc tế.
Câu hỏi đặt ra: "Tại sao nhiều học sinh lại thiếu KNS đến vậy?". Điều này có
thể giải thích đơn giản là ta chưa có phương pháp cụ thể, chưa có kiến thức giáo
dục cụ thể những KNS cho học sinh. Chúng ta tập trung nhiều vào giảng dạy văn
hóa, dạy lôgic, suy luận mà bỏ qua những khía cạnh hoạt động tinh thần (cảm xúc,
tình cảm …). Có nhiều ý kiến cho rằng: KNS là điều rất căn bản mà ai cũng biết
(như: phải biết hòa đồng trong tập thể, biết lắng nghe, biết ra quyết định). Nhưng
trên thực tế, chúng ta có miệng không đồng nghĩa là chúng ta nói được ngay, có tay
không đồng nghĩa là biết viết mà phải học rất nhiều, tập rất nhiều mới nói được,
viết được.
Xuất phát từ những lý do trên mà tôi xin mạnh dạn chọn đề tài sáng kiến
kinh nghiệm: " Lồng ghép giáo dục kỹ năng sống trong giảng dạy sinh học 8 ở
trường THCS".
2. Cơ sở thực tiễn
Qua nhiều năm giảng dạy môn sinh học trong trường THCS, tôi thấy rằng:
Môn sinh học trong nhà trường THCS giúp học sinh nhận thức được đặc điểm hình
thái, cấu tạo của cơ thể người trong mối quan hệ với môi trường sống. Kiến thức
sinh học lớp 8 rất gần gũi với thực tế, liên hệ chính bản thân các em bởi đó là môn
nghiên cứu cơ thể người. Qua môn học không chỉ rèn luyện nhiều kĩ năng sống tích
cực cho học sinh như: kĩ năng hợp tác nhóm, kĩ năng quản lí thời gian, kĩ năng
quản trị dự án, kĩ năng giải quyết vấn đề…mà còn giúp các em không ngừng tư duy
sáng tạo, hiểu đầy đủ, có hệ thống và toàn diện các tri thức về cơ sở khoa học của
các biện pháp vệ sinh, phòng bệnh, cách xử lí các tình huống trong cuộc sống có
liên quan sức khỏe của con người, trong đó có sức khỏe sinh sản.
Từ những lý do trên có thể khẳng định, việc giáo dục KNS cho học sinh
trong các trường phổ thông là rất cần thiết và có tầm quan trọng đặc biệt.
+ Trang bị cho học sinh những kiến thức, giá trị, thái độ và kỹ năng phù hợp.
Trên cơ sở đó hình thành cho học sinh những hành vi, thói quen lành mạnh, tích
cực; loại bỏ những hành vi, thói quen tiêu cực trong các mối quan hệ, các tình
huống và hoạt động hàng ngày.
+ Tạo cơ hội thuận lợi cho học sinh thực hiện tốt quyền, bổn phận của mình
và phát triển hài hòa về thể chất, trí tuệ, tinh thần và đạo đức.
Do vậy việc lồng ghép kĩ năng sống vào môn học giúp các em có thể vận dụng vào
thực tế là điều hết sức ý nghĩa. Từ những lí do trên tôi xin chọn đề tài: “Lồng ghép
giáo dục kĩ năng sống trong giảng dạy sinh học 8 ở trường THCS” để nghiên cứu
nhằm góp phần đào tạo thế hệ trẻ vừa hồng vừa chuyên.
2/15
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU:
Để làm tốt nhiệm vụ giáo dục đạo đức cho học sinh ở trường THCS, nâng
cao dần nhận thức và giáo dục KNS cho học sinh. Từ đó, nâng cao nhận thức về
KNS cho các em ở trong nhà trường, gia đình và xã hội nhằm hưởng ứng phong
trào thi đua "Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực" - một trong những
nhiệm vụ giáo dục của nhà trường.
III. THỜI GIAN, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1. Thời gian nghiên cứu
- Tôi đã nghiên cứu trong khá nhiều năm học, song từ năm 2019 bắt đầu đầu tư
thời gian nghiên cứu nhiều hơn với đối tượng học sinh lớp 8 của trường nơi tôi
đang công tác.
2. Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh lớp 8A,8B trường THCS năm học 2019-2020
- Học sinh lớp 8A, 8B trường THCS năm học 2020- 2021
3. Phạm vi nghiên cứu
+ Học kì 1 Năm học 2019-2020: Số học sinh 73
Lớp thực nghiệm (8A) Lớp đối chứng (8B)
38 học sinh 35 học sinh
+ Học kì 1 Năm học 2020-2021: Số học sinh 78
Lớp thực nghiệm (8A) Lớp đối chứng (8B)
40 học sinh 38 học sinh
IV. SỐ LIỆU KHẢO SÁT TRƯỚC KHI THỰC HIỆN GIẢI PHÁP
1. Mức độ nhận thức kĩ năng sống của học sinh học kì 1 năm học 2019-2020
Lớp/sĩ số Mức
độ
Tốt Khá Trung bình Yếu
SL % SL % SL % SL %
8A(38) 7 18,4 13 34,2 16 42,2 25,2
8B(35) 5 14,3 12 34,3 15 42,9 38,5
2. Mức độ nhận thức kĩ năng sống của học sinh học kì 1 năm học 2020-2021
Lớp/sĩ số Mức
độ
Tốt Khá Trung bình Yếu
SL % SL % SL % SL %
8A(40) 10 25 14 35 14 35 25
8B(38) 8 21,1 13 34,2 15 39,5 25,2
3/15
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG Ở TRƯỜNG
THCS
1. Thuận lợi:
- Được sự quan tâm của các cấp chính quyền và địa phương, cơ sở vật chất
nhà trường đã được xây dựng khang trang, sạch đẹp đáp ứng gần như khá đầy đủ
nhu cầu về trang thiết bị để việc học đạt kết quả cao.
- Đứng dưới góc độ công tác giáo dục KNS, trường có nhiều thuận lợi về sự
tuyên truyền hiểu biết về KNS gắn với thực tế cuộc sống.
- Chương trình hoạt động của Liên đội: “Xây dựng trường học thân thiện -
học sinh tích cực” đã được đưa vào nhà trường như các dự án của Bộ giáo dục và
đào tạo phát động về giáo dục KNS cho học sinh, tạo sân chơi hợp tác, đoàn kết
trong học đường.
Ngoài việc khai thác các nội dung có trong các môn học như: Địa lý, giáo
dục công dân, ngữ văn … Nhà trường luôn giáo dục KNS cho học sinh thông qua
các hoạt động của Liên đội như:
2. Khó khăn:
Hầu hết học sinh là con em nhà nông, do điều kiện hoàn cảnh kinh tế còn
thiếu thốn và khó khăn. Do đó, việc giáo dục KNS cũng bị ảnh hưởng nhiều: có
nhiều học sinh đua đòi cho bằng bạn bằng bè dẫn đến hiện tượng ăn cắp còn xảy ra.
Nhận thức của một số phụ huynh còn chưa cao, đôi khi chưa tìm hiểu cặn kẽ mọi
nguyên nhân, còn có hiện tượng đánh, chửi học sinh, gây ảnh hưởng xấu trong mỗi
học sinh.
Đồ dùng dạy học cho lồng ghép giáo dục KNS ở đa số các bộ môn hầu như
chưa có, chủ yếu là dạy chay.
Giáo viên được đào tạo chuyên sâu về lĩnh vực này chưa có. Trong chương
trình học chuyên nghiệp, việc đưa học giáo dục KNS cũng chỉ là sơ lược mang tính
chất thông báo.
Thông tin về giáo dục KNS chưa đồng bộ, chưa đến được nhiều với đại đa số
học sinh, khi có học sinh vi phạm chưa có biện pháp xử lý kịp thời và chưa có hiệu
quả.
II. GIẢI PHÁP THỰC HIỆN
1. Giáo viên nắm vững nội dung và nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho học
sinh trong nhà trường
1.1. Kĩ năng sống là gì?
- Theo tổ chức y tế thế giới (WHO): KNS là khả năng để có hành vi thích
ứng và tích cực, giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và
thách thức của cuộc sống hàng ngày.
- Theo UNICEF: KNS là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi
mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hành vi, thái độ
và kỹ năng.
4/15
- Theo tổ chức giáo dục, khoa học và văn hóa liên hiệp quốc (UNESCO):
KNS gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là: "Học để biết, học làm người, học để
sống với người khác, học để làm".
1.2. Giáo dục kĩ năng sống là gì?
- Bản chất của KNS là kỹ năng tự quản lý bản thân và kỹ năng xã hội cần
thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách
khác, KNS là khả năng làm chủ bản thân của mọi người, khả năng ứng xử phù hợp
với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình
huống của cuộc sống.
- KNS không phải tự nhiên có được mà phải hình thành dần trong quá trình
học tập, lĩnh hội và rèn luyện trong cuộc sống. Quá trình hình thành KNS diễn ra cả
trong và ngoài hệ thống giáo dục.
- KNS vừa mang tính cá nhân, vừa mang tính xã hội vì đó là khả năng của cá
nhân nhưng phụ thuộc vào các giai đoạn phát triển của lịch sử xã hội, chịu ảnh
hưởng của truyền thống và văn hóa của gia đình, cộng đồng và dân tộc.
Qua nhiều năm dạy sinh học 8 tôi nhận thấy rằng để giáo dục các em học
sinh phát triển toàn diện cả về Đức - Trí - Thể - Mỹ sẽ giúp các em học sinh tự tin
bước vào cuộc sống tương lai, nâng cao chất lượng nguồn lực đáp ứng yêu cầu hội
nhập hiện nay đó chính là tăng cường kĩ năng sống cho học sinh.
Vì vậy lồng ghép giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua giảng dạy bộ môn
sinh học 8 trong trường THCS giai đoạn hiện nay là hoàn toàn cần thiết, khả thi.
1.3. Nguyên tắc giáo dục KNS cho học sinh trong nhà trường:
1.3.1. Tương tác:
- KNS không thể hình thành chỉ qua việc nghe giảng và tự đọc tài liệu mà
phải thông qua các hoạt động tương tác với người khác (bạn cùng học, những
người xung quanh) như: kỹ năng thương lượng, kỹ năng giải quyết vấn đề …
1.3.2. Trải nghiệm:
- KNS chỉ được hình thành khi người học được trải nghiệm qua các tình
huống thực tế: Học sinh có kỹ năng tự bản thân làm việc, thể hiện ý tưởng cá nhân,
tự trải nghiệm và biết phân tích kinh nghiệm sống của chính mình và người khác.
1.3.3. Tiến trình:
- Giáo dục KNS không thể hình thành “ngày một, ngày hai” mà đòi hỏi phải
có cả quá trình: nhận thức - hình thành thái độ - thay đổi hình vi.
1.3.4. Thay đổi hành vi:
- Mục đích cao nhất của giáo dục KNS là giúp người học thay đổi hành vi
theo hướng tích cực. Thúc đẩy người học thay đổi hành vi hay định hướng lại các
giá trị, thái độ và hành động của mình.
1.3.5 Thời gian - môi trường giáo dục:
- Giáo dục KNS thể hiện ở mọi nơi, mọi lúc và thực hiện càng sớm càng tốt
đối với trẻ em. Môi trường giáo dục được tổ chức nhằm tạo cơ hội cho học sinh áp
dụng kiến thức và kĩ năng vào các tình huống “thực” trong cuộc sống.
1.4. Nội dung giáo dục KNS cho học sinh trong nhà trường:
5/15
