Khảo sát đặc điểm cặn lắng nước tiểu trong cộng đồng bằng hệ thống labumat urised

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 4 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM CẶN LẮNG NƯỚC TIỂU<br /> TRONG CỘNG ĐỒNG BẰNG HỆ THỐNG LABUMAT-URISED<br /> Trần Thị Bích Hương*, Trần Ngọc Sinh**, Nguyễn Bảo Toàn***, Nguyễn Ngọc Lan Anh*, Phan Thanh<br /> Hải***, Dư Thị Ngọc Thu****, Lê Hoàng Ninh*****, Võ Thị Dễ******<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mở đầu: Tổng phân tích nước tiểu là một xét nghiệm quan trọng trong tầm soát và chẩn đoán bệnh lý thậnniệu. Hệ thống LabUmat-UriSed đánh giá cặn lắng nước tiểu tự động nhằm khắc phục một số nhược điểm của<br /> phương pháp phân tích nước tiểu thủ công.<br /> Mục tiêu: (1) So sánh kết quả cặn lắng của hệ thống UriSed với kết quả dipstick của hệ thống LabUmat. (2)<br /> Khảo sát tần suất tiểu máu trong cộng đồng tại Long An<br /> Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang, tiền cứu<br /> Kết quả: Có 2019 người trưởng thành trên 19 tuổi sống tại Long An được hướng dẫn thu mẫu nước tiểu<br /> giữa dòng đúng cách. Tuổi trung bình 42,3 ± 14,1. Nữ ưu thế hơn nam (54,4% so với 45,6%). Kết quả của 2 kỹ<br /> thuật xét nghiệm dipstick LabUmat và UriSed có độ tương hợp cao với kết quả tỉ lệ tương hợp lần lượt hồng cầu<br /> (97,82%), bạch cầu (99,26%), và vi khuẩn (99,95%). Điểm cắt của hồng cầu, bạch cầu ≥ 100/uL và vi khuẩn ≥<br /> 1000/uL tương ứng với kết quả disptick dương tính với blood, leucocyte và nitrite. Tần suất tiểu máu của dân số<br /> chung theo kết quả dipstick là 4,31%, trong đó 71 (3,52%) ở nữ, 16 (0,79%) ở nam. Tần suất tiểu máu phân bố<br /> cao nhất ở nhóm nữ 30-39 tuổi, thấp nhất ở nhóm người trên 60 tuổi.<br /> Kết luận: Tỉ lệ tiểu máu của cộng đồng là 4,31%. Kết quả dipstick và UriSed có độ tương hợp cao về hồng<br /> cầu, bạch cầu và vi khuẩn. Hệ thống LabUmat-UriSed cho kết quả nhanh, chính xác và giải quyết được một số<br /> lượng lớn mẫu nước tiểu trong một thời gian ngắn khi có tình trạng quá tải và hạn chế về nhân lực y tế.<br /> Từ khóa: Phân tích nước tiểu tự động, phân tích nước tiểu thủ công, LabUmat-UriSed, cặn lắng nước tiểu.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> USING AUTOMATED URINALYSIS SYSTEM LABUMAT-URISED FOR URINE SEDIMENT<br /> EXAMINATION IN COMMUNITY<br /> Tran Thi Bich Huong, Tran Ngoc Sinh, Nguyen Bao Toan, Nguyen Ngoc Lan Anh, Phan Thanh Hai,<br /> Du Thi Ngoc Thu, Le Hoang Ninh, Vo Thi De<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 18 - Supplement of No 4- 2014: 133 - 142<br /> Background: Urinalysis is an important lab test in screening and diagnosis kidney and urinary tract<br /> diseases. System LabUmat-UriSed analyses automatically urine sediment might offer some disadvantages to<br /> manual urinalysis.<br /> Objective: (1) Compare the results of dipstick with UriSed. (2) Identify the prevalence of hematuria in Long<br /> An community<br /> <br /> * Bộ môn Nội, Đại Học Y Dược, Tp Hồ Chí Minh, ** Bộ môn Ngoại Tiết Niệu, Đại Học Y Dược Tp Hồ Chí Minh<br /> *** Trung tâm Chẩn đoán Y khoa MEDIC,<br /> **** Khoa Ngoại Tiết Niệu, Bệnh viện Chợ Rẫy,<br /> ***** Viện Vệ Sinh Y Tế Công Cộng Tp Hồ Chí Minh ,<br /> ****** Sở Y Tế, tỉnh Long An<br /> Tác giả liên lạc: PGS. Trần thị Bích Hương, ĐT: 0938817385,<br /> Email: huongtrandr@yahoo.com<br /> <br /> Chuyên Đề Thận Niệu<br /> <br /> 133<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 4 * 2014<br /> <br /> Methods: A prospective, cross-sectional study.<br /> Results: A total of 2019 participants over 19 years-old living in Long An province collected properly spot<br /> mid-stream urine samples. Mean age was 42,3 ± 14,1 years, mainly female (54,4% vs 45,6%). The results of<br /> dipstick by LabUmat, and Urised had high concordance with RBC (97,82%), WBC (99,26%), and bacteria<br /> (99,95%). The cut off point of RBC, WBC ≥ 100/uL, and bacteria ≥ 1000/uL corresponded to the positive of blood,<br /> leukoesterase, and nitrite on dipstick. The prevalence of hematuria in community by dipstick was 4,31%, female<br /> 71 (3,52%) cases, male 16 (0,79%) cases. The age distribution of hematuria was highest in female from 30-39<br /> years-old, and lowest in group over 60 years-old.<br /> Conclusions: The prevalence of hematuria in community was 4,31%. The results of dipstick by LabUmat<br /> and UriSed had high concordance in RBC, WBC and bacteria. Automated urinalysis system LabUmat-UriSed<br /> could give a quick and exact result for the large number of urine samples in high volume lab with limited staffs.<br /> Key words: Automated urinalysis, manual urinalysis, LabUmat-UriSed, urine sediment.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> <br /> Xét nghiệm phân tích nước tiểu thường quy<br /> là một đánh giá quan trọng trong chẩn đoán<br /> bệnh lý thận-niệu. Theo kinh điển, cần dựa vào<br /> kết hợp giữa kết quả dipstick và soi cặn lắng<br /> (khảo sát trụ niệu, tinh thể, cặn lắng) để đánh giá<br /> toàn diện xét nghiệm nước tiểu. Phương pháp<br /> quay li tâm soi cặn lắng nước tiểu kinh điển tốn<br /> nhiều thời gian và đòi hỏi người đọc phải được<br /> đào tạo kĩ năng xem cặn lắng. Hệ thống<br /> LabUmat-UriSed là một trong những máy phân<br /> tích nước tiểu tự động đã được đưa vào ứng<br /> dụng vài năm gần đây(5), đánh giá cặn lắng nước<br /> tiểu qua việc sử dụng phần mềm nhận dạng<br /> hình ảnh tế bào bằng chụp ảnh kĩ thuật số<br /> (Digital Imaging Cell Identification System)<br /> nhằm khắc phục một số nhược điểm của<br /> phương pháp phân tích nước tiểu thủ công. Cho<br /> đến nay, chúng tôi chưa tìm thấy báo cáo trong<br /> nước nghiên cứu về ứng dụng phương pháp<br /> phân tích nước tiểu tự động để đánh giá cặn lắng<br /> nước tiểu trong cộng đồng. Do vậy, chúng tôi<br /> thực hiện nghiên cứu này nhằm mục tiêu: (1) So<br /> sánh kết quả cặn lắng của hệ thống UriSed với<br /> kết quả dipstick đọc bằng hệ thống LabUmat, (2)<br /> Khảo sát tần suất tiểu máu trong cộng đồng.<br /> <br /> Người trưởng thành ≥ 19 tuổi, cư ngụ tại tỉnh<br /> Long An đồng ý tham gia nghiên cứu.<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Thiết kế nghiên cứu<br /> Nghiên cứu tiền cứu, cắt ngang<br /> <br /> 134<br /> <br /> Tiêu chuẩn loại trừ<br /> Phụ nữ có thai, đang hành kinh, suy thận<br /> mạn đang chạy thận nhân tạo<br /> <br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Được sự hỗ trợ của Viện Vệ Sinh Y Tế<br /> Công Cộng Thành Phố Hồ Chí Minh, Sở Y Tế<br /> Tỉnh Long An, Trung Tâm Y Tế Dự Phòng địa<br /> phương, chúng tôi mời ngẫu nhiên (từ danh<br /> sách địa phương gửi) những người trưởng<br /> thành trên 19 tuổi, cư ngụ tại tỉnh Long An,<br /> tham gia nghiên cứu. Người tham gia được<br /> phỏng vấn theo một bản câu hỏi đã soạn sẵn<br /> về bệnh lý thận-niệu, khám lâm sàng, xét<br /> nghiệm nước tiểu, máu và siêu âm bụng. Từng<br /> người tham gia được trực tiếp hướng dẫn<br /> (kèm theo bảng hướng dẫn) về kĩ thuật lấy<br /> nước tiểu giữa dòng đúng cách sau khi đã vệ<br /> sinh lỗ tiểu bằng khăn ướt được phát sẵn. Các<br /> mẫu nước tiểu đều đạt thể tích thích hợp ≥<br /> 10ml, không sử dụng chất bảo quản và được<br /> xét nghiệm tại Trung Tâm Chẩn Đoán Y Khoa<br /> MEDIC với hệ thống phân tích nước tiểu tự<br /> động LabUmat-UriSed (Hình 1).<br /> Mẫu nước tiểu được đưa vào hệ thống<br /> LabUmat-UriSed qua hai bước. Bước 1, thiết bị<br /> LabUmat tiến hành phân tích bán định lượng 12<br /> thông số bằng kĩ thuật dipstick (que dipstick<br /> <br /> Chuyên Đề Thận Niệu<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 4 * 2014<br /> LabStrip U1 Plus; Analyticon Biotechnologies<br /> AG, Lichtenfels, Germany) như màu sắc, độ<br /> trong (clarity), pH, tỉ trọng, glucose, bilirubin,<br /> urobilinogen, cetone, protein, blood, leucocytes,<br /> nitrite. Bước 2, mẫu nước tiểu được tự động<br /> chuyển qua thiết bị UriSed (77 Elektronika Kft,<br /> Budapest, Hungary). Tại đây, 200uL nước tiểu<br /> được hút vào pipette, quay li tâm 2000<br /> vòng/phút trong 10 giây. Cặn lắng ở đáy của<br /> pipette, được nhỏ và trải mỏng giữa 2 lớp mica<br /> của cuvette. Hệ thống Urised chụp tự động<br /> (thông qua kính hiển vi) 3-4 giây cho mỗi hình<br /> ảnh, 5 ảnh có độ phân giải cao cho 1 mẫu nước<br /> tiểu (hình 2). Sau đó, các ảnh được lưu lại và<br /> được chuyển qua máy tính có phần mềm phân<br /> tích kết quả và tự động trả lời về số lượng thành<br /> phần hữu hình với đơn vị là particles/hpf hoặc<br /> particles/xl (hpf: high poyer field hoặc quang<br /> trường 40, QT40). Toàn bộ ảnh được so sánh tự<br /> động với ảnh chuẩn để phát hiện số lượng thành<br /> phần hữu hình (particles) bất thường. Hệ thống<br /> được cài đặt báo động nếu ghi nhận bất thường,<br /> một kĩ thuật viên được huấn luyện về cặn lắng<br /> nước tiểu sẽ kiểm chứng bằng cách quan sát lại 5<br /> ảnh đã lưu trên màn hình máy tính trước khi<br /> đưa ra kết luận cuối cùng. Hệ thống chúng tôi sử<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> dụng có công suất xử lý mỗi giờ khoảng 250 mẫu<br /> nước tiểu (LabUmat) và 60 mẫu nước tiểu<br /> (UriSed). Trong phạm vi của bài nghiên cứu này,<br /> chúng tôi chỉ tập trung phân tích tỷ trọng, pH,<br /> blood, leucocytes, nitrite đối với dipstick; cặn<br /> lắng nước tiểu (hồng cầu, bạch cầu, tế bào biểu<br /> mô, trụ và tinh thể) đối với hệ thống UriSed. Kết<br /> quả sinh hóa nước tiểu như glucose, bilirubin,<br /> urobilinogen, cetone, protein được trình bày sau.<br /> Hệ thống Urised chỉ cho biết số lượng trụ và<br /> không nhận dạng được bản chất trụ, có thể xác<br /> định các loại tinh thể khác nhau như calcium<br /> oxalate monohydrate, calcium oxalate dihydrate,<br /> urate, amorphic phosphate (Hình 2).<br /> Máy Urised được cài đặt để ghi nhận bất<br /> thường cho các phân tử phát hiện được như sau:<br /> Hồng cầu (RBC) ≥ 40/uL, Bạch cầu (WBC) ≥<br /> 50/uL, tinh thể calcium oxalate monohydrate ≥<br /> 18/uL, tinh thể calcium oxalate dihydrate ≥<br /> 18/uL, trụ hyaline ≥ 4/uL, trụ bệnh lý (pathologic<br /> cast) ≥ 2,5/uL, tế bào biểu mô (nonsquamous<br /> epithelial cell) ≥ 4/uL, tế bào biểu mô lát<br /> (squamous epithelial cell) ≥ 25/uL, nấm men ≥<br /> 10/uL, vi khuẩn (bacteria) ≥ 200/uL, chất nhầy<br /> (mucus) ≥ 660/uL.<br /> <br /> Hình 1: Hệ thống phân tích nước tiểu tự động LabUmat-UriSed<br /> <br /> Chuyên Đề Thận Niệu<br /> <br /> 135<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 4 * 2014<br /> <br /> (A)<br /> <br /> (B)<br /> <br /> (C)<br /> <br /> (D)<br /> <br /> Hình 2: Các ảnh chụp tự động từ hệ thống UriSed (A): Hồng cầu (RBC) (B) Tinh thể acid uric (URI) (C) Tinh<br /> thể calcium oxalate monohydrate(CaOxm) và tinh thể calcium oxalate dihydrate (CaOxd) (D) Bạch cầu (WBC)<br /> <br /> Xử lý số liệu<br /> Các số liệu được xử lý và kiểm định thống kê<br /> bằng phần mềm SPSS 20.0. Các biến số liên tục<br /> được trình bày dưới dạng số trung bình ± độ<br /> lệch chuẩn (nếu là phân phối chuẩn), hoặc trung<br /> vị (khoảng tứ phân vị) nếu không phải phân<br /> phối chuẩn. Các biến số định tính trình bày dưới<br /> dạng tỉ lệ phần trăm. p < 0,05 được xem là có ý<br /> nghĩa thống kê.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Trong thời gian từ tháng 05 đến tháng 07<br /> năm 2012, chúng tôi khảo sát 2019 mẫu nước tiểu<br /> từ 2062 người tham gia. Các biến số được khảo<br /> sát tính chuẩn bằng phương pháp KolmogonovSmirnoy, trong đó chỉ có biến số tuổi, pH và tỉ<br /> trọng nước tiểu có phân phối chuẩn nên được<br /> trình bày bằng trung bình ± độ lệch chuẩn. Các<br /> biến số còn lại đều không có phân phối chuẩn<br /> nên được trình bày bằng trung vị, khoảng tứ<br /> phân vị (25%-75%). Tuổi trung bình của dân số<br /> nghiên cứu là 42,3 ± 14,1. Nữ chiếm ưu thế hơn<br /> nam (54,4% so với 45,6%).<br /> <br /> 136<br /> <br /> So sánh kết quả cặn lắng của hệ thống<br /> Urised với kết quả dipstick của LabUmat<br /> Kết quả xét nghiệm về máu (blood) và bạch<br /> cầu qua leukoesterase dương tính gặp ở nữ<br /> nhiều hơn nam ở cả 2 nhóm tuổi (bảng 1). Tỉ lệ<br /> bạch cầu trong nước tiểu ở nữ 2,7% (30/1098),<br /> nam 0,4% (4/921). Hầu hết 31/34 trường hợp<br /> (TH) leukoesterase dương tính không kèm<br /> nitrite dương tính. Chỉ có 3 TH có nitrite dương<br /> tính, cả 3 TH đều ở nhóm trên 40 tuổi và có<br /> leukoesterase dương tính nghĩ nhiều đến<br /> nguyên nhân nhiễm trùng tiểu (Bảng 3). Kết quả<br /> soi cặn lắng của Urised phát hiện tỷ lệ hồng cầu,<br /> bạch cầu thấp hơn so với dipstick, tuy nhiên tỷ lệ<br /> có vi khuẩn> 200/uL cao hơn tỷ lệ nitrite dương<br /> tính (bảng 1, 2).<br /> Về tinh thể, chúng tôi không có mẫu nước<br /> tiểu (NT) nào có tinh thể acid uric hay tinh thể<br /> phosphate vô định hình. Có 4 mẫu NT có tinh<br /> thể calcium oxalate, trong đó, 1 mẫu có tinh<br /> thể calcium oxalate monohydrate (có 195 tinh<br /> thể/uL), 3 mẫu có tinh thể calcium oxalate<br /> dihydrate (số tinh thể lần lượt 45, 95, 125 tinh<br /> thể/uL).<br /> <br /> Chuyên Đề Thận Niệu<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 18 * Phụ bản của Số 4 * 2014<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bảng 1: Kết quả dipstick nước tiểu của LabUmat phân theo tuổi và giới<br /> Đặc điểm<br /> <br /> Chung<br /> <br /> pH<br /> Tỉ trọng<br /> Blood dương tính<br /> Leukoesterase dương<br /> tính<br /> Nitrite dương tính<br /> <br /> Tuổi < 40<br /> Nữ<br /> Nam<br /> (n=555)<br /> (n=461)<br /> 6,4 ± 0,6<br /> 6,4 ± 0,6<br /> 6,4 ± 0,6<br /> 1,012 ± 0,007 1,012 ± 0,008<br /> 1,014 ±<br /> 0,007<br /> 87 (4,3)<br /> 39 (7,0)<br /> 5 (1,1)<br /> 34 (1,7)<br /> 16 (2,9)<br /> 0 (0)<br /> 3 (0,1)<br /> <br /> 0 (0)<br /> <br /> p<br /> <br /> Tuổi ≥ 40<br /> Nữ<br /> Nam<br /> (n=543)<br /> (n=460)<br /> 6,3 ± 0,5<br /> 6,3 ± 0,6<br /> 1,011± 0,007 1,013 ± 0,007<br /> <br /> 0,291<br /> 0,002*<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,240<br /> 0,001*<br /> <br /> 200/uL) thấp hơn giới hạn<br /> dương tính các thành phần tương ứng của<br /> dipstick.<br /> <br /> Tế bào biểu mô<br /> (TBBM/uL)<br /> 2<br /> 9<br /> 0<br /> 0<br /> <br /> LabUmat (Dipstick)<br /> Leukoesterase<br /> Nitrite<br /> Dương tính<br /> Dương tính<br /> Dương tính<br /> Âm tính<br /> <br /> Dương tính<br /> Dương tính<br /> Dương tính<br /> Âm tính<br /> <br /> So sánh kết quả của dipstick với UriSed,<br /> chúng tôi nhận thấy tỉ lệ tương đồng (cùng âm,<br /> hoặc cùng dương) của 2 xét nghiệm lần lượt là<br /> 97,82% với hồng cầu, 99,26% với bạch cầu và<br /> 99,95% với vi khuẩn. Điều này chứng tỏ cả 2 xét<br /> nghiệm có sự tương đồng trong khảo sát 3 thành<br /> phần hồng cầu, bạch cầu và vi khuẩn trong nước<br /> tiểu (Bảng 4).<br /> <br /> Bảng 4: Tỉ lệ đồng thuận về kết quả cặn lắng nước tiểu của hệ thống UriSed với kết quả dipstick<br /> N=2019<br /> Nhóm 1<br /> Nhóm 2<br /> Nhóm 3<br /> Nhóm 4<br /> <br /> Dipstick<br /> Dương tính<br /> Âm tính<br /> Dương tính<br /> Âm tính<br /> <br /> Chuyên Đề Thận Niệu<br /> <br /> Urised<br /> Dương tính<br /> Âm tính<br /> Âm tính<br /> Dương tính<br /> <br /> Hồng cầu (n,%)<br /> 37 (2,18)<br /> 1931 (95,64)<br /> 50 (2,48)<br /> 1 (0,05)<br /> <br /> Bạch cầu (n,%)<br /> 19 (0,94)<br /> 1985 (98,32)<br /> 15 (0,74)<br /> 0 (0)<br /> <br /> Vi khuẩn (n,%)<br /> 3 (0,15)<br /> 2014 (99,80)<br /> 0 (0)<br /> 1 (0,05)<br /> <br /> 137<br /> <br />