Khảo sát đặc điểm lâm sàng giải phẫu bệnh 14 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ ở phổi

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> KHẢO SÁT ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG-GIẢI PHẪU BỆNH<br /> 14 TRƯỜNG HỢP CARCINÔM TẾ BÀO NHỎ Ở PHỔI<br /> Trần Minh Thông*, Lê Hoa Duyên*<br /> TÓM TẮT<br /> Tổng quan: Carcinôm tế bào nhỏ xuất hiện ở khoảng 20% người mắc bệnh ung thư phổi; hai phần ba<br /> trường hợp u ở vị trí trung tâm của phổi. Loại ung thư này cho di căn rất sớm, ñến các hạch vùng trung thất<br /> và cơ quan ngoài phổi khác, ñặc biệt là não và tủy xương. Carcinôm tế bào nhỏ ñáp ứng tốt với hoá trị, hơn<br /> 70% trường hợp có ñáp ứng và 30% trường hợp có ñáp ứng hoàn toàn; mặc dù vậy, hầu hết carcinôm tế<br /> bào nhỏ ñều tái phát.<br /> Tư liệu nghiên cứu: 14 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ ở phổi ñược chẩn ñoán tại Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> trong năm 2008.<br /> Phương pháp nghiên cứu: cắt ngang mô tả và hồi cứu các bệnh án, chọn các trường hợp thỏa tiêu<br /> chuẩn chọn mẫu và ghi ñầy ñủ các số liệu trên hồ sơ vào phiếu thu thập số liệu.<br /> Kết quả: Tỷ lệ nam/nữ = 13/1. Khoảng tuổi mắc bệnh 50-59, chiếm 29%. Tuổi mắc bệnh trung bình là<br /> 57,5 tuổi. 69,23 % giới nam có thói quen hút thuốc lá. 71,43% trường hợp có u ở vị trí trung tâm và 28,57%<br /> trường hợp có u ở vị trí ngoại vi. Kích thước u trung bình của carcinôm tế bào nhỏ là 5,3 cm. Các triệu<br /> chứng ñau ngực và ho kéo dài xuất hiện nhiều nhất với tỷ lệ phần trăm lần lượt là 66,67% và 64,29%. Hầu<br /> hết các dấu hiệu và triệu chứng ñều gặp ở u vị trí trung tâm nhiều hơn u vị trí ngoại vi.<br /> Kết luận: Đau ngực và ho kéo dài là các triệu chứng quan trọng của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi.<br /> Từ khoá: carcinôm phế quản phổi nguyên phát, carcinôm tế bào nhỏ.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> RETROSPECTIVE STUDY OF CLINICOPATHOLOGIC FEATURES OF 14<br /> BRONCHIAL SMALL CELL CARCINOMA CASES<br /> Tran Minh Thong, Le Hoa Duyen<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 14 - Supplement of No 2 - 2010: 385 - 389<br /> Background: Small cell lung cancer (SCLC) represents about 20% of all lung cancers; about 80% are<br /> centrally located. The disease is characterized by an aggressive tendency to metastasize. It often spreads<br /> early to mediastinal lymph nodes and distant sites, especially bone marrow and brain. SCLCs are initially<br /> very responsive to chemotherapy (>70% responses, with 30% complete responses); however, most SCLCs<br /> ultimately relapse.<br /> Objective: To evaluate the clinicopathologic features of 14 small cell carcinomas of lung cancer cases<br /> that were diagnosed at Cho Ray hospital between January 2008 and December 2008.<br /> Methods: Descriptive cross sectional study. We retrospectively reviewed 14 patients with a<br /> pathological diagnosis of small cell carcinoma of lung cancer at Cho Ray hospital between January<br /> 2008 and December 2008.<br /> Results: Our study group included 13 male and 1 female patients aged between 32 to 88 years with<br /> mean age of 57.5 years. Majority of patients were found to be in the fifth to sixth decade of life. 69.23%<br /> of male patients were smokers. All patients presented with some signs or symptoms. 71.43% small cell<br /> carcinoma patients had neoplasms which were centrally located, while 28.57% small cell carcinoma<br /> patients had neoplasms which were peripherally located. The average diameter of these small cell<br /> carcinoma tumors was 5.3cm. The most frequent presenting symptoms were chest pain and persistent<br /> cough, 66.67% and 64.29%, respectively. Central small cell carcinoma tumors caused persistent cough,<br /> * Khoa Giải phẫu bệnh, Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> Tác giả liên hệ: BSCKII. Trần Minh Thông; ĐT: 0918202941, Email: tranmthong2003@yahoo.com<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010<br /> <br /> 385<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> haemoptisis, dyspnea and systemic symptoms more frequently than peripheral small cell carcinoma<br /> tumors did.<br /> Conclusions: Chest pain and persistent cough are the most important clinical symptoms of small<br /> cell carcinoma.<br /> Keywords: primary bronchial carcinoma, squamous cell carcinoma.<br /> giới nam có thói quen hút thuốc lá.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Người<br /> Nhằm tìm hiểu ñặc ñiểm lâm sàng giải phẫu<br /> 5<br /> bệnh của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi của người<br /> Việt Nam, chúng tôi tiến hành hồi cứu 14 trường<br /> 4<br /> 4<br /> hợp ñã ñược chẩn ñoán là carcinôm tế bào nhỏ ở<br /> < 30<br /> 3<br /> phổi tại Bệnh viện Chợ Rẫy trong năm 2008.<br /> 3<br /> 3<br /> 30-39<br /> 40-49<br /> Mục tiêu nghiên cứu<br /> 2<br /> 50-59<br /> 2<br /> 2<br /> Xác ñịnh ñặc ñiểm lâm sàng của 14 trường hợp<br /> 60-69<br /> carcinôm tế bào nhỏ ở phổi trên cơ sở ñối chiếu giải<br /> 70-79<br /> 1<br /> >=80<br /> phẫu bệnh trong năm 2008 tại Bệnh viện Chợ Rẫy.<br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 0<br /> 0<br /> 0<br /> < 30<br /> 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 >=80<br /> Nhóm tuổi<br /> Thời gian và ñịa ñiểm tiến hành<br /> Các trường hợp nghiên cứu ñược khảo sát từ<br /> Biểu ñồ 1: Sự phân bố người mắc bệnh carcinôm tế<br /> tháng 1/2008 ñến tháng 12/2008 tại Bệnh viện Chợ<br /> bào nhỏ theo nhóm tuổi.<br /> Rẫy.<br /> Đặc ñiểm lâm sàng của carcinôm tế bào gai ở<br /> Đối tượng nghiên cứu<br /> phổi<br /> 14 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ ñược chẩn<br /> Bảng 1: Các biểu hiện lâm sàng của 14 trường hợp<br /> ñoán lâm sàng và giải phẫu bệnh trong 150 ca<br /> carcinôm tế bào nhỏ tại thời ñiểm chẩn ñoán<br /> carcinoma phế quản phổi nguyên phát.<br /> Biểu hiện lâm sàng<br /> Tần số Tỷ lệ %<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> Không triệu chứng<br /> 1<br /> 7,14%<br /> Cắt ngang mô tả. Hồi cứu bệnh án thỏa tiêu chí<br /> Ho kéo dài<br /> 9<br /> 64,29%<br /> chọn mẫu và ghi ñầy ñủ các số liệu trong hồ sơ vào<br /> Ho ra máu<br /> 4<br /> 28,57%<br /> Viêm phổi<br /> 1<br /> 7,14%<br /> phiếu thu thập. Xử lý số liệu nghiên cứu bằng phần<br /> Đau ngực<br /> 8<br /> 66,67%<br /> mềm Excel, kết quả nghiên cứu ñược trình bày<br /> Khó thở<br /> 4<br /> 28,57%<br /> dưới dạng bảng, biểu ñồ, hình ảnh.<br /> Khàn tiếng<br /> 0<br /> 0%<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.<br /> Nuốt nghẹn<br /> 0<br /> 0%<br /> Đặc ñiểm dịch tễ lâm sàng của carcinôm tế bào<br /> Tràn dịch màng phổi<br /> 4<br /> 33,33%<br /> gai ở phổi.<br /> Hội chứng Pancoast<br /> 0<br /> 0%<br /> 92,86% là giới nam; 7,14% là giới nữ. Tỷ lệ<br /> Hội chứng TM chủ trên<br /> 0<br /> 0%<br /> nam / nữ = 13/1. Tuổi mắc bệnh trung bình là 57,5<br /> Di căn não<br /> 1<br /> 7,14%<br /> tuổi. Tỷ lệ phần trăm người mắc bệnh ở các nhóm<br /> Di căn thận<br /> 1<br /> 7,14%<br /> tuổi 30-39, 40-49, 50-59, 60-69, 70-79 và ≥ 80 lần<br /> Di căn xương<br /> 1<br /> 7,14%<br /> lượt là 14%; 14%; 29%; 21%; 21%; 0%. Nhóm<br /> Di căn gan<br /> 2<br /> 14,29%<br /> tuổi từ 50-59 tuổi có số người mắc bệnh cao nhất.<br /> Hạch ngoại vi<br /> 1<br /> 7,14%<br /> Không có trường hợp dưới 30 tuổi. Số người mắc<br /> Triệu chứng không ñặc hiệu<br /> 6<br /> 42,86%<br /> bệnh tăng nhanh dần ñến tuổi 59, sau ñó giảm dần<br /> Bảng 2: Sự phân bố các triệu chứng lâm sàng<br /> thường gặp theo vị trí u.<br /> ñến tuổi 79 và giảm nhanh sau tuổi ≥ 80. 69,23%<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010<br /> <br /> 386<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> Vị trí u Trung<br /> Ngoại vi Tổng<br /> Đặc ñiểm lâm sàng tâm<br /> 7<br /> 2<br /> 9<br /> Ho kéo dài<br /> (77,78%) (22,22%) (100%)<br /> 4<br /> Ho ra máu<br /> 3 (75%) 1 (25%)<br /> (100%)<br /> 8<br /> Đau ngực<br /> 4 (50%) 4 (50%)<br /> (100%)<br /> 4<br /> Khó thở<br /> 4 (100%) 0 (100%)<br /> (100%)<br /> Tràn dịch màng<br /> 4<br /> 2 (50%) 2 (50%)<br /> phổi<br /> (100%)<br /> 5<br /> Triệu chứng không<br /> 1<br /> 6<br /> ñặc hiệu<br /> (83,33%) (16,67%) (100%)<br /> <br /> Hình 1: Carcinôm tế bào nhỏ. (Huỳnh Văn T, nam,<br /> 72 tuổi, MSGPB: Z9841, H-Ex200)<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Đặc ñiểm giải phẫu bệnh của carcinôm tuyến<br /> phế quản.<br /> Có 14 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ trong<br /> 150 trường hợp carcinôm phế quản phổi nguyên<br /> phát ñược chẩn ñoán tại Bệnh viện Chợ Rẫy trong<br /> năm 2008, chiếm tỷ lệ 9,33%. 71,43% carcinôm tế<br /> bào nhỏ có u ở vị trí trung tâm và 28,57% carcinôm<br /> tế bào nhỏ có u ở vị trí ngoại vi. Kích thước u trung<br /> bình của carcinôm tế bào gai là 5,3 cm. Kích thước<br /> trung bình của u vị trí trung tâm là 5,25 cm. Kích<br /> thước trung bình của u vị trí ngoại vi là 5,5 cm.<br /> Không có sự chênh lệch lớn giữa kích thước trung<br /> bình của u vị trí trung tâm với kích thước u trung<br /> bình của u vị trí ngoại vi.<br /> <br /> Hình 2: Carcinôm tế bào nhỏ. (Huỳnh Văn T, nam,<br /> 72 tuổi, MSGPB: Z9841,H-Ex200)<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010<br /> <br /> 387<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Đặc ñiểm dịch tễ lâm sàng của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi<br /> Trong lô nghiên cứu của chúng tôi, 92,86% là giới nam và 7,14% là giới nữ. Tỷ lệ nam / nữ =<br /> 13/1. Tuổi mắc bệnh trung bình của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi là 57,5 tuổi. Ở Thổ Nhĩ Kỳ, tác<br /> giả Hasan Tathsoz và cộng sự ghi nhận carcinôm tế bào nhỏ ở phổi có 94% là giới nam và 6% là<br /> giới nữ;tuổi trung bình mắc bệnh của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi là 58 ± 8,1 tuổi(2). Như vậy, có<br /> sự giống nhau về giới mắc bệnh carcinôm tế bào nhỏ ở phổi giữa Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ.<br /> Đặc ñiểm lâm sàng của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi<br /> Người mắc bệnh carcinôm tế bào nhỏ thường ở tuổi trung niên và già (40-70 tuổi), tỷ lệ giới nữ<br /> thấy tăng nhanh hơn ở giới nam. Diễn tiến nhanh nên carcinôm tế bào nhỏ có nhiều triệu chứng lâm<br /> sàng và cho di căn sớm hơn các loại ung thư phế quản khác. Carcinôm tế bào nhỏ thường cho di<br /> căn vào hạch rốn phổi dù chưa tìm thấy u nguyên phát. U xâm nhập sớm vào màng phổi và trung<br /> thất, gây ra hội chứng sau ñây: Hội chứng Cushing do nội tiết tố ACTH, hội chứng ADH do nội tiết<br /> tố ADH, hội chứng nhược cơ (còn gọi là hội chứng Eaton-Lambert) khác hoàn toàn với bệnh nhược<br /> cơ nặng(6). Trong lô nghiên cứu của chúng tôi có tất cả 14 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ ñược thu<br /> thập trong một năm có ñặc ñiểm lâm sàng như sau: không triệu chứng 7,14%; ho kéo dài 64,29%;<br /> ho ra máu 28,57%; khó thở 28,57%; ñau ngực 66,67%; tràn dịch màng phổi 33,33%; triệu chứng<br /> không ñặc hiệu 42,86%. Kích thước u trung bình 5,3 cm; và 71,43% u ở vị trí trung tâm.<br /> Một khảo sát hồi cứu 150 trường hợp carcinôm tế bào nhỏ trong mười năm (từ tháng 1/1988<br /> ñến tháng 12/1997) tại Bắc Thổ Nhĩ Kỳ, tác giả Hasan Tathsoz và cộng sự ghi nhận các lý do ñến<br /> khám bao gồm: ho 28%, khó thở 23,2%, ñau ngực 19,2%, ñau ngoài lồng ngực 10,3%, mệt mỏi<br /> 5,1%, khàn tiếng 5,5%, ăn kém và sụt cân 4,5%, ho ra máu 3,8%. 25,8% ở giai ñoạn giới hạn,<br /> 74,2% ở giai ñoạn lan tràn(2). Chúng tôi cũng ghi nhận các lý do ñến khám của 14 người mắc<br /> bệnh carcinôm tế bào nhỏ gồm có: không triệu chứng 7,14%; ho 7,14%; ho ra máu 14,28%; khó<br /> thở 21,43%; ñau ngực 35,71%; ho kèm khó thở 7,14% và ñau ñầu 7,14%. So sánh hai số liệu<br /> này, chúng tôi nhận thấy lý do nhập viện của người mắc bệnh carcinôm tế bào nhỏ ở Bệnh viện<br /> Chợ Rẫy chiếm tỷ lệ phần trăm cao nhất là ñau ngực, còn lý do nhập viện của người mắc bệnh<br /> carcinôm tế bào nhỏ ở vùng phía bắc Thổ Nhĩ Kỳ chiếm tỷ lệ cao nhất là ho. Tuy nhiên, số lượng<br /> trường hợp carcinôm tế bào nhỏ mà chúng tôi ghi nhận ñược còn thấp do thời gian nghiên cứu<br /> ngắn, chính vì vậy chúng chưa có một nhận ñịnh chính xác nào về ñặc ñiểm lâm sàng của<br /> carcinôm tế bào nhỏ, vấn ñề này cần ñược nghiên cứu thêm.<br /> Đặc ñiểm giải phẫu bệnh của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi<br /> Theo WHO (2004), tỷ lệ phần trăm của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi là 20%(8). Theo Cecil<br /> (2008), tỷ lệ phần trăm của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi là 15%(Error! Reference source not found.). Trong<br /> 150 trường hợp carcinôm phế quản phổi nguyên phát ñược chẩn ñoán tại Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> trong năm 2008, có 14 trường hợp là carcinôm tế bào nhỏ, chiếm tỷ lệ 9,33%. So sánh các số liệu<br /> trên, chúng tôi nhận thấy tỷ lệ phần trăm của carcinôm tế bào nhỏ ở phổi trong lô nghiên cứu cao<br /> hơn so với các tác giả khác. Sự khác biệt này có thể giải thích là do các yếu tố nguy cơ tác ñộng<br /> trên người bệnh khác nhau trên các vùng của thế giới như thói quen hút thuốc lá. Theo nhiều<br /> nghiên cứu, thuốc lá gây ung thư tế bào gai và tế bào nhỏ với tỷ lệ cao(3). Ngoài thuốc lá, sự ô<br /> nhiễm khí Radon, bụi Abestos, chất hóa học ở các nước phát triển cao hơn chúng tôi, do nền công<br /> nghiệp của họ tạo ra. Khí Radon là chất dễ gây ung thư phổi loại tế bào nhỏ(Error! Reference source not<br /> found.)<br /> . Ngược lại, trong lô nghiên cứu của chúng tôi, những người mắc bệnh ña số là nông dân có<br /> thói quen hút thuốc lá, sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ. Do vậy, chúng tôi không thể loại trừ<br /> ñược vai trò của các chất sinh ung vừa ñề cập tham gia vào quá trình biến ñổi tế bào, làm thay ñổi<br /> tỷ lệ thành phần các týp mô học ung thư phổi ở Việt Nam.<br /> KẾT LUẬN<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010<br /> <br /> 388<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 14 * Phụ bản của Số 2 * 2010<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Tỷ lệ nam / nữ = 13/1. Tuổi mắc bệnh trung bình là 57,5 tuổi. Khoảng tuổi mắc bệnh 5059, chiếm 29%. 69,23% giới nam có thói quen hút thuốc lá. 71,43% trường hợp có u ở vị trí<br /> trung tâm và 28,57% trường hợp có u ở vị trí ngoại vi. Kích thước u trung bình là 5,3 cm.<br /> Các triệu chứng ñau ngực, ho kéo dài và triệu chứng không ñặc hiệu chiếm tỷ lệ cao nhất. Ho<br /> kéo dài, ho ra máu, khó thở và triệu chứng không ñặc hiệu ñều gặp ở u vị trí trung tâm nhiều<br /> hơn u vị trí ngoại vi. Sự tiến triển nhanh tùy thuộc mức ñộ biệt hóa tế bào u. Trong 150<br /> trường hợp carcinôm phế quản phổi nguyên phát ñược chẩn ñoán tại Bệnh viện Chợ Rẫy<br /> trong năm 2008, có 14 trường hợp là carcinôm tế bào nhỏ, chiếm tỷ lệ 9,33%.<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Harvey IP, et al: (2005): Clinical presentation of Non-Small cell carcinom of the lung. Lung<br /> cancer: Principles and practice. 2005;1:293-326.<br /> 2. Hasan T, M. LE, Serhat F, Bedri K. (2000) Clinical features and outcomes of Small - cell<br /> lung cancer cases from Northern Turkey. Turkish Respiratory Journal. 2000; Vol.1, No.2.<br /> 3. Irfan M, et al. (2005): Lung Cancer: Non-Small Cell. eMedicine website. 13/12/2005. Địa<br /> chỉ internet: www.emedicine.com/med/topic1333.html<br /> 4. Irfan M, et al: (2008) Lung Cancer, Oat Cell (Small Cell). eMedicine website. 15/10/2008.<br /> Địa chỉ internet: www.emedicine.com/med/TOPIC1336.html<br /> 5. Lê Hoa Duyên (2009). Khảo sát ñặc ñiểm lâm sàng-giải phẫu bệnh 150 trường hợp carcinôm<br /> phế quản phổi nguyên phát. Khóa luận tốt nghiệp bác sĩ ña khoa. 2009; 1-92.<br /> 6. Nguyễn Sào Trung, Nguyễn Văn Thắng (2003): Bệnh phổi. Trong Nguyễn Sào Trung: Bệnh<br /> học tạng và hệ thống. 2003: 31-50.<br /> 7. Shanda B. (2008): Clinical diagnosis of pulmonary neoplasms. Diagnostic pulmonary<br /> pathology, 2nd edition: 28,539-556.<br /> 8. William DT, Elizabeth B, Hermelink HKM, Curtis CH: Tumors of the lung. WHO<br /> classification tumors of the lung, pleura, thymus and heart. 2004; 1:9-126<br /> 9. Yilmaz A, Reha B, Birol B, Ergun K, Sibel U 2000, Uskul TB. Lung cancer in Nonsmokers. Turkish Respiratory Journal; 1(2):14-16.<br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Bệnh Viện Chợ Rẫy Năm 2010<br /> <br /> 389<br /> <br />