Khóa luận tốt nghiệp: Một số chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

Chia sẻ: Gdfb Gdfb | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài Một số chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam nghiên cứu lý luận chung về doanh nghiệp vừa và nhỏ và chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho doanh nghiệp vừa và nhỏ. Thực trạng doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam và hoạt động xuất khẩu của các doanh nghiệp này giai đoạn 2000-2008. Một số quan điểm mục tiêu phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa giai đoạn 2006-2010, kiến nghị hoàn thiện chính sách hỗ trợ tài chính.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Một số chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI --------o0o------- KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP Đề tài : MỘT SỐ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VIỆT NAM Họ và tên sinh viên : Phùng Thị Phƣơng Ngọc Lớp : Trung 1 Khóa : 44 Giáo viên hướng dẫn : TS. Nguyễn Xuân Nữ Hà Nội, tháng 04 năm 2009
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÀ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA .................................................... 4 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ DNNVV .................................................... 4 1.1.1. KHÁI NIỆM DNNVV .............................................................................. 4 1.1.2. ĐẶC TRƢNG CỦA DNNVV ................................................................... 6 1.1.3. VAI TRÒ CỦA DNNVV........................................................................... 9 1.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CỦA CÁC DNNVV ........... 13 1.2.1. TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CỦA CÁC DNNVV . 13 1.2.2. MỘT SỐ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DNNVV ....................................................... 14 1.2.3. VAI TRÒ CỦA CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH TRONG VIỆC NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CỦA DNNVV ................................... 26 CHƢƠNG 2: ......................................................................................................... 31 THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA Ở VIỆT NAM .............................................................................................. 31 2.1. THỰC TRẠNG DNNVV Ở VIỆT NAM .................................................... 31 2.1.1. SỐ LƢỢNG .......................................................................................... 32 2.1.2. QUY MÔ LAO ĐỘNG .......................................................................... 34 2.1.3. NĂNG LỰC VỐN.................................................................................. 34 2.1.4. TRÌNH ĐỘ CÔNG NGHỆ CỦA DNNVV .............................................. 36 2.1.5. VỀ CHẤT LƢỢNG SẢN PHẨM ............................................................ 37 2.1.6. VỀ HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG .............................................................. 38 2.1.7. NĂNG LỰC QUẢN TRỊ DOANH NGHIỆP VÀ TIẾP CẬN THỊ TRƢỜNG ....................................................................................................................... 39
2.2. THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU CỦA DNNVV VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2000 – 2008 ....................................................................................................... 39 2.2.1. KIM NGẠCH XUẤT KHẨU .................................................................. 40 2.2.2. CƠ CẤU MẶT HÀNG XUẤT KHẨU ..................................................... 41 2.2.3. THỊ TRƢỜNG XUẤT KHẨU ................................................................ 42 2.3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DNNVV VIỆT NAM. 43 2.3.1. CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ THÔNG QUA THUẾ...................................... 44 2.3.2. CÁC BIỆN PHÁP HỖ TRỢ VỐN CHO SẢN XUẤT HÀNG XUẤT HÀNG XUẤT KHẨU CHO DNNVV ........................................................................... 52 CHƢƠNG 3: ......................................................................................................... 79 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA ..................................................................................................... 79 3.1. QUAN ĐIỂM PHÁT TRIỂN DNNVV ....................................................... 79 3.2. MỤC TIÊU PHÁT TRIỂN DNNVV GIAI ĐOẠN 2006 – 2010 ................. 80 3.2.1. MỤC TIÊU TỔNG QUÁT..................................................................... 80 3.2.2. MỤC TIÊU CỤ THỂ ............................................................................ 80 3.2.3. NHIỆM VỤ CHỦ YẾU ......................................................................... 80 3.3. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN CÁC CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DNNVV ....... 82 3.3.1. KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI NHÀ NƢỚC ...................................................... 82 3.3.2. KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI CÁC NGÂN HÀNG THƢƠNG MẠI................... 94 3.3.3. KIẾN NGHỊ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP ............................................. 96 KẾT LUẬN ......................................................................................................... 101 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO VÀ TRÍCH DẪN ................................. 102
DANH MỤC BẢNG Bảng 1: Số lƣợng và tỷ lệ DNNVV theo hình thức pháp lý giai đoạn 2000-2006 ... 33 Bảng 2: Một số chỉ tiêu trung bình về hiệu quả hoạt động của DNNVV 2001- 2007 .............................................................................................................................. 38 Bảng 3: Thống kê kim ngạch xuất khẩu của DNNVV Việt Nam giai đoạn 2000- 2007 (Đơn vị: tỷ USD) .......................................................................................... 40 Bảng 4: Cơ cấu nhóm hàng xuất khẩu 2000 – 2007 (Đơn vị:%) ............................. 41 Bảng 5: Hoạt động của ba quỹ thành viên của Mekong capital. ............................. 53 Bảng 6: Danh sách các công ty cho thuê tài chính đang hoạt động tại Việt Nam .... 67 DANH MỤC HÌNH Hình 1: Các thị trƣờng xuất khẩu chủ yếu của DNNVV Việt Nam ........................ 42 Hình 2: Hoạt động tín dụng của Ngân hàng Phát triển Việt Nam ........................... 57 Hình 3: Thống kê dƣ nợ cho DNNVV vay 7 tháng đầu năm 2008 ......................... 59 Hình 4: Thống kê nợ xấu cho vay DNNVV 7 tháng đầu năm 2008 ........................ 60 Hình 5: Báo cáo kết quả cho vay hỗ trợ lãi suất đối với các tổ chức, cá nhân vay vốn ngân hàng từ 01/02/2009 - 20/03/2009. [20] .......................................................... 62 Hình 6: Diễn biến tỷ giá USD/VND trong 26/11/2008 – 23/01/2009 ..................... 75 DANH MỤC HỘP Hép 1: Thay ®æi khung thuÕ xuÊt khÈu tõ ngµy 01/01/2009 ................................... 46 Hép 2 : Quy ®Þnh gi¶m 30% thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp quý IV/2008 vµ c¶ n¨m 2009 cho DNNVV ................................................................................................. 51 Hép 3: TiÕn ®é thùc hiÖn b¶o l·nh doanh nghiÖp vay vèn theo QuyÕt ®Þnh 14/2009/Q§-TTg cña Thñ t-íng ChÝnh phñ. .......................................................... 70
LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xu thế toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế đã và đang đem đến nhiều cơ hội và cả những thách thức cho mỗi quốc gia cũng nhƣ mỗi chủ thể của nền kinh tế. Trong bối cảnh đó, đẩy mạnh thƣơng mại quốc tế, tăng cƣờng xuất khẩu hàng hóa là một yêu cầu cấp thiết trong quá trình chủ động hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Phát triển khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa (DNNVV) ở Việt Nam đƣợc Chính phủ và các tổ chức tài trợ nƣớc ngoài xác định là động lực tăng trƣởng trong thiên niên kỷ mới. Phát triển DNNVV không những góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế, khuyến khích xuất khẩu mà còn mang đến sự ổn định, bền vững thông qua tạo nhiều việc làm giải quyết vấn đề lao động và phúc lợi xã hội. Ở một nƣớc mà phần lớn lao động làm nông nghiệp nhƣ nƣớc ta thì chính DNNVV là tác nhân và động lực thúc đẩy sự chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá hƣớng tới xuất khẩu. Quá trình hội nhập thƣơng mại quốc tế của Việt Nam có thành công hay không phụ thuộc chủ yếu vào năng lực sản xuất xuất khẩu của các doanh nghiệp, mà trong đó hơn 95% là các DNNVV. Thời gian qua, Đảng và Nhà nƣớc ta đã có nhiều chủ trƣơng, chính sách để phát triển nền kinh tế trong nƣớc, đáp ứng yêu cầu hội nhập, đặc biệt là đối tƣợng DNNVV. Luật Doanh nghiệp ban hành năm 2000, sửa đổi năm 2005 tháo gỡ khó khăn và tạo điệu kiện dễ dàng cho thành lập doanh nghiệp, số lƣợng doanh nghiệp đã không ngừng tăng lên. Năm 2001, Chính phủ ban hành Nghị định 90/2001/NĐ- CP về trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa (Nghị định 90) đồng thời thành lập Hội đồng khuyến khích phát triển DNNVV và Cục Phát triển DNNVV làm cơ quan đầu mối thực hiện các chƣơng trình hỗ trợ DNNVV. Cuối năm 2008, nền kinh tế thế giới lâm vào thời kỳ khủng hoảng và suy thoái trầm trọng, tầm ảnh hƣởng của nó ngày càng sâu rộng ra cho mọi quốc gia cũng nhƣ từng cá thể của nền kinh tế. Trƣớc bối cảnh đó, các tổ chức kinh tế thế giới cũng nhƣ từng chính phủ đã nỗ lực chung tay cùng bàn bạc để đƣa ra những giải pháp hữu ích, kịp thời để đối phó với khủng hoảng. Cùng trong xu thế đó, 1
Chính phủ Việt Nam đã lần lƣợt ban hành và triển khai rất nhiều các chính sách hỗ trợ tài chính cho DNNVV, điển hình là ba gói kích cầu nhằm hỗ trợ doanh nghiệp cũng nhƣ kích thích nền kinh tế, thúc đẩy xuất khẩu. Nhờ những chính sách, chủ trƣơng đúng đắn đó, các DNNVV nƣớc ta đã có đƣợc những động lực quan trọng để duy trì hoạt động sản xuất kinh doanh và từng bƣớc nâng cao năng lực cạnh tranh trong hoạt động xuất khẩu. Đây là một vấn đề trọng tâm của công cuộc phát triển kinh tế, tuy nhiên trong quá trình triển khai để đi đến mục tiêu đề ra còn gặp không ít những khó khăn, vƣớng mắc phát sinh đòi hỏi sự nhạy bén, chủ động tích cực và linh hoạt của các chủ thể liên quan. Bởi vậy việc nghiên cứu đề tài: “Một số chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam” là rất cần thiết, có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn áp dụng các chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho DNNVV của Việt Nam để từ đó đề xuất một số giải pháp hoàn thiện các chính sách này, qua đó, giúp các doanh nghiệp nhanh chóng vƣợt qua khủng hoảng kinh tế trƣớc mắt cũng nhƣ tạo đà phát triển và khẳng định vị thế trong bản đồ thƣơng mại quốc tế. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của khoá luận Đối tƣợng nghiên cứu của khoá luận là hệ thống các chính sách hỗ trợ tài chính của Việt Nam cho các DNNVV trong cả nƣớc nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu. Phạm vi nghiên cứu của khóa luận là khoảng thời gian từ năm 2001 (từ khi Nghị định 90/2001/NĐ-CP về trợ giúp phát triển DNNVV đƣợc ban hành) cho đến nay. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để đạt đƣợc các mục tiêu đã đặt ra và làm rõ nội dung của khoá luận, tác giả đã sử dụng các phƣơng pháp thống kê, tổng hợp, phân tích định tính, phân tích định lƣợng, các phƣơng pháp so sánh suy luận logic trong quá trình nghiên cứu. 2
5. Bố cục của khoá luận Ngoài Lời mở đầu và kết luận, khoá luận đƣợc chia thành 3 chƣơng: Chương 1: Lý luận chung về DNNVV và chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho DNNVV Chương 2: Thực trạng áp dụng các chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho các DNNVV ở Việt Nam Chương 3: Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện các chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho các DNNVV 3
CHƢƠNG 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA VÀ CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ TÀI CHÍNH NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC XUẤT KHẨU CHO DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA 1.1. Một số vấn đề chung về DNNVV 1.1.1. Khái niệm DNNVV Khi tập trung tƣ bản đã làm hình thành và phát triển những tổ chức kinh doanh có quy mô khổng lồ thì thuật ngữ “DNNVV” đã xuất hiện để chỉ các đơn vị kinh doanh có quy mô đối lập. Lúc đầu, tên gọi DNNVV chỉ là quy ƣớc trong giới kinh doanh nhƣng cùng với thời gian, thuật ngữ này đã đuợc sử dụng ngày càng phổ biến, ngay cả trong các văn bản chính thức với tƣ cách một khu vực của nền kinh tế. DNNVV có mặt ở nhiều nền kinh tế nhƣng lại không có một điểm chung thống nhất giữa các quốc gia về khái niệm cũng nhƣ tiêu thức xác định. Trong khi đó, việc xác định thế nào là một DNNVV lại có ý nghĩa hết sức quan trọng để nhận định đúng đối tƣợng đƣợc hỗ trợ và từ đó đề ra biện pháp hợp lý. Sự thu hẹp quá mức hay nới rộng phạm vi của các tiêu chí đều không mang lại hiệu quả của các biện pháp hỗ trợ. Trên thế giới hiện nay vẫn tồn tại hai tiêu chí chủ yếu để xác định DNNVV là tiêu chí định tính và định lƣợng. Tiêu chí định tính dựa trên các đặc trƣng cơ bản của DNNVV nhƣ chuyên môn hoá thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ phức tạp của quản lý thấp… Các tiêu chí này xuất phát từ bản chất và đặc điểm cơ bản của DNNVV nhƣng thƣờng rất khó xác định cụ thể trên thực tế. Do đó nhóm chỉ tiêu này thƣờng dùng để tham khảo, kiểm chứng mà ít đuợc sử dụng làm cơ sở để xác định quy mô doanh nghiệp, trong khi đó, chỉ tiêu định lƣợng bao gồm số lao động, quy mô vốn và doanh thu. Hầu hết các nƣớc đều lấy tiêu chí về số luợng lao động làm căn cứ đầu tiên cho việc phân loại, một số nƣớc sử dụng thêm tiêu chí quy mô vốn và doanh thu. Nhật Bản là một trong những nƣớc tiên phong đƣa ra tiêu chí phân loại DNNVV. Từ năm 1963, Luật cơ bản về kinh doanh nhỏ đã quy định: Cơ sở kinh doanh nhỏ là cơ sở có vốn không quá 50 triệu yên và sử dụng không quá 300 nguời; 4
trong lĩnh vực thƣơng mại thì không quá 10 triệu Yên và không quá 50 lao động. Trong đó doanh nghiệp siêu nhỏ là doanh nghiệp sử dụng không quá 10 công nhân và doanh nghiệp nhỏ sử dụng từ 10 đến 100 công nhân [11]. Ngày nay, nhiều nƣớc sử dụng tiêu chí phân loại của Ngân hàng Thế giới, doanh nghiệp siêu nhỏ có mức sử dụng nhân công từ 1 đến 9 ngƣời, doanh nghiệp nhỏ từ 10 đến 49 ngƣời, doanh nghiệp vừa từ 50 đến 299 ngƣời, những doanh nghiệp sử dụng từ 300 nguời trở lên đuợc coi là doanh nghiệp lớn [11]. Ở khu vực ASEAN, khái niệm DNNVV còn có sự khác nhau. Song nhìn chung, các nuớc Singapore, Malaisia, Indonesia, Thái Lan, Philipin đều dựa vào hai tiêu chí cơ bản là số lƣợng lao động và tổng vốn đầu tƣ. Singapore quan niệm doanh nghiệp có số lao động dƣới 100 ngƣời và vốn đầu tƣ dƣới 1,2 triệu đô la Singapore. Malaixia, DNNVV là những doanh nghiệp sử dụng dƣới 200 ngƣời và vốn đầu tƣ duới 2,5 triệu riggit. Còn với Indonexia và Philipin thì có sự phân loại chi tiết hơn thành doanh nghiệp vừa, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp siêu nhỏ, trong đó doanh nghiệp siêu nhỏ thuờng là những hộ kinh doanh gia đình[11]. Việc đƣa ra khái niệm và tiêu chí phân loại doanh nghiệp có ý nghĩa rất lớn về phía các nhà hoạch định chính sách. Vì vậy, Việt Nam đã từng bƣớc có quy định cụ thể cho phù hợp với trình độ phát triển của nền kinh tế và các thƣớc đo giá trị của từng thời kì. Năm 1998, Chính phủ ban hành Công văn số 681/CP-KTN ngày 20/6/1998 về “Định hƣớng chiến lƣợc và chính sách phát triển DNNVV”. Theo đó, doanh nghiệp có vốn đăng kí dƣới 5 tỷ đồng và/hoặc có số lao động thƣờng xuyên dƣới 200 ngƣời đuợc coi là DNNVV. Việc áp dụng một hay cả hai tiêu chí này phụ thuộc vào điều kiện cụ thể của từng ngành, từng lĩnh vực hay địa phƣơng. Đến năm 2001, tiêu chí: “mức sử dụng lao động” đã đƣợc thay đổi lại cho phù hợp với các quy định quốc tế, tiêu chí giới hạn tối đa về vốn cũng thay đổi cho phù hợp với sức mua của đồng tiền quốc gia. Theo Nghị định 90/2001/NĐ - CP ngày 23/11/2001 của Chính phủ về trợ giúp phát triển DNNVV: “DNNVV là cơ sở sản xuất, kinh doanh độc lập, đã đăng kí kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có số vốn đăng kí không quá 10 tỷ đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 ngƣời”. 5
Ngày 13/01/2009, Bộ Tài chính ban hành thông tƣ số 03/2009/TT – BTC, trong đó đề cập đến tiêu chí xác định DNNVV nhƣ sau: Có vốn điều lệ ghi trong Giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh hoặc giấy chứng nhận đầu tƣ có hiệu lực trƣớc ngày 01/01/2009 không quá 10 tỷ đồng, trƣờng hợp doanh nghiệp đầu tƣ mới kể từ ngày 01/01/2009 thì vốn điều lệ ghi trong giấy chứng nhận đăng kí kinh doanh hoặc giấy chứng nhận đầu tƣ lần đầu không quá 10 tỷ đồng hoặc có số lao động sử dụng bình quân trong quý IV/2008 không quá 300 ngƣời, không kể lao động có hợp đồng ngắn hạn dƣới 3 tháng, trƣờng hợp doanh nghiệp thành lập mới kể từ ngày 01/10/2008 thì có số lao động đƣợc trả lƣơng, trả công của tháng lƣơng đầu tiên (đủ 30 ngày) có doanh thu không quá 300 ngƣời. Tuy nhiên, đây chƣa thực sự là định nghĩa toàn diện về DNNVV. Tuy đã đề cập đến hai tiêu chí cơ bản nhất là số lao động và quy mô vốn nhƣng định nghĩa sẽ hoàn chỉnh hơn nếu bao hàm thêm cả hai tiêu chí doanh thu và tổng tài sản. Bởi lẽ, vẫn tồn tại một thực tế là doanh nghiệp trong lĩnh vực thƣơng mại và dịch vụ về bản chất có doanh thu cao hơn nhƣng tổng vốn đăng kí nhỏ hơn các doanh nghiệp sản xuất. Một trở ngại khác liên quan đến định nghĩa hiện tại về DNNVV đó là trong định nghĩa hiện tại không bao hàm quy định về các tiêu chí để phân chia các DNNVV thành doanh nghiệp vừa, doanh nghiệp nhỏ và doanh nghiệp siêu nhỏ, gây ra khó khăn trong việc hoạch định và triển khai chính sách một cách có hiệu quả. Có điều đó là do loại doanh nghiệp siêu nhỏ có những đặc điểm và khó khăn riêng, cần sự hỗ trợ khác các DNNVV. Trong khi đó, theo tiêu chí phân loại của Ngân hàng thế giới thì loại siêu nhỏ ở nuớc ta chiếm quá nửa tổng số DNNVV. 1.1.2. Đặc trưng của DNNVV Thứ nhất, DNNVV có tính linh hoạt cao Với suất đầu tƣ khiêm tốn, DNNVV rất dễ khởi sự, dễ hoạt động, dễ tiêu thụ một khối lƣợng sản phẩm cũng nhỏ tƣơng ứng với khối lƣợng vốn của nó, dễ chuyển hƣớng kinh doanh khi chủ sở hữu muốn... Nhƣng, tính linh hoạt cao của kinh doanh nhỏ không đơn thuần là sự dễ dàng trong mọi công việc kinh doanh. Nó chỉ cho thấy xác suất cao để đạt đƣợc những mục tiêu ở tầm thấp mà thôi. 6
Chính đặc tính linh hoạt đã cho phép DNNVV có mặt hầu nhƣ ở tất cả mọi nơi, mọi lĩnh vực, mọi ngành kinh tế quốc dân. Nó là giải pháp lấp đầy những thiếu hụt về chủng loại hàng hóa mà doanh nghiệp lớn với phƣơng pháp sản xuất hàng loạt không thể thỏa mãn hết nhu cầu thị trƣờng. Mặt khác, các cơ sở kinh doanh nhỏ dễ dàng di chuyển địa điểm kinh doanh, chuyển mục đích kinh doanh do tính đơn giản của công nghệ và mặt bằng cho sản xuất, kinh doanh. Thứ hai, DNNVV có tính địa phƣơng Khối lƣợng sản phẩm hàng hóa, dịch vụ mà mỗi DNNVV cung cấp rất nhỏ bé so với nhu cầu của thị trƣờng, do đó, doanh nghiệp rất dễ tiêu thụ hàng hóa cũng nhƣ tìm nguồn cung ứng các yếu tố đầu vào. Thực tế, DNNVV có khả năng thích nghi với những điều kiện khác nhau ở các vùng địa phƣơng. Tổ chức kinh doanh ở quy mô nhỏ và vừa có khả năng khai thác tốt các nguồn lực tiềm tàng của địa phƣơng. Trƣớc hết là có thể huy động những khoản vốn nhỏ trong dân vào sản xuất những mặt hàng phục vụ đời sống, sản xuất ở địa phƣơng. Tiếp đến là huy động đƣợc nguồn nhân lực đông đảo ở các địa phƣơng, nhất là nhân lực nhàn rỗi theo thời vụ. Ngoài ra, DNNVV đƣợc phân bố rải ác ở tất cả các địa phƣơng còn do tính đa dạng của các nguồn lực mà mỗi địa phƣơng có thể cung ứng cho sản xuất, kinh doanh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, việc phân bố rải rác nhƣ vậy cũng đặt ra yêu cầu đối với các nhà hoạch định và thực thi chính sách trong việc đảm bảo tính tiêu chuẩn hóa của sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trƣờng. Thứ ba, DNNVV thƣờng sử dụng công nghệ đơn giản Đặc tính này xuất phát từ quy mô vốn. Công nghệ đơn giản có thuận lợi là suất đầu tƣ thấp, có thể sử dụng nhiều nhân công và phần lớn là lao động phổ thông, chi phí tiền lƣơng cho nhân công không cao, hiệu suất sử dụng máy móc cao do tính chuyên dụng của chúng thấp (các máy công cụ càng đơn giản, càng có thể sử dụng vào nhiều công đoạn sản xuất các loại sản phẩm khác nhau). Song, điều này cũng gây không ít khó khăn cho chính doanh nghiệp cũng nhƣ các nhà hoạch định chính sách. Đó là, trình độ công nghệ thấp cộng với trình độ tay nghề của ngƣời lao động thấp kéo theo năng suất lao động thấp và mức phế phẩm cao, do đó chất lƣợng hàng 7
hóa thấp và mức sử dụng tài nguyên cao. Công nghệ thô sơ còn gây ô nhiễm môi trƣờng, nhất là trong các ngành chế biến có sử dụng hóa chất và các ngành có lƣợng chất thải lớn. Thứ tƣ, DNNVV có năng lực cạnh tranh còn tƣơng đối thấp DNNVV thƣờng có phạm vi hoạt động trong địa phƣơng. Thị trƣờng nhỏ và mang tính địa phƣơng ít gây áp lực cho doanh nghiệp. Song, ngƣợc lại, DNNVV ở các vùng xa xôi vì vậy cũng ít năng động hơn. Sức ỳ khá lớn là một trong những yếu tố làm phân hóa mạnh khu vực DNNVV. Song, sự chi phối của yếu tố địa phƣơng chỉ là nhỏ, các yếu tố nội lực của doanh nghiệp mới đóng vai trò quyết định. Có thể thấy rõ là DNNVV có điểm yếu là trình độ công nghệ ít hiện đại, nhân công trình độ tay nghề có hạn, sản phẩm có số lƣợng hạn chế, chất lƣợng không cao, trình độ quản lý có hạn, chủ sở hữu nhiều khi chƣa có trình độ và kinh nghiệm trong kinh doanh. Nhƣ vậy, mức độ chủ động của doanh nghiệp trong kinh doanh là có hạn. Thứ năm, DNNVV dễ tổn thƣơng trƣớc các biến động kinh tế Đặc tính này là hệ quả của quy mô các yếu tố về vốn, công nghệ, trình độ nhân công, năng lực quản lý của chủ doanh nghiệp. DNNVV có mức rút lui khỏi thị trƣờng khá cao, nhƣng tỷ lệ gia nhập mới gia nhập cũng rất lớn. Làn sóng này phụ thuộc rất nhiều vào diễn biến của nền kinh tế. Ngay cả ở các nƣớc phát triển, số phận DNNVV cũng khá bấp bênh. Vấn đề này đặt ra trƣớc các nhà hoạch định nhiệm vụ luôn theo dõi và có chính sách đối ứng để tạo điều kiện kinh doanh ổn định cho khu vực DNNVV vốn rất nhạy cảm trƣớc các biến động kinh tế. Thứ sáu, DNNVV có mức độ phi chính thức khá cao Sự không rõ ràng trong tổ chức kinh doanh dễ dẫn tới sự lẫn lộn giữa loại hình kinh doanh hộ gia đình với doanh nghiệp nhỏ, đặc biệt loại siêu nhỏ. Doanh nghiệp có quy mô càng nhỏ, càng dễ vi phạm pháp luật, từ không đăng ký, không có địa chỉ rõ ràng và ổn định, đến việc không đảm bảo điều kiện tối thiểu cho ngƣời lao động, trốn thuế, ngoài ra còn các hành vi phạm pháp khác. Khu vực này do đó rất cần sự quan tâm hỗ trợ từ phía Chính phủ, những chính sách hỗ trợ về tài chính, tín dụng hợp lý, đúng nơi, đúng chỗ và đúng lúc sẽ góp phần cải thiện tích cực, giải 8
quyết khó khăn, nâng cao năng lực cạnh tranh cho các DNNVV, một trong số đó là lĩnh vực xuất khẩu. 1.1.3. Vai trò của DNNVV Có mặt ở tất cả các lĩnh vực, các ngành kinh tế quốc dân, các địa phƣơng, DNNVV chứng minh tính không thể thiếu của nó trong bất cứ nền kinh tế thị trƣờng nào. Đóng góp phần quan trọng vào tổng sản lƣợng quốc nội DNNVV đóng góp phần quan trọng vào tổng sản lƣợng hàng hóa, dịch vụ của nền kinh tế. Ở Việt Nam, 95% doanh nghiệp có quy mô thuộc loại vừa và nhỏ, phân bố ở hầu khắp các địa phƣơng. Hàng năm, khu vực này đóng góp cho nền kinh tế khoảng 40% tổng sản phẩm quốc nội, 30% tổng sản lƣợng công nghiệp, gần 80% tổng mức bán lẻ, và trên 60% tổng lƣợng vận chuyển hàng hóa, doanh thu chiếm 22,07%, lợi nhuận chiếm 11,78%, nộp ngân sách chiếm 17,46%.[3] Đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trƣờng Vai trò của DNNVV đối với việc thỏa mãn nhu cầu thị trƣờng không chỉ thể hiện ở các con số tỷ lệ đóng góp vào tổng sản phẩm xã hội. Cái thiết thực hơn đối với phúc lợi kinh tế xã hội là nó thỏa mãn đƣợc những nhu cầu đa dạng của đời sống và sản xuất mà sản xuất lớn không bao quát hết đƣợc. Đó là những nhu cầu về các dịch vụ tại chỗ, về những mặt hàng mang tính địa phƣơng, cần số lƣợng nhỏ (tính đặc dụng, tính đơn chiếc), hay những hàng hóa và dịch vụ có chất lƣợng ở tiêu chuẩn thấp phù hợp với khả năng thanh toán của một bộ phận dân chúng, các mặt hàng truyền thống hay hàng thủ công,… mà sản xuất hàng loạt không thể đáp ứng đƣợc. DNNVV phân bố ở hầu khắp các địa bàn có khả năng cung cấp cho thị trƣờng địa phƣơng những hàng hóa và dịch vụ phục vụ sản xuất và đời sống dân cƣ, phù hợp với thị hiếu và khả năng thanh toán của các tác nhân trong vùng. Là loại hình kinh doanh bổ sung cho kinh doanh lớn Sản xuất lớn cần các nguồn lực lớn. Doanh nghiệp lớn vì thế thƣờng đóng ở các trung tâm kinh tế, có thị trƣờng lớn, thuận tiện đƣờng giao thông và các dịch vụ. Những vùng nông thôn xa xôi không đủ yếu tố cho doanh nghiệp lớn hoạt động, nhƣng đó lại là nơi có thể cung cấp một phần các yếu tố sản xuất, nhất là nguyên 9
liệu cho các ngành công nghiệp chế biến. DNNVV có mặt tại mọi vùng là sự bổ sung cần thiết cho các trung tâm kinh tế lớn. Hoạt động đa dạng của doanh nghiệp này trong việc thu gom, sơ chế nguyên liệu, dịch vụ vận tải nhỏ sẽ tạo thành mạng lƣới cung cấp đầu vào trung gian cho doanh nghiệp lớn hơn. Chuyên môn hóa trong các thị trƣờng đầu vào nhƣ vậy giúp tiết kiệm chi phí xã hội. Chính vì vậy, ngay cả ở các nƣớc công nghiệp phát triển, khu vực DNNVV vẫn giữ một vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Tạo ra nhiều việc làm Số lƣợng DNNVV chiếm tỷ trọng đa số trong nền kinh tế, do đó, tổng số việc làm khu vực này tạo ra cũng rất lớn. Kinh nghiệm các nƣớc cho thấy, phát triển khu vực DNNVV là biện pháp giải quyết nạn thất nghiệp rất hiệu quả. Một đặc trƣng của khu vực này là không yêu cầu khắt khe về trình độ tay nghề của lao động do đẳng cấp thấp của sản phẩm mà nó cung ứng cho thị trƣờng, nhờ đó, nó có thể giải quyết đƣợc việc làm cho đông đảo ngƣời lao động. Trong điều kiện nền kinh tế chƣa phát triển, chất lƣợng lao động còn hạn chế, thì phát triển lao động trong khu vực này tỏ ra có hiệu quả. Huy động tiềm năng địa phƣơng một cách tối ƣu Phân bố rộng khắp ở mỗi địa phƣơng, dễ dàng di chuyển sang vị trí mới, DNNVV có ƣu thế trong việc tìm nguồn cung ứng các yếu tố đầu vào thuận tiện nhất. Trong điều kiện địa lý của Việt Nam, điều này hết sức có ý nghĩa khi nó giúp làm giảm chi phí vận chuyển. Xem xét nguồn cung ứng nguyên liệu của các doanh nghiệp chế biến Việt Nam, có tới trên 90% DNNVV hoạt động trong các ngành chế biến có sẵn nguồn nguyên liệu thô và năng lƣợng. Điều đáng chú ý là mức độ sẵn có này giảm dần theo quy mô: doanh nghiệp siêu nhỏ có mức độ thỏa mãn về số lƣợng nguyên liệu thô là 95%, về chất lƣợng nguyên liệu thô 95%, về năng lƣợng 92%; doanh nghiệp nhỏ có các chỉ số tƣơng ứng là 91%, 90% và 85%; doanh nghiệp vừa: 90%, 88% và 80%. Song các doanh nghiệp lớn chỉ số mức thỏa mãn về số lƣợng nguyên liệu thô chỉ đạt 58%, về chất lƣợng nguyên liệu thô chỉ đạt 62%, nhƣng thỏa mãn về năng lƣợng khá cao với 89% [11]. Có thể nói, trong điều kiện nguồn nguyên liệu chƣa đƣợc quy hoạch thành vùng chuyên canh để có thể cung ứng với số lƣợng 10
lớn, chất lƣợng đạt tiêu chuẩn, thì tổ chức kinh doanh theo quy mô vừa và nhỏ là phƣơng thức cho phép tận dụng đƣợc những khả năng tiềm tàng của địa phƣơng. Góp phần xóa đói giảm nghèo và phát triển đồng đều giữa các vùng Khuyến khích và tạo điều kiện cho mọi ngƣời dân tham gia kinh doanh một mặt giúp tăng thu nhập, mặt khác để họ làm quen với cơ chế thị trƣờng, nhờ đó xóa bỏ dần các vấn đề xã hội do nghèo đói sinh ra. Tổ chức kinh doanh ở quy mô vừa và nhỏ dễ đƣợc chấp nhận ở thời kỳ đầu khi vốn liếng còn nhỏ, kinh nghiệm còn hạn chế và các quan hệ kinh doanh còn mong manh. Phân bố rộng khắp các địa bàn, DNNVV góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt trong nông nghiệp, nhờ đó làm thay đổi bộ mặt nông thôn, vùng sâu, vùng xa. Hoạt động trên hầu hết các lĩnh vực, các ngành kinh tế quốc dân, DNNVV có thể đáp ứng nhu cầu mọi mặt của sản xuất, đời sống ngay tại địa bàn tuy rằng trên một góc độ nào đó, mức độ thỏa mãn nhu cầu ngƣời tiêu dùng của sản phẩm từ khu vực này có thể chƣa hoàn hảo. Nhờ sự có mặt của DNNVV, chênh lệch giữa các địa phƣơng, các vùng, các tầng lớp dân cƣ ngày càng thu hẹp lại. Là tiền đề tạo ra các doanh nghiệp lớn Thị trƣờng là nơi kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của mỗi doanh nghiệp. Trải qua thử thách đó, tự mỗi doanh nghiệp sẽ hoặc là ổn định, phát triển hay phải rút khỏi thị trƣờng. Nhƣng không phải lúc nào doanh nghiệp nhỏ cũng có thể tự tích lũy để trở thành doanh nghiệp lớn hơn. Tập trung tƣ bản là hình thức đƣợc lịch sử biết đến nhƣ một phƣơng thức có hiệu quả và không tốn thời gian. Liên kết, hợp tác, hợp nhất,…giữa các DNNVV có thể nhanh chóng hình thành những tổ hợp lớn đủ sức đứng vững trong cạnh tranh ngày càng gay gắt. DNNVV có khả năng liên kết dễ dàng với các doanh nghiệp khác dƣới nhiều hình thức. Cách đơn giản nhất là trở thành “vệ tinh” cho doanh nghiệp lớn hơn. Đây là phƣơng thức hiệu quả để mở rộng công suất của các doanh nghiệp mà không cần tăng vốn đầu tƣ. Phƣơng thức này tạo nên những tổ hợp sản xuất kinh doanh trên cơ sở phân công và hợp tác giữa các doanh nghiệp có quy mô khác nhau. Hình thức tổ chức sản xuất nhƣ vậy đã đƣợc áp dụng ở nhiều nƣớc tiên tiến. Một mặt làm giảm chi phí do mở rộng quy mô doanh nghiệp, mặt khác tránh đƣợc rủi ro cho các 11
doanh nghiệp do tính độc lập của mỗi đơn vị tham gia hiệp tác theo kiểu vệ tinh. Tiếp theo, sự hợp nhất giữa các DNNVV cũng rất có hiệu quả. Sự hợp nhất này có thể dựa trên sự đồng nhất về ngành kinh tế kỹ thuật, cũng có thể là sự phối hợp giữa các khâu của quá trình tái sản xuất để hình thành nên các công ty kinh doanh đa ngành. Nhờ đó, làm tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Góp phần đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là sự nghiệp của toàn dân. DNNVV, trong quá trình hoạt động của nó, luôn phải tìm cách áp dụng công nghệ mới để tồn tại trong điều kiện tiến bộ kỹ thuật công nghệ nhanh chóng nhƣ ngày nay. Những cải tiến có tính đột phá trong công nghệ, việc đầu tƣ mới hay nâng cấp trang thiết bị của doanh nghiệp góp phần làm tăng tổng tƣ bản xã hội của nền kinh tế và do đó tăng khả năng sản xuất của nền kinh tế. Bên cạnh đó, không ít doanh nghiệp còn góp vốn vào việc xây dựng những công trình hạ tầng của địa phƣơng theo phƣơng thức Nhà nƣớc và nhân dân cùng làm. Động thái này giúp Chính phủ có thể tập trung vốn vào các công trình trọng điểm của quốc gia. Một hình thức khác cũng rất phổ biến là các DNNVV khi nhận gia công hàng xuất khẩu cũng đƣợc nhận chuyển giao công nghệ từ phía khách đặt hàng nƣớc ngoài. Phƣơng thức này mặc dù có nhiều hạn chế nhƣ phụ thuộc vào khách hàng nƣớc ngoài, phải chấp nhận giá gia công thấp, song, bù lại, doanh nghiệp có ngay trang thiết bị, các thiết kế mẫu và thị trƣờng tiêu thụ trong hoàn cảnh thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm cũng nhƣ các mối quan hệ thƣơng trƣờng. Thực tế, nhiều doanh nghiệp đã trƣởng thành và trở nên độc lập sau một thời gian thực hiện sản xuất gia công cho nƣớc ngoài. Góp phần tăng kim ngạch xuất khẩu DNNVV có ƣu thế trong việc phát triển sản xuất các mặt hàng truyền thống, hàng thủ công nhờ tổ chức đƣợc các cơ sở sản xuất nhỏ, nằm rải rác trong các vùng nông thôn, nơi có lao động nhàn rỗi thời vụ và lao động thủ công ở các làng nghề. Hoạt động sản xuất hàng xuất khẩu không tập trung cũng đƣợc loại hình doanh nghiệp này khai thác theo phƣơng thức đặt hàng các hộ gia đình. Hình thức xuất khẩu hàng thủ công, mỹ nghệ, hàng truyền thống rất đƣợc các thị trƣờng quốc tế ƣa 12
chuộng. Nhờ đó, doanh nghiệp mang lại nguồn thu ngoại tệ cho quốc gia, tăng tích lũy cho bản thân doanh nghiệp. Góp phần tạo dựng một hệ thống thị trƣờng đồng bộ Tham gia vào sản xuất, kinh doanh thƣơng mại hay dịch vụ, DNNVV góp phần phát triển không chỉ thị trƣờng đầu ra hàng hóa dịch vụ, mà cả thị trƣờng các yếu tố đầu vào của sản xuất: thị trƣờng vốn vay, thị trƣờng tƣ liệu sản xuất, thị trƣờng lao động, thị trƣờng công nghệ... Các thị trƣờng này trở nên sôi động do số lƣợng DNNVV rất lớn, phân bố ở rộng khắp các vùng, miền, hoạt động trong hầu hết các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế. Hoạt động của DNNVV còn làm tăng áp lực cạnh tranh trên các thị trƣờng, tạo động lực cho sự phát triển. Đặc biệt nó thúc đẩy phát triển thị trƣờng địa phƣơng, nhất là ở những vùng xa xôi còn nghèo nàn, lạc hậu. Tạo điều kiện cho doanh nhân trƣởng thành Khởi sự với số vốn không đáng kể, con đƣờng kinh doanh tuy chƣa có nhiều thuận lợi, nhƣng ngƣợc lại đó cũng là bƣớc tập dƣợt để doanh nhân học hỏi, tích lũy kiến thức và kinh nghiệm. Thực tế có nhiều doanh nhân trƣởng thành từ kinh doanh nhỏ ban đầu. 1.2. Một số vấn đề cơ bản về chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu của các DNNVV 1.2.1. Tiêu chí đánh giá năng lực xuất khẩu của các DNNVV Trƣớc hết, năng lực xuất khẩu của doanh nghiệp thể hiện ở chất lƣợng nguồn nhân lực với các tiêu chí nhƣ số lƣợng công nhân viên, độ tuổi trung bình, mức lƣơng trung bình, số nhân viên thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh xuất nhập khẩu và marketing xuất khẩu. Hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp có tạo ra công ăn việc làm mới hay không và trình độ nhân viên liệu có đƣợc nâng cao thông qua hoạt động xuât khẩu hay không. Thứ hai, đó là tiêu chí về quản lý tài chính. Năng lực xuất khẩu của doanh nghiệp thể hiện ở việc quản lý nguồn vốn phục vụ xuất khẩu, khả năng tiếp cận nguồn vốn phục vụ xuất khẩu và việc quản trị rủi ro trong thanh toán. 13
Thứ ba là tiêu chí về quy mô sản xuất kinh doanh, cụ thể là khả năng đáp ứng đƣợc đơn đặt hàng lớn của đối tác một cách đúng yêu cầu về chất lƣợng, thời hạn… Thứ tƣ đó là tiêu chí về công nghệ, dây chuyền sản xuất. Một doanh nghiệp có năng lực xuất khẩu tốt là doanh nghiệp luôn thƣờng xuyên đầu tƣ đổi mới và cải tiến công nghệ cũng nhƣ sáng tạo, tìm tòi cải tiến hoạt động kinh doanh xuất khẩu. Thứ năm, một trong những yếu tố cơ bản tạo nên năng lực xuất khẩu của doanh nghiệp đó là vấn đề quản lý chất lƣợng với các loại tiêu chuẩn, chứng nhận nhƣ ISO 9000, ISO 22000, ISO 14000, HACCP… Thứ sáu, tiêu chí vô cùng quan trọng là chất lƣợng sản phẩm. Sản phẩm là trung tâm của cả doanh nghiệp, cả chiến lƣợc xuất khẩu. Bản thân sản phẩm phải tốt, có sức cạnh tranh, đáp ứng đƣợc các tiêu chuẩn do thị trƣờng và khách hàng yêu cầu thì mới có chỗ đứng trên thị trƣờng và đƣợc đối tác nƣớc ngoài chấp nhận. Cuối cùng là dịch vụ hậu mãi thể hiện ở những dịch vụ hỗ trợ cho khách hàng nhập khẩu, các giá trị gia tăng, qua đó tăng sức cạnh tranh của doanh nghiệp, tạo đƣợc niềm tin, mối quan hệ lâu dài với bạn hàng nƣớc ngoài.[2] 1.2.2. Một số chính sách hỗ trợ tài chính nhằm nâng cao năng lực xuất khẩu cho DNNVV 1.2.2.1. Chính sách hỗ trợ thông qua thuế Thuế là khoản đóng góp mang tính bắt buộc, đƣợc Nhà nƣớc quy định thành luật để ngƣời dân và các tổ chức kinh tế phải thực hiện nộp vào ngân sách Nhà nƣớc theo từng thời kì nhất định, nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của bộ máy Nhà nƣớc. Nói cách khác, thuế là hình thức động viên, phân phối lại sản phẩm của xã hội, thu nhập quốc dân do các tổ chức kinh tế và ngƣời dân tạo ra để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của Nhà nƣớc. Thuế vừa là biện pháp tài chính huy động nguồn thu cho ngân sách, tạo vốn đầu tƣ, hƣớng dẫn, điều tiết sản xuất kinh doanh, xuất khẩu vừa là bộ phận cấu thành của chính sách tài khoá quốc gia. Trong các chính sách tài chính hỗ trợ xuất khẩu cho DNNVV, thuế là một trong những công cụ quan trọng nhất, đặc biệt là trong xu thế hội nhập hiện nay. Thuế trở thành một bộ phận không thể thiếu của chính sách đối ngoại của mỗi quốc gia thông 14
qua các hiệp định thỏa thuận về ƣu đãi thuế quan giữa các nƣớc, qua việc thực hiện quy định về thuế, trợ cấp và chống trợ cấp của WTO, của các tổ chức khu vực và thế giới… Thuế quan là công cụ bảo hộ duy nhất cho sản xuất trong nƣớc mà không trái với quy định của WTO. Đóng góp thuế là nghĩa vụ của mỗi tổ chức, cá nhân, đây đƣợc coi là một khoản chi phí, làm tăng thêm gánh nặng về tài chính cho các doanh nghiệp. Để hỗ trợ doanh nghiệp giảm khó khăn cũng nhƣ nâng cao năng lực xuất khẩu, các nƣớc thƣờng dành nhiều ƣu đãi cho doanh nghiệp nói chung và doanh nghiệp sản xuất hàng xuất khẩu nói riêng thông qua các ƣu đãi nhƣ miễn, giảm, giãn hạn nộp thuế, hoàn thuế đối với hàng xuất khẩu. * Thuế xuất khẩu, thuế nhập khẩu Thuế xuất khẩu, nhập khẩu là một loại thuế gián thu đánh vào các mặt hàng mậu dịch, phi mậu dịch đƣợc phép xuất khẩu, nhập khẩu qua biên giới của một quốc gia. Thuế xuất khẩu là một biện pháp quan trọng cấu thành trong chính sách kinh tế nói chung, chính sách đối ngoại nói riêng của một quốc gia. Nhiệm vụ cơ bản của nó là điều tiết hoạt động xuất nhập khẩu, qua đó điều tiết thị trƣờng. Bên cạnh đó, thuế xuất nhập khẩu đem lại nguồn thu cho ngân sách Nhà nƣớc, ngoài ra đây còn là biện pháp quan trọng để quản lý hoạt động ngoại thƣơng, góp phần thực hiện chính sách kinh tế đối ngoại, đảm bảo an toàn về kinh tế và công nghệ của đất nƣớc, giải quyết các mục tiêu phát triển kinh tế tài chính. Thuế xuất khẩu, nhập khẩu sẽ đƣợc cộng vào giá thánh của sản phẩm, vì thế nếu giảm thuế, quy định thuế suất thấp sẽ giúp doanh nghiệp giảm giá bán của sản phẩm, điều này là một lợi thế đặc biệt của hàng xuất khẩu. Việc đánh thuế xuất nhập khẩu không những ảnh hƣởng đến giá của bản thân hàng hoá xuất nhập khẩu đó mà còn ảnh hƣởng đến giá của những hàng hoá liên quan, đến cung cầu hàng hoá đó trên thị trƣờng, từ đó hƣớng dẫn tiêu dùng trong nƣớc, hƣớng tới nâng cao mức độ chế biến nguyên liệu thô của các doanh nghiệp xuất khẩu. Điều này thể hiện bằng cách đánh thuế xuất khẩu cao vào các sản phẩm không chế biến và thấp hơn, 15
thậm chí không đánh thuế vào các sản phẩm đã chế biến. Nhƣ vậy, có thể tăng thêm giá trị gia tăng đối với nguyên liệu xuất khẩu, từ đó tạo thêm công ăn việc làm và thu nhập cho nền kinh tế. Thông qua biểu thuế xuất nhập khẩu, Nhà nƣớc khuyến khích hay hạn chế xuất nhập khẩu từng mặt hàng cụ thể sao cho phù hợp với tình hình phát triển kinh tế nói chung và hoạt động sản xuất, xuất khẩu của các doanh nghiệp nói riêng. Ngoài chính sách thuế xuất khẩu, nhiều nƣớc còn ƣu đãi về thuế đối với các đầu vào nhập khẩu để sản xuất hàng xuất khẩu. Các nguyên liệu và bán thành phẩm phục vụ cho xuất khẩu đều không đánh thuế nhập khẩu hoặc đánh thuế thấp cũng nhƣ miễn, giảm, hoàn thuế cho các doanh nghiệp xuất khẩu sản xuất hàng hóa. Đây là một trong những lợi thế cạnh tranh về giá cho các sản phẩm xuất khẩu, điều này có ý nghĩa đặc biệt đối với các DNNVV tham gia xuất khẩu. * Thuế giá trị giá tăng Thuế giá trị giá tăng là loại thế gián thu tính trên khoản giá trị tăng thêm của hàng hoá, dịch vụ phát sinh ở từng khâu từ sản xuất, lƣu thông đến tiêu dùng. Theo khái niệm này, thuế giá trị giá tăng là yếu tố cấu thành giá bản sản phẩm hàng hoá, dịch vụ. Ở thuế GTGT, chỉ có ngƣời bán hàng (hoặc dịch vụ) lần đầu phải nộp thuế GTGT trên toàn bộ doanh thu bán hàng (hoặc cung ứng dịch vụ). Còn ngƣời bán hàng (hoặc dịch vụ) ở các khâu tiếp theo đối với hàng hoá (hoặc dịch vụ) đó chỉ phải nộp thuế trên phần giá trị tăng thêm. Thuế GTGT là thuế duy nhất thu theo phân đoạn nhỏ trong quá trình sản xuất, lƣu thông hàng hoá (hoặc dịch vụ) từ khâu đầu tiên đến ngƣời tiêu dùng khi khép kín một chu trình kinh tế. Do đó, ƣu điểm của thuế GTGT là tránh trƣờng hợp thuế đánh trùng lên thuế nhƣ trƣờng hợp thuế doanh thu. Điều này có ý nghĩa quan trọng, nó sẽ tạo điều kiện khuyến khích hoạt động xuất khẩu, thúc đẩy sản xuất kinh doanh, kích thích cạnh tranh, bình đẳng hoá, không phân biệt doanh nghiệp ở khâu đầu, khâu giữa hay khâu cuối của quá trình sản xuất kinh doanh. Phạm vi áp dụng của thuế GTGT rất lớn, bao quát tất cả hàng 16