Khu vực kinh tế tư nhân mới nổi lên và sự nghiệp công nghiệp hoá ở Việt Nam

Chia sẻ: Phuong Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:27

Thêm vào BST

Báo xấu

329
lượt xem 69
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các ngành công nghiệp nhẹ sử dụng nhiều lao động chính là lợi thế so sánh của Việt Nam. Với lợi thế này, rất nhiều nước Đông đã thu hút được những thành tựu rực rỡ và tạo nênc cái gọi là "điều kì diệu Đông". Để nối tiếp những thành công của các nước khác trong khu vực, quá trình công nghiệp hoá nhanh chóng ở Việt Nam cần phải đi theo hướng mở hay định hướng xuất khẩu.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khu vực kinh tế tư nhân mới nổi lên và sự nghiệp công nghiệp hoá ở Việt Nam

Chuyªn ®Ònghiªn cøu kinh tÕ tÖ nh©n Sè 1 Khu vùc kinh tÕtö nh© n míi næi lªn vµ sù nghiÖ c«ng nghiÖ ho¸ ë p p ViÖ Nam t Do James Riedel vµ TrÇ n S. Chö ¬ng James Riedel Associates, Inc. So¹n th¶o cho c¸c nhµ tµi trî dù ¸n: Chö ¬ng tr× ph¸t triÓ dù ¸n Mª K«ng nh n Tæ chøc Tµi chÝ Quèc tÕ nh V¨n phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam p t C«ng ty Nissho Iwai C«ng ty DÇ u löa Mobi Quü tµi trî Ch©u ¸ Th¸ng Tö n¨m 1997 1
Môc lôc Lê c¶m ¬n.................................................................................................................. 3 i Khu vùc kinh tÕ tö nh© n míi næi lªn vµ sù nghiÖ c«ng nghiÖ hãa ë ViÖ Nam .. 5 p p t I. TÇ quan träng cña c¸c doanh nghiÖ tö nh© n võa vµ nhá............................... 7 m p a. Yª u cÇu cÊp b¸ch vÒ mét nÒn c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu................. 7 nh ng b. Sù thÝ hî cña mét nÒn c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu ch p nh ng ®è ví ViÖ t Nam.................................................................................................... 8 i i c. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá.............................................. 12 II- Qui m« vµ c¬ cÊu cña Khu vùc Kinh tÕ Tö nh© n ë ViÖ Nam ......................... 15 t III- Nh÷ng vÊn ® Ò c¸c c«ng ty tö nh© n ® ang ph¶i ® èi mÆt ................................... 20 a. “TÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông”....................................................................... 20 n n n b. QuyÒn së h÷u vµ QuyÒn sö dông ®Êt................................................................. 21 c. HÖ thè thuÕ ................................................................................................... 22 ng d. C¬ chÕ thö ¬ng m¹i ........................................................................................... 23 e. TÖ hµnh chÝ quan liª u.................................................................................... 23 nh IV. KÕ luËn vµ kiÕ nghÞ....................................................................................... 25 t n 2
Lêi c¶m ¬n Chóng t«i rÊt biÕt ¬n mäi sù ñng hé vµ gióp ®ì quý b¸u cho dù ¸n nµy. Trö íc tiªn chóng t«i xin c¸m ¬n ngµi Bruce Corner (Merill Lynch, Newyork) ®· cïng víi ngµi Jonathan Stromseth (§ ¹i häc Columbia) ®Ò xuÊt thùc hiÖ dù ¸n. Dù ¸n còng ®· kh«ng n thùc hiÖ ®ö îc nÕu thiÕu sù khuyÕn khÝ vµ ñng hé cña ngµi § oµn Duy Thµnh, Chñ n ch tÞ phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam vµ «ng NguyÔ ThiÖ cè vÊn cao cÊp ch p t n u, cña V¨n phßng ChÝ phñ. nh Chóng t«i còng rÊt biÕt ¬n c¸c nhµ tµi trî vµ xin göi lêi c¶m ¬n tr©n träng tíi «ng Darrell Mc. Kenna vµ «ng Lª Ngäc Quang, v¨n phßng Mobil Oil cïng toµn thÓ nh©n viªn v¨n phßng Mobil Oil ë Hµ Néi; «ng Hayami (Cùu Chñ tÞ «ng Itoh (Tæng Gi¸m ch), ®èc t¹i Thµnh phè Hå ChÝMinh) vµ «ng Deguchi (§ ¹i diÖ t¹i Washington) cña c«ng ty n Nissho Iwai; «ng Harold Rosen, «ng Timothy Krause, «ng Thomas Davenport, «ng Micheal Edberg vµ «ng Peter Wogart cña C«ng ty tµi chÝ quèc tÕ; vµ «ng Stephen nh Parker, chuyªn viªn kinh tÕ cao cÊp cña Quü tµi trî ch©u ¸. Trong qu¸ tr× thùc hiÖ dù ¸n chóng t«i h©n h¹nh ®ö îc phèi hîp chÆ t chÏ víi nh n c¸c c¸n bé ®Ç y n¨ng lùc cña Phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam. Chóng t«i p t ®Æ c biÖ biÕt ¬n «ng Vò TiÕn Léc, Tæng thö kÝ ®· nhiÖ t× dµnh thêi gian gióp ®ì t , t nh chóng t«i. Chóng t«i còng nhËn ®ö îc sù hîp t¸c gióp ®ì cña c¸c «ng NguyÔ V¨n ViÖ n t vµ TrÞ Ngäc Huy ë V¨n phßng Hµ Néi, cña bµ Bïi ThÞXu©n Hö ¬ng, TiÕn sÜ TrÇ n § øc nh ThÞ vµ «ng Mai Em ë chi nh¸nh cña Phßng Thö ¬ng m¹i vµ C«ng nghiÖ ViÖ Nam t¹i nh p t Thµnh phè Hå ChÝMinh. Chóng t«i còng ®· nhËn ®ö îc ý kiÕn ®ãng gãp cã gi¸ trÞcña Gi¸o sö Cao Cù Béi vµ § µo V¨n Hö ng trö êng § ¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n. Cuèi cïng, chóng t«i xin c¸m ¬n c¸c chñ doanh nghiÖ vµ gi¸m ®èc c¸c c«ng ty tö p nh©n ë ViÖ Nam ®· dµnh thêi gian quÝb¸u giíi thiÖ cho chóng t«i nh÷ng kinh nghiÖ t u m cña hä khi trë thµnh nh÷ng doanh nghiÖ míi trong thµnh phÇ n kinh tÕ tö nh©n míi næi p lªn ë ViÖ Nam. t 3
Lêi giíi thiÖu C¸c ngµnh c«ng nghiÖ p nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng chÝ lµ lî thÕ so s¸nh cña nh i ViÖ t Nam. Ví lî thÕ nµy, rÊt nhiÒu nö í § «ng ¸ ®· thu ®ö î nh÷ng thµnh tùu rùc rì i i c c vµ t¹o nª n c¸i gä lµ “®iÒu kú diÖ u § «ng ¸”. § Ó nè tiÕp nh÷ng thµnh c«ng cña c¸c i i nö í kh¸c trong khu vùc, qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa nhanh chãng ë ViÖ t Nam cÇn ph¶i c nh ®i theo hö í më hay ®Þ hö í xuÊt khÈu. Vµ còng nhö trong trö ê hî cña c¸c ng nh ng ng p nö í ®· thµnh c«ng ví nÒn kinh tÕ ®Þ hö í xuÊt khÈu ë § «ng ¸, kÓ c¶ nh÷ng nö í c i nh ng c ®i theo hÖ tö tö ëng tr¸i ngö î nhau nhö Trung Què vµ § µi Loan, th×khè doanh nghiÖ p c c i gi÷ vÞtrÝchñ chè cho sù nghiÖ p ph¸t triÓn cña ViÖ t Nam sÏ lµ c¸c doanh nghiÖ p võa vµ t nhá. Nh× chung, c¸c doanh nghiÖ p hé gia ®× hiÖ n ®ang chiÕm phÇn ®«ng trong n nh khu vùc tö nh©n cña ViÖ t Nam vÉ n cßn qu¸ nhá bÐ, qu¸ yÕu í ®Ó cã thÓ c¹nh tranh t ®ö î trª n thÞ trö ê thÕ gií Cßn c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í th× l¹i tá ra qu¸ cø ng c ng i. c nh¾c vµ kÐm hiÖ u qu¶ ®Ó cã thÓ b¾t kÞ ®ö î ví tè ®é gia t¨ng m¹nh mÏ cña c¸c nhu p c i c cÇu trª n thÕ gií NhiÒu kinh nghiÖm ®· minh chø ng r»ng chÝ c¸c doanh nghiÖ p tö i. nh nh©n võa vµ nhá- nh÷ng doanh nghiÖ p cã quy m« ®ñ lí ®Ó cã thÓ ho¹t ®éng mét c¸ch n cã hiÖ u qu¶ song còng ®ñ nhá ®Ó biÕn chuyÓn mét c¸ch linh ho¹t- chÝ lµ chiÕc ch× nh a khãa ®Ó thùc hiÖ n thµnh c«ng sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu mét nh ng c¸ch nhanh chãng. Tí nay nÕu nhö qu¸ tr× tö nh©n hãa ®· ®ö î triÓn khai réng kh¾p trong ngµnh i nh c n«ng nghiÖ p vµ dÞ vô cña ViÖ t Nam th× trong ngµnh s¶n xuÊt c¸c doanh nghiÖ p tö ch nh©n vÉ n chØ ®ãng gãp mét phÇn rÊt khiª m tè c¶ vÒ s¶n lö î còng nhö lùc lö î lao n ng ng ®éng. Tuy vËy qua b¸o c¸o nµy cã thÓ thÊy râ r»ng cÇn ph¶i coi c¸c doanh nghiÖ p s¶n xuÊt tö nh©n cña ViÖ t Nam nhö nh÷ng h¹t giè cã thÓ vö ¬n lª n m¹nh mÏ vµ trë thµnh ng nh©n tè ph¸t triÓn c¬ b¶n cho mét khu vùc tö nh©n lí m¹nh. MÆc dï m«i trö ê kinh n ng doanh cßn chö a thuËn lî nhö ng c¸c doanh nghiÖ p non trÎ mí næ i lª n vÉ n chø ng tá i i ®ö î tÝ n¨ng ®éng vµ kh¶ n¨ng sinh lî cña m× Kh«ng ai cã thÓ nghi ngê vÒ ®iÒu c nh i nh. nµy. Dùa trª n viÖ c ®¸nh gi¸ c¸c tµi liÖ u thø cÊp vµ c¸c cuéc pháng vÊn s©u ví kho¶ng i 50 c«ng ty tö nh©n trong mï hÌ n¨m 1996, C«ng ty James Riedel ®· thay mÆt cho a Chö ¬ng tr× ph¸t triÓn dù ¸n Mª k«ng (MPDF) so¹n th¶o b¸o c¸o nµy. Lµ n¬i quy tô nh cña nhiÒu nhµ tµi trîvµ do C«ng ty tµi chÝ què tÕ qu¶n lý, Chö ¬ng tr× ph¸t triÓn dù nh c nh ¸n Mª k«ng ®· ra ®ê nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu vùc tö nh©n ë ba nö í ViÖ t i c Nam, Lµo vµ Campuchia. 4
Khu vùc kinh tÕ tÖ nh©n mí i næi lªn vµ sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa ë ViÖ t Nam ViÖ t Nam ®ang trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞtrö ê ví vai trß chñ ®¹o thuéc vÒ Nhµ nö í Nãi chung, nÒn kinh tÕ ®ã ng i c. kh«ng kh¸c g×so ví c¸i gä lµ nÒn kinh tÕ thÞtrö ê trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ i i ng nö í ph¶i gi÷ vÞtrÝö u thÕ so ví thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n. § iÒu nµy ®ang ®ö î thÓ c i c hiÖ n râ nhÊt trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p ViÖ t Nam n¬i thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ nö íc dÉ n ®Çu. NÕu nhö lÜnh vùc n«ng nghiÖ p chñ yÕu thuéc vÒ tö nh©n vµ trong c¸c ngµnh dÞ vô, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ®· chiÕm tí 53% trÞgi¸ gia t¨ng vµ con sè nµy vÉ n ch i ®ang lí dÇn lª n th×ngö î l¹i trong c«ng nghiÖ p, c¸c doanh nghiÖ p ngoµi què doanh n c c chØ ®ãng gãp 27% trÞgi¸ gia t¨ng; h¬n n÷a theo c¸c sè liÖ u thè kª chÝ thø c, tû lÖ ng nh nµy ®ang gi¶m. (Xem h× 1). nh H× 1 nh ThÞphÇn vÒ gi¸ trÞgia t¨ng c«ng nghiÖ p cña c¸c doanh nghiÖ p ngoµi què doanh c 36 35 34 33 32 31 30 29 28 27 26 90 91 92 93 94 95 Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1996 n: i, World Bank, 1996 TØ lÖ thÊp vµ xu hö í gi¶m râ rÖ t cña thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong c«ng ng nghiÖ p lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®ö î ®Æc biÖ t quan t©m khi ®¸nh gi¸ triÓn vä ph¸t triÓn kinh c ng tÕ ë ViÖ t Nam. § Ó ®¹t mø c t¨ng trö ëng cao ViÖ t Nam ph¶i c«ng nghiÖ p hãa, vµ ®Ó thùc hiÖ n hiÖ u qu¶ c«ng cuéc ®ã, ViÖ t Nam ph¶i khai th¸c lî thÕ c¹nh tranh trong c¸c ngµnh i s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p nhÑ sö dông nhiÒu lao ®éng. § iÒu ®ã cã nghÜa r»ng c«ng nghiÖ p 5
hãa, nÕu thµnh c«ng, râ rµng ph¶i hö í tí xuÊt khÈu nhö mét giai ®o¹n cña qu¸ tr× ng i nh c«ng nghiÖ p hãa ®· thµnh c«ng t¹i mét sè nö í § «ng ¸. ë nh÷ng nö í § «ng ¸ ®· thµnh c c c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu th× h× thø c chñ yÕu cña c¸c doanh i nh ng nh nghiÖ p lµ c¸c c«ng ty tö nh©n võa vµ nhá, bÊt kÓ què gia ®ã lµ x· héi chñ nghÜa (nhö c Trung Què n¬i mµ c¸c c«ng ty tö nh©n ®ö î gä lµ c¸c “doanh nghiÖ p thÞtrÊn vµ lµng c, c i x· ”) hay tö b¶n chñ nghÜa (nhö ë § µi Loan). ViÖ t Nam cã ®ñ ®iÒu kiÖ n ®Ó lÆp l¹i nh÷ng thµnh c«ng cña c¸c nö í § «ng ¸ vµ c § «ng Nam ¸ ®i theo chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu. ViÖ t Nam cã c nh ng nh÷ng tiÒn ®Ò s½n cã vÒ nguå lùc, ChÝ phñ ®· vµ ®ang x©y dùng ë ph¹m vi réng n nh khung chÝ s¸ch cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖ n chiÕn lö î nµy. § iÒu duy nhÊt dö ê nhö ®ang nh c ng thiÕu ë ViÖ t Nam lµ thiÕu c¸c c«ng ty tö nh©n- thµnh phÇn chñ yÕu cña qu¸ tr× c«ng nh nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu ë mä què gia kh¸c. nh ng i c MÆc dï thùc tÕ hiÖ n vÉ n cã c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam nhö ng sè lö î Ý vµ ®ãng gãp cña hä ng t trong s¶n lö î còng nhö trong tæ ng sè ng lao ®éng cßn qu¸ nhá bÐ so ví c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í Tuy nhiª n ®iÒu ®¸ng lö u ý i c. lµ hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ë ViÖ t Nam ®Òu cã thê gian ho¹t ®éng chö a tí 5 i i n¨m, vµ cã lÏ chØ lµ vÊn ®Ò thê gian ®Ó hävö ¬n tí chç ®ø ng cÇn cã cña m× Do ®ã, i i nh. vÊn ®Ò mÊu chè lµ liÖ u nh÷ng h¹t giè cña khu vùc kinh tÕ tö nh©n cã ®ö î nu«i t ng c dö ì tè vµ liÖ u m«i trö ê kinh doanh ë ViÖ t Nam cã t¹o ®iÒu kiÖ n ph¸t triÓn nhanh ng t ng chãng cho thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p hay kh«ng. § ©y lµ vÊn ®Ò chÝ sÏ ®ö î ®Ò cËp tí trong nghiª n cø u nµy dùa trª n c¬ së tæ ng nh c i hî ®¸nh gi¸ c¸c sè liÖ u thè kª vµ tµi liÖ u thu thËp ®ö î còng nhö kÕt qu¶ pháng vÊn p, ng c trùc tiÕp cña c¸c t¸c gi¶ ví kho¶ng 50 c«ng ty tö nh©n ë ViÖ t Nam trong mï hÌ n¨m i a 1996. Ví mét sè lÝdo ®ö î ®ö a ra dö í ®©y, chóng t«i cho r»ng c¸c sè liÖ u thè kª i c i ng chÝ thø c vµ nhiÒu tµi liÖ u nghiª n cø u hiÖ n cã vÒ c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chö a ph¶n nh ¸nh chÝ x¸c nh÷ng kÕt qu¶ mµ hä®¹t ®ö î hoÆc nh÷ng triÓn vä cña hätrong s¶n nh c ng xuÊt c«ng nghiÖ p. Trong khi c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n ViÖ t Nam, theo quan ®iÓm cña chóng t«i, lµ “m¹nh” h¬n so ví nhËn ®Þ chung, hä i nh ph¶i ®è mÆt ví nh÷ng khã kh¨n vö í m¾c to i i ng lí chñ yÕu lµ do c¸c chÝ s¸ch vµ quy ®Þ cña ChÝ phñ. Do ®ã, trong phÇn kÕt n, nh nh nh luËn cña nghiª n cø u nµy, chóng t«i ®ö a ra mét sè kiÕn nghÞcho c¶i c¸ch chÝ s¸ch cÇn nh thiÕt ®Ó t¹o ra m«i trö ê thuËn lî h¬n cho viÖ c ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n ng i trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. 6
I- TÇ m quan träng cña c¸ c doanh nghiÖ p tÖ nh©n võa vµ nhá Vai trß thiÕt yÕu cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá ®è ví ph¸t triÓn kinh i i tÕ ViÖ t Nam ®ö î ®¸nh gi¸ dùa trª n ba kÕt luËn c¬ b¶n ®ö î kiÓm nghiÖm b»ng nh÷ng c c c¬ së thùc tÕ. § ã lµ: a. C«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ chiÕn lö î kh¶ thi duy nhÊt ®Ó ph¸t nh ng c triÓn nhanh kinh tÕ ViÖ t Nam . b. ViÖ t Nam ®¸p ø ng nh÷ng ®iÒu kiÖ n tiª n quyÕt vÒ nguå lùc s½n cã vµ khung n chÝ s¸ch cÇn thiÕt cho viÖ c thùc hiÖ n chiÕn lö î ®ã. nh c c. § iÒu tè cÇn thiÕt dÉ n ®Õn sù thµnh c«ng cña chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ i c nh hö í xuÊt khÈu lµ sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá nhö ng mét h× thø c chñ yÕu (nhö ng kh«ng ph¶i duy nhÊt) cña c¬ cÊu tæ chø c trong nh lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. a. Yªu cÇ cÊp b¸ch vÒ mét nÒn c«ng nghiÖ hãa ® Þ hö íng xuÊt khÈu u p nh Trong kho tµng tµi liÖ u vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ h¬n 100 n¨m qua, kh«ng cã mét nh©n tè nµo cã tÝ thiÕt thùc vµ xuyª n suè qua mä thê ®¹i, mä què gia h¬n mè nh t i i i c i quan hÖ tö ¬ng hç gi÷a më cöa thö ¬ng m¹i vµ t¨ng trö ëng kinh tÕ. Nh©n tè nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ö î biÕt hay chó ý tí vµ thùc tÕ hÇu hÕt c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn ®· c i, c khëi ®Çu c«ng cuéc c«ng nghiÖ p hãa cña häb»ng viÖ c ®ãng cöa nÒn kinh tÕ ví thö ¬ng i m¹i què tÕ. ChiÕn lö î s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, mµ thùc tÕ tÊt c¶ c¸c nö í ®ang c c c ph¸t triÓn (trõ Hå K«ng) sö dông ë thê k× ®Çu cña c«ng nghiÖ p hãa ®· dùa trª n 2 ng i luËn ®iÓm sai lÇm. Mét lµ hä r»ng c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu sÏ dÉ n tí cho nh ng i thÊt b¹i do c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn sÏ kh«ng thÓ t× ®ö î thÞtrö ê cho hµng hãa cña c m c ng m× t¹i c¸c nö í ph¸t triÓn. LuËn ®iÓm sai lÇm thø hai cho r»ng c¸c nö í ®ang ph¸t nh c c triÓn, b»ng c¸ch ®ãng cöa nÒn kinh tÕ vµ b¶o hé s¶n xuÊt trong nö í sÏ cã thÓ ®¹t ®ö î c, c qui m« s¶n xuÊt cã hiÖ u qu¶ c¶ vÒ kinh tÕ vµ vÒ thê gian (hä th«ng qua lµm) ®Ó cuè i c i cï hä sø c c¹nh tranh trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p mµ trö í ®©y hä thÕ. ng cã c yÕu Kinh nghiÖm tÝ lòy tõ c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn trong h¬n bè thËp kØ qua ®· ch c n chø ng tá sai lÇm cña c¶ hai luËn ®iÓm trª n. Kinh nghiÖm cña Hå K«ng, Singapor, § µi ng Loan vµ Nam TriÒu Tiª n, nh÷ng nö í ®Çu tiª n tõ bá lè suy nghÜ ®ã vµ ¸p dông chiÕn c i lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ b»ng chø ng hï hå cho sù sai lÇm cña c nh ng ng n luËn ®iÓm bi quan ví xuÊt khÈu. MÆc dï vËy tö tö ëng bi quan ví xuÊt khÈu vÉ n tå t¹i i i n dö í d¹ng lËp luËn “sai lÇm vÒ thµnh phÇn” ví lý lÏ cho r»ng thµnh c«ng cña nh÷ng i i nö í ®i ®Çu kia (bè “con hæ ”) sÏ kh«ng thÓ lÆp l¹i ®ö î ë nh÷ng nö í ®i sau do bè c n c c n nö í ®ã ®· lµm b· o hßa thÞtrö ê c¸c nö í ph¸t triÓn b»ng c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖ p c ng c cã sö dông nhiÒu lao ®éng. Tuy nhiª n thµnh lòy cuè cï nµy cña tö tö ëng “bi quan i ng 7
ví xuÊt khÈu” ®· ®æ vì hoµn toµn khi, tiÕp theo thµnh c«ng cña c¸c con hæ ch©u ¸, mét i lo¹t c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn kh¸c kÓ c¶ Trung Què vµ phÇn lí c¸c què gia § «ng c c n c Nam ¸, ®· ¸p dông vµ thµnh c«ng ví chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu i c nh ng trong thËp kØ 80. LuËn ®iÓm thø hai cho lµ qui m« s¶n xuÊt ®¹t hiÖ u qu¶ kinh tÕ vµ viÖ c hä th«ng qua lµm sÏ cho phÐp c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn bá qua quy luËt vÒ lî thÕ c¹nh c c i tranh vµ thay vµo ®ã, ®Çu tö nguå vè Ý ái cña m× vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p cã n n t nh hµm lö î c«ng nghÖ vµ hµm lö î vè cao còng ®· cho thÊy lµ sai lÇm vµ buéc c¸c ng ng n nö í nµy ph¶i tr¶ mét gi¸ qu¸ ®¾t. Tuy chiÕn lö î s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu ®· t¹o ra c c nh÷ng khu c«ng nghiÖ p lí ë c¸c nö í ®ang ph¸t triÓn réng lí (nhö Trung Què Bra- n c n c, xin, Ên § é vµ Thæ NhÜ Kú) nhö ng nãi chung nã g©y ra nh÷ng thiÖ t h¹i to lí dö í d¹ng n i hiÖ u qu¶ kinh tÕ thÊp vµ thö ê ®i kÌm ví nã lµ bÊt æ n vÒ kinh tÕ vÜ m«. ng i Nh÷ng kinh nghiÖm tÝ cùc cña c¸c nö í thùc hiÖ n c«ng nghiÖ p hãa ®Þ ch c nh hö í xuÊt khÈu cï ví hµng lo¹t kinh nghiÖm tiª u cùc cña c¸c nö í theo chiÕn lö î ng ng i c c s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, hö í néi ®· buéc nhiÒu nö í ph¶i ®ö a ra nh÷ng chö ¬ng ng c tr× c¶i c¸ch kinh tÕ lí tõ n¨m 1985. Thùc ra, ngoµi vï cËn Sa-ha-ra ë ch©u Phi nh n ng còng ®· cã kh«ng Ý nh÷ng cuéc c¸ch m¹ng trong c¶i c¸ch chÝ s¸ch ë c¸c nö í ®ang t nh c ph¸t triÓn khi c¸c nö í nµy lÇn lö î ®¬n phö ¬ng h¹ thÊp nh÷ng rµo c¶n thö ¬ng m¹i vµ c t tiÕn hµnh c¶i c¸ch theo hö í thÞtrö ê ng ng. b. Sù thÝ hîp cña mét nÒn c«ng nghiÖ hãa ® Þ hö íng xuÊt khÈu ® èi víi ch p nh ViÖ Nam t ChiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu thÝ hî ví ViÖ t Nam v×hai c nh ng ch p i lÝdo: (1) kh«ng cã chiÕn lö î thay thÕ nµo kh¸c mang l¹i hiÖ u qu¶ tö ¬ng tù, vµ (2) ®iÒu c kiÖ n kinh tÕ ë ViÖ t Nam còng giè ví ®iÒu kiÖ n trö í ®©y ë c¸c nö í ®· thµnh c«ng ng i c c ví chiÕn lö î ®Þ hö í xuÊt khÈu, vµ do ®ã còng hø a hÑ n nh÷ng thµnh c«ng cho ViÖ t i c nh ng Nam. Nh÷ng nö í c¸ biÖ t ®¹t ®ö î tØ lÖ thu nhËp ®Çu ngö ê cao mµ kh«ng cÇn c«ng c c i nghiÖ p hãa lµ nh÷ng nö í rÊt giµu tµi nguyª n thiª n nhiª n, chñ yÕu lµ dÇu löa. Kh«ng c may, ViÖ t Nam l¹i kh«ng n»m trong sè ®ã. ViÖ t Nam còng cã nh÷ng kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ(chñ yÕu lµ dÇu má vµ khÝ®è vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chóng ®· gãp phÇn ®¸ng t) kÓ vµo gi¸ trÞxuÊt khÈu vµ tæ ng thu nhËp cña ®Êt nö í song tr÷ lö î dÇu cña ViÖ t Nam c ng trª n ®Çu ngö ê chØ b»ng mét phÇn nhá cña nh÷ng nö í nhö Malaysia hay In®«nª sia. i c ViÖ t Nam cã gÇn 70.000 km2 ®Êt n«ng nghiÖ p mµu mì hiÖ n nay cung cÊp viÖ c , lµm cho kho¶ng 80% d©n sè vµ vµo nh÷ng n¨m ®ö î mï ®· cã lö ¬ng thùc dö thõa cho c a xuÊt khÈu (chñ yÕu lµ g¹o). Tuy nhiª n, ví d©n sè lª n tí 75 triÖ u hiÖ n nay, n«ng nghiÖ p i i ViÖ t Nam ®· gÇn tí gií h¹n kh¶ n¨ng cung cÊp lö ¬ng thùc cho ®Êt nö í Do ®ã trong i i c. tö ¬ng lai n¨ng suÊt ngµnh n«ng nghiÖ p sÏ ph¶i t¨ng lª n. ChiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa c ®Þ hö í xuÊt khÈu còng kh«ng gi¶i tho¸t ViÖ t Nam khái sù cÇn thiÕt ph¶i ®Çu tö lí nh ng n vµo n«ng nghiÖ p ®Ó n©ng cao sø c s¶n xuÊt. Tuy vËy, thËm chÝví sù ®Çu tö lí vµo n«ng i n 8
nghiÖ p, khu vùc kinh tÕ nµy còng kh«ng thÓ t¹o ®ñ c«ng ¨n viÖ c lµm cho hµng triÖ u ngö ê ®ang sinh sè ë ®ã vµ thª m hµng triÖ u con ngö ê n÷a sÏ ra ®ê ë n«ng th«n trong i ng i i nh÷ng n¨m tí § Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng thùc sù trong n«ng nghiÖ p, c¸ch duy i. nhÊt lµ chuyÓn mét phÇn lí lùc lö î lao ®éng n«ng nghiÖ p sang s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. n ng C«ng nghiÖ p hãa, do ®ã lµ ch× khãa ®Ó t¨ng mø c thu nhËp ®Çu ngö ê ë ViÖ t a i Nam mét c¸ch l©u dµi. H¬n n÷a, c«ng nghiÖ p hãa ph¶i phï hî ví nh÷ng lî thÕ c¹nh p i i tranh cña ViÖ t Nam vµ nhö vËy sÏ ph¶i ph¸t triÓn nh÷ng ngµnh nghÒ theo hö í xuÊt ng khÈu vµ cã sö dông nhiÒu lao ®éng. Nhö ®ö î thÊy trong b¶ng 1, lî thÕ c¹nh tranh ®Çu c i tiª n vµ trª n hÕt cña ViÖ t Nam lµ nguå nh©n lùc då dµo. Giè nhö c¸c nö í kh¸c ë n i ng c § «ng ¸ ®· thµnh c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu, ViÖ t Nam lµ nö í cã i nh ng c mËt ®é d©n cö cao ví tµi nguyª n nghÌo nµn vµ phÇn lí d©n cö sè ë n«ng th«n. H¬n i n ng n÷a, nhö b¶ng 1 cho thÊy, vÒ ph¸t triÓn nguå lùc lao ®éng, ViÖ t Nam ®· ®¹t ®ö î mø c n c nhö ë c¸c nö í nµy khi häkhëi ®Çu thµnh c«ng ví c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt c i nh ng khÈu. B¶ng 1 So s¸nh c¸c chØ sè kinh tÕ vµ x· héi § µi Loan Th¸i Lan Trung Què c ViÖ t Nam 30-35 n¨m 15-20 n¨m 10-15 n¨m hiÖ n nay trö íc trö íc trö íc MËt ®é d©n sè (ngö êi/km2) 300 108 96 195 MËt ®é d©n sè sè b»ng n«ng ng 629 240 219 934 nghiÖ p (ngö ê i/km2) TØ lÖ diÖ n tÝ ®Êt n«ng nghiÖ p ch 24 45 44 21 trong tæ ng diÖ n tÝ ®Êt ®ai (%) ch Tuæ i thä trung b×nh 63 60 65 67 TØ lÖ trÎ em hä ®Õn cÊp hai so ví c i 30 26 47 42 sè trÎ em trong ®é tuæ i ®i hä (%) c TØ lÖ mï ch÷ (trª n tæ ng sè ngö êi 30 7 27 16 trª n 15 tuæ i) (%) Nguå Riedel, 1993 n: Mét lÜnh vùc mµ ViÖ t Nam kh«ng so ®ö î ví c¸c nö í ®· ¸p dông c«ng nghiÖ p c i c hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖ p. Tr× ®é ph¸t triÓn c«ng nghiÖ p ë nh ng nh ViÖ t Nam hiÖ n nay kÐm xa so ví c¸c nö í kh¸c khi hächuyÓn tõ chiÕn lö î s¶n xuÊt i c c thay thÕ nhËp khÈu, hö í néi sang chiÕn lö î xuÊt khÈu, hö í ngo¹i. § iÒu nµy ®ö î ng c ng c b¶ng 2 minh hä vµ cho thÊy s¶n lö î c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖ p chÝ cña ViÖ t Nam a ng nh 9
chØ b»ng kho¶ng 1/10 ®Õn1/20 so ví ë § µi Loan hay Trung Què khi häb¾t ®Çu chiÕn i c lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu. c nh ng B¶ng 2 S¶n lö î s¶n phÈm/®Çu ngö ê cña mét sè mÆt hµng c«ng nghiÖ p ng i ViÖ t Nam § µi Loan Trung Què c (hiÖ n nay) 1960 1980 ThÐp (kg) 1,5 28,3 37,8 -1 C«ng cô c¬ khÝ(10 chiÕc) 11,1 210,8 136,6 Ph©n hãa hä (kg) c 4,9 34,4 125,6 § éng c¬ ®iÖ n (10-3 chiÕc) 0,1 1,5 Kh«ng cã sè liÖ u Qu¹t ®iÖ n (10-3 chiÕc) 2,8 18,5 7,4 GiÊy (kg) 1,2 7,5 Kh«ng cã sè liÖ u V¶i b«ng (m) 4,7 16,0 7,6 Nguå Riedel, 1993, tr.410 n: Do c¸c c¬ së c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam tö ¬ng ®è nhá, mét sè ngö ê cã thÓ cho i i r»ng nhö phÇn lí c¸c nö í kh¸c ViÖ t Nam nª n ®i theo chÝ s¸ch hö í néi ®Ó x©y n c nh ng dùng nÒn t¶ng c«ng nghiÖ p trö í khi thùc hiÖ n chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í c c nh ng xuÊt khÈu. Nhö ng ®ã sÏ lµ mét sai lÇm lí bëi chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í n c nh ng xuÊt khÈu ®· thµnh c«ng ë c¸c nö í kh¸c lµ do tÝ mÒm dÎo cña chiÕn lö î nµy vµ v× c nh c vËy nã cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o l¹i c¸c c¬ së c«ng nghiÖ p kÐm hiÖ u qu¶, ®ö î x©y dùng tõ c thê k×s¶n xuÊt thay thÕ hµng nhËp khÈu trö í ®©y. Nh× chung b¶n chÊt cña chiÕn lö î i c n c nµy lµ sù kÕt hî nh©n c«ng rÎ, chñ yÕu tõ n«ng th«n ví nguyª n vËt liÖ u vµ m¸y mãc p i thiÕt bÞphÇn lí ®ö î nhËp khÈu. Dö í gãc ®é nµy, qui m« tö ¬ng ®è nhá cña c¸c c¬ së n c i i c«ng nghiÖ p ViÖ t Nam, thö ê lµ cña Nhµ nö í l¹i lµ mét thuËn lî h¬n lµ bÊt lî bëi ng c, i i, nã gióp gi¶m bí nhiÒu nç lùc cÇn thiÕt (mÆc dï kh«ng mong muè ®Ó tö nh©n hãa t n) hoÆc ®ãng cöa c¸c xÝnghiÖ p què doanh kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh què tÕ. c c 10
H× 2 nh Sù æn ® Þ kinh tÕ vÜm« vµ c© n ® èi ng© n s¸ch nh 80 70 60 TØ lÖ l¹m ph¸t theo gi¸ b¸n lÎ 50 40 30 20 10 0 -10 Tæ ng c©n ®è ng©n s¸ch chÝ phñ i nh -20 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Nguå Tæ ng côc Thè kª ; Ng©n hµng ThÕ gií 1996 n: ng i, ViÖ t Nam kh«ng chØ cã ®ö î nh÷ng ®iÒu kiÖ n tiª n quyÕt cho sù thµnh c«ng cña c chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu vÒ nh÷ng nguå lùc s½n cã mµ cßn c¶ c nh ng n vÒ khu«n khæ kinh tÕ vÜ m« cÇn thiÕt. § Ó thùc hiÖ n thµnh c«ng chiÕn lö î c«ng nghiÖ p c hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu tè thiÓu cÇn cã ba ®iÒu kiÖ n vÒ kinh tÕ vÜ m«: (1) sù æ n ®Þ nh ng i nh kinh tÕ vÜ m«, (2) tØ lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þ tû lÖ ®Çu tö tö ¬ng ®è cao vµ t¨ng dÇn, vµ (3) a, i nÕu kh«ng tù do hãa thö ¬ng m¹i nhö Hå K«ng vµ Singapor th×còng ph¶i më cöa tù ng do cho c¸c nhµ xuÊt khÈu ®Ó nhËp nguyª n vËt liÖ u vµ m¸y mãc thiÕt bÞ Nhö h× 2 cho . nh thÊy, mét trong nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ nhÊt cña ViÖ t Nam lµ kh¶ n¨ng gi¶m l¹m ph¸t vµ gi÷ nã ë mø c thÊp- ®©y lµ b»ng chø ng cho cam kÕt cña ChÝ phñ thùc hiÖ n nh chÝ s¸ch tµi chÝ kh«n khÐo. nh nh H× 3 cho phÐp nhËn ®Þ r»ng yª u cÇu vÒ tØ lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þ vµ tû lÖ ®Çu tö nh nh a cao (hoÆc Ý nhÊt lµ t¨ng lª n) ®· ®¹t ®ö î trong nh÷ng n¨m 90. Thùc tÕ, nh÷ng tØ lÖ trong t c h× 3 rÊt cã thÓ chö a ph¶n ¸nh ®ñ mø c tiÕt kiÖm vµ ®Çu tö v×tû lÖ t¨ng cña c¶ tiÕt kiÖm nh lÉ n ®Çu tö ®Òu n»m trong khu vùc tö nh©n, n¬i mµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng ®ö îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ. Cuè cï cÇn ph¶i ghi nhËn lµ ViÖ t Nam ®· tiÕn nh÷ng bö í dµi i ng, c trong viÖ c gi¶m bí c¸c hµng rµo thö ¬ng m¹i, ®Æc biÖ t ®è ví c¸c nhµ xuÊt khÈu, mÆc t i i dï vÉ n cßn nhiÒu viÖ c ph¶i lµm ®Ó gióp nh÷ng nhµ xuÊt khÈu cã thÓ c¹nh tranh ®ö îc trª n thÞtrö ê thÕ gií VÊn ®Ò nµy sÏ ®ö î ®Ò cËp trë l¹i trong b¸o c¸o. ng i. c 11
H× 3 nh Tæ ng ®Çu t- néi ®Þ vµ c¸c nguå vè TiÕt kiÖm néi ®Þ a n n: a, § Çu t- trùc tiÕp tõ n- í ngoµi (FDI) vµ c¸c kho¶n tiÕt kiÖm c bª n ngoµi kh¸c (% trª n GDP) TiÕt kiÖm néi ®Þ a FDI TiÕt kiÖm bª n ngoµi kh¸c 30 25 20 15 10 5 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1996 n: i, c. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖ tö nh© n võa vµ nhá p Cã mét quan ®iÓm trong kinh tÕ hä ph¸t triÓn vµ trong mét sè tæ chø c ph¸t triÓn c què tÕ cho lµ “nhá th×sÏ ®Ñp” vµ do ®ã c¸c doanh nghiÖ p võ vµ nhá nª n ®ö î khuyÕn c c khÝ Chóng t«i kh«ng ®å quan ®iÓm ®ã. Chóng t«i ñng hé hiÖ u qu¶ chø kh«ng ph¶i ch. ng mét m« h× cô thÓ trong tæ chø c c«ng nghiÖ p. NÕu c¸c doanh nghiÖ p lí thuéc së h÷u nh n, Nhµ nö í mµ ®¹t ®ö î hiÖ u qu¶ th× cø ®Ó c¸c doanh nghiÖ p ®ã tå t¹i. Thùc tÕ, trong c c n mét sè ngµnh c«ng nghiÖ p nhö thÐp vµ hãa chÊt, râ rµng c¸c c«ng ty lí hiÖ u qu¶ h¬n n c¸c c«ng ty nhá. ThËm chÝcã mét sè ngµnh mµ së h÷u Nhµ nö í thÝ hî h¬n së h÷u c ch p tö nh©n, vÝdô trong c¸c ngµnh c«ng Ý (®iÖ n, nö í khÝ®è lµ nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn ch c, t) tù nhiª n, nÕu tö nh©n qu¶n lÝ th× nhÊt ®Þ cÇn ph¶i cã sù can thiÖ p s¸t sao cña Nhµ nh nö íc. TÇm quan trä cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n trong qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa ng nh ®Þ hö í xuÊt khÈu cã c¬ së kh«ng ph¶i trª n lÝthuyÕt hay do hÖ tö tö ëng mµ c¨n cø nh ng vµo thùc tÕ r»ng h× thø c tæ chø c c«ng nghiÖ p nµy lµ thµnh c«ng nhÊt trong mét nÒn nh kinh tÕ më, nh©n lùc då dµo vµ tiÒn c«ng thÊp. Nãi “thµnh c«ng nhÊt” theo ®óng nghÜa i ®en cña nã tø c lµ nÕu ®ö î ®è xö hî lÝ c«ng b»ng, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n sÏ ®¹t tØ c i p , lÖ thu hå vè cao h¬n c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í lí hoÆc c¸c doanh nghiÖ p gia ®× i n c n nh. V× thÕ, c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n cã thÓ sö dông tè h¬n c¸c nguå ®Çu tö hiÖ n ®ang t n 12
khan hiÕm vµ næ i lª n nhö mét h× thø c doanh nghiÖ p chñ yÕu trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt nh ®Þ hö í xuÊt khÈu, sö dông nhiÒu lao ®éng. nh ng Nh÷ng b»ng chø ng vÒ tÝ ö u viÖ t cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n t¹i c¸c nö í dö nh c thõa lao ®éng cã thÓ thÊy ®ö î ë bÊt k× mét què gia § «ng ¸ ®· thµnh c«ng trong sù c c nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa nµo. ë ®©y chóng ta cã thÓ ®ö a ra mét dÉ n chø ng vÒ § µi Loan, mét nö í thµnh c«ng nhÊt trong c¸c nö í ë § «ng ¸ vµ lµ mét trong nh÷ng nö í rÊt c c c thÝ hî ®Ó so s¸nh ví ViÖ t Nam bëi v× nhö c¸c b¶ng sè liÖ u trª n cho thÊy, ViÖ t Nam ch p i , cã nhiÒu ®iÓm tö ¬ng ®å ví § µi Loan c¸ch ®©y 35 ®Õn 40 n¨m. ng i Mét sù giè nhau lµm nhiÒu ngö ê ng¹c nhiª n lµ c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í ng i c chiÕm ®a sè trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p ë § µi Loan cuè nh÷ng n¨m 50, nhö ë ViÖ t i Nam hiÖ n nay. Thùc tÕ, trÞgi¸ gia t¨ng thùc (tÝ b»ng USD) cña c¸c xÝnghiÖ p s¶n xuÊt nh què doanh § µi Loan thê k×®ã lí h¬n cña c¸c xÝnghiÖ p què doanh ViÖ t Nam ngµy c i n c nay. Tuy vËy, nhö thÊy trong h× 4, ®ãng gãp cña c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í ®· bÞlu nh c mê hoµn toµn bëi sù t¨ng trö ëng cña khè tö nh©n sau khi chiÕn lö î c«ng nghiÖ p hãa i c ®Þ hö í xuÊt khÈu ®ö î thùc hiÖ n vµo nh÷ng n¨m 60. nh ng c H× 4 nh TrÞgi¸ gia t¨ng thùc tÕ cña c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n vµ doanh nghiÖ p nhµ nö í ë § µi Loan c (theo mø c gi¸ n¨m 1985, tØ ®«la § µi Loan NT$) C¸c ®Æc ®iÓm kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖ p c«ng nghiÖ p ë § µi Loan theo c¸c h× thø c së h÷u ®ö î minh hä trong b¶ng 3. § Õn n¨m 1986 (thê ®iÓm ®iÒu tra sè nh c a i liÖ u), c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chiÕm tí 85% gi¸ trÞgia t¨ng ngµnh c«ng nghiÖ p vµ sè i lao ®éng, so ví kho¶ng 35% vµo n¨m 1960. Quy m« trung b× cña c¸c doanh nghiÖ p i nh 13
tö nh©n ë § µi Loan vµo kho¶ng 40 nh©n c«ng, gÇn b»ng mø c trung b× cña c¸c c«ng ty nh tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam hiÖ n nay. Cã thÓ dÔ nhËn thÊy t¹i sao c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n võa vµ nhá l¹i næ i lª n nhö mét h× thø c doanh nghiÖ p chiÕm ö u thÕ ë § µi Loan. § ã lµ do c¸c doanh nghiÖ p nµy nh cã tØ lÖ thu hå vè b× qu©n cao gÊp gÇn 3 lÇn so ví c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í quy i n nh i c m« lí h¬n, cã hµm lö î vè cao h¬n, vµ gÊp 2 lÇn c¸c doanh nghiÖ p gia ®× cã quy n ng n nh m« nhá h¬n, vµ sè lao ®éng cao h¬n. Trong mét nÒn kinh tÕ më, då dµo lao ®éng vµ i nh©n c«ng rÎ th× c¸c doanh nghiÖ p tö nh©n chiÕm ö u thÕ v× chóng võa ®ñ nhá ®Ó ho¹t ®éng mét c¸ch linh ho¹t ®å thê võa ®ñ lí ®Ó ®¹t hiÖ u qu¶ cao. “VÎ ®Ñp” cña chóng ng i n kh«ng ph¶i ë quy m« mµ ë kh¶ n¨ng sinh lî V× cã kh¶ n¨ng sinh lî nª n c¸c doanh i. i nghiÖ p ®ã kh«ng cÇn ChÝ phñ hç trî hächØ cÇn cã ®iÒu kiÖ n c«ng b»ng ®Ó thµnh nh , c«ng. B¶ng 3 C¸c ®Æc trö ng cña doanh nghiÖ p s¶n xuÊt ë § µi Loan ph©n theo h× thø c së h÷u (1986) nh C«ng ty Doanh nghiÖ p C«ng ty quèc tö nh©n gia ®× nh doanh Sè doanh nghiÖ p 57.477 61.224 221 Sè lao ®éng (ngh× ngö ê n i) 2299 337 93 Vè cè ®Þ (triÖ u ®«la § µi Loan) n nh 1013 101 294 Gi¸ trÞgia t¨ng (triÖ u ®«la § µi Loan) 2835 170 325 TØ lÖ ®ãng gãp vµo tæ ng gi¸ trÞgia t¨ng (%) 85,2 5,1 9,7 Sè lao ®éng trong mç doanh nghiÖ p i 40,0 5,5 420,0 Sè vè lao ®éng (ngh× ®«la § µi Loan) n/1 n 440,0 300,0 3161,2 Gi¸ trÞgia t¨ng/1 lao ®éng (ngh× ®«la § µi n 1233,0 504,4 3161,3 Loan) TØ lÖ gi¸ trÞgia t¨ng trª n tæ ng vè (lÇn) n 2,8 1,6 1,1 Riedel, 1997, tr.211 14
II- Qui m« vµ c¬ cÊ cña Khu vùc KINH TÕ TÖ u nh©n ë ViÖ t Nam § ¸nh gi¸ chÝ x¸c qui m« hoÆc c¬ cÊu khu vùc s¶n xuÊt tö nh©n ë ViÖ t Nam lµ nh mét viÖ c hÕt sø c khã kh¨n. Nh÷ng sè liÖ u thè kª b¸o c¸o lª n c¸c c¬ quan cã thÈm ng quyÒn rÊt thiÕu chÝ x¸c, ®ö î tr× bµy r¾c rè vµ thö ê kh«ng toµn diÖ n. Nh÷ng nh c nh i ng phø c t¹p hay gÆp ph¶i lµ vÒ: (1) sè liÖ u tæ ng hî – th«ng thö ê chØ cã sè liÖ u thè kª p ng ng tæ ng hî cña ngµnh c«ng nghiÖ p; h¬n n÷a c¸ch hiÓu vÒ ngµnh nµy còng rÊt kh¸c nhau, p mét sè trö ê hî tÝ c¶ c«ng nghiÖ p khai kho¸ng, x©y dùng vµ dÞ vô c«ng céng, ng p nh ch trong nh÷ng trö ê hî kh¸c l¹i kh«ng coi chóng lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p; (2) ph©n ng p lo¹i h× thø c së h÷u – c¸c c«ng ty “ngoµi què doanh” ®ö î ®Þ nghÜa theo nhiÒu nh c c nh c¸ch kh¸c nhau, ngoµi c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn ®«i khi (nhö ng kh«ng ph¶i mä trö ê hî cã thÓ cßn tÝ c¶ hî t¸c x· , hé gia ®× kh«ng ®¨ng ký i ng p) nh p nh kinh doanh vµ doanh nghiÖ p mét së h÷u; (3) ph¹m vi cña sè liÖ u– mét sè sè liÖ u thèng kª ®ö î tÝ to¸n trª n tÊt c¶ c¸c c«ng ty nhö ng mét sè sè liÖ u kh¸c l¹i ®ö î tÝ theo c nh c nh phö ¬ng ph¸p x¸c suÊt vµ thö ê kh«ng cã g×®Ó ph©n biÖ t ®ö î hai lo¹i sè liÖ u nµy; (4) ng c hµng trong kho vµ hµng lu©n chuyÓn – thö ê khã cã thÓ x¸c ®Þ ®ö î ®ã lµ sè liÖ u ng nh c vÒ gi¸ trÞhµng hãa t¹i mét thê ®iÓm nhÊt ®Þ hay hµng lu©n chuyÓn trong mét kho¶ng i nh thê gian nhÊt ®Þ vµ (5) chu kú cho thu thËp sè liÖ u kh«ng nhÊt qu¸n ví nhau vµ ®«i i nh; i khi kh«ng thÓ ph©n ®Þ næ i. nh BÊt chÊp tÊt c¶ nh÷ng khã kh¨n trª n, chóng ta vÉ n cã ®ö î mét bø c tranh kh¸i c qu¸t vÒ qui m« vµ c¬ cÊu khu vùc kinh tÕ tö nh©n ë ViÖ t Nam cho dï c¸c chi tiÕt cßn rÊt m¬ hå Bø c tranh kh¸i qu¸t ®¬n gi¶n lµ: c¸c c«ng ty tö nh©n vè lµ ®éng lùc thóc ®Èy . n qu¸ tr× c«ng nghiÖ p hãa ®Þ hö í xuÊt khÈu ë § µi Loan vµ c¸c nö í § «ng Nam ¸ nh nh ng c kh¸c, th×trong bè c¶nh cña ViÖ t Nam lµ c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ i phÇn, hiÖ n chØ chiÕm mét vÞtrÝrÊt nhá trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p cña ®Êt nö í nhö ng c, tõ mét vÞtrÝnhá bÐ (gÇn nhö sè kh«ng) nã ®ang lí m¹nh rÊt nhanh. B¶ng 4 cho thÊy, n tÝ ®Õn thê ®iÓm ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1995, cã kho¶ng hai ngµn c«ng ty tr¸ch nhiÖm nh i h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. Toµn bé sè c«ng ty nµy chØ gi÷ kho¶ng 8% tæ ng sè vè ®¨ng ký cña ngµnh c«ng nghiÖ p. Theo ®¸nh gi¸ cña n chóng t«i, hiÖ n nay khu vùc tö nh©n sö dông kho¶ng 12% sè lao ®éng trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p. Doanh nghiÖ p mét së h÷u lµ h× thø c phæ biÕn nhÊt trong s¶n xuÊt c«ng nh nghiÖ p nhö ng do qui m« nhá nª n chØ chiÕm kho¶ng 3% tæ ng sè vè ®¨ng ký vµ sè lao n ®éng. Sè doanh nghiÖ p gia ®× vµ hî t¸c x· nhiÒu h¬n so ví doanh nghiÖ p mét së nh p i h÷u, vµo kho¶ng 800.000 doanh nghiÖ p, thuª kho¶ng 2,5 triÖ u lao ®éng vµ ®ãng gãp tí i 20% s¶n lö î c«ng nghiÖ p. ng 15
B¶ng 4 Ph©n bæ c¸c doanh nghiÖ p c«ng nghiÖ p theo h× thø c Së h÷u nh TÝ ®Õn ngµy 1 th¸ng 7 n¨m 1995 nh DN mét C«ng ty C«ng ty DN DN së h÷u TNHH cæ phÇn gia ®× nh Nhµ nö íc Trong tÊt c¶ c¸c ngµnh c«ng nghiÖ p Sè lö îng 18.243 7.346 165 800.000 6.310 Vè (triÖ u ®å VN) n ng 3.071 5.693 1.704 Kh«ng cã sè liÖ u 77.656 Trong s¶n xuÊt CN Sè lö îng 5.030 1.735 41 400.000 2.777 Vè (triÖ u ®å VN) n ng 758 1.628 183 Kh«ng cã sè liÖ u 21.099 Nguå Tæ ng Côc Thè kª , Hµ néi n: ng B¶ng 5 cho thÊy sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty tö nh©n trong ngµnh c«ng nghiÖ p ë ViÖ t Nam. § i lª n tõ mét tû trä rÊt nhá gÇn nhö b»ng kh«ng vµo n¨m 1991, c¸c c«ng ng ty tö nh©n ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng. Lý do lµ ë chç chØ ®Õn n¨m 1992 c¬ së ph¸p lý cho c¸c c«ng ty tö nh©n mí ®ö î h× thµnh cï ví viÖ c th«ng qua hiÕn ph¸p mí i c nh ng i i. B¶ng 5 Sè lö î vµ vè ®¨ng ký cña c¸c c«ng ty c«ng nghiÖ p tö nh©n: 1991-1996 ng n 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Sè lö îng c«ng ty C«ng ty mét chñ së 76 3.126 8.690 14.165 18.243 21.000 h÷u C«ng ty TNHH 43 1.170 3.389 5.310 7.346 8.900 C«ng ty Cæ phÇn 3 65 106 134 165 190 Vèn (tû ® ång VN) C«ng ty mét së h÷u Kh«ng cã sè liÖ u 930 1.351 2.090 2.500 3.000 C«ng ty TNHH Kh«ng cã sè liÖ u 1.490 2.723 3.882 4.237 7.300 C«ng ty Cæ phÇn Kh«ng cã sè liÖ u 310 850 1.071 1.244 2.500 Nguå Tæ ng côc Thè kª , Hµ Néi n: ng B¶ng 6 biÓu thÞ c¬ cÊu s¶n lö î theo ngµnh cña c¸c c«ng ty tö nh©n, doanh ng nghiÖ p gia ®× vµ c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í ChÕ biÕn lö ¬ng thùc thùc phÈm lµ lo¹i nh c. h× ho¹t ®éng chñ yÕu cña c¶ ba h× thø c doanh nghiÖ p nµy, chiÕm kho¶ng 44% tæ ng nh nh s¶n lö î c«ng nghiÖ p (kh«ng kÓ ngµnh ®iÖ n vµ n¨ng lö î ng ng). Tû trä lí cña ngµnh ng n chÕ biÕn lö ¬ng thùc, thùc phÈm ph¶n ¸nh mø c ®é thÊp kÐm cña c«ng nghiÖ p hãa ë ViÖ t Nam. B¶ng 6 cßn chØ ra r»ng c¶ doanh nghiÖ p gia ®× lÉ n c¸c c«ng ty tö nh©n ®Òu tËp nh trung chñ yÕu trong mét sè Ý ngµnh. Ngoµi c«ng nghiÖ p chÕ biÕn, ngµnh vËt liÖ u x©y t dùng còng ®ãng vai trß quan trä ®è ví c¸c hé gia ®× trong khi dÖ t may (cï ví ng i i nh ng i 16
chÕ biÕn lö ¬ng thùc thùc phÈm) lµ lÜnh vùc ho¹t ®éng chÝ cña c¸c c«ng ty tö nh©n ë nh ViÖ t Nam. 17
B¶ng 6 C¬ cÊu s¶n lö î c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖ p ng theo h× thø c së h÷u nh C«ng ty tö Doanh nghiÖ p Doanh nghiÖ p Tû trä cña c¸c Cty tö ng nh©n gia ®× nh Nhµ nö íc nh©n trong tæ ng s¶n % % % lö î % ng Lö ¬ng thùc, thùc phÈm 31,0 44,5 29,9 3,7 DÖ t may 27,0 7,9 8,1 12,4 Gç /S¶n phÈm gç 11,4 7,8 0,9 15,5 VËt liÖ u x©y dùng 4,7 18,3 7,4 2,4 C¸c ngµnh kh¸c 25,3 21,5 53,7 2,2 Tæ ng sè 100,0 100,0 100,0 4,0 Nguå Tæ ng côc Thè kª , Hµ Néi n: ng C¸c sè liÖ u thè kª trª n cho dï cã phÇn l¹c hËu vµ kh«ng chÝ x¸c nhö ng còng ng nh gióp chóng ta x¸c ®Þ ®ö î vai trß cña khu vùc tö nh©n trong tö ¬ng lai. Con sè thö ê nh c ng ®ö î ®ö a ra ®Ó minh chø ng cho tÇm quan trä cña c¸c c«ng ty tö nh©n lµ tû trä 60% c ng ng trong tæ ng s¶n phÈm què néi (GDP) cña khu vùc nµy. Thùc tÕ, § ¹i héi § ¶ng lÇn thø t¸m c ®· xem xÐt vÊn ®Ò Nhµ nö í cÇn lµm g×®Ó gi¶m bí ®i 20% tû trä cña chÝ c¸c c«ng ty c t ng nh tö nh©n trong GDP. Tuy nhiª n, H× 5 cho ta thÊy râ viÖ c ®ö a vÊn ®Ò nµy ra xem xÐt lµ sai nh lÇm v×khu vùc tö nh©n, mµ Nhµ nö í muè c¹nh tranh trong viÖ c khai th¸c c¸c nguå lùc, c n n chñ yÕu l¹i bao gå c¸c n«ng trang gia ®× vµ doanh ngiÖ p gia ®× mµ kh«ng mét chÝ m nh nh nh phñ nµo, kÓ c¶ chÝ phñ nö í x· héi chñ nghÜa, muè khai th¸c. C¸c c«ng ty tö nh©n, bao nh c n gå c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ phÇn, chiÕm mét phÇn rÊt nhá bÐ trong m nÒn kinh tÕ ví tû trä kh«ng qu¸ 1% GDP, vµ v×vËy häkh«ng thÓ lµ mè ®e dä ®è ví i ng i a i i c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í hay ví c¸c môc tiª u x· héi cña ChÝ phñ. Ngö î l¹i, c¸c c i nh c môc tiª u vÒ t¨ng trö ëng, viÖ c lµm vµ c«ng b»ng, thËm chÝ c¶ môc tiª u duy tr× c¸c doanh nghiÖ p Nhµ nö í phô thuéc vµo thµnh c«ng cña sù nghiÖ p c«ng nghiÖ p hãa vµ sù v÷ng c m¹nh cña c¸c c«ng ty tö nh©n. 18
H× 5 nh Thö í ®o tÇm quan trä cña Khu vùc Tö nh©n c ng 0 10 20 30 40 50 60 Gi¸ trÞgia t¨ng cña c«ng ty tö nh©n trong GDP Gi¸ trÞcña kinh tÕ n«ng trang gia ®× vµ doanh nghiÖ p gia ®× trong GDP nh nh Gi¸ trÞcña khu vùc ngoµi què doanh trong GDP c 19
III- Nh÷ ng vÊ ®Òc¸ c c«ng ty tÖ nh©n ®ang n ph¶i ®èi mÆt a. “TÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông” n n n Tæ ng bÝthö § ç Mö ê ®· ®Ò cËp tí vÊn ®Ò mµ ViÖ t Nam ph¶i ®è mÆt trong qu¸ i i i tr× ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng ba ch÷ “vè vè vµ vè C¸c c«ng ty võa vµ nhá cña ViÖ t nh n, n n”. Nam còng cã chung quan ®iÓm nµy; hä r»ng nh÷ng trë ng¹i lí nhÊt ®è ví sù ph¸t cho n i i triÓn cña hälµ ”tÝ dông, tÝ dông vµ tÝ dông”. Qua c¸c cuéc pháng vÊn gÇn ®©y cña n n n chóng t«i ví 50 c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn cã thÓ thÊy chÝ nh÷ng i nh qui ®Þ kh«ng râ rµng vÒ quyÒn së h÷u, nh÷ng qui ®Þ h¹n chÕ cña Nhµ nö í trong nh nh c xuÊt nhËp khÈu, hÖ thè thuÕ bÊt hî lý vµ tÖ hµnh chÝ quan liª u ®· g©y rÊt nhiÒu ng p nh khã kh¨n cho ho¹t ®éng kinh doanh vµ lµm t¨ng chi phÝcña c¸c c«ng ty nµy. Nhö ng tÊt c¶ nh÷ng ngö ê mµ chóng t«i pháng vÊn ®Òu xÕp nh÷ng vÊn ®Ò trª n vµo sau vÊn ®Ò tÝ i n dông mµ cô thÓ lµ thiÕu tÝ dông. KÕt qu¶ tö ¬ng tù còng thÊy ®ö î trong tÊt c¶ c¸c cuéc n c ®iÒu tra kh¸c vÒ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tö nh©n ë ViÖ t Nam. Còng giè nhö c¸c d÷ liÖ u vÒ qui m« vµ c¬ cÊu cña khu vùc kinh tÕ tö nh©n ng trong c«ng nghiÖ p, c¸c sè liÖ u thè kª chÝ thø c kh«ng ph¶n ¸nh ®ö î chÝ x¸c thùc ng nh c nh tÕ mµ c¸c c«ng ty võa vµ nhá gÆp ph¶i trong vÊn ®Ò tµi chÝ Sè liÖ u thè kª chÝ nh. ng nh thø c (xem b¶ng 7) cho thÊy khu vùc “ngoµi què doanh” ®· ®¹t ®ö î mø c t¨ng trö ëng c c rÊt lí trong thÞphÇn tÝ dông néi ®Þ tõ 6% n¨m 1990 lª n ®Õn kho¶ng 40% n¨m 1996. n n a, Ví con sè 40%, tû lÖ tÝ dông cña thµnh phÇn kinh tÕ tö nh©n trong tæ ng sè vè tÝ i n n n dông trong nö í râ rµng thÊp h¬n tû trä cña hätrong GDP (kho¶ng 60%), tuy nhiª n c ng vÊn ®Ò bÊt b× ®¼ng trong hÖ thè ph©n phè tÝ dông ®ang cã dÊu hiÖ u gi¶m dÇn. nh ng i n B¶ng 7 Tû trä tÝ dông cña khu vùc kinh tÕ ngoµi què doanh vµ c¸c c«ng ty tö nh©n ng n c trong trong tæ ng tÝ dông trong nö í (%) n c 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 Khu vùc kinh tÕ ngoµi 6,2 7,2 16,2 28,4 32,5 38,5 40,7 què doanh c C¸c c«ng ty tö nh©n kh«ng cã kh«ng cã 0,8 3,8 6,6 kh«ng cã kh«ng cã sè liÖ u sè liÖ u sè liÖ u sè liÖ u Nguå Ng©n hµng ThÕ gií 1995, 1996 n: i, § ¸ng tiÕc lµ nh÷ng thay ®æ i tÝ cùc nµy kh«ng cã hoÆc cã rÊt Ý t¸c dông thiÕt ch t thùc ®è ví khè c¸c c«ng ty tö nh©n. Së dÜ nhö vËy v× hai lý do: (1) c¸c c«ng ty tö i i i nh©n chØ ®ö î nhËn mét phÇn nhá trong tæ ng sè vè tÝ dông trong nö í dµnh cho khu c n n c vùc kinh tÕ tö nh©n (xem b¶ng 7), vµ (2) gÇn nhö toµn bé tÝ dông ph©n bæ cho c¸c c«ng n ty tö nh©n ®Òu lµ tÝ dông ng¾n h¹n, th«ng thö ê tõ ba ®Õn s¸u th¸ng. H¬n n÷a, thê n ng i 20