Kiến thức, thực hành chăm sóc trong và sau sinh của các bà mẹ có con nhỏ dưới 2 tuổi tại tỉnh bo lị khăm xay, Lào 2010

TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Hanoi City from November, 2011 to April, 2012. Results: Our data showed that children of overweight parents had a greater risk of becoming obese than lean parents. School children having<br /> one overweight parents or both overweight parents were 3.5 and 6.7 times more likely to be<br /> overweight themselves than children with normal weight parents. We also identified that greedy,<br /> fast eating, over eating, and extra meals were some of the risk factors of these overweight school<br /> children. Over eating is the greatest risk factor that contributed to 6.0 times more risk of being<br /> overweight, followed by fast eating (3.8 times), extra meals (2.9 times), and greedy for food (2.5<br /> times). Extra consumption of high fat content food (2.2 times), sugary food (2.6 times), and less<br /> consumption of vegetables and fruit (2.0 time) also contributed to children obesity. Regular<br /> physical activity reduced the risk of overweight and obesity. School children with less physical activity had 2.1 time higher risk of overweight and obesity than children with regular physical activity.<br /> Keywords: Risk of overweight and obesity, school children, food intake and physical activity<br /> <br /> KIẾN THỨC, THỰC HÀNH CHĂM SÓC TRONG VÀ SAU SINH<br /> CỦA CÁC BÀ MẸ CÓ CON NHỎ DƯỚI 2 TUỔI<br /> TẠI TỈNH BO LỊ KHĂM XAY, LÀO 2010<br /> Khamphanh Prabouasone1, Ngô Văn Toàn2, Lê Anh Tuấn3, Bùi Văn Nhơn2<br /> 1<br /> <br /> Đại học Y Khoa Lào, 2 Trường Đại học Y Hà Nội, 3Bệnh viện Phụ sản Trung ương<br /> <br /> Nghiên cứu được thực hiện nhằm mô tả kiến thức và thực hành chăm sóc trong và sau sinh của các bà<br /> mẹ có con nhỏ dưới 2 tuổi tại tỉnh Bo Lị Khăm Xay, Lào năm 2010. Kết quả cho thấy kiến thức chăm sóc<br /> trong và sau sinh còn thấp: tỷ lệ bà mẹ biết về các dấu hiệu nguy hiểm xảy ra trong và sau sinh thấp,<br /> khoảng 1/2 số bà mẹ không biết dấu hiệu nguy hiểm có thể xảy ra trong và sau sinh; 59,0% bà mẹ có kiến<br /> thức về cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng một giờ sau sinh. Thực hành chăm sóc trong và sau sinh chưa tốt:<br /> 54,7% bà mẹ sinh con tại cơ sở y tế; 56,3% bà mẹ được nhân viên y tế đỡ đẻ trong lần sinh vừa qua; 56,1%<br /> bà mẹ cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng 1 giờ đầu ngay sau sinh và chỉ có 25,3% bà mẹ đi khám lại trong<br /> vòng 42 ngày sau sinh. kiến thức và thực hành chăm sóc trong và sau sinh của các bà mẹ còn chưa tốt.<br /> Từ khóa: chăm sóc trong sinh, chăm sóc sau sinh, dấu hiệu nguy hiểm, khám lại sau sinh, bú lần<br /> đầu tiên<br /> <br /> I. ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Làm mẹ an toàn là tất cả phụ nữ đều được<br /> nhận sự chǎm sóc cần thiết để được hoàn<br /> Địa chỉ liên hệ: Khamphanh Prabouasone , Khoa Y tế<br /> công cộng, Đại học Y Khoa Lào<br /> Email: khamphanh2000@yahoo.com<br /> Ngày nhận: 25/11/2012<br /> Ngày được chấp thuận: 26/04/2013<br /> <br /> 166<br /> <br /> toàn khỏe mạnh trong suốt thời gian mang<br /> thai, trong khi sinh và sau sinh. Theo Tổ chức<br /> Y tế Thế giới, để đảm bảo an toàn cho mẹ và<br /> con trong quá trình mang thai, chuyển dạ và<br /> sau sinh, phụ nữ phải được cán bộ y tế có<br /> trình độ chuyên môn chăm sóc và theo dõi.<br /> Ước tính mỗi năm có khoảng 585.000 phụ nữ<br /> tử vong có liên quan đến thai nghén và sinh<br /> đẻ [1]. Tại Lào, tỷ lệ tử vong của trẻ em dưới<br /> TCNCYH 82 (2) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> một tuổi trong năm 2007 là 72/1000 trẻ đẻ<br /> sống cao hơn nhiều so với các nước trong<br /> khu vực Đông Nam Á và trên thế giới, tỷ lệ<br /> tử vong mẹ rất cao với 405/100.000 trẻ đẻ<br /> sống [2].<br /> Nguyên nhân chủ yếu là do tình trạng sức<br /> khỏe bà mẹ kém trong quá trình mang thai và<br /> các biến chứng có liên quan đến thai nghén,<br /> sinh đẻ và sau sinh; đặc biệt là do các biến<br /> chứng, tai biến sản khoa xảy ra trong chuyển<br /> dạ và sau sinh. Hầu hết các trường hợp tử<br /> vong mẹ và con này đều có thể tránh được<br /> bằng cách chăm sóc sức khỏe toàn diện cho<br /> tất cả các bà mẹ trong quá trình thai nghén;<br /> đặc biệt là chăm sóc, theo dõi tốt cho các bà<br /> mẹ trong chuyển dạ và sau khi sinh [1]. Để<br /> thực hiện tốt điều này thì kiến thức và thực<br /> hành của các bà mẹ về chăm sóc trong sinh<br /> và sau sinh có một vai trò rất quan trọng.<br /> Chính vì những lý do trên nghiên cứu này<br /> được thực hiện nhằm mô tả kiến thức và thực<br /> hành chăm sóc trong và sau sinh của các bà<br /> mẹ có con nhỏ dưới 2 tuổi tại tỉnh Bo Lị Khăm<br /> Xay, Lào năm 2010.<br /> <br /> II. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> 1. Địa điểm nghiên cứu<br /> Bo Lị Khăm Xay là một tỉnh thuộc vùng<br /> duyên hải Bắc Nam Bộ của Lào, có quốc lộ 13<br /> chạy qua. Tỉnh có 6 đơn vị hành chính với<br /> 64% diện tích là đồi núi và 34% là đồng bằng.<br /> Păk Xăn là một huyện đồng bằng và Khăm<br /> Kợt là một huyện miền núi; nằm giữa 2 huyện<br /> này là huyện Pakkading.<br /> 2. Đối tượng<br /> Những bà mẹ đang nuôi con nhỏ dưới 24<br /> tháng tuổi tại 2 huyện Păk Xăn và Khăm Kợt<br /> của tỉnh Bo Lị Khăm Xay, Lào năm 2010.<br /> 3. Phương pháp<br /> * Thiết kế nghiên cứu: Đây là một nghiên<br /> TCNCYH 82 (2) - 2013<br /> <br /> cứu mô tả cắt ngang nhằm mô tả kiến thức và<br /> thực hành chăm sóc trong và sau sinh của các<br /> bà mẹ tại tỉnh Bọ Lị Khăm Xay, Lào năm 2010.<br /> * Cỡ mẫu nghiên cứu:<br /> n = Z2 (1-α/2) x<br /> <br /> p.q<br /> d2<br /> <br /> Trong đó:<br /> n: cỡ mẫu tối thiểu; Z(1-α/2): hệ số tin cậy<br /> (với độ tin cậy 95% thì Z = 1,96); p: tỷ lệ bà<br /> mẹ đi khám lại sau sinh trong vòng 7 ngày ở<br /> cơ sở y tế tại Bangladesh = 10,0% [3]; d: độ<br /> chính xác mong muốn (chọn d = 2%).<br /> Cỡ mẫu tính được là n = 865, trong nghiên<br /> cứu này đã tiến hành phỏng vấn được 869<br /> bà mẹ.<br /> * Chọn mẫu nghiên cứu: Áp dụng kỹ<br /> thuật chọn mẫu nhiều bậc: bậc 1 chọn chủ<br /> đích 2 huyện Păk Xăn và Khăm Kợt thuộc tỉnh<br /> Bo Lị Khăm Xay, bậc 2: chọn 18 xã tại 2<br /> huyện, bậc 3: mỗi xã chọn ngẫu nhiên 5 thôn,<br /> bậc 4: chọn ngẫu nhiên đơn tại mỗi thôn theo<br /> danh sách đã được lập tùy thuộc vào số<br /> lượng các bà mẹ có con nhỏ dưới 2 tuổi trong<br /> mỗi thôn.<br /> * Công cụ nghiên cứu: Bộ công cụ<br /> nghiên cứu được thiết kế theo hướng dẫn<br /> chuẩn về làm mẹ an toàn của Quỹ Dân số<br /> Liên hợp quốc, Tổ chức Y tế Thế giới và đã<br /> được chuẩn hóa tại Lào.<br /> * Đạo đức nghiên cứu: nghiên cứu đã<br /> thông qua ủy ban đạo đức trong nghiên cứu<br /> quốc gia và Bộ Y tế Lào, số 313/NECHR.<br /> <br /> III. KẾT QUẢ<br /> 1. Một số đặc trưng cá nhân<br /> Đa số bà mẹ ở độ tuổi 20 - 29, chiếm<br /> 61,6%. Tuổi trung bình của các bà mẹ tham<br /> gia nghiên cứu là 27,1 ± 5,9 tuổi. Trong đó bà<br /> mẹ có tuổi thấp nhất là 16, tuổi cao nhất là 47.<br /> 167<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Tỷ lệ bà mẹ người Lào Lùm chiếm đa số là<br /> 85,5%, còn lại là người dân tộc Mộng, Khạ Mụ<br /> và dân tộc khác chiếm tỷ lệ 14,5%. Kết quả<br /> cũng cho thấy có > 1/2 số bà mẹ sống ở vùng<br /> miền núi, chiếm tỷ lệ 51,3%, tỷ lệ bà mẹ sống<br /> vùng đồng bằng là 48,7%. Hầu hết các bà mẹ<br /> nói thành thạo tiếng Lào, chiếm tỷ lệ 89,6%,<br /> còn lại 10,4% bà mẹ người dân tộc nói khó<br /> khăn hoặc không nói được tiếng Lào.<br /> <br /> Phần lớn các bà mẹ mới học hết tiểu học<br /> và trung học cơ sở, chiếm tỷ lệ 79,1%. Có<br /> 8,5% bà mẹ có trình độ học vấn từ trung học<br /> phổ thông trở lên. Tỷ lệ mù chữ ở các bà mẹ<br /> là 12,4%. Đa số các bà mẹ tham gia nghiên<br /> cứu đều làm nông nghiệp, chiếm tỷ lệ 81,1%.<br /> Còn lại các bà mẹ làm nghề khác chiếm tỷ lệ<br /> 18,9%, bao gồm nội trợ, buôn bán, cán bộ và<br /> công nhân.<br /> <br /> 2. Kiến thức chăm sóc trong sinh và sau sinh của các bà mẹ<br /> Bảng 1. Kiến thức về dấu hiệu nguy hiểm khi chuyển dạ của bà mẹ<br /> <br /> Kiến thức về dấu hiệu nguy hiểm khi chuyển dạ<br /> <br /> Biết<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Ngôi thai bất thường<br /> <br /> 242<br /> <br /> 27,9<br /> <br /> 627<br /> <br /> 72,1<br /> <br /> Sa dây rau<br /> <br /> 111<br /> <br /> 12,8<br /> <br /> 758<br /> <br /> 87,2<br /> <br /> Rau không ra trong vòng 30 phút khi sinh<br /> <br /> 20<br /> <br /> 2,3<br /> <br /> 849<br /> <br /> 97,7<br /> <br /> Đau bụng dữ dội<br /> <br /> 31<br /> <br /> 3,6<br /> <br /> 838<br /> <br /> 96,4<br /> <br /> Chảy nhiều máu nhiều<br /> <br /> 154<br /> <br /> 17,7<br /> <br /> 715<br /> <br /> 82,3<br /> <br /> Sốt<br /> <br /> 34<br /> <br /> 3,9<br /> <br /> 835<br /> <br /> 96,1<br /> <br /> Đau đầu, mờ mắt, co giật<br /> <br /> 86<br /> <br /> 9,9<br /> <br /> 783<br /> <br /> 90,1<br /> <br /> Ngất xỉu<br /> <br /> 62<br /> <br /> 7,1<br /> <br /> 807<br /> <br /> 92,9<br /> <br /> Kết quả cho thấy các bà mẹ biết về dấu hiệu nguy hiểm khi chuyển dạ là ngôi thai bất thường<br /> chiếm tỷ lệ cao nhất (27,9%); tiếp đến là chảy máu nhiều (17,7%), sa dây rau (12,8%) và đau<br /> đầu, mờ mắt, co giật (9,9%). Các bà mẹ biết dấu hiệu nguy hiểm khác xảy ra khi chuyển dạ<br /> chiếm tỷ lệ thấp.<br /> Kết quả cũng cho thấy, 42,2% bà mẹ biết 1 - 2 dấu hiệu nguy hiểm và 9,3% bà mẹ biết từ 3<br /> dấu hiệu nguy hiểm trở lên xảy ra đối với sản phụ trong khi chuyển dạ. Tuy nhiên vẫn còn 48,5%<br /> bà mẹ không biết bất kỳ dấu hiệu nguy hiểm nào xảy ra trong chuyển dạ.<br /> Ở bảng 2 cho thấy kết quả cho thấy bà mẹ biết về dấu hiệu nguy hiểm sau sinh là chảy máu<br /> nhiều chiếm tỷ lệ cao nhất (33,0%); tiếp đến là đau bụng kéo dài và tăng lên (10,7%), ngất/co giật<br /> (8,6%). Các bà mẹ biết về các dấu hiệu nguy hiểm khác chiếm tỷ lệ thấp.<br /> Kết quả cũng cho thấy tỷ lệ bà mẹ biết ít nhất 3 dấu hiệu nguy hiểm xảy ra sau sinh chiếm<br /> 8,1%. Các bà mẹ biết 1 - 2 dấu hiệu nguy hiểm xảy ra sau sinh chiếm tỷ lệ 35,6%. Tuy nhiên còn<br /> 56,3% bà mẹ không biết bất kỳ một dấu hiệu nguy hiểm nào có thể xảy ra sau khi sinh.<br /> <br /> 168<br /> <br /> TCNCYH 82 (2) - 2013<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> Bảng 2. Kiến thức về dấu hiệu nguy hiểm sau khi sinh của bà mẹ<br /> Kiến thức về dấu hiệu nguy hiểm sau<br /> khi sinh<br /> <br /> Biết<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> 287<br /> <br /> 33,0<br /> <br /> 582<br /> <br /> 67,0<br /> <br /> Ra dịch âm đạo có mùi hôi<br /> <br /> 9<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> 860<br /> <br /> 99,0<br /> <br /> Sốt cao kéo dài<br /> <br /> 27<br /> <br /> 3,1<br /> <br /> 842<br /> <br /> 96,9<br /> <br /> Đau bụng kéo dài, tăng lên<br /> <br /> 93<br /> <br /> 10,7<br /> <br /> 776<br /> <br /> 89,3<br /> <br /> Phù mặt, tay, chân<br /> <br /> 59<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 810<br /> <br /> 93,2<br /> <br /> Đau đầu<br /> <br /> 41<br /> <br /> 4,7<br /> <br /> 828<br /> <br /> 95,3<br /> <br /> Ngất/co giật<br /> <br /> 75<br /> <br /> 8,6<br /> <br /> 794<br /> <br /> 91,4<br /> <br /> Chảy nhiều máu<br /> <br /> Bảng 3. Kiến thức về nuôi con bằng sữa mẹ<br /> Kiến thức về nuôi con bằng sữa mẹ<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Trẻ khỏe mạnh<br /> <br /> 640<br /> <br /> 73,7<br /> <br /> Tăng cường tình cảm gắn bó giữa mẹ và con<br /> <br /> 348<br /> <br /> 40,1<br /> <br /> Phòng chảy máu sau sinh cho bà mẹ<br /> <br /> 205<br /> <br /> 23,6<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> 39<br /> <br /> 4,5<br /> <br /> Trong vòng 30 phút<br /> <br /> 175<br /> <br /> 20,1<br /> <br /> Từ 30 phút đến 1 giờ<br /> <br /> 338<br /> <br /> 38,9<br /> <br /> Trong vòng ngày đầu sau sinh<br /> <br /> 284<br /> <br /> 32,7<br /> <br /> Muộn hơn (> 1 ngày sau sinh)<br /> <br /> 67<br /> <br /> 7,7<br /> <br /> Không biết<br /> <br /> 5<br /> <br /> 0,6<br /> <br /> Ưu điểm của việc cho trẻ bú mẹ sớm sau sinh<br /> <br /> Kiến thức về thời gian cho trẻ bú lần đầu tiên sau sinh<br /> <br /> Phần lớn bà mẹ đều biết ưu điểm của việc cho trẻ bú mẹ sớm sau sinh sẽ giúp cho trẻ khỏe<br /> mạnh (73,7%). Tỷ lệ bà mẹ biết cho trẻ bú sớm sau sinh làm tăng cường tình cảm gắn bó giữa<br /> mẹ và con chiếm 40,1%. Có 23,6% bà mẹ cho rằng cho trẻ bú sớm sau sinh sẽ phòng được chảy<br /> máu sau sinh đối với các bà mẹ. Bên cạnh đó, vẫn còn 4,5% bà mẹ không biết về lợi ích của cho<br /> trẻ bú sớm.<br /> Kết quả cho thấy, tỷ lệ bà mẹ có kiến thức cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng ngày đầu sau<br /> sinh là 91,7%. Trong đó, có 59,0% bà mẹ có kiến thức về cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng một<br /> giờ sau sinh.<br /> TCNCYH 82 (2) - 2013<br /> <br /> 169<br /> <br /> TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC<br /> 3. Thực hành chăm sóc trong sinh và sau sinh của các bà mẹ<br /> Bảng 4. Thực hành về chọn nơi sinh và người đỡ đẻ cho các bà mẹ<br /> Thực hành<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Tại nhà<br /> <br /> 394<br /> <br /> 45,3<br /> <br /> Cơ sở y tế nhà nước<br /> <br /> 473<br /> <br /> 54,5<br /> <br /> 2<br /> <br /> 0,2<br /> <br /> Nhân viên y tế<br /> <br /> 489<br /> <br /> 56,3<br /> <br /> Mụ vườn<br /> <br /> 118<br /> <br /> 13,6<br /> <br /> Người khác (mẹ, chồng, bạn bè…)<br /> <br /> 262<br /> <br /> 30,1<br /> <br /> Nơi sinh con của các bà mẹ<br /> <br /> Cơ sở y tế tư nhân<br /> Người đỡ đẻ cho bà mẹ trong lần sinh vừa qua<br /> <br /> Kết quả cho thấy đa số bà mẹ đã sinh con tại cơ sở y tế chiếm tỷ lệ 54,7%; trong đó hầu hết là<br /> sinh con tại cơ sở y tế nhà nước (54,5%), chỉ có 0,2% bà mẹ sinh con tại y tế tư nhân. Tỷ lệ bà<br /> mẹ sinh con tại nhà còn cao chiếm 45,3%.<br /> Đa số các bà mẹ đã được các nhân viên y tế đỡ đẻ trong lần sinh vừa qua chiếm tỷ lệ 56,3%.<br /> Tỷ lệ bà mẹ được mụ vườn đỡ đẻ là 13,6%. Tuy nhiên, còn tỷ lệ lớn bà mẹ được người khác đỡ<br /> đẻ (như mẹ, chồng, bạn bè…), chiếm 30,1%.<br /> Bảng 5. Thực hành cho trẻ bú lần đầu tiên của các bà mẹ<br /> Thực hành cho trẻ bú lần đầu tiên<br /> <br /> Tần số<br /> <br /> %<br /> <br /> Trong vòng 30 phút ngay sau sinh<br /> <br /> 195<br /> <br /> 22,4<br /> <br /> Từ 30 phút đến 1 giờ<br /> <br /> 293<br /> <br /> 33,7<br /> <br /> Trong ngày đầu (sau giờ đầu tiên)<br /> <br /> 287<br /> <br /> 33,0<br /> <br /> Trong ngày thứ 2 sau sinh<br /> <br /> 43<br /> <br /> 4,9<br /> <br /> Không cho trẻ bú lần đầu tiên ngay sau sinh<br /> <br /> 51<br /> <br /> 6,0<br /> <br /> Kết quả cho thấy hầu hết các bà mẹ đều cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng ngày đầu sau sinh,<br /> chiếm tỷ lệ 89,1%; trong đó tỷ lệ bà mẹ cho trẻ bú lần đầu tiên trong vòng 1 giờ đầu ngay sau<br /> sinh là 56,1%. Có 4,9% bà mẹ cho trẻ bú lần đầu tiên trong ngày thứ 2 sau sinh. Tuy nhiên, còn<br /> 6,0% bà mẹ không cho trẻ bú lần đầu tiên ngay sau sinh.<br /> Kết quả cho thấy tỷ lệ bà mẹ đi khám lại trong vòng 42 ngày sau sinh là 25,3%. Trong đó, đa<br /> số các bà mẹ đều được cán bộ y tế chăm sóc sau sinh chiếm tỷ lệ 82,7%, có 16,8% bà mẹ được<br /> bà mụ vườn chăm sóc sau sinh và 0,5% bà mẹ được nhân viên y tế thôn/bản chăm sóc. Trong số<br /> các bà mẹ đi khám lại sau sinh thì đa số bà mẹ đi khám trong vòng 7 ngày đầu sau sinh chiếm tỷ<br /> <br /> 170<br /> <br /> TCNCYH 82 (2) - 2013<br /> <br />