KINH DOANH NÔNG NGHIỆP- THUẾ

Chia sẻ: Vu Dinh Hiep | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:76

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

1. Khái Niệm Thuế, Bản Chất Thuế, Các Hình Thức Của Thuế 1.1 . Khái niệm Thuế ra đời với những đặc trưng cơ bản như đã trình bày ở phần trên. Nhưng thuế là gì? Học thuyết về thuế là một bộ phận cấu thành quan trọng của khoa học về tài chính. Học thuyết này nghiên cứu về các quan hệ sản xuất trong sự tác động hỗ tương với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng. Sự đa dạng của quan hệ sản xuất - đã làm cho một số quan hệ phân phối tách...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: KINH DOANH NÔNG NGHIỆP- THUẾ

CHƯƠNG 5: THUẾ 1. Khái Niệm Thuế, Bản Chất Thuế, Các Hình Thức Của Thuế 1.1 . Khái niệm Thuế ra đời với những đặc trưng cơ bản như đã trình bày ở phần trên. Nhưng thuế là gì? Học thuyết về thuế là một bộ phận cấu thành quan trọng của khoa học về tài chính. Học thuyết này nghiên cứu về các quan hệ sản xuất trong sự tác động hỗ tương với lực lượng sản xuất và kiến trúc thượng tầng. Sự đa dạng của quan hệ sản xuất - đã làm cho một số quan hệ phân phối tách ra thành các quan hệ tài chính và từ đó hình thành nên những mối quan hệ phân phối mang hình thức thuế có tính độc lập tương đối. Mặc dù còn tồn tại một số bất đồng, song hầu hết các nhà kinh tế đều thống nhất rằng: Thuế là một khoản đóng góp bắt buộc của các thể nhân và pháp nhân, được Nhà nước qui định thông qua hệ thống pháp luật nhằm đáp ứng các nhu cầu chi tiêu theo chức năng của Nhà nước. Ngoài ra còn có một khái niệm thuế được OECD đưa ra: “Thuật ngữ thuế được giới hạn trong khuôn khổ các khoản thanh toán có tính chất cưỡng chế, không có tính chất bồi hoàn lại cho chính phủ”. 1.2 . Bản chất của thuế: Từ nguồn gốc ra đời và khái niệm của thuế, rõ ràng thuế có bản chất kinh tế - chính trị - xã hội rất sâu sắc.
Bản chất kinh tế của thuế thể hiện trước hết thuế là một phần thu nhập của xã hội được tập trung để phục vụ nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Kinh tế là cơ sở của thuế, thuế gắn chặt chẽ với sản xuất, kinh doanh và kiểm soát thu nhập của mọi tổ chức và cá nhân để động viên và điều hòa thu nhập, điều tiết kinh tế (điều tiết sản xuất và tiêu dùng). Nguồn thu từ thuế cho ngân sách Nhà nước chhỉ có thể tăng nhiều và nhanh trên cơ sở nền kinh tế được phát triển và đạt hiệu quả cao. Ngược lại, qua thu thuế phải góp phần kích thích sản xuất kinh doanh phát triển, thúc đẩy thực hành tiết kiệm về mọi mặt trong sản xuất và tiêu dùng một cách hợp lý để tạo nguồn thu thuế ngày càng lớn hơn. Chính vì vậy nếu Nhà nước tăng mức động viên thuế quá cao chỉ nhằm mục đích đơn thuần tăng thu ngân sách để đáp ứng yêu cầu chi tiêu của Nhà nước mà bỏ qua yêu cầu bảo đảm sự tăng trưởng về kinh tế thì thường là gặp thất bại, dễ dẫn đến hậu quả xấu về nhiều mặt. Tính chất thứ hai là tính cưỡng chế của thuế. Nó trở thành một phạm trù độc đáo và có nét riêng. Tính cưỡng chế được thể hiện thông qua các điều khoản pháp luật. Thuế không thể xây dựng trên và dung hòa với tư tưởng tự nguyện; khoản thuế thu được không thể trông chờ vào thiện chí hay nhiệt tình của dân chúng đối với Nhà nước. Thuế thể hiện ý chí toàn dân chứ không riêng ai cả. Đặc tính thứ ba của thuế là không có đối giá trực tiếp. Nộp thuế cho Nhà nước không giống chi tiền mua một sản phẩm hay dịch vụ nào đó để thỏa mãn nhu cầu tiêu dùng riêng tư. Nộp thuế là một nghĩa vụ
không thể thoái thác và khối lượng các lợi ích mà người nộp thuế nhận được từ Nhà nước không liên quan gì đến khối lượng thuế đã chi trả, thì việc trả tiền để nhận được một món hàng hoàn toàn mang tính chất tự nguyện và thường có sự tương xứng về mặt giá trị. Sự khác biệt giữa thuế và giá cả của hàng hóa - theo Ricahrd Goode và Luc de Wulf, hai chuyên gia của Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) - thì “Những khác biệt của thuế và giá rất quan trọng và chúng khác biệt đến độ thuế thường được xem như là nặng nề hơn là giá cho dù người nộp thuế có tán thành các chi tiêu của Nhà nước, anh ta có thể không nhận thức được mối quan hệ trực tiếp nào giữa số lượng thuế đã nộp và lợi ích cá nhân nhận được từ các hoạt động chung của Nhà nước. Mặt khác, các người tiêu dùng tuy có phàn nàn về giá cả tăng cao nhưng lại nhận thức được một cái gì đó mình mong muốn. Nhưng cũng cần lưu ý là mặc dù không đối giá trực tiếp nhưng mọi khoản thuế dân chúng đã nộp sẽ quay lại với họ bằng nhiều con đường khác nhau thông qua chi tiêu từ ngân sách Nhà nước. Đặc tính thứ tư của thuế là dùng vào chi tiêu công cộng. Đặc tính này giảm nhẹ ý niệm cưỡng bách của thuế. Ngày nay, quyền lực công cộng đã thuộc về toàn thể dân chúng, bộ máy Nhà nước do dân chúng điều khiển, còn Nhà nước dân chủ theo nghĩa nào và ở mức độ nào, thì ở đây không bàn đến, nên việc nộp thuế và sử dụng tiền thu từ thuế cũng do dân chúng quyết định. Ngoài một phần cung cấp cho quản lý hành chánh, đại bộ phận thuế thu được chuyển giao lại cho người dân khi Nhà nước chi ngân sách cho văn hóa, thông tin, thể dục thể thao, giáo dục, y
tế, bảo trợ xã hội, cho các chương trình nghiên cứu khoa học, chống ô nhiễm môi truờng, chống tệ nạn xã hội. Đặc tính thứ năm của thuế là vĩnh viễn. Nộp thuế cho Nhà nước không giống cho Nhà nước vay, nên không thể đòi lợi tức và vốn đáo hạn. Chúng ta biết rằng thuế dùng tài trợ công chi, mà phần lớn công chi là những khoản cấp phát, cho không. Trên ý nghĩa đó, đóng thuế cho chính phủ là san sẻ một phần gánh nặng công chi. Xét về bản chất, thuế là một hình thức tái phân phối thu nhập xã hội do các doanh nghiệp và dân chúng sáng tạo, hình thành nên ngân sách nhà nước, nhằm tài trợ các nhu cầu chi tiêu công cộng. Xét về hiện tượng, thuế là quá trình chuyển dịch một chiều thu nhập xã hội từ khu vực tư vào khu vực công cộng. Như vậy nộp thuế thực chất là quá trình chuyển dịch chi tiêu tư thành chi tiêu vì lợi ích chung. Khu vực tư bao gồm những hoạt động của các pháp nhân và thể nhân không thuộc quyền sở hữu của chính phủ. Hoạt động của khu vực này trước hết vì lợi ích của chính nó và dựa trên cơ chế thị trường. Khu vực tư hoàn toàn không thể cung cấp hoặc cung cấp kém hiệu quả những mặt hàng có tính không loại trừ hoặc không cạnh tranh trong tiêu dùng. Đấy là thất bại của hệ thống thị trường tư. Khu vực công bao gồm những hoạt động của các cơ quan chính phủ, chính quyền địa phương, các đoàn thể xã hội và các doanh nghiệp nhà nước. Hoạt động của khu vực công nhằm tạo ra các hàng hóa dịch vụ công cộng và được ví như nỗ lực của chính quyền các cấp trong việc sửa
chữa những thất bại của thị trường, tức là trang bị cho dân chúng những điều kiện tối thiểu khi bước vào đời sống kinh tế-xã hội mà hệ thống thị trường tư không làm được. Tái phân phối thu nhập xảy ra khi một tư nhân đóng một khoản tiền thuế cho nhà nước và nhận lại không tương xứng “lợi ích” từ công chi. Nếu tư nhân đó nhận được “lợi ích” từ công chi tương xứng số tiền thuế anh ta đã nộp thì không có sự tái phân phối. Tái phân phối thu nhập xã hội gồm: tái phân phối theo chiều dọc và tái phân phối theo chiều ngang. Tái phân phối theo chiều dọc nhằm san sẻ thu nhập của các doanh nghiệp và cá nhân giàu; tái phân phối ngang nhằm điều hòa thu nhập giữa các doanh nghiệp và cá nhân thuộc các ngành, lĩnh vực hoặc các giới khác nhau. Trên thực tế, những khác biệt giữa hai loại tái phân phối nói trên rất mờ nhạt. Tóm lại, đánh thuế là một đặc quyền chỉ thuộc về Nhà nước và thể hiện sức mạnh của Nhà nước trong đời sống xã hội. Nhà nước dùng thuế tái phân phối thu nhập xã hội và điều chỉnh kinh tế vĩ mô. Trong xã hội dân chủ, mặc dù không nhận đối giá trực tiếp từ số tiền thuế nhưng dân chúng cũng nhận được một cách gián tiếp thông qua lợi ích từ công chi. Ở đây có điểm đáng nói, hành vi nộp thuế của người dân mang tính cụ thể, cá nhân và trực tiếp, còn sự thụ hưởng lợi ích từ chi tiêu của chính phủ mang tính trừu tượng công cộng và gián tiếp. Do đó, ngoài việc hành thu thuế thật tế nhị mà minh bạch, chính phủ cần phải công bố rõ ràng chương trình hành động của mình và tăng cường giáo dục ý thức
công dân về nghĩa vụ nộp thuế ngay từ bậc tiểu học. Như vậy, dân chúng mới ý thức được sự cần thiết của thuế, mới xem nộp thuế là một việc làm tự nhiên và cần thiết cho cuộc sống cộng đồng. 1.3 . Các hình thức thuế (phân loại thuế): Thuế ra đời cùng với sự ra đời của Nhà nước. Thời kỳ đầu khi hàng hóa chưa phát triển, thuế thường được thu bằng hiện vật. Chế độ thu bằng hiện vật có mặt giản tiện cho người nộp thuế, làm ra thứ gì nộp thứ ấy; và Nhà nước sử dụng ngay số thuế bằng hiện vật ấy để chi dùng vào những nhu cầu cần thiết, thích hợp. Nhưng thu thuế bằng hiện vật có mặt bất lợi cho việc thu nộp, bảo quản, không linh hoạt trong cả việc thu thuế và sử dụng số thuế thu được. Cùng với sự phát triển của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất xã hội, kinh tế hàng hóa - tiền tệ ra đời và phát triển, thuế được thu bằng tiền là chủ yếu. Thuế thu bằng tiền, các quan hệ về thuế dưới hình thức giá trị được hình thành và ngày càng phát triển có tính hệ thống, các thứ thuế khác nhau lần lượt ra đời làm cho thuế ngày càng đa dạng, phong phú linh hoạt. Sự phát triển của các hình thức thuế trong lịch sử có thể giải thích phần lớn bởi lý do quản lý. Do đánh thuế vào hàng nhập khẩu dễ dàng hơn là hàng hóa trong nội địa nên thuế nhập khẩu là một trong những loại thuế xuất hiện sớm nhất. Tương tự thuế doanh thu là một loại thuế đơn giản đánh trên tổng giá trị hàng hóa ra đời rất lâu trước thuế GTGT.
Thuế đánh vào đầu người và thuế đánh vào bất động sản cũng tương đối dễ dàng thực thi nên đây là hai loại thuế trực thu đầu tiên được sử dụng. Phân theo góc độ người nộp thuế thì có thể chia làm hai loại. Thuế trực thu và thuế gián thu. Bản chất kinh tế của thuế trực thu là người nộp thuế đồng thời là người chịu thuế. Căn cứ mức thuế qui định trong luật thuế, người nộp thuế tự tính và trích một phần thu nhập của mình trực tiếp nộp cho Nhà nước, tức là thuế thu trực tiếp vào thu nhập của người nộp thuế. Ưu điểm của thuế trực thu là động viên trực tiếp vào thu nhập của từng tổ chức, cá nhân có thu nhập cho nên đảm bảo được tính công bằng xã hội: người có thu nhập cao thì phải nộp thuế nhiều, người có thu nhập vừa thì phải nộp ít hơn, người không có thu nhập thì không phải nộp thuế. Thuế trực thu còn cho phép tính đến những yếu tố có tính độc lập với thu nhập của người nộp thuế như: hoàn cảnh bản thân; tình trạng hôn nhân; hoàn cảnh gia đình . . . Nhưng thuế trực thu cũng có những mặt bất lợi là: việc tính toán phức tạp hơn, dễ dẫn đến tình trạng tính toán đúng thì nộp thuế đúng, tính toán không đúng thì nộp thuế không đúng và thường là phải xác định rõ thu nhập thì mới thu được thuế cho nên thường rất chậm. Nhiều trường hợp phải đến kỳ quyết toán mới thu được đủ thuế, có trường hợp thu thiếu thì phải nộp thêm, thu thừa thì phải thoái trả. Một trở ngại khác là thuế thu trực diện vào thu nhập của tổ chức, cá nhân nên về tâm lý là dễ bị phản ứng. Mặt khác nếu chỉ thu thuế trực thu thì diện quản lý thu thuế sẽ rất rộng. Tốn nhiều công sức mà hiệu quả thấp. Chính vì vậy, để động viên vào tất cả mọi người trong
xã hội, người ta sử dụng thuế gián thu cùng với thuế trực thu hợp thành hệ thống thuế thống nhất, trong đó các loại thuế vừa thực hiện nhiệm vụ chính của mình, vừa hỗ trợ nhau để phát huy tác dụng đồng bộ của cả hệ thống thuế. Thuế gián thu thường là thuế doanh thu, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế tiêu dùng, thuế nhập khẩu… Bản chất kinh tế của thuế gián thu là người nộp thuế có thể chuyển dịch số thuế phải nộp sang cho người mua hàng hóa, dịch vụ chịu thuế bằng cách cộng gộp số thuế đó vào giá bán hàng hóa, dịch vụ. Do đó người nộp thuế không phải là người chịu thuế mà người chịu thuế chính là người tiêu dùng hàng hóa, dịch vụ. Thuế gián thu bảo đảm được sự lựa chọn của người chịu thuế đối với các loại hàng hóa, dịch vụ mà họ quyết định mua; bảo đảm được tính tự nguyện chịu thuế. Người sản xuất kinh doanh khi bán sản phẩm hàng hóa, dịch vụ sẽ thu thuế gián thu cùng với giá bán hàng và nộp khoản thuế này vào ngân sách Nhà nước . Gọi là thuế gián thu vì Nhà nước thu thuế vào người tiêu dùng nhưng lại không thu trực tiếp vào thu nhập của người tiêu dùng mà lại thu gián tiếp qua người bán hàng hóa, dịch vụ. Trên ý nghĩa đó, người sản xuất kinh doanh thu thuế gián thu khi bán háng hóa, dịch vụ nếu không nộp đầy đủ số thuế đã thu vào ngân sách Nhà nước thì có thể coi là hành động tham ô, chiếm đoạt công quỹ. Có thể nói thuế gián thu là loại thuế do toàn dân đóng góp; nghiệp vụ tính thuế và thu thuế đơn giản, thu kịp thời hơn thuế trực thu; thuế gián thu nằm kín trong giá cả cho nên dễ thu hơn; người chịu thuế khó
nhận biết là mình phải nộp thuế nên ít phản ứng hơn. Thuế gián thu mang lại nguồn thu thường xuyên và tương đối ổn định cho ngân sách Nhà nước vì bất luận trong hoàn cảnh nào thì sự tiêu dùng của con người và xã hội cũng luôn diễn ra và có xu hướng ngày càng phát triển. Đối tượng quản lý thuế gián thu cũng hẹp hơn so với thuế trực thu, chỉ cần quản lý vào số doanh nghiệp kinh doanh sản xuất hàng hóa, dịch vụ là có thể thu được thuế của tất cả những người tiêu dùng hàng hóa dịch vụ trong xã hội. Đối với những nước có nền kinh tế chưa phá triển, thu nhập còn thấp thì thuế gián thu thường chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số thu của ngân sách Nhà nước. Mặt nhược điểm của thuế gián thu chính là tính lũy thoái của nó. Vì thuế gián thu đánh như nhau trên cùng một loại sản phẩm hàng hóa và số lượng như nhau thì chịu thuế như nhau, nhưng thực chất tỷ lệ động viên thuế gián thu so với thu nhập thì người giàu chịu thuế thấp hơn người nghèo; người có thu nhập càng cao thì tỷ lệ nộp thuế gián thu trên thu nhập càng thấp. Nếu phân loại theo tính chất lũy tiến và lũy thoái thì có thể phân thành thuế lũy tiến, thuế theo tỷ lệ và thuế lũy thoái. Bảng : Các loại thuế được áp dụng phổ biến ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển. · Thuế đất · Thuế nhà · Thuế Thuế trực Thuế đánh trên tài sản doanh nghiệp thu · Thuế đánh trên chứng khóan
· Thuế TNCN · Thuế lợi tức công ty · Thuế lợi tức siêu ngạch · Thuế lợi tức do nghề khai thác mỏ Thuế thu nhập thể · Thuế đánh vào sự gia tăng nhân và pháp nhân vốn · Thuế đánh vào lợi tức có được từ vốn tiền tệ · Thuế di sản và tặng vật · Thuế tài sản cá nhân · Thuế Tiêu Dùng Cá Nhân (Thuế TTĐB) - Thuế Bia - Thuế đường - Thuế xăng Thuế gián · Thuế tiêu dùng tổng hợp thu - Thuế đánh một lần (tổng gộp) - Thuế đánhnhiều lần (nhiều giai đoạn) · Thuế GTGT · Thuế muối · Thuế thuốc lá · Thuế diêm . . . Thuế độc quyền tài chính
· Theo nguồn gốc - Thuế xuất khẩu - Thuế nhập khẩu - Thuế quá cảnh · Theo mục đích - Thuế để phục vụ cho huy động vốn NSNN Thuế quan - Thuế bảo hộ mậu dịch - Thuế siêu bảo hộ mậu dịch - Thuế chống bán phá giá - Thuế ưu đãi · Theo thuế suất - Thuế quan chuyên biệt - Thuế quan tính trên giá - Thuế quan hỗn hợp Bảo hiểm - Khoản nộp của người làm thuê xã hội - Khoản nộp của người sử dụng lao động. Thuế lũy tiến là loại thuế theo đó tỷ lệ đóng thuế tăng lên theo thu nhập. Ở nhiều nước công nghiệp phát triển, đặc biệt là ở Mỹ, người ta sử dụng thuế lũy tiến đánh vào thu nhập một cách rộng rãi
Thuế theo tỷ lệ là loại thuế tính bằng một tỷ lệ cố định trên thu nhập Thuế lũy thoái là loại thuế đặt gánh nặng thuế lớn hơn lên đầu những gia đình có thu nhập thấp so với những gia đình có thu nhập cao Giữa tính lũy thoái hay lũy tiến và việc đánh thuế trực thu hoặc gián thu có quan hệ rất chặt chẽ, nhưng đôi khi hơi mơ hồ đối với người nộp thuế. Cấu trúc thuế của nước Mỹ đặt nặng vào thuế thu nhập là một loại thuế lũy tiến- để gieo ấn tượng đó là một loại thuế công bằng. Tuy nhiên, cần chú ý vì từ “lũy tiến” có thể gây nhầm lẫn. Đó là thuật ngữ liên quan thuế đánh vào những khoản thu nhập khác nhau. Sẽ là sai lầm nếu cho rằng từ lũy tiến có nghĩa tình cảm, tức là hiện đại hoặc tự do, hoặc đặc biệt đúng đắn. Nếu phân loại theo chế độ phân cấp quản lý, điều hành ngân sách Dựa vào tiêu thức này, thuế thường được phân thành: Thuế nhà nước và thuế địa phương. Thuế Nhà nước là loại thuế được huy động bởi chính phủ trung ương trên cơ sở pháp luật và được tập trung vào ngân sách Nhà nước. Ở các nước công nghiệp phát triển thì thông thường thuế thu nhập, thuế TNCT, thuế quan . . . thuộc nhóm này. Ở Việt Nam, thuế nhà nước có thể tạm hiểu là các loại thuế được thu 100% vào ngân sách trung ương; còn thuế địa phương là các loại thuế được thu 100% vào ngân sách địa phương. Ngoài ra còn có thể điều tiết giữa ngân sách trung ương và ngân
sách địa phuơng; đây là các loại thuế được phân phối giữa các cấp ngân sách theo những tỷ lệ nhất định nhằm góp phần bảo đảm cân đối một cách linh hoạt giữa các cấp trong hệ thống NSNN Thuế địa phương là loại thuế được chính quyền địa phương thu trên phạm vi lãnh thổ được phân công và được nộp vào ngân sách địa phương. Thông thường, trong khuôn khổ nhất thể hóa về mặt cơ cấu thuế ở các nước công nghiệp phát triển, chính quyền địa phương được ưu tiên thu và tập trung vào ngân sách địa phương thuế tiêu dùng cá nhân và thuế tài sản. Phân tích quan hệ tương quan giữa hai loại thuế này, các nhà kinh tế đều thống nhất rằng tại các nước công nghiệp phát triển tốc độ tăng của thuế điạ phương vượt đáng kể tốc độ tăng của thuế Nhà nước. Bởi lẽ, Nhà nước trung ương do phải đương đầu với tình trạng thâm hụt ngân sách đã trút các chi phí gắn liền với việc điếu tiết kinh tế, đảm bảo xã hội sang tay chính quyền địa phương. Nếu phân loại theo phương thức sử dụng có thể phân thành thuế tổng hợp và thuế chuyên dùng. Thuế tổng hợp là loại thuế tuy được thu từ nhiều nguồn đơn lẻ khác nhau nhưng được tập trung vào một quỹ tập trung thống nhất của Nhà nước và được sử dụng cho các mục đích phát triển kinh tế-xã hội có tính chất toàn quốc. Thuế chuyên dùng là loại thuế thu từ một nguồn hoặc một số nguồn đơn lẻ nhất định nào đó và được tập trung vào một quỹ nhất định.
Quỹ này được sử dụng gắn với những mục đích đã được xác định trước. Ví dụ điển hình nhất là thuế xăng dầu ở các nước trong liên minh châu Âu. Chính phủ các nước này đánh thuế rất nặng vào mặt hàng xăng dầu với các lý do như: khuyến khích việc tiết kiệm sử dụng năng lượng dầu mỏ, lấy tiền thuế thu đuợc để dùng vào việc bảo vệ môi trường và đầu tư, nghiên cứu tìm ra các loại nguyên liệu sạch thay thế dầu mỏ. Trên thực tế, đây là một nguồn thu lớn của ngân sách và các khoản thu được từ thuế xăng dầu - theo nhiều người - lại được sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau mà nhiều khi không dính dáng gì với các mục tiêu đã đề ra. Cách phân loại này đã được hình thành từ trước khi chủ nghĩa tư bản ra đời. Ngày nay, chính phủ các nước công nghiệp phát triển chủ yếu là qui định các loại thuế tổng hợp. Tuy nhiên họ vẫn còn duy trì một vài loại thuế chuyên dùng nhất định để thực hiện một số nhiệm vụ cấp bách, quan trọng. Một số nước còn đi xa hơn nữa trong việc sử dụng thuế tiêu dùng, thuế bảo vệ môi trường như là các loại thuế chuyên dùng để bù đắp chi phí xã hội trong việc đấu trang chống tệ nạn nghiện hút, sử dụng ma túy, tiêu dùng rượu quá mức nhằm lành mạnh hóa môi trường xã hội và tự nhiên. . . Ở nước ta, một số lệ phí, ví dụ như phí giao thông có thể xem là một sắc thuế chuyên dùng. 2. Vai trò của thuế trong nền kinh tế thị trường 2.1 Thuế - công cụ phân phối thu nhập và Ổn định hoá nền kinh tế
Ngoài chức năng phân phối, thuế còn đảm nhiệm việc tái phân phối thu nhập và ổn định mức cầu. Chức năng này đã có một lịch sử lâu đời. Việc sử dụng thuế để tái phân phối hoặc làm chức năng ổn định hóa mới chỉ được biết đến trong một thời gian gần đây. a) Phân phối Khi thị trường thực hiện việc phân phối thu nhập thì đòi hỏi của mỗi hộ gia đình đối với sản lượng đầu ra của nền kinh tế lại phụ thuộc vào nguồn lực tài chính do con người hoặc không do con người tạo ra và các mức giá thị truờng cho phép bù đắp được các chi phí. Thu nhập có được là từ tiền lương, lợi tức cho vay, tiền cho thuê và lợi nhuận. Tổng thu nhập của mỗi cá nhân, mỗi hộ gia đình hoàn toàn không giống nhau. Một số hộ gia đình không có lao động và cũng không có nguồn lực tài chính để từ đó nhận được thu nhập. Những người khuyến tật, già yếu, bệnh hoạn, thất nghiệp không có bất kỳ tài sản nào được tích lũy lại cũng sẽ không thu hoạch được nguồn thu nhập nào. Các hộ gia đình sống phụ thuộc vào các lao động không có kỹ năng sẽ nhận được ít thu nhập. Ngược lại, có những người được thừa kế tài sản, vốn được tích lũy từ thế hệ trước hoặc tài năng thì có thể nhận được thu nhập gấp hàng chục lần - thậm chí hàng trăm - lần so với những người thuộc tầng lớp trung lưu. Do đó, thực hiện việc tái phân phối qua công cụ thuế là điều hợp lý. Ở đây người ta ghi nhận sự đồng tình, nhất trí giữa các giới khác nhau đối với vấn đề sử dụng thuế với các lý do nói trên, nhưng các nhà
kinh tế và các chính khách lại khó đạt được những điểm chung căn bản nhất đối với vấn đề xác định phạm vi tái phân phối và mức độ sử dụng thuế để đạt được mục tiêu này. Ở các nước phương Tây, một bộ phận mong muốn một sự can thiệp ở mức độ tối thiểu bằng các công cụ thị trường. Họ cổ vũ cho sự nỗ lực làm giảm đói nghèo tuyệt đối và sử dụng nguồn thu từ thuế đánh theo tỷ lệ để làm điều đó. Một bộ phận khác lại ủng hộ cho chủ trương làm giảm độ nghèo đói tương đối lẫn tuyệt đối. Để đạt được mục tiêu này, theo họ, thì nên sử dụng một hệ thống thuế có tính chất lũy tiến đánh theo nhiều tỷ lệ khác nhau căn cứ vào tùng bậc thu nhập không giống nhau và như vậy, người giàu sẽ bị đánh thuế nhiều hơn người nghèo. b) Ổn định hóa Đây là một trong bốn chức năng kinh tế của chính phủ mới được thừa nhận gần đây, mặc dù còn tồn tại nhiều quan điểm - nhất trí hay đồng tình - của các giới khác nhau và đã có nhiều tranh cãi gay gắt giữa những nhà kinh tế và các chính trị gia về phạm vi phân phối và mức độ sử dụng. Một Nhà nước phúc lợi hiện đại thực hiện bốn chức năng kinh tế: (i) định ra các khuôn khổ kinh tế - luật pháp, hiến pháp và các qui tắc của trò chơi kinh tế; (ii) thiết lập chính sách ổn định hóa kinh tế vĩ mô để san bằng các đỉnh cao và đáy thấp của nạn thất nghiệp và để kiềm chế lạm phát; (iii) phân bổ nguồn lực cho hàng hóa công cộng bằng cách đánh thuế, chi tiêu và điều tiết khi có sự thất bại của thị trường; và (iv) phân phối lại tài nguyên bằng cách chuyển giao phúc lợi xã hội. Nhưng
khi bàn đến vấn đề dùng công cụ thuế để đáp ứng nhu cầu phân phối thì họ lại cùng nhau nhất trí rằng việc phân phối qua công cụ thuế là một trách nhiệm phải có của chính phủ. Điều này không hề liên quan đến cái được gọi là ổn định hóa. Các nhà kinh tế theo trường phái Keynes lập luận rằng để duy trì nền kinh tế luôn luôn ở trạng thái ổn định thì cần thiết phải có sự quản lý của nhà nước. Các nhà kinh tế theo trường phái cổ điển (trọng tiền) xem xét nền kinh tế như một thế ổn định, với các thị trường vận hành một cách tự do và toàn dụng, như vậy tự bản thân nó đã ổn định rồi và sự can thiệp của chính phủ vào nền kinh tế là không cần thiết. J.M. Keynes đã đưa ra lý thuyết và chính sách của ông trong những năm chiến tranh - khi mà nước Anh lâm vào cuộc đại khủng hoảng với mức độ cao, đồng thời người dân phải tự lực cánh sinh - không nhận được gì từ chính phủ của họ cả. Quan điểm của ông như sau: nền kinh tế tư bản chủ nghĩa không tự nó đạt đến mức toàn dụng. Sự toàn dụng trong quá khứ chỉ là do sự thiếu hụt của mức cầu và qui luật của J.B Say đưa ra - mức cung tự đẻ ra mức cầu cho chính nó - là không hề có thật. Cần giành cho chính phủ một vai trò làm gia tăng mức cầu để từ đó đạt đến mức toàn dụng. Chính phủ phải làm điều đó bằng cách gia tăng đầu tư để tận dụng hiệu ứng số nhân xảy ra đối với việc làm và sản lượng”. Tuy vậy chính sách của trường phái Keynes đầu tiên hàm ý rằng: không phải lúc nào cũng xảy ra thất nghiệp, bởi lẽ trong chiến tranh thế giới thứ II, mức cầu và lạm phát gia tăng quá nhanh đã trở thành một
vấn đề lớn. Thuế tăng và các khoản tiết kiệm bắt buộc phát sinh do các khoản nợ sau chiến tranh đã làm giảm mức cầu của người tiêu dùng và kìm giữ mức lạm phát ở 5% đến 11% một năm, thấp hơn nhiều so với tỷ lệ đó trong thế chiến thứ I (lạm phát lúc đó tăng khoảng 20% - 25% mỗi năm). Những vấn đề này không đi vào quên lãng và năm 1944, một bản luận trình về chính sách và công ăn việc làm thừa nhận rằng cần phải dành cho chính phủ nhiệm vụ kiểm soát nền kinh tế nhằm mục đích tránh được tình trạng thất nghiệp cao trong thời kỳ 1920-1930. Sau những năm chiến tranh, tình trạng thất nghiệp đã được duy trì ở mức thấp. Tỷ lệ 3% - ranh giới giữa mức toàn dụng và thất nghiệp - không phải chờ đến những năm 1960 mới đạt được. Người ta ghi nhận sự tồn tại của một chu kỳ 5 năm sự trồi sụt kinh tế có thể chấp nhận được. Như vậy, điều tốt đẹp mà chức năng ổn định hóa mang lại là vai trò chỉnh rõ tức là vai trò cố gắng đảm bảo một sự điều chỉnh mức cầu trong ngắn hạn để đạt được những cân đối hết sức tinh tế giữa lạm phát thấp và chỉ tiêu công ăn việc làm. Các quyết định sửa đổi về thuế tỏ ra xứng hợp với mục tiêu trên hơn so với các quyết định trung ương điều chỉnh về chi tiêu công. Như vậy, mặc dù Keynes đã từng phác họa ra việc sử dụng đầu tư để thay đổi mức cầu, nhưng trên thực tế, các chính phủ lại có xu hướng dựa vào công cụ thuế. Trong những năm được gọi là thời kỳ của chủ nghĩa trọng tiền, tức là trước năm 1979, đã có nhiều công trình nghiên cứu thiên về chủ đề đánh giá hiệu năng của chính sách thuế. Có một sự
thống nhất cao đạt được giữa các tác giả, đó là: không có sự hiệu quả và sự mất ổn định thường ở mức tệ hại. Điều này được tóm tắt qua câu: “quá nhiều, quá trễ”. Những kết luận này do những người theo trường phái Keynes - những người theo đuổi chủ trương cải tiến sự vận hành của các chính sách - rút ra. Những người phê phán theo trường phái trọng tiền đã nêu ra nhiều luận điểm có tính chất phản bác. Họ xem xét nền kinh tế như một thể ổn định và lập luận: nếu thị trường được phép vận hành một cách tự do thì mức cung bằng với mức cầu trên thị trường lao động cũng như trên thị trường hàng hóa. Họ cho rằng không cần thiết phải điều chỉnh mức cầu, bởi vì điều này là không hợp lý và tốt hơn hết là chính phủ chỉ nên thực hiện chức năng đặt ra các luật lệ hơn là trực tiếp can thiệp vào thị trường. Ở Anh, chính phủ của Đảng Bảo thủ đã theo quan điểm này ngay từ năm họ bắt đầu cầm quyền thay thế cho chính phủ Công Đảng; còn ở Mỹ, ngược lại, dưới thời của tổng thống Reagan, chính phủ đã thực hiện hai cuộc thí nghiệm thuyết trọng cung từ năm 1979 đến năm 1981 với nội dung cốt lõi là cắt giảm thuế để tác động vào sản lượng tiềm năng và từ đó giải quyết các gánh nặng về công ăn việc làm và sức ép của lạm phát. Với biện pháp chủ yếu là cắt giảm 25% đối với tất cả các khoản TNCN, được thực hiện làm ba giai đoạn và kết thúc vào tháng 7/1983, hậu quả xảy ra là làm giảm sút thu nhập liên bang và thâm hụt ngân sách to lớn vào giữa những năm 1980. Một phần của tình trạng này do bởi những biện pháp được thi hành dựa vào việc phân tích thực trạng
của nước Mỹ theo quan điểm của đường cong Laffer một cách thiếu căn cứ. Theo các tiêu chuẩn khoa học cổ điển, cuộc thí nghiệm năm 1981 gợi ý rằng các lý thuyết trọng cung phải bị bác bỏ. Tóm lại, từ những phân tích trên, có thể rút ra rằng, thuế là phạm trù tài chính và được sử dụng để tạo ra các nguồn tài lực thực hiện các chức năng của nhà nước đương quyền, đồng thời nó cũng là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô hiệu lực của nhà nước. Bằng vai trò to lớn đó, thuế không ngừng được hoàn thiện và thích ứng với những chu kỳ của quá trình phát triển. 2.2 Thuế - công cụ khắc phục khiếm khuyết của thị trường Qua phân tích từ đầu, có thể thấy rằng việc phân bổ các nguồn lực tài chính để thỏa mãn các nhu cầu vể hàng hóa và dịch vụ công cộng là mục tiêu hàng đầu của thuế. về mặt lý thuyết, thị trường là nơi hoàn hảo để người dân có thể thỏa mãn các nhu cầu trực tiếp của mình nhằm đạt đến mức độ tối ưu hóa các phúc lợi nhận được. Nhưng kinh tế học hiện đại và thực tiễn chỉ ra rằng đôi khi thị trường phải chịu thất bại, như trường hợp mt số hàng hóa, dịch vụ công cộng: người dân có nhu cầu nhưng thị trường không thể cung ứng nổi hoặc chỉ được cung ứng dưới mức cầu. Đây là lúc mà cần phải có vai trò của thuế và các chi tiêu công cộng để sửa chữa sự “bất lực” về phân phối của thị trường.