Kinh nghiệm quốc tế phát triển các tổ chức phi lợi nhuận cung ứng dịch vụ xã hội cho Hà Nội

70 Tạp chí Khoa học Viện Đại học Mở Hà Nội 53 (03/2019) 70-75<br /> <br /> <br /> <br /> KINH NGHIỆM QUỐC TẾ PHÁT TRIỂN CÁC TỔ CHỨC PHI LỢI<br /> NHUẬN CUNG ỨNG DỊCH VỤ Xà HỘI CHO HÀ NỘI<br /> <br /> INTERNATIONAL EXPERIENCE FOR DEVELOPING NON-<br /> PROFESSIONAL ORGANIZATIONS PROVIDING SOCIAL SERVICES FOR<br /> HANOI<br /> <br /> Nguyễn Vũ Hoàng*§§§§§§§§<br /> <br /> Ngày tòa soạn nhận được bài báo: 6/9/2018<br /> Ngày nhận kết quả phản biện đánh giá: 6/3/2019<br /> Ngày bài báo được duyệt đăng: 29/3/2019<br /> <br /> Tóm tắt: Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế – xã hội, và văn hóa của cả nước, chính vì thế<br /> nhu cầu về DVXH tại đây cũng khác biệt so với các địa phương khác. Lượng người di cư đến làm việc<br /> tại Hà Nội lớn nhất khu vực phía Bắc, nơi đây cũng tập trung một số lượng lớn trụ sở các tổ chức phi<br /> chính phủ quốc tế. Bài viết phân tích kinh nghiệm phát triển các tổ chức phi lợi nhuận cung ứng<br /> DVXH tại một số quốc gia trên thế giới và rút ra bài học cho Hà Nội.<br /> Từ khóa: Dịch vụ xã hội; Tổ chức phi lợi nhuận; Hà Nội.<br /> <br /> Abstract: Hanoi is the political, economic - social, and cultural center ò Vietnam, so the<br /> demand for social services here is also different from other localities. The number of migrants who<br /> come to work in Hanoi is the largest in the North, where there is also a large number of international<br /> NGOs headquarters. The article analyzes the experience of developing non-profit organizations that<br /> provide social services in some countries around the world and draws lessons for Hanoi.<br /> Keywords: social servic; non-profit organization; Hanoi.<br /> <br /> 1. Khái quát về dịch vụ xã hội và tổ 10/12/1948 đã ghi nhận. Dịch vụ xã hội là<br /> chức phi lợi nhuận những dịch vụ đáp ứng các nhu cầu cộng đồng<br /> Nhu cầu của con người về các dịch vụ và cá nhân nhằm phát triển xã hội, có vai trò<br /> là không ngừng thay đổi và phát triển, trong đó đảm bảo phúc lợi và công bằng xã hội, đề cao<br /> có những nhu cầu tối thiểu mà xã hội phải cung giá trị đạo lý, nhân văn, vì con người, là hoạt<br /> ứng đầy đủ và kịp thời cho họ. Đây là điều được động mang bản chất kinh tế - xã hội, do nhà<br /> cộng đồng quốc tế cam kết công nhận thực hiện nước, thị trường hoặc xã hội dân sự cung ứng,<br /> mà Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền ngày tùy theo tính chất thuần công, không thuần<br /> <br /> <br /> * Tạp chí Cộng sản<br /> §§§§§§§§<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 71<br /> <br /> <br /> <br /> công hay tư của từng loại hình dịch vụ, bao hội”. Thứ hai: tại Khoản 4 Điều 3 Nghị định số<br /> gồm các lĩnh vực: giáo dục - đào tạo, y tế, khoa 30/2012/NĐ-CP của Chính phủ ngày<br /> học - công nghệ, văn hóa - thông tin, thể dục - 12/4/2012 về tổ chức, hoạt động của quỹ xã<br /> thể thao và các trợ giúp xã hội khác. hội, quỹ từ thiện: “không vì lợi nhuận là không<br /> Tổ chức phi lợi nhuận (NPO) không tìm kiếm lợi nhuận để phân chia, lợi nhuận có<br /> phải là một khái niệm mới trên thế giới, có được trong quá trình hoạt động được dành cho<br /> nhiều NPO đã được thành lập cách đây hàng các hoạt động của quỹ theo điều lệ đã được<br /> trăm năm tại một số quốc gia trên thế giới. công nhận”.<br /> Nhưng hoạt động của các NPO thực sự lớn Từ các quy định trên, NPO được hiểu<br /> mạnh từ giữa thế kỷ XX, vì sau chiến tranh Thế theo Luật về hội (2016); Nghị định<br /> giới thứ II, rất nhiều quốc gia bị kiệt quệ về 30/2012/NĐ-CP về tổ chức và hoạt động của<br /> ngân sách, cần đến sự hỗ trợ tự nguyện từ các quỹ xã hội, quỹ từ thiện; theo Nghị định số<br /> tổ chức ngoài khu vực công. Tại Việt Nam, các 12/2012/NĐ-CP đối với các tổ chức phi chính<br /> tổ chức phi lợi nhuận đã bắt đầu được quan tâm phủ nước ngoài.<br /> từ cuối những năm 80 của thế kỷ trước. Với những cách tiếp cận trên, có thể<br /> Có thể thấy, tại các quốc gia trên thế thấy rằng “Tổ chức phi lợi nhuận cung ứng<br /> giới NPO được hiểu là những tổ chức không dịch vụ xã hội là tổ chức có tư cách pháp nhân,<br /> phân phối các quỹ thặng dư của nó cho các chủ tự chủ và độc lập với cơ quan quản lý nhà<br /> nhân hay cổ đông mà sử dụng các quỹ này để nước, hoạt động không vì mục địch lợi nhuận<br /> tài trợ cho các mục tiêu đã được xác định trong nhằm cung ứng cho xã hội một loại hàng hóa<br /> sứ mệnh của tổ chức. Điển hình của các NPO công cộng, phục vụ các lợi ích chung thiết yếu,<br /> này là các quỹ từ thiện, tổ chức nghệ thuật cộng các quyền và nghĩa vụ cơ bản của các tổ chức<br /> đồng, các hiệp hội, tổ chức bảo trợ xã hội… và công dân”.<br /> Ngoài ra, có thể hiểu tổ chức phi lợi 2. Kinh nghiệm phát triển tổ chức<br /> nhuận (non-profit organization - NPO) là tổ phi lợi nhuận trên thế giới<br /> chức cung ứng các dịch vụ công và giải quyết  Kinh nghiệm của Bắc Kinh - Trung<br /> các vấn đề xã hội, có tư cách pháp nhân, tự chủ Quốc<br /> với cơ quan quản lý nhà nước, hoạt động không Theo khảo sát của 104 tổ chức phi<br /> vì mục tiêu lợi nhuận, mà vì lợi ích chung thiết chính phủ và phi lợi nhuận tại Bắc Kinh do<br /> yếu của cộng đồng và các mục tiêu xã hội - Trung tâm Nghiên cứu tổ chức phi chính phủ<br /> hướng tới sự phát triển, công bằng và tiến bộ và tổ chức phi lợi nhuận tại Đại học Tsinghua,<br /> của xã hội. 32% hoạt động như hiệp hội thương mại và<br /> Tại Việt Nam, khái niệm “không vì lợi thương mại, 11% cung cấp dịch vụ xã hội hoặc<br /> nhuận” được định nghĩa tại 02 văn bản pháp giảm nghèo, 7% là các viện nghiên cứu, 6% là<br /> luật, thứ nhất: Theo Khoản 5 Điều 3 Luật về các tổ chức phi chính phủ và tổ chức phi lợi<br /> hội năm 2016 ghi rõ “Không lợi nhuận là nhuận môi trường, 4% tham gia giao lưu quốc<br /> không có mục tiêu tìm kiếm lợi nhuận, nếu có tế, 27% thuộc các nhóm khác, và 13% không<br /> lợi nhuận thì không chia cho hội viên mà để sử trả lời khảo sát. Mặc dù khảo sát này không thể<br /> dụng cho các hoạt động của hội theo điều lệ được coi là đại diện cho tất cả các tổ chức phi<br /> 72 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> chính phủ và phi lợi nhuận tại Trung Quốc, người thất nghiệp trong việc tìm kiếm một công<br /> nhưng nó đưa ra một bức tranh về các vấn đề việc mới bằng cách cung cấp các khóa đào tạo<br /> khác nhau mà họ tập trung vào. lại và tư vấn pháp lý.<br /> Là quốc gia đông dân nhất thế giới, Kinh phí cho các tổ chức phi lợi nhuận<br /> những năm gần đây, thu nhập tăng, dân số già thường đến từ các quỹ tư nhân của Trung Quốc<br /> hóa và những sáng kiến của chính phủ đã khiến và từ các nguồn quốc tế. Chính phủ Trung<br /> thị trường chăm sóc sức khỏe của Trung Quốc Quốc áp dụng chính sách miễn giảm các loại<br /> tăng trưởng một cách nhanh chóng. Dự kiến chi thuế sau cho tổ chức phi lợi nhuận đó là: thuế<br /> tiêu hàng năm cho chăm sóc sức khỏe sẽ đạt thu nhập, thuế kinh doanh, thuế VAT, thuế nhà<br /> 896,7 tỉ đô vào năm 2019. đất. Theo đó, miến giảm thuế thu nhập cho<br /> Bên cạnh việc bảo vệ môi trường, cung khoản tiền quyên góp , trợ cấp của nhà nước và<br /> cấp phúc lợi xã hội là một trong những vấn đề một số khoản từ hình thức huy động quyên góp<br /> mà nhiều tổ chức phi lợi nhuận độc lập ở Trung khác; miễn thuế kinh doanh cho các tổ chức phi<br /> Quốc đã và đang tập trung vào những năm gần lợi nhuận trong lĩnh vực điều dưỡng, y tế, giáo<br /> đây. Sự xuất hiện của các tổ chức phi lợi nhuận dục, văn hóa và các hoạt động tôn giáo hoặc<br /> cung ứng DVXH là kết quả của những thay đổi các hoạt động do người tàn tật; miễn thuế VAT<br /> xã hội nhanh chóng và sâu sắc ở Trung Quốc và thuế hải quan cho các sản phẩm, dịch vụ<br /> kể từ khi bắt đầu quá trình cải cách kinh tế. nhập khẩu do quyên góp từ các tổ chức, cá nhân<br /> Chính phủ Trung Quốc thiếu phương tiện để nước ngoài. Miễn thuế nhà đất, thuế sử dụng<br /> phản ứng đầy đủ với những vấn đề xã hội mới đất đô thị, và mua nhà đất cho các tổ chức NPO<br /> này, vì vậy nó đã chuyển sang lĩnh vực tổ chức còn được miễn thuế trước bạ.<br /> phi chính phủ và tổ chức phi lợi nhuận để được Hiện nay, chính phủ Trung Quốc vẫn là<br /> giúp đỡ. Các tổ chức tình nguyện, các tổ chức người tài trợ chính cho một số tổ chức phi lợi<br /> phi lợi nhuận tư nhân và tất cả các loại tổ chức nhuận thông qua hai phương pháp:<br /> phúc lợi xã hội là một phản ứng trực tiếp với - Trợ cấp trực tiếp là hình thức chính<br /> những thách thức xã hội mới ở Trung Quốc. phủ hỗ trợ cho các hoạt động và các chương<br /> Để giải quyết các vấn đề xã hội, chính trình cung ứng DVXH của tổ chức phi lợi<br /> phủ Trung Quốc đã khuyến khích thành lập các nhuận<br /> tổ chức từ thiện. Từ cuối những năm 1980, các - Trợ cấp gián tiếp là thông qua việc chính<br /> quỹ này đã tổ chức hoặc giúp thiết lập khoảng phủ giảm thuế cho các cá nhân và công ty đóng<br /> 70 quỹ khởi nghiệp tao ra nền tảng với hy vọng góp và có chính sách ưu đãi thuế cho các tổ<br /> rằng sẽ thu hút tiền từ xã hội Trung Quốc và từ chức phi lợi nhuận.<br /> các tổ chức phi chính phủ quốc tế vào các quỹ Hoạt động hỗ trợ này được chính phủ<br /> khởi nghiệp này. Trên thực tế, hầu hết các tổ Trung Quốc thực hiện bằng cách huy động sự<br /> chức phi lợi nhuận được thành lập trong những ủng hộ của các cá nhân và tổ chức, từ sau cải<br /> năm gần đây trong lĩnh vực cung cấp phúc lợi cách kinh tế và mở cửa phát triển, số lượng<br /> xã hội là những sáng kiến từ dưới lên do những người sẵn lòng đống góp cho phúc lợi xã hội,<br /> người và cộng đồng bị ảnh hưởng đưa ra. Ví các quỹ của hoa kiều trên khắp thế giới đã tăng<br /> dụ, Các tổ chức phi lợi nhuận hỗ trợ những lên rất nhiều. Chính phủ Trung Quốc khuyến<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 73<br /> <br /> <br /> <br /> khích các khoản đóng góp từ các cá nhân và tổ thúc đẩy phát triển các NPO tại quốc gia này.<br /> chức cho các tổ chức phi lợi nhuận cung ứng Đội ngũ nhân sự tại các NPO ngày càng được<br /> DVXH. Nhưng chu trương của chính phủ nâng cao chất lượng, họ cho rằng năng suất và<br /> Trung Quốc là sẽ giảm dùng ngân sách nhà thu nhập của họ tăng lên nhờ tính minh bạch và<br /> nước để hỗ trợ các tổ chức công và tổ chức phi công khai theo các quy định của pháp luật tại<br /> lợi nhuận.1********* Singapore.<br />  Kinh nghiệm từ Singapore Chính phủ yêu cầu các NPO phải<br /> Từ đầu những năm 2000 đến nay số thường xuyên cập nhật thông tin về nhà tài trợ<br /> lượng các NPO cung ứng DVXH tại Singapore và các khoản tài trợ. Ngoài ra, các khoản tài trợ<br /> đã tăng lên rất nhanh so với giai đoạn trước đó. này cần được đánh giá về hiệu quả sử dụng<br /> Hiện nay, tại Singapore có hơn 600 tổ chức phi thông qua các báo cáo định kỳ. Trên thực tế,<br /> lợi nhuận, số tình nguyện viên tính đến năm đến nay mới chỉ 40% các NPO ở Singapore làm<br /> 2015 là hơn 50.000 người tăng gấp 3 lần so với tốt điều này. Chính phủ cho rằng, nếu các NPO<br /> năm 2000, lý giải cho hiện tượng này, các nhà làm tố hơn nữa trong việc quản lý và minh bạch<br /> nghiên cứu tại đây cho rằng: thông tin, thì họ sẽ còn nhận được những khoản<br /> - Thứ nhất, người dân Singapore đang ngày tài trợ lớn hơn từ cộng đồng.<br /> càng gia đi, nhu cầu của nhóm dân số cao tuổi Ví dụ điển hình là hai NPO Tổ chức<br /> này về DVXH đã vượt khả năng cung ứng Ung thư Trẻ em (CCF) và Thực phẩm từ Trái<br /> hiện nay. tim (Food from the Heart ) thường xuyên liên<br /> - Thứ hai, sự bất bình đẳng về thu nhập tạo lạc với các nhà tài trợ của họ và công cấp thông<br /> ra khoảng cách giàu nghèo quá lớn tại tin tài chính định kỳ. Tại CCF, các đối tác gây<br /> Singapore (hệ số GINI về chênh lệch thu nhập quỹ thường xuyên được thông báo về các chính<br /> là 0,463 vào năm 2013), nhiều hộ gia định có sách gây quỹ và quỹ hoàn toàn chịu trách<br /> thu nhập thấp cần được cung cấp các DVXH nhiệm trước tất cả các nhà tài trợ về phương<br /> để đảm bảo công bằng xã hội. thức điều hay và quản lý tài chính minh bạch.<br /> - Thứ ba, nhận thức của xã hội đang thay đổi Những điều này đã giúp thúc đẩy sự tham gia<br /> mạnh mẽ đối với hoạt động tình nguyện và của nhà tài trợ mạnh hơn vào hai NPO này.<br /> quyên góp cho cộng đồng. Chính phủ  Kinh nghiệm từ Mỹ<br /> Singapore đã khuyến khích bằng cách khấu Mỹ là quốc gia có số lượng NPO lớn<br /> trừ thuế đối với những cá nhân và tổ chức thực nhất thế giới, các NPO tại Mỹ hiện diện trong<br /> hiện các khoản quyên góp cho các tổ chức hầu hết các lĩnh vực cung ứng DVXH như y tế,<br /> cung ứng DVXH phi lợi nhuận. giáo dục, văn hóa, khoa học và bảo vệ môi<br /> Các nhà lãnh đạo tại các NPO đều cho trường. Các phương pháp quản lý để thúc đẩy<br /> rằng từ năm 2010 đến nay, chính phủ các NPO phát triển tại Mỹ có hiệu quả hơn so<br /> Singapore đã đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ để với các quốc gia khác, đa phần các trường đại<br /> <br /> <br /> <br /> 1<br /> Zhao LiQing, Institute of International Strategie<br /> ********* Sustainable Social, Economic and Environmental<br /> Studies, Beijing, China (The Nature of Partnerships Development in China)<br /> with NPOs that contribute to the Balanced and<br /> 74 Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion<br /> <br /> <br /> <br /> học và bệnh viện nổi tiếng tại Mỹ đều là các 3. Bài học kinh nghiệm cho Hà Nội<br /> NPO. Từ nghiên cứu thực tế quản lý và vận hành<br /> Các trường tư phi lợi nhuận là các cơ sở của các NPO cung cấp DVXH tại một số quốc<br /> giáo dục hoạt động không vì mục đích làm giàu gia trong khu vực và trên thế giới, bài viết rút<br /> cho các nhân, các tài sản của trường phải được ra một số kinh nghiệm như sau:<br /> dành cho các mục đích từ thiện mãi mãi, và thu - Thứ nhất, chính quyền trung ương và<br /> nhập ròng không được phép trả lại cho chủ sở chính quyền địa phương cần tạo điều kiện<br /> hữu hay chia cho các cổ đông dưới hình thức thông qua việc xây dựng hệ thống văn bản rõ<br /> cổ tức. Các trường tư phát triển mạnh mẽ ở Mỹ, ràng và minh bách để khuyến khích sự tham gia<br /> được cho là nhờ một chính sách thuế rất chiến của các NPO vào cung ứng DVXH. Tăng<br /> lược của Mỹ: khuyến khích những người giàu cường sự giám sát và quản lý để tránh những tổ<br /> hiến tặng cho các công trình nhân đạo, phi lợi chức lợi dụng danh nghĩa phi lợi nhuận để<br /> nhuận… bằng cách giảm hay miễn thuế trên hưởng các ưu đãi hoặc thực hiện các hoạt động<br /> thu nhập hay trên lợi nhuận của họ. Một công đi ngược lại với luật pháp.<br /> hai việc: thay vì trả thuế cao cho chính phủ, họ - Thứ hai, thực hiện đúng chức năng<br /> được quyền chọn lựa đổ tiền vào cơ sở hay dự của nhà nước là người giám sát các hoạt động<br /> án họ thích, và còn được tôn vinh mãi mãi, cung ứng DVXH, sử dụng hoạt động hỗ trợ<br /> Ngoài ra, chính phủ Mỹ cho phép các trực tiếp hoặc gián tiếp đối với từng DVXH có<br /> trường phi lợi nhuận được phép tiến hành các chọn lọc phù hợp với thực tế tại địa phương.<br /> hoạt động tạo lợi nhuận, tuy nhiên những hoạt Cho phép các NPO tham gia vào cung cấp tất<br /> động này không thể trở thành các hoạt động cả các DVXH mà pháp luật quy định.<br /> chính của tổ chức và sẽ phải chịu thuế. Nếu như - Thứ ba, trong trường hợp các NPO<br /> bị phát hiện các hoạt động kinh doanh vì lợi thực hiện cung ứng DVXH hiệu quả hơn khu<br /> nhuận nhiều hơn các hoạt động phi lợi nhuận, vực khác, thì cần khuyến khích để dịch chuyển<br /> thì NPO này có thể bị tước đi sự công nhận là nguồn lực của xã hội sang cho khu vực này, có<br /> tổ chức phi lợi nhuận. Do đó, để không làm ảnh thể thực hiện theo mô hình quản lý công hiên<br /> hưởng đến pháp nhân phi lợi nhuận của tổ chức đại với xu hướng “Nhà nước nhỏ - Xã hội lớn”.<br /> mẹ, các NPO thường sẽ thành lập những pháp Các quốc gia nêu trên đã từng bước tách hoạt<br /> nhân vì lợi nhuận, chịu thuế và trực thuộc tổ động sản xuất, kinh doanh ra khỏi hoạt động<br /> chức mẹ phi lợi nhuận. quản lý nhà nước, chuyển giao các hoạt động<br /> Các NPO tại Mỹ phải hoạt động không cung ứng DVXH cho các chủ thể ngoài khu<br /> vì mục địch làm giàu cho các cá nhân, tài sản vực công, nhà nước chỉ làm một số nhiệm vụ<br /> của các NPO phải được sử dụng cho các mục nhất định như: quốc phòng, bảo vệ an ninh<br /> đích phục vụ cộng đồng mãi mãi, thu nhập ròng quốc gia, ngoại giao và một số hoạt động mà tư<br /> không được phép chuyển lại cho chủ sở hữu nhân không thể thực hiện được.<br /> hay chia cho các cổ đông dưới hình thức cổ tức. - Các NPO cần xây dựng kế hoạch về<br /> Vì thế, chính phủ Mỹ luôn có những hình thức nhân sự cho hoạt động cung ứng DVXH của<br /> hỗ trợ gián tiếp cho các NPO tại quốc gia này mình, vì đã phân các NPO chưa thu hút được<br /> đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và y tế. các nguồn lực chất lượng cao do gặp khó khăn<br /> Nghiên cứu trao đổi ● Research-Exchange of opinion 75<br /> <br /> <br /> <br /> về tài chính và môi trường làm việc còn nhiều 5. Private Education in China, Yu Zang, Issues and<br /> khó khăn. Prospects, Perspectives, Volum 4, No.4,<br /> Các NPO cần chủ động trong việc công December, 2003<br /> khai và minh bạch các thông tin về nguồn tài 6. Non-profit organizations: real issues for public<br /> administrators, Valcik, Benavides và<br /> trợ và việc sử dụng các nguồn tài trợ đó. Tốt<br /> Scruton, ASPA Series in Public Administration<br /> nhất là các NPO nên có báo cáo đánh giá hiệu<br /> and Public Policy, 2015.<br /> quả của việc sử dụng các nguồn tài trợ từ các 7. Impact of Vision, Strategy, and Human Resource<br /> cá nhân và tổ chức trong hoạt động phục vụ on Nonprofit Organization Service Performance,<br /> cộng đồng. Liao và Huang, Procedia - Social and Behavioral<br /> Sciences Volume 224, 15 June 2016, Pages 20–27,<br /> Tài liệu tham khảo: 2016.<br /> 1. Dịch vụ xã hội phục vụ phát triển con người;Báo<br /> cáo phát triển con người năm 2011, UNDP, 2012 Địa chỉ tác giả: Tạp chí Cộng sản<br /> 2. Phát triển dịch vụ xã hội ở nước ta đến năm 2020 Email: nvuhoang2010@gmail.com<br /> - một số vấn đề lý luận và thực tiễn; Trần Hậu,<br /> Đoàn Minh Huấn, NXB Chính trị quốc gia, Hà<br /> Nội, 2012.<br /> 3. Đảm bảo dịch vụ xã hội cơ bản của Việt Nam<br /> trong bối cảnh hội nhập quốc tế, Đỗ Thị Hải Hà,<br /> ĐH Kinh tế quốc dân, 2016<br /> 4. Public service reforms in Singapore, Janet Tay,<br /> Singapore, 2001<br />