Kinh nghiệm xây dựng mô hình cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường ở một số nước trên thế giới

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> <br /> <br /> Kinh nghiệm xây dựng mô hình cải thiện điều kiện<br /> vệ sinh môi trường ở một số nước trên thế giới<br /> Duy Dũng(1)<br /> <br /> T<br /> hông qua những hoạt động và kinh nghiệm của một số quốc gia trong khu vực và trên thế giới với<br /> nỗ lực cải thiện vệ sinh môi trường cho người dân, nhất là người dân ở khu vực nông thôn miền núi,<br /> vùng sâu vùng xa, chúng ta có thể nhận thấy rằng, vấn đề cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường nông thôn,<br /> nước sạch và vệ sinh môi trường luôn là một vấn đề quan trọng, hết sức cấp bách và rất khả thi trong quá trình<br /> phát triển của mỗi quốc gia.<br /> Từ khóa: Kinh nghiệm, Kinh nghiệm xây dựng mô hình, cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường, dân tộc<br /> thiểu số, vùng sâu và vùng xa<br /> <br /> <br /> Vấn đề cải thiện điều kiện vệ sinh môi trên thế giới đã làm, từ đó rút ra những bài học<br /> trường nông thôn là một trong những mối kinh nghiệm cho Việt Nam làm cơ sở cho định<br /> quan tâm hàng đầu của nhiều quốc gia trên thế hướng đúng trong chỉ đạo, điều hành về vấn<br /> giới trong quá trình phát triển. Với Việt Nam, đề vệ sinh môi trường và cải thiện điều kiện<br /> một quốc gia có tới 75% số dân sinh sống và vệ sinh môi trường nông thôn, miền núi đối<br /> sản xuất nông nghiệp ở khu vực nông thôn với người dân.<br /> và miền núi thì vấn đề cải thiện điều kiện vệ<br /> Xuất phát từ những vấn đề nêu trên,<br /> sinh môi trường nông thôn đóng vai trò quan<br /> để cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường<br /> trọng, đồng thời là nhu cầu cơ bản nhằm đảm<br /> vùng nông thôn và miền núi có hiệu quả trong<br /> bảo sức khỏe trong đời sống hàng ngày của<br /> những năm tới, kinh nghiệm xây dựng mô<br /> người dân nông thôn và miền núi trong tiến<br /> hình cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường<br /> trình đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại<br /> của một số quốc gia trên thế giới cho thấy phải<br /> hóa đất nước.<br /> nhìn nhận một cách tổng thể, toàn diện nhìn<br /> Để cải thiện điều kiện vệ sinh môi từ góc độ quản lý, đặc biệt là các vấn đề liên<br /> trường, trước hết phải giúp người dân nông quan đến bảo vệ môi trường, nước sạch và vệ<br /> thôn, miền núi và nhất là đồng bào dân tộc sinh môi trường nông thôn, từ đó xem xét đến<br /> thiểu số nhận thức vấn đề vệ sinh môi trường đặc điểm của từng vùng, đặc điểm của từng<br /> chung của cộng đồng tại khu vực sinh sống, dân tộc để đầu tư, hỗ trợ một cách phù hợp.<br /> vì vậy kinh nghiệm quốc tế cho thấy thường<br /> 1. Mô hình cải thiện điều kiện vệ sinh<br /> người ta đề cập tới cụm từ “Cải thiện vệ sinh<br /> môi trường nông thôn ở Philipines<br /> môi trường nông thôn”, đây là vấn đề thiết<br /> thực cần cộng đồng dân cư nông thôn nói Philippines là mbột quần đảo (thuộc<br /> chung và đồng bào dân tộc thiểu số nói riêng khu vực Đông Nam Á) với 7.107 hòn đảo<br /> quan tâm, nhận thức về ý nghĩa của nó. Như với tổng diện tích đất liền gần 300.000 km²<br /> vậy, vấn đề cải thiện điều kiện vệ sinh môi (116.000 dặm vuông). Nó nằm giữa 116°40’<br /> trường như thế nào là tốt nhất cần phải xem và 126°34’ đông, và 4°40’ và 21°10’ bắc,<br /> xét những yếu tố, cách thức mà các quốc gia giáp với Biển Philippines ở phía Đông, Biển<br /> Ngày nhận bài: 15/10/2016. Ngày duyệt đăng: 10/11/2016<br /> (1)<br /> Học viện Dân tộc; e-mail: duydung@cema.gov.vn Số 16 - Tháng 12 năm 2016<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> Nam Trung Quốc ở phía Tây, và Biển Celebes của Philipines trong tiến trình đạt được Mục<br /> ở phía Bắc. Đảo Borneo nằm cách vài trăm tiêu thiên niên kỷ về vệ sinh đến năm 2015.<br /> km về phía tây Nam và Đài Loan thẳng phía<br /> Hiện nay, các hệ thống vệ sinh chủ<br /> bắc. Moluccas và Sulawesi ở phía Nam và<br /> yếu dựa trên mô hình nhà vệ sinh dội nước<br /> Palau ở phía Đông phía trên Biển Philippines.<br /> như một giải pháp công nghệ chính cho xử lý<br /> Philipines có số dân khoảng 102 triệu người,<br /> chất thải từ người. Tuy nhiên, đây không phải<br /> với 3 nhóm dân tộc chính gồm Cơ đốc giáo<br /> là giải pháp hữu hiệu cho các vùng không có<br /> chiếm 3/4 dân số, các dân tộc miền núi khoảng<br /> nước hoặc khó xây nhà vệ sinh như các khu<br /> 5%, người Moro theo Hồi giáo khoảng 5%<br /> nhà ổ chuột hoặc các khu vực ngập lụt. Ngược<br /> và ngoại kiều chiếm 2%. Tiếng Anh được sử<br /> lại, ECOSAN đã giải quyết vấn đề vệ sinh<br /> dụng rộng rãi và là ngôn ngữ chính thức trong<br /> một cách bền vững bằng cách sử dụng nhà<br /> cơ quan và trường học ở quốc gia này.<br /> vệ sinh khô hoặc không dùng nước và tái chế<br /> Trong những năm qua, Philipines đã cũng như tái sự dụng chất thải từ người một<br /> giải quyết hiệu quả các vấn đề vệ sinh môi cách hợp vệ sinh hơn là xử lý các chất thải đó,<br /> trường nông thôn miền núi bền vững thông bởi chúng có thể gây ô nhiễm các tầng ngậm<br /> qua một số Dự án của WAND (Tổ chức Nước, nước, sông hồ và biển. Năm 2008, WAND đã<br /> Nông lâm, Dinh dưỡng và Phát triển của xây dựng 17 hố xí tự hoại 2 ngăn bằng nguồn<br /> Philipines), mục tiêu của dự án WAND là tập vốn hỗ trợ từ Tổ chức các bác sĩ Đức trợ giúp<br /> trung vào các nhu cầu của “đáy kim tự tháp” các quốc gia đang phát triển. Phần lớn các nhà<br /> (BoP): các hộ gia đình nghèo không có khả tiêu này đều đặt ở các trường tiểu học tại các<br /> năng tự xây nhà vệ sinh riêng, các hộ gia đình thị trấn Initao, Libertad và Manticao ở tỉnh<br /> sinh sống ở vùng sâu vùng xa không được tiếp Misamis Oriental (Philipines), tuy nhiên, các<br /> cận với các dịch vụ của Chính phủ, những hộ mô hình hố xí tự hoại 2 ngăn có mức chí phí<br /> gia đình thiếu cơ hội hoặc không có cơ hội sử lên tới 28.000 Peso cho người tiêu dùng.<br /> dụng nước sạch và các hộ gia đình sinh sống<br /> 2. Mô hình cải thiện điều kiện vệ sinh<br /> ở các khu vực xung quanh có xung đột hoặc<br /> môi trường nông thôn ở Nepal<br /> chịu thảm họa thiên tai. Theo số liệu thống<br /> kê của Cơ quan Phát triển Kinh tế Quốc gia Nepal là quốc gia ở khu vực Nam<br /> (NEDA) cho thấy sự thay đổi chậm trong Á, nằm giữa Trung Quốc và Ấn Độ, có diện<br /> nhận thức của người dân về vấn đề này, đặc tích khoảng 147,181 km², với số dân 30,43<br /> biệt ở khu vưc nông thôn, miền núi nơi có tỷ triệu người. Thành phần dân tộc chủ yếu là<br /> lệ tăng dân số sử dụng công trình cải thiện Người Chhettri, Brahman-Hill, Magar, Tharu,<br /> điều kiện vệ sinh môi trường chưa đạt được Tamang, Newar, Muslim, Kami,Yadav,…<br /> mục tiêu đề ra trong thập kỷ qua. Ecosan vận Nepal là một trong những quốc gia kém phát<br /> động tái sử dụng nước tiểu và phân người triển trên giới. Phần lớn lực lượng lao động<br /> làm phân bón nông nghiệp, một trong những làm nông nghiệp tự cung tự cấp, chủ yếu<br /> yếu tố quan trọng của vệ sinh bền vững. Nếu trồng lúa nước, lúa mạch và ngô. Lâm nghiệp<br /> được phân bố rộng rãi và vận dụng đúng cách, là ngành quan trọng nhưng rừng bị tàn phá<br /> ECOSAN có thể đóng góp đáng kể vào nỗ lực nhiều. Công nghiệp có hàng dệt thảm, thuộc<br /> <br /> <br /> Số 16 - Tháng 12 năm 2016 61<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> da, đường, hạt có dầu, đay, xi măng; sản xuất hộ gia đình và thực hành vệ sinh tốt. Ngoài<br /> điện năng đạt 1,17 tỷ kwh, tiêu thụ 1,212 tỷ 45.000 người dân được hưởng lợi, 54 trường<br /> kwh; xuất khẩu đạt 4,85 triệu USD, nhập khẩu học cũng sẽ được sử dụng các công trình cấp<br /> 1,2 tỷ USD; nợ người ngoài: 2,4 tỷ USD. nước và nhà vệ sinh dành riêng cho nam và<br /> nữ. Tổ chức Môi trường và Sức khỏe Cộng<br /> Ở Nepal, Tổ chức USAID đã khởi<br /> đồng sẽ đóng góp thêm khoảng 33.200 USD<br /> động hai dự án mới về vệ sinh cho hơn 65.000<br /> và trực tiếp triển khai Chương trình này. Theo<br /> người dân tại khu vực Trung Tây và Viễn Tây<br /> thông cáo báo chí, mục tiêu của Chương trình<br /> của Nepal. Dự án thứ nhất là Dự án Cải thiện<br /> WASH An toàn với tổng kinh phí thực hiện<br /> Nước và Vệ sinh tại Trường học với khoảng<br /> lên tới 449.900 USD góp phần nâng cao đời<br /> 45.000 người dân được hưởng lợi tại khu vực<br /> sống cho người dân nông thôn thông qua cơ<br /> Trung Tây. Dự án thứ hai là Dự án Nước và<br /> hội tiếp cận bình đẳng và sử dụng hiệu quả<br /> Vệ sinh an toàn đã mang lại cơ hội hưởng lợi<br /> các nguồn nước và điều kiện vệ sinh đảm bảo.<br /> từ các công trình cấp nước và vệ sinh an toàn<br /> Chương trình sẽ do SEBAC thực hiện với số<br /> cũng như tham gia các khóa đào tạo về vệ sinh<br /> kinh phí đóng góp thêm là 40.900 USD từ<br /> môi trường, vệ sinh cá nhân, tưới tiêu và chăn<br /> chính tổ chức này.<br /> nuôi gia súc, gia cầm cho 27.000 người dân<br /> nông thôn ở các khu vực Trung Tây và Viễn 3. Mô hình cải thiện điều kiện vệ sinh<br /> Tây của quốc gia này. Hai dự án này là một ví môi trường nông thôn ở Zimbabwe<br /> dụ điển hình cho hình thức sử dụng chất xám<br /> Cộng hòa Zimbabwe, trước đây còn có<br /> và nguồn lực địa phương để đảm bảo kết quả<br /> tên gọi là Southern Rhodesia, sau đó là Cộng<br /> đạt được cao hơn khi làm việc tại các vùng<br /> hòa Rhodesia và Zimbabwe Rhodesia, có tổng<br /> nông thôn miền núi, vùng đặc biệt khó khăn<br /> diện tích 390,757 km², với số dân khoảng hơn<br /> với những hộ gia đình nghèo nhất và những<br /> 10 triệu người. Là một trong những quốc gia<br /> người thiệt thòi nhất. Tình trạng vệ sinh và<br /> nghèo nằm phía nam lục địa châu Phi, ở giữa<br /> sức khỏe kém, đặc biệt ở khu vực Trung Tây,<br /> hai con sông Zambezi và Limpopo. Đa phần<br /> xảy ra vào năm 2009 khi dịch tả hoành hành<br /> nước này nằm ở trung tâm cao nguyên trung<br /> và cướp đi sinh mạng của hơn 300 người dân.<br /> tâm (thảo nguyên cao) trải dài từ tây nam tới<br /> Có thể nói, hai dự án này sẽ giúp người dân<br /> tây bắc ở các cao độ trong khoảng giữa 1200<br /> nông thôn miền núi phòng ngừa hiệu quả các<br /> và 1600m. Vùng phía đông nhiều đồi núi với<br /> loại dịch bệnh trong tương lai, đồng thời cải<br /> Núi Nyangani là điểm cao nhất ở độ cao 2,592<br /> thiện đời sống của những nhóm người thiệt<br /> m. Khoảng 20% quốc gia là thảo nguyên thấp<br /> thòi nhất ở khu vực nông thôn miền núi Nepal.<br /> dưới 900m. Thác Victoria - một trong những<br /> Chương trình Cải thiện nước và vệ sinh tại<br /> thác nước lớn nhất và đẹp nhất thế giới, nằm<br /> trường học với tổng số vốn là 345.2000 USD<br /> ở tây nam nước này như một phần của sông<br /> bao gồm chiến dịch cải thiện nước và vệ sinh<br /> Zambesi. Zimbabwe có khí hậu nhiệt đới với<br /> tại cộng đồng để hình thành các nhóm cộng<br /> một mùa mưa thường từ tháng 11 tới tháng 3.<br /> đồng “Cải thiện Nước và Vệ sinh tại trường<br /> Khí hậu ôn hoà nhờ độ cao.<br /> học”, tại đây, các hộ gia đình có nhà tiêu hợp<br /> vệ sinh được sử dụng hệ thống xử lý nước Ở Zimbabwe, Dự án “Tăng cường sự<br /> <br /> <br /> 62 Số 16 - Tháng 12 năm 2016<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc KINH NGHIỆM THỰC TIỄN<br /> <br /> tham gia của cộng đồng trong dịch vụ cấp và trên thế giới trong nỗ lực cải thiện vệ sinh<br /> nước và vệ sinh khu vực nông thôn ở quận môi trường cho người dân, nhất là người dân<br /> Gwanda” do Ủy ban Châu Âu tài trợ đã được ở khu vực nông thôn miền núi, vùng sâu vùng<br /> thực hiện từ tháng 8/2011 và kéo dài 3 năm. xa, chúng ta có thể nhận thấy rằng, vấn đề<br /> Dự án này đã quan tâm đặc biệt tới vai trò cải thiện điều kiện vệ sinh môi trường nông<br /> của phụ nữ trong việc cải thiện vệ sinh môi thôn, nước sạch và vệ sinh môi trường luôn là<br /> trường. Phần lớn đàn ông ở quận Gwanda rất vấn đề cấp bách và quan trọng trong quá trình<br /> bảo thủ, họ nắm vai trò điều hành, lãnh đạo phát triển của mỗi quốc gia. Qua một số kinh<br /> và quyết định mọi việc trong gia đình nhưng nghiệm mà các nước đã và đang triển khai,<br /> họ thường đi làm ăn ở xa nhà. Trước đây, phụ thực hiện, chúng ta có thể rút ra một số vấn đề<br /> nữ chỉ đóng vai trò đi lấy nước và làm những trọng tâm, then chốt cần lưu ý trong quá trình<br /> công việc vặt trong gia đình còn việc sửa ra quyết định cũng như thực hiện các chính<br /> chữa và vận hành giếng khoan là điều cấm kỵ, sách về nước sạch và vệ sinh môi trường nông<br /> nhưng điều này đang được thay đổi đáp ứng thôn, trong đó vấn đề cải thiện điều kiện vệ<br /> theo mục tiêu của dự án. Môi trường khô hạn sinh môi trường nông thôn miền núi, vùng dân<br /> như ở Gwanda, khan hiếm nước, các điểm lấy tộc thiểu số cần đặc biệt quan tâm nhằm đạt<br /> nước bị hư hỏng đồng nghĩa với việc phụ nữ được những thành công nhất định trong tiến<br /> và bé gái phải đi xa để lấy nước để phục vụ trình hội nhập quốc tế, đó là “Tiếp cận vai trò<br /> mục đích sinh hoạt hàng ngày cho gia đình. của giới trong cải thiện vệ sinh môi trường,<br /> Đối mặt với những thách thức này, liệu phụ nữ Vấn đề nâng cao nhận thức của người dân,<br /> có thực sự phải đợi chồng về nhà trong những Thay đổi công nghệ trong việc xây dựng các<br /> kỳ nghỉ để sửa sữa giếng khoan không? Câu công trình nhà tiêu hợp vệ sinh phù hợp với<br /> trả lời là không. Giờ đây, phụ nữ ở Gwanda đã điều kiện sống cũng như thu nhập của người<br /> được trao quyền và họ có thể đảm đương các dân nông thôn và miền núi”.<br /> công việc bảo dưỡng sửa chữa một cách hiệu<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> quả. Phụ nữ và nam giới bây giờ có thể cùng<br /> nhau làm việc vì lợi ích chung của gia đình và 1. Cerwass.com.vn.<br /> cộng đồng.<br /> 2. Báo cáo tổng hợp Dự án Mô hình<br /> Thông qua những hoạt động và kinh cải thiện vệ sinh môi trường vùng đồng bào<br /> nghiệm của một số quốc gia trong khu vực dân tộc Mông Tây Bắc, năm 2014.<br /> <br /> <br /> <br /> ABSTRACT<br /> EXPERIENCES OF MODEL CONSTRUCTION FOR IMPROVING ENVIROMENT SANITATION<br /> CONDITIONS IN SOME COUNTRIES OF THE WORLD<br /> Through the activities and experiences of some countries in the region and around the world in an effort<br /> to improve sanitation for the people, especially people living in rural and mountainous areas, living in deep<br /> and remote areas, we can notice that, the issue of improving the conditions of rural sanitation, clean water and<br /> sanitation is an urgent issue and the importance of the development process of each country.<br /> Keywords: Experience, experience modeling, improved sanitary conditions, deep and remote ereas.<br /> <br /> Số 16 - Tháng 12 năm 2016 63<br />